De tijd van elfjes is voorbij
Joke Linders
De tijd van elfjes is voorbij
Zoals Annie MG Schmidt het zag
Schaep 14
Inhoud
Waarom nog een boekie... 7
Wij zijn schichtige konijnen, vluchtend in holen 11 Ons tuintje is weer bijgeharkt en effen 19
Laten we allemaal doen wat we willen 42 Lachen mag van God 52
No future at all 79
Er valt een traan op de tompoes 86 Geen handeldrijven met vrouwenlijven 91 Het lelijke jonge eendje wordt een zwaan 95 Terugblik 107
7
Waarom nog een boekie...
Er kwamen mensen naar haar toe die een boekie over haar wilden schrijven en daar voelde Annie M.G.
Schmidt niets voor. Ze zou zelf wel bepalen wat ze kwijt wilde en produceerde Wat ik nog weet (1992), een bundel geestige verhalen over haar jeugd. Decreet noch uitgave kon echter verhinderen dat anderen dan
‘de koningin van de kinderliteratuur’ hun licht over haar leven en werk lieten schijnen.
In de vele publicaties die volgden bleef één aspect onderbelicht: haar geëngageerde, vooruitziende kijk op de wereld om haar heen. Onder de schijnbaar onschuldige, fantasievolle rijmen en verhalen
schuilen denkbeelden, visies en oplossingen waarmee zij haar tijd ver vooruit was. Net als de veel jongere Godfried Bomans morrelde zij graag aan vastgeroeste machtsstructuren en opvattingen. In mijn proef- schrift over Annies schrijverschap, Doe nooit wat mijn moeder zegt (1999), kwam dat vooruitstrevende wel voor, maar verdween het enigszins onder wat een van de opponenten ‘hybride aanpak’ noemde. Nu het einde van mijn activiteiten als criticus, biograaf en uitgever in zicht komt, grijp ik de kans daar expli-
8
cieter en vanuit persoonlijke betrokkenheid op in te gaan.
Uit de schat aan gedichten, versjes en liedjes die Annie MG Schmidt naliet, vechten ‘De tijd van elfjes is voorbij’, ‘De spin Sebastiaan’, ‘De regenworm en zijn moeder’, ‘De mislukte fee’ en ‘Op een mooie Pinksterdag’ om de eerste plaats in mijn persoonlijke top tien. Stuk voor stuk gedichten die een glimlach oproepen vanwege het geboden tafereel of speelse taalgebruik en tegelijkertijd vragen oproepen over de stemming waarin ze tot stand kwamen of bedoelde strekking. Zo vertelt ‘De tijd van elfjes is voorbij’ dat ooit alles goed geordend en veilig was, rozengeur en maneschijn, en nu niet meer. Duidt dat op een plotsklaps ingetreden somberheid aan de kant van de auteur, veranderingen in de maatschappij of nostal- gisch verlangen naar toen geluk nog heel gewoon was.
Mijn vader zei, mijn vader zei:
De tijd van elfjes is voorbij.
Ze dartelen niet meer, net als toen, tussen de bloemetjes van ’t plantsoen.
Ze spelen niet meer in het perk tussen de rozen, bij de kerk, onder de wilgen van de wei.
De tijd van elfjes is voorbij.
Op 6 februari 1954, een jaar na de watersnoodramp, stonden deze weemoedige regels op de kinderpagina van Het Parool. Tegen de achtergrond van die gebeur-
9 tenissen is de licht bittere ondertoon goed voor te stellen. Er was veel verloren gegaan. Opvallend genoeg klinken ze in de huidige klimaatcrisis en Covid-19 pandemie nog altijd actueel.
Annie was in de bloei van haar leven toen zij
‘De tijd van elfjes’ schreef en, voor zover wij weten, een stuk gelukkiger dan het vroeger dat ze bejubelt.
Toen ze honderdtien jaar geleden ter wereld kwam, op 20 mei 1911, was zij het vierde kind van Johannes Daniël Schmidt en Geertruida Maria Bouhuijs maar het enige dat in leven bleef. Dat ze dezelfde namen kreeg als de twee meisjes voor haar — Anna Maria Geertruida — voelde alsof zij hen moest vervangen.
Als kind sprak en voelde ze zich anders dan haar leeftijdsgenootjes in Kapelle/Biezelinge. Haar moeder stond erop dat ze stads gekleed ging, al is er één foto waarop Annie, bepaald niet stralend poseert in Zeeuwse klederdracht. Men noemde haar Zus, een naam die haar acht jaar oudere broer bedacht en meer zegt over haar plaats in het gezin dan over haar persoon of identiteit. Onder die aanduiding bleef ze door het leven gaan, tot ze vijfendertig jaar oud, bij Het Parool ging werken en ‘ontmost’ raakte. Dat wil zeggen, scherper wist te formuleren wat ze zag en rake commentaren begon te leveren op onze samen- leving.
Vanaf haar niet eerder gepubliceerde dagboek- notities uit de meidagen van 1940, via haar
gedichten, liedjes en kinderboeken tot aan de meta- morfose tot zwaan in 1986 valt meer te ontdekken dan we tot nu toe aan haar ‘fantasietjes’ toeschreven.
10
En dat is wat ik met deze uitgave voor ogen heb.
Laten zien wat en hoe Annie MG het zoal zag. Met als beloning altijd weer haar uitzicht op hoop en vrijheid van geest. De tijd van elfjes mag voorbij zijn,
’s avonds in het donker hebben dromen vrij spel.
Maar toen ik ’s avonds wakker was, toen scheen de maan zo wit op ’t gras.
Een mannetje onder de pereboom had een wit paard aan een zilveren toom.
Ran plan, flindere flan, niemand weet er het fijne van.
uit: De lapjeskat
