twist-gesprek tusschen die zelfde
Daniel Joncktys
bron
Daniel Joncktys,Hedensdaegse Venus en Minerva of twist-gesprek tusschen die zelfde. Hendrick van Esch, Dordrecht 1641
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/jonc006hede01_01/colofon.php
© 2011 dbnl
1
Toeleiding tot het twist-gesprek, tussen Venvs en Minerva.
HEt Vonnis van den Phrygiaenschen Hoeder, Gevelt tot voor-deel van de Minne-moeder,
Heeft in Jupijns Gemael een harten-leet, In Pallas borft een jalouzij gesmeedt;
Een jalouzij, die Juno niet ontwoelde, Maer 't vinnig gift in't innig rift gevoelde;
Een jalouzij, die, zonder(*)vrouwe-traen, Tot puyn en asch kon Troien zien vergaen:
En die als noch voedt schadelijke listen, En die als noch broedt smadelijke twisten;
Zoo dat Jupijn, door't snaeuwen, naeu een Kann Zijn's Nectar-vochts, met rust, genutten kan.
Minerva waent, dat Schoonheyd harer Leden, Te zaem gepaert met Schoonheyd harer Zeden,
Wel over-mag een's Lichte-koys getoy;
En veer verwint 't lichamelijke moy.
De Minn-godin, bemoedight op haer winste, Keurt haer, in't minst, niet, van de drie, de minste;
En kaetst we'er-om, niet zonder spitze smaet, 'T gêen haer, tot haer verweer, te zeggen staet.
Jupijn, die 't lang en moeyelijk krak-kelen Niet langer mogt in zijne herssens velen, En niet en zocht dan vrede-rijke minn, Viel, met zijn stem, op 't lest, daer tussen in;
(*) Iuno en Pallas werden gezeyt, geheel verstoort geweezt te zijn, op de Stad Ilium, (alzoo is Troien naderband genaemt geweest, na dē Konink Ilus, die hare vesten hadde wijder uyt gezet) ende hare inwoonders de Toianen; meest uyt deze rede: Om dat Paris, (verlokt door Venus belofte, van de schoonste Vrouwe des Werelds te zullē genieten) de Min-godinne in schoonheyd boven haer beyden verheven, en met den gouden appel beschoncken hadd. Ia dezen toornigē nijd tegens die zelfdige is zoo vinnig geweezt, dat zy haer over 'tdoode lichaem van Hector, die doch verre van dit haer opgenomē ongelijk hadd afgescheyden geweezt, als wel de andere Goden, in't minsten niet ontzet, of bekommert en hebben. Tiraquellus ex Homero.
En sprak: Hoe langh zult gy elkander quellen, En 't Goden-erf, de zoete rust, ontstellen?
Snakt gy na vre'e, zoo stelt de zaek aen mijn;
Hier zal een eynd aen uwen onlust zijn.
'T koomt nu niet aen op Schoonheyd van de Leden, Na ik begrijp, uyt weder-zijdsche reden:
Maer wiens Vermaek, Nootzaek'lijkheyd, en macht, By Ons, en Mensch, het meest moet zijn geacht.
Van 't Leden-schoont is 't vonnis eens gestreken;
Dat laten wy by Paris oordeel steken:
Het overig zal aen geen Harder staen;
Maer by den Raed der Goon zijn afgedaen.
Wy zitten nu om 't stuck te over-leggen;
Daeromm zeg op, het gêen gy hebt te zeggen:
Op dat eenmael een eynde zy gemaekt, Van 't vuyr, dat nu als zonder eynde blaekt.
Het vonnis dat den meesten Raed zal uytten, Zal u gekijf in eeuwigheden stuytten:
Wie, boven dat, we'er twist zal vangen aen, Zal zeven jaer van onz verbannen gaen;
Zal zeven jaer aen onz gewijde brocken, Noch Nectar-vocht, zich zelven niet verslocken.
Mids dat 't Geschil u twee alleen betreff;
Alzoo'k mijn Vrouw uw Waerden-kamp onthefff.
Dit heeft in't oyr van Pallas wel gekloncken;
Die haer alre'e den Lauwer hield geschoncken:
Vertrouwende de hoogt van haer Waerdy;
En, nevens dien, de Grootsten aen haer zy.
Jupijn, dacht zy, uyt wien ik ben geboren,
Zal, toe-geneygt, zijn's Dochters woorden hooren;
En drijven, door zijn achtbaerheyd, 't Getal Tot 't Vonnis, dat hy zelver uytten zal.
Zijn Vrou zal ook haer kans niet laten glyen, Maer wreken, tot mijn voor-deel, 't smadig ly'en,
Dat haer en mijn betroff, doen Paris, uyt Zijn inzicht, gaf aen Venus 't goude Fruyt.
Apollo schept in mijn een goed behagen:
Diana kan de Minne niet wel dragen.
Dit, en noch meer, haer dienstig, over-slaen.
D'in haer gemoed, nam zy het voor-stel aen.
Vrou Venus, mé niet averegts van oordeel, In't gene dat haer strecken mocht tot voor-deel,
3
Zag dat de gunst, die Pallas van Jupijn Te wachten hadd, niet groot en zoude zijn.
Zy wiste dat Minervâs dieppe zaken
Niet zeer hem 't hart vermochten te vermaken;
Dat hy daerom, aen haren Man Vulcaen, Belast hadd, 't breyn van dezen Last t'ontlaen.
God Mars, geboeyt door hare minne-treken, En zou haer, in dit stuk, niet tegen-spreken;
En Bacchus, die zoo veel van Venus houdt, Zou nu ook vande Min niet zijn verkout:
Nu, nu hy had een goeden rous gedroncken, En aen Jupijn een vollen kroes geschoncken.
Zy wist, dat waer dien God het breyn beheert, Dat Venus daer voor Pallas werd gëeert.
Het Negen-tal, dat meer haer dorst moet lessen Met 't lioeven-vocht, dan uyt de Nectar-flessen,
Was doen ter tijd ook inde Zale niet;
Van Venus, tot haer voor-deel, wel verspiet.
Vulcanus, die 't getal mé dé vermeeren, Wien woud' hy dan zijn eygen Vrou vereeren?
En nevens dien zou haer door-trapte Zoon, Gelijk hy placht, beguychelen de Goon.
Door dit begrip van voor-deel mé bewogen, Heeft z' haer daer op eer-biedelijk gebogen;
En (na't verlof tot spreken toe-gestaen) Aldus, tot haer verweer, gevangen aen.
Venvs.
'Theeft dijnen will geweest, geduchte Donder-vader, Tot rust van onze twee, tot lust van allegader, Door onderling Gesprek, voor u, en dezen Raed, Te drijven uyt den krop een ingewelden haet.
Ik zwere by den Throon van onze Opper-machten, Ik zwere by mijn 'Zoon, en zijn gezwind Geslachte, Den hoon aen mijn betoont, den onlust in uw Zael Hangt aen het preutze breyn van Pallas t'eenemael.
Den gouden Appel kan haer maeg noch niet verdouwen;
Die steekt haer voor het hart; die doet haer galle spouwen.
'T en leyt haer aen onz Macht, Waerdy, of Konsten niet:
'T is Schoonheyds duyren Prijs daer't dwars gezicht op ziet.
Dan doch, doordien't haer lust 't venijn van hare vonden Op waen van hare Konst, Waerdy, en Kracht te gronden, Wel aen, ik ben bereydt, te toonen voor den Raed, De kracht van mijne Konst; den standt van mijnen Staet.
Neen, Goden, houdt vry sté: 'k zal nu geen rimppels weven;
Geen goude Munten slaen; geen Satyrs-koten geven.
'T vertoog van mijne Kracht zal maer by woorden staen, Van 't geen by mijn, wel eer, is over-al gedaen.
Zacht, Venus; 't viel te lang u Daden-roll t'ontdelven, Van ouwe Eeuwen af. daelt yder in u zelven;
Beleezt u eygen borst: daer is geen twijffel aen, Gy zult wat Stiers-gelijk in haer begrip zien staen.
Slaet voorts een wakker oog op't woelen van de Menschen, Van duyzenden schaers tien die om mijn hulp niet wenschen.
Het leeft, en zweeft, all wat in mijne Weelde woelt;
'T verdwijnt, en quijnt, all wat mijn gunste niet gevoelt.
Mijn Kracht bespringt den(a)Leeuw zoo wel als teere Mussen;
Het nat van heel de Zee kan zelfs mijn Vuyr niet blussen;
'T lieft(b)alles watter leeft: ja 't ongevoelig Kruyd Sterft,(c)zonder weder-paer, en mijn behulp haest uyt.
(a) Lucianus (in Deor. Dialog.) voert de Minne in, aldus sprekende: Ik bē nu mer de Leeuwen zelfs gemeenzaem geworden; en dikwils haren rugg beschrijen de, vat ik ze by de manen, haer als eē Peerd, na mijn gelieven, mennende. En zy, troetelen my al quispel-staertende, zy lecken mijne handen, &c.
(b) Omne adeò genus in terris hominumque ferarumque, Et genus aequoreum, pecudes, pictaeque volucres In furias ignemque ruunt, amor omnibus idem.
(Virg. 3. Georg.) Et, secundum Ciceronem (2. de Nat. Deor.) Venus a Latinis dicta est, quod ad omnia veniat.
(c) De Natuyr-kondigers, en uyt haer Fonseca, (Amphit. Amor. cap. 3.) getuygen, dat liefdes heerschappije zich uytstrekt tot d'alder-geringste sprantjens, en dat onder haer een Manneken en Wijfken erkent werdt; dat ook die zelfdige niet na behooren groeyen en bloeyen, voor al eer zy dichte by den anderen geplaetst zijn. Dit wijzen ook aen deze verskens van Claudianus, (descript. Vener. Aulae:)
Vivunt in venerem frondes, omnisque vicissim Foelix arbor amat, nutant ad mutua palmae Faedera, populeo suspirat populus ictu, Et platano platanus, alnoque assibilat alnus.
Om met wijdloopige vertoogen den Lezer niet op-te-houdē, zullen wy hem maer alleen het exempel van den Dadel-boom (als wel het uyt-stekentste zijnde) voor oogē stellen. Ammianus Marcellinus (lib. 24.) getuy gt hier van, datz' aen den anderen trouwen, en in onderlinge liefde vervallen, indien zy elkander in't gezicht staen; datz' ook wonderlijken wel gedaen zijn, wanneer hen den reuk haers weder-paers door den wind werd toe-gevoert. Plinius (lib. 13. c. 4.) zeyt van gelijcken, datze door't toe-gevoerde stof trouwen, en zonder Manneken onvruchtbaer zijn. Ja, daer werd getuyght, (Ionstonius in admir. Plant. cap. 32.) dat zy, al vorens vruchtbaer geweezt zijnde, onvruchtbaer werden, wanneer hare Mannekens zijn uyt-geroeyt: En datze daerom in AEgypten alzoo gepóot staen, dat het stof der Mannekens de Wijfkens door den wind kan werden toe-gevoert; ofte andersints, van elkander verder afgescheyden zijnde, met touwen aen een gebonden werden. Constantinus (de Agricult. lib. 10. cap, 4.) heeft mede na-gelaten, dat dit by de Hof-luyden wel werd in acht genomen, ende datze de
naest-by-een-groeyende, en verliefde Dadel-boomen (die uyt de toe-buyging harer tacken erkent werden) over weder zijden aen-raken; ende zoo gelijk als kusjes aen de geliefden overdragende, haer met den auderen vermengen. Een gedenk-waerdig exempel hier van verhaelt ons den voornoemdē Jonstonius uyt Cardanus, van een Dadel-boom in Data, een
Geen zoo verwoed Gewest, zoo bars-geaerde Landen, Zoo zuyren stuyren Zee, soo kale schrale zanden,
Daer niet mijn zoete Zucht den woesten mensch besluypt,
Stad in Numidien, welckers vruchten, ten waer een groenē tak des Mannekens, met des Wijfkens tacken vermengt wierd, niet tot rijpheyd en quamen, maer geheel steenig en mager wieschen; en in tegen-deel goede rijpe vruchten voort-teelde, wanneer zy of met een blad, of schorsse des Mannekens verzelt was. Doch 't alder-wonder-baerlijkst is 't exempel van Jovianus Pontanus in verssen na-gelaten; die melden, hoe twee Dadel-boomen, het Manneken binnen Brundasium, het Wijfken binnē Hydruntum staende, onvruchtbaer zijn geweezt, zoo lange, tot dat zy hooger opgegroeyt zijnde, elkander konden bezichtigen. Waerom de Heer J. Cats, de minnelycke teel-zucht aller dingen willende uyt-drucken, den Dadel-boom tot een Zinne-beeld genomen heeft; waer van hy aldus schrijft:
Den Dadel-boom vertreurt haer jeugt, Men zierter aen noch vrucht, noch vreugd.
Tot zy ten lesten by haer vint Haer weder-paer. dat zy bemint;
Dan grijpt den boom eerst als een moed.
En geeft haer vrucht in overvloed.
Een(d)Vischje minne-walpt, een Kruyd syn gay bekruypt.
Door mijn ist dat de Zee den Mensch beschaft haer Visschen, Dat Hoven dienstig Ooft, dat Bossen Wild-braedt disschen:
Door mijn vol-groeyt en bloeyt het menschelijk geslacht, En blijft in wezen door mijn wenschelijke Macht.
Door mijn zijn voort-geteelt u barsch-gebraude Wijzen, Die gy gewoon zijt voor het Puyck-geslacht te prijzen;
De purp're Koningen; de hayl'ge Priester-schaer;
En 't drymael-hayligh hoofd van Pieters Volgenaer:
U ruymen Rijmers-rey, wiens tal zoo grof gegroeyt is, Dat zelfs den bre'en Olymp, met re'en, daer in bemoeyt is, Waer hy hen bergen zal, leeft mé door mijne sterkt:
Zelfs dat gy Goden zijt werdt door mijn uyt-gewerkt.
Gy hoeft mijn zeggen voor geen vrouwe-klap te wanen.
Wat zal een Konink zijn, ontbreken d'Onderdanen?
Ik teel den mensch, die onz voor zijne Goden houdt;
Die 't wierook-offer smookt, en onze Tempels boudt.
Zoo 'k maer, een kleynen tijd, den Menschen-bow liet varen, Weg was ons Tempel-eer, voort waren all d'Autaren;
Geen be'e, tot Goden-hulp, zou onz het oyr beslaen;
Geen dankbaer myrrhe-domp zou onz ten neus ingaen.
U gaven, groote Goon, waer door gy groot geacht zijt, Die waren haer waerdy, en wy gelijk onz macht quijt:
Wat nut, Iäcche, wacht gy van u nutte Sprant, Als niemand haer genutt, en niemand haer beplantt?
Gy ziet dan niet alleen mijn wijd-verspreyde Krachten, Maer ook hoe zy by onz en menschen zijn te achten, Om haer nootzaeklijkheyd. wy zien het daglijks aen Hoe veelder door den Strijd, en snellen Tijd vergaen:
(d) Pisces ob amorem marcescunt, pallescunt, &c. Gomesius de Sale, lib. 1. cap. 21.
6
Wy zien somwijl de Aerd (O, nare ongelocken!) In haren hollen buyk geheele Steden schocken:
Wy zien hoe dat te-met den stuyren Zee-golf zwelt, En duyzenden in Zee, en in de Velden velt:(e) Wy zien hoe veelder vaek in droeve tranen sticken;
Hoe zelfs de(f)Blijdschap, die het meeste most verquicken, Den Mensch ten grave zendt: wy zien hoe nu een(g)Haer, Nu zelfs een(h)Druyve-kern hen stort in dood's gevaer.
Wy weten datz' oock(i)all een vluggen uyt-vaert maken, Die het onsterflijk Vocht der Goden niet en smaken:
Wy weten dat zy all geen Breyn-gebroedzels zijn, Onsterffelyk geteelt, door't toe-doen van Jupijn.
Maer ik doe 't sterffelijk voor(k)onverderflijk achten, Door 't recken van den rey der ruymer na-geslachten.
En dit onz noodig werk is, boven hare Deugd,
Noch steeds verzelschapt met vermakelijke(l)Vreugd.
Ter plaetze waer ik my maer neder koom te zetten, Daer krielt den barren grond terstont van Violetten;
Daer groent de Maegde-palm; daer groeyt het Borze-kruyd, En yder graesjen roept zijn wel-genoegen uyt.
Bekruyp ik eens den geest der rede-looze Dieren, Hoe ziet men, inder ijl, den ruygen Doffer tieren,
(e) Non sola mortalibus maria hanc fidem praestant. Illum bellantem arma decipiunt: illum diis vota reddentem penatum suorum ruina sepelit: ille vehiculo lapsus properantem spiritum excussit. Cibus avidum strangulavit, abstinentem frugalitas. Si bene calculum ponas, ubique naufragium est. Petron.
(f) Het herte van den mensche, door een uytstekende en onverwachte blijdschap, zich schierlijk en als geweldelijk openende en ontvouwende, laet haer, op een bot, alle hare geesten en natuyrlijke warmte ontglijen, waer op somwijl de Dood volgt.
Alzoo is eenen Philemon, allacchende, omgekomen; ziende eenen Ezel zijnen romp met vijgen vullen: Val. Max. l. 9. c. 12.) Van gelijcken Zeuxis, een hoog-beroemt Schilder; de welcke een rimpelige Bes na de konst afgevrocht hebbende, hare kluchtige mismaektheyd met zulcken vernoegen begluyrde, dat hy allacchende den geest gaf: Querc. ex Coelii Rhod.
lib. 1. cap. 18.) Rhodius Diagoras, als Pausanias (in Lacon.) en AElianus (lib. 9. de Var. Hist.) verhalen, ziende zijne dry Zonen in eenen Schou-kamp, ter eeren van Jupiter ingestelt, te zamen triumpherende gekroont, ende dat zy hem, vriendelijk omarmende, hare gewonne kranssen op't hooft zette, heeft hy, door alte grooten blijdschap, in het ooge der Toe-zienders, en d'omhelzing zijner Zonen, het leven afgeleyt. Dit getuygt ook Cicero (1. Tuscul.) doch maer van twee Zonen gewach makende.
Dier gelijkē exempel van twee Moeders is te zien by Valer. Max. l. 9. c. 12. De Poëten Sophocles ende Philippides zullen hier na gemelt werden.
(g) Fabius is aen een hayt in de melk gestikt: Plin. l. 7. c. 7.
(h) En Anacreon aen een druyve-kern. Id. Ibid. & Val. Max. l. 9. c. 12.
(i) Ignis pepercit, unda mergit, äeris Vis pestilentis aequori ereptum necat, Bello superstes, tabidus morbo perit.
Buchanan. Babtist.
(k) Hoedanig is op't Schip den Stuyrman, in een Stad de Overigheyd, de Zonn in de Wereld;
Zoodanig is de Liefde by de sterffelijke menschē. Een Schip loopt zonder Stuyrman ten verderve, een Stad zonder Overigheyd in gevaer, de Wereld steekt zonder Zonn in duysternis;
en des menschen leven mag, zonder toedoen van de Minne, geen leven genoemt zijn. Philipp.
Beroaldus in Orat. habita in princip. enarrat. Propertii.
(l) - Hominum, divumque voluptas,
Alma Venus. - Lucret.
En zingen, op zijn tael, zijn minzaem korokot;
Die vreugdeloos, te voor', gedoken zat in't kot!
Den wreeden Leeuwen-aerd bevlijt zich dan tot vleyen, En minnelijk onthael; den Tijger laet zich leyen,
Tot vriendelijk gefool; het meest' en 't minste Dier Schept innerlijke vreugd, uyt mijn verjeugend Vier.
Waer ik my wederom ga met den Mensch vervoegen, Daer koomt gezwind met mijn het(m)hoogste vergenoegen;
Daer heeft een Harders-kind meer dan een 's Konings Zoon, Als d'een zijn Lief geniet, en d'ander Staf en Kroon.
'T vernoegen in den mensch is een der grootster deugden;
'T vernoegen geeft een vreugd veer boven alle vreugden:
Geen schat op aerd den mensch zoo veel vernoegen geeft, Dan daer het Lieff met't Lieff in zoet vervoegen leeft.
Een lach, is duyzend pond; een druckend kneukel-vatten, Drukt geesten in zijn hert; een kus, is niet om schatten;
Een lodder lonckje, van haer tintelend gezicht, Dat houdt hy boven Sonn- en Maen- en Starre-licht.
Maer 't hoogst vernoegen dat de Minne-vreugd kan geven, Doet(n)leden-schoonheyd in haer jeugdig herte leven.
Ja, Goden, dit's tot u zoo vreemden zeggen niet,
Die weet wat Vreugde datm' uyt schoonheyds vrucht geniet.
Niet weynig onder u die hare Nectar-teugen
Verlaten, voor de vreugd mijn's minnelijks vermeugen;
Verlaten, om't genot van't menschelijke Schoon;
En werden, om den Mensch, on-mensch, van groote Goon.
Den yver, om u Throon voor 't Reuzen-rot te vesten, Was slapper, dan den ernst, tot schut van Troiens vesten.(o) Wat was u ooge-merk? een over-schoone Vrouw;
En niet het hoog geprael van't prachtige Gebouw.
Wanneer Ik d'eerstemael was hemel-waerts getogen, Wie hield zijn herte t' huys? wie zijn begluyrend' oogen?
Heeft flux niet yder een geloopen, en Jupijn(p) Gebeden, om aen mijn gehecht te mogen zijn?
Maer gy, Minerva, werd van niemand veel getrocken.
(m) Latet enim in Muliere aliquid, maius potentiusque omnibus aliis humanis voluptatibus. Fonseca Amphit. Amor.
(n) Een schoon Wijf verblijt haren Man, ende een Man en heeft niet lievers. Syrach cap. 36. vers.
24.
(o) Want daer zy de Reuzen met gelijcker macht, en te-zaem-gevoegde wapenen bestreden;
daer hebben zy, om Helenas zaek, zelfs tegens den anderen krijg gevoert: Lucian. in Charidemo.) Waer uyt Tiraq. (in Leg. Connub.) geen onredelijk belluyt maekt, dat de schoonheyd, zelfs na 't oordeel der Goden, alle andere zaken der menschen overtreft.
(p) Natalis Comes cap. de Venere, ex Homeri Hymno Veneris.
8
Een mensch, die Vreugd na-jaegt, en zal u prang niet zocken.
Schoon gy, by't Nectar-vocht, som wijll de Goon vergast, Zy zijn met u verzoek zoo euvel niet gepast.
Ik wedd onz tranen-vloed wel licht zou zijn te stelpen, Indien men u den weg van Momus in zag helpen;
Wien, om zijn Wijsheyd, wierd het Hemel-wulf ontzeyt, Waer door onz vrye Vreugd te schimper wierd begreyt.
Nu moet hy op de Aerd, als droeve Ballink, zweven;
Geen hut, geen huys, geen hof en wil hem herberg geven.
Zulk breyn is tot de Vreugd der Goden onbequaem;
En, op het aerden-rond, by niemand aengenaem.
Wie isser onder onz die, by de Nectar-teugen, Schept in u vijzen aerd een hertelijk verheugen?
Me wenscht u Negen-tal, met u, ter Zalen uyt,
Zoo haest, by't Goden-vocht, Pans boertig pijpje fluyt.
Gelijk by d'Hemel-rey, zoo ook by d'aerdsche Goden.
Wien van haer allen lustt den prang van u geboden?
Haer oyr is veel te teer; te bytende, de loog, Die oyt een hayr-breyn hooft uyt uwe Lessen zoog.
Me schept, in't lust-rijk Hof, een wonder wel-gevallen, Een zonderling vermaek in boerten, jocken, mallen;
Zoo datmer zijn genucht uyt Grille-gecken vat:
En daer past uwen Grijn gelijk het vijfde rad.
Gaen wy het Hof voor-by, en zien op d'Onderdanen, Wie kan u vijs Gevolg alhier ook wel-koom wanen?
Werdt niet terstond alom de Jeugd en Vreugd belet, Waer maer u Wijs-hoofd heeft zijn voetten ingezet?
Is hy met jeugdig volk ten vollen disch gezeten, Me moet met statigheyd de vreugde-brocken eten;
De maeltijd werdt geënt, of met een stommen mond, Of datm' een droef geschil vorscht na den twijffel-grond.
Heeft hy zijn voet gezet daer jonge Lieden zingen, En, onder 't stem-gevly, in ronden reye springen;
Flux werdt de voet een staek: als of u Gorgons hoofd, In eenen oogen-blik, haer 't leven had gerooft.
Wil hy op't Speel-tooneel zijn barsche brauwen zetten, Hy zal ook daer de Vreugd, met zijn gezicht, beletten:
Neen, zal een zoet vertoog, of minnelijk geluyt Aldaer geoffert zijn, dien(q)Cato moet eerst uyt.
(q) De Romeynen hebben gehadt hare Tooneel-spelen, die van naekte Cortizanen, ter eere van de Godinne Flora, wierden geoeffent. Cato op een tijd, als Toe-ziender, zich op't Tooneel geplaetst hebbende, wilden de Cortizanen, beweegt door d'achtbaerheyd van zoo een man, hare gewone Spelen niet aen-van-gen, voor-al-eer hy hem van daer gemaekt hadd.
Gy waert u Vader zelfs een last in zijne harssen;
Dies zocht hy middelen, om u daer uyt te parssen.
Gy most, voorwaer, wel zijn een grooten last in't hoofd, Om wien het beckeneel most werden op-geklooft.
Zoo lang gy daer verbleeft, was vriend'lijkheyd vervlogen, En(r)grimmigheyd verwekt: Me zag het aen de Ogen, Dat vry een droeve Quael zijn hatssens had ontstelt.
En zoo vaert vder een, die zich met u verzelt.
U Wijzen Preutel-pot is niet alleen geboren, Om in zijn even-mensch de Vreugde te verstoren:
Zijn evgen hert is zelfs een doel-wit van verdriet,(s) Waerin den Onlust meest haer droeffte pijlen schiet.
Ziet eerst den aen-vang aen, van u gewijde Knapen;
Daer in valt niet met all dan ongeneucht te rapen:
Ziet haer Verblijf-plaets in, den grond-worp van haer kruys, Geen onderscheyt by haer, en het Gevangen-huys.
Daer zit een grillig Hoofd, met rimpelige braeuwen, Wiens op-slag maer alleen de jonkheyd kan benaeuwen:
Zijn donderend geluyd heeft Vorstelijke klem;
En 't tendere Gewas dat zidderd voor zijn stem.
Daer zwaeyt hy zijne Plak, als Koninklijken Scepter:
Niets, zonder zijn verlof, en roerter, noch en repter.
Zoo dat het zwacke breyn, door angst, meer werdt verkort,(t) Dan 't aen-neemt, door de Les zoo schitter uyt-geknort.
In dit verdrietig stof verslijt hy 't eerste leven:
Daer werdt de Letter-konst, ten(v)Pijn-bank, hem gegeven;
Daer werdt de grond geleyt van 't vruchtbaer Hydrâs hoofd, Dat(x)Eenen in vier duyzend deelen heeft geklooft.
Heeft hy misschien by-na dit Monster over-wonnen;
Eylaes! daer moet, wel licht, van nieus we'er zijn begonnen:
(r) Lncianus (in Deor. Dialog.) doet Vulcanum aldus spreken: O! Jupiter, gy had wel een groot quaet in't hoofd, Waerom gy niet buyten reden grimmig waert. alzoo onder uwe hersse vliezen zoodanigen levende, ja gewapende Maagd school Ghy had voorwaer geen hoofd; maer, buyten weren, een Leger.
(s) Waer vele wijsheyd is, daer is vele onmoedigheyd: ende wie vele leeren moet, die moet vele lijden. Ecolesiast. cap. 1. vers. 18.
(t) Trincavellius (lib. 1. Consil. 16.) Had een Patient van 19. jaren, die boven maten Melancholijk geworden was, uyt te veel studien, en 's Meesters strengheyd; Qui plus mentis paedagogico supercilio abstulit, quam unquam praeceptis suis sapientiae instillavit, Beza, (Praefat. ad Testam.) klaagt over de hardigheyd zijn's School-meesters binnen Parijs, die hem, door zijn gedurig donderen, eens had van meyning gemaekt, zijn zelven door 't water te verkorten; ten waer hy by den weg zijnen Oom ontmoett had, die hem te zijnē huyze nemende, hem voor die tijd van die slavernije verloste, Zoo dat Fabius (lib. 2. cap. 4.) wel te recht zeyt: Nimia severitate deficiunt & desperant: &, quod maxime nocet, dum in teneris it a timent, nihil conantur.
(v) Una Grammatica abundè satis est, ad perpetuam vitae carnificinam. Erasm. Enc. Moriae.
(x) Didymus de Grammatica quatuor, seu, ut alii volunt, sex millia librorum scripsisse fertur. Casp.
Ens Morosoph, l, 2, c. 5.
10
Zijn 's Meesters breyn-ziek hoofd heeft midd'lerwijl(y)gegrolt, En wat papiers bekladt, 't geen hem te byster(z)bolt.
Dit, schoon 't maer dienstig is om peper in te venten, Moet(a)flux zijn Leereling in't week geheugen prenten:
En 't gêen hy recht te voor, met slagen, hadd geleert, Werdt somtijds wederom met slagen uyt-gekeert.
Is hy, na lang gepijn, des Meesters Plak ontvaren, Dan gaet den last eerst aen, die op-groeyt met de jaren:
Waer door veeltijds een deel uyt uwe Bende loopt, Dat hare eerste jeugd aen mijne Vreugd verknoopt.
Het sobere Getal, dat u is by-gebleven, En houdt niet overig, dan een verdrietig leven;
Een mede-gaende last, die zonder eynde groeyt;
Ja zelfs tot dat de Ziell zig tot verhuyzen spoeyt.
Gelijk den buyk, vol-op door 't ziltig nat gespannen, Der Water-zuchtigen, steeds roept om volle kannen;
En, hoe het eynd meer naekt, hoe hen den dorst meer quelt:
Zoo is het even ook met u Gevolg gestelt.
Kipt Solon tot een prouf, Wet-gever van Athenen:
Die, doe zijn uyr was op een oogen-zwier verschenen, 'T om-staende Volk, dat, met een zachte mommel-tael, Zijn zwakheyd vieren wou, drong tot een luyd verhael:
Ten eynde dat ook, doen de ziell liep na de lippen,
Dien laetsten stondt zelfs hem met leer-zucht mocht ontglippen.
O! letter-zuchtig vyer, dat zonder eynde blaekt;
En prangt ook dan het Lijf zelfs als haer eynde naekt!
Zien wy den middel-loop, van haer beplougde dagen;
Daer in valt niet dan last, en moey'lijkheyd te dragen.
Wat weder-waerdigheyd, wat ramp, wat tegenspoet Koomt hen, zelfs onverwacht, niet mennigmael te moet?
Waent een, na lang verloop van wel-bestede jaren, Het duyr-verdient genot zijn's arbeyds in-te-garen;
Eylaes! die zeylt de lang-beoogde kuste(b)mis:
En ziet 't gêen, met gedult, niet wel te zien en is.
(y) Vix ulla schola trivialis est, quae non habeat, vix ullus etiam triobolaris Magister, qui non peculiarem gregi suo conficiat Grammaticam. Quae quidem summa ingeniorum crux est. &c.
C. Ens Moros. l. 2. c. 5.
(z) Siquidem cum plerique mera deliramenta pueris inculcent, tamen Dii boni, quem non ille Palaemonem, quem non Donatum prae se contemnunt? Erasm. Enc. Motiae.
(a) Praeceptorum ineptiis discruciantur ingenia puerorum. Idem.
(b) Saepe interfui querelis hominum clarotum hac aetate, neque raro & adolescentum, qui cum verae sapientiae ac literis dedissent operam; mirabantur, simul atque ad ambitum deventũ esset, nullum istis locum esse. Contra antem alios, non harum modo omnium ignaros, sed &
bonae mentis ac scientiarum illusores, ad supremos dignitatum promoveri gradus. Hensius in Laude Asini.
Een(c)onbedreve Gast, die u ('k laet staen t'Athenen) Te Leyen noyt en zag, stapt met gesteunde beenen, Op heete(d)Vrouwen-gunst, u liever Kind voor-by;
Dat, met zijn mackerschap, blijft schendig in de ly.
Dan laet hem al, na wensch, zijn wit en oog-merk raken, En op-geheven zijn tot statelijke zaken;
Hy zal, in korten tijd, uyt-vinden, dat die weeld Daer niet te smaken is, die hy zich had voor-beeldt.
Want nevens 't lastigh pak, dat met de hooge Staten(e) Gedurig is verzelt, werdt onluft in-gelaten;
Een onlust, uyt de zucht-tot-hooger-op geteelt:
Die by de Grootsten meest haer droeve rolle speelt.
Die vorders, door gebrek van hoog-geschaekte Magen, Of wel-gespekten buyl, geen Ampten kan bejagen;
Maer met zijn Wetenschap, of Konst zich steeds bemoeyt, Niets dat zijnn Hof zoo mild' als moeylijkheyd begroeyt.
Ziet hoe, in d'eerste tré, een trouwe Ziel-bezorger Draegt, nevens dijnen last, den last van yder Borger.
Zijn eygen packjen is te weynig voor zijn deel:
Hy moet deelachtig zijn aen yder huys-krakeel.
Zien wy het leven in van uwe Rechts-geleerde;
Wat slag van menschen dog ter Wereld oyt verkeerde, Zoo rust- en luste-loos? het eenige bedrijf,
Haer's ganschen levens-loop, is hatelijk gekijf.
Laet gy we'erom het oog op uwe Artzen vallen;
Eylaes! zoo 't haer somwijl niet luste wat te mallen, En zochten haer vermaek in Mijn, of Bacchi traen, Gewis, haer leven zou in staeg getraen vergaen.(f) Al wat haer' Oogen zien, al wat de Handen raken, Het Oore hoort, den Neuze riekt, de Lippen smaken, Is vol van vuyl beflag, en nare jammerhe'en;
Zoo dat den Onlust vloeyt door all de Zinnen he'en.
(c) Simul enim pileum ac togam, qui praeclarus honos atque haud temere repertus, alibi vulgatur, clam aut populo spectante induxerunt, si assines aliquot ad manum aut propinquos habent, protinus ad rem communum admoventur. Quod plerumque caeteris, qui magno sunt ingenio, haud parum dolet. Quibus interim obambulare, &c. licet. Hens. in Lande Asini.
(d) Ipsae, si Dis placet, literae periclitantur: quarum è suffragiis Senatus Populique tunicati, tota dignitas jam pendet. Id. in Epist. ad Prim.
(e) Quanto quis altior erigitur, tanto curis gravioribus oneratur: Gregorius. Summis felicitatibus Deus amaritudines miscet: Augustin. In maiori gradu major poena: Idem.
(f) - Versari semper oportet
Inter funestos, inter contagia morbi;
Nec nasum crispare licer, stimulante cachinno, Si quando furit vitiatis sensibus aeger. &c.
Parisaul, Faustin.
Totum illorum studium, sermo, ratio, oratio, spiritus & ingenium non nisi circa tristia, foeda, tabida, horrida mortis & morborum genera versatur, &c. Agrippa de Van. Scient.
12
Zijn Ooge moet somwijl het walchelijke spouwen,
Van een vervuylde Maeg, of pockigh Riff, aen-schouwen;
En vorders all het gêen een lang-verrotte Long, Of eenig ander deel des Lichaems, oyt ontsprong.
Noch is dit niet genoch, om zijn Gezicht te vergen:
De schaduw van de Dood koomt hem gedurig tergen;
Des daags, van die de Dood, ziel-togende, verwacht;
Des nachts, van die de Dood nu heeft in hare macht.
Het Oyr hoort mennigmael verscheye donder-buyen;
Wiens vyzen geur den Neus geen vreugde gaet beruyen.
Wat is 't voor vuyligheyd die zijne Hand niet raekt?
En wat dat, boven dien, de Tonge niet en smaekt?
'T is niet genoeg, dat hy, tot ruste van den Krancken, Somwijl den Proever is, van hare vunsse Drancken;
Gy zult noch eenige (foey! foey!) de tong zien slaen(g) In't gêen dat, door den Drank, den Krancken is ontgaen.
Wy rennen flux voor-by dêez stinckende Bedrijvers;
En komen tot den last van u gewijde Schrijvers:
Die door een zotten trek, tot schralen Lof en Eer, 'T bou-valligh Rift ontdoen, by mijn gebout wel eer.
Gints zie ik in een hoek een van dêez dorre Gasten, Zijn Geest, met diep gepeys; zijn Lijf, met daglijks vasten Angstvallig pijnigen: zijn nuchteren onbijt
Is, dat hy, door geknaeu, zijn korte nagels slijt.
Den dag valt veel te kort zijn pijnende gepeynzen:
Het uyr, tot rust beschaft, doet 't warrig hoofd niet deynsen, Van 't narrige bedrijf; waer door hem, metter tijd,
Het jeugdig harte-bloed, en 's levens geest ontglijdt.
Zoo hy somwijl, als uyt Trophoni hol gedoken,
Zig by den mensch vervoegt; gewis, het schijnt te spoken:
De zaluw-doode verf, het ingedoken oog
En geeft geen mens-gelijk, maer geest-gelijk vertoog.
Koomt dan zijn lieve Vrucht, na zeven-jarig baren, Eenmael het licht te zien, en door de Wer'ld te varen;
Zijn ingebeelde eer gedijdt hem licht tot spot;
En werdt (eerst wijs gekeurt) geteekent voor een Zot.(h)
(g) Ut cucullati illi vultures ad cadavera, sic isti ad excrementa homines omnium sunt nasutissimi:
quae etiam praegustare solitum aiunt Hippocratem, ut inde morbi natur am melius persentiret;
quod plerique etiam Aesculapio ad scribunt: A gripp. Ibid. Iustè itaque in istos versiculus ille:
Stercus & urina Medicorum fercula prima.
(h) Nonnulli sua & aliorum adulatione corrupti, gloriam eloquentia quaesitam scribendi cupiditate destruunt. Multo magis è re sua facturi, si longam spem suarum scriptionum facere Orbi possint; nunquam autem editis libris in famae periculum venire, Euphorm. Icon. Anim. cap.
10.
Onz' Eeuw is veel te vijz; den Man is noch te maken, Die zoo wel koken kan, dat't yder een zal smaken:
Den Man is t'schuyl als noch, die juyst zoo schrijven kan, Als nu of dan het hoofd holt van Jan Alle-man.(i)
Zijn Vrucht werdt, midd'lerwijl, nu schamperlijk bekeken;
Nu, van een scherpe tong, tot aen het hart gesteken;
Nu, van een spitze penn, hert-bitzig afgerost:
Zoo dat hem namaels walgt, van zelfs-gekookte kost.
Hier houd' ik best bedacht, die, door een stadig wicken, Aen 't lastig nacht-gebraek haer zelven niet verstricken;
Maer kladden op't papier, all wat in't hoofd haer koomt;
Ja, zelfs 't gêen 't droncke breyn heeft in den nacht gedroomt.
Want 't alderbeuzeligst werdt 't alder-meest gelezen, En, van het grootst getal, lichst 't alder-hoogst geprezen.
Wat nood is 't, zoo misschien een Wijs-hoofd vier, of vijf Geen smaek, als wel 't Gemeen, vindt in zijn tijd-verdrijf?
Noch heeft hy 't beter voor, die, voor geleerde Vellen, By andere bevrocht, zijn eygen naem gaet stellen.
Zoo treft hy doch zijn Wit, met onvermoeyt gemoed;
Dat 's, dat hy, van 't Gemeen, voor Schrijver werdt begroett.
Dêez zietm' in geenen deel haer Ziel, noch Lijf zoo quellen, Als zy, die door 't vergif van u geleerdheyd zwellen;
Die in't bezwangert breyn, van d'ongemeene Dracht, Staeg barens-nepen voelt, tot in den laten nacht.
En schoon zijn Vrucht behaelt der Olyfanten baer-tijd, 'T lijkt hem een(k)Beeren-jong, dat zonder huyd of haer glijdt:
Dies werdt d'onrijpe Dracht weer in de dgie gegordt, En, wel herlekt, hervormt, met nieuwen geest bestortt.
Wat's nu den loon, op't lest, van dêez beplougde dagen?
Wat? datz' haer zelfs gezwind ten naren grave dragen, Niet dikwils zonder hoon, noyt zonder ramp, of pijn;
Die dêez Gezellen vaek voor metgezellen zijn.
Want nevens dat zy in't(l)Gemoed gepijnigt werden,
(i) - Non omnibus unum est
Quod placet. hic spinas colligit, ille rosas.
Petron.
(k) Quum relego, soripfisse pudet, quia plurima cerno, Me quoque quae fuer ant judice digna lini.
Ovid.
Virgilius dicere solebat, se Ursino more singere carmen, cum (ut referunt ii qui eius vitam conscripserunt) plurimos inconditos versus mane-effunderet, eosque politos, ad tres quatuorve redigeret, Flor. Schoon, Embl. 72.
(l) Wat de Leer- en Eer-zucht op de Gemoederen van Pallas Navolgers vermag, getuygt onz Appollonius Rodius, de welke, om dat hy zijne Poëmata, Argonautica genaemt, qualijk hadde op-gezeyt, zich zelven uyt schaemte verbannen, ende voor alle zijne Vrienden versteken heeft: Plin. lib. 7. c. 3.) Als ook Homerus, dewelcke het Raedsel, hem van de Visschers voorgestelt, niet konnende outfouwen, zijn leven door een quijnende quelling verkort heeft:
Val. Max. l. 9. c. 12.) Van Aristoteles. Empedocles, &c. staet hier achter te melden.
14
Is 't ook voor 't Lichaem vry een harde prang om herden, Dat't (door gestaeg gebrek van oeffening vervuylt) Veeltijds, door all 't gewricht, staet van de Gicht gebuylt.
By leden-oeffenings gebrek (waer door versticken De geesten in het bloed) koomt 't wichtig reden-wicken;
Dat hare snelle jeugd op't alderfelst verslijt,(m)
En 't ruyme le'en-verdek doet rimpp'len, voor den tijdt.
Maer die zijn loop beleyt in't vreugdig Minne-mallen, Dien zal de zoette jeugd zoo schittig niet ontvallen.
Ik ben d'albastre zalf die Phaon heeft verjonkt;
Door wien, in Sapphôs hert, de liefde wierd ontvonkt.
Waerom is(n)Bacchus jonk, en zonder knevel-haren?
Om dat hy zijne jeugd zoekt met mijn Vreugd te paren.
Cupido blijft een Kind, en even zonder baerd.
Waerom? Om dat hy heel na zijne Moeder aerdt.
Zoo d'uwe maer alleen, door 't geeste-terend peyzen, De ziell, als voor den tijd, uyt 't lichaem deden reyzen, 'T was schier verdrachelyk: Maer, ziet den handel aen, Zy moet ook met geweld uyt hare woon-sté gaen.
Hy, kan den Water-vloed, met zijn gemoed, niet vatten;(o) En daerom moet het nat zijn lijf, en ziell bespatten.
Hy, zoekt by 't Na-geslacht van Godd'lijkheyd den waen,(p) Met in den Dood, en uyt der menschen Oog te gaen.
Hy, kan de droeve Quael een's menschen niet genezen,(q) Dies wil hy in't getal der menschen niet meer wezen;
En stort 't uyt-zinnig Lijf in eenen dieppen put,
Waer hy, met woest geweld, zijn arme Ziell uyt-schudt.
Dus koomt u vijs Gevolg, uyt onlust, heen te varen.
(m) An non videtis tetricos istos, & vel philosophiae studiis vel seriis addictos negotiis, plerumq;
priusquam plene juvenes sint, jam consenuisse; videlicet curis & assidua cogitatione sensim spiritum & succum illum vitalem exhauriente. Eras. Enc. Mor.
Vultus rugis ante annos exaratus, simiam in partu laborantem, aut quae prurientem anum altera solatur, ad exemplar referebat. Hens. in Laud. Asini.
(n) Cur semper ephebus Bacchus? Nempe quia conviviis, saltationibus, choreis, lusibus vitam omnem transigens, ne tantulum quidem habet cum Pallade commercii. Eras. Enc. Mor.
(o) Van Aristoteles werdt getuygt, dat hy den vloed vande zee Euripus (die zeven-mael des daegs met zulcken geweld op-en af-vloeyt, dat zy de schepen, voor de wind varende, met haer te rugge voert) niet wetende t'ontdecken, zig in dien zelfden zoude gestort hebben, met deze woorden: Omvat hem, die u niet en kan begrijpen. Al-hoe-wel andere dat voor een fabel achten.
(p) Van Empedocles werdt gezeyt, dat hy bedecktelijk op den Berg Aetna geklommen zijnde, zig van boven neder in haer brandend hol gestort heeft, met dit inzigt; op dat hy by de menschē
vermist zijnde, zoude geloost werdē onsterffelijk gemaekt te zijn: maer dat de zake is ontdekt door zijn yzere muylen, die naderhand, door de kracht van 't vyer, wierdē uytgeworpen.
(q) Jovius (in Elogiis) getuygt dit van Petrus Leo Spoletanus, een vernuftig en geleerd Starre-wijs, maer ongeluckig Artz; die over Laurentium Medicen geropen zijnde, als zijne genees-middelen niet na wensch en vorderde, met Melancholije is bevangen geweezt, waer in hy zijn leven heeft te kort gedaen.
Wat wonder? daer haer Vreugd het zelfde eynd kan baren?
Dat ook haer Vreugde doodt kan yder een verstaen, Die d'oogen op het end van(r)Sophocles wil slaen.
Zoo dat, 't zy wy haer Last, of Lusten over-loopen, Daer uyt valt anders niet dan ongeval te hopen.
En daerom houd' ik Goon, en Menschen wel bedacht, By wien de Minne-moer, voor Pallas, werdt geacht.
Minerva.
WAs lichter(s)schuym in Zee, het zou hier komen stranden, En, met een y'el geruys een's reden-vloeds, aen-randen Het al-te-lijdsaem oyr, van dezen Hoogen Raed;
Dat voor deez beuzelen te lang ontsloten staet.
Waer 't hier alleen te doen voor Mars, en Mars-gelijcken, Geen twijffel, of ik zou voor Venus moetten strijcken.
Maer neen, ik zie zijn lijf van Hoeren-armen vry:
En zoo ook all' u breyn van hare Toovery.
Wat is een reden-ry, O! Puyckje van onz allen, Ten toon van uwe Kracht, u gladde tong ontvallen!
Maer zoo een wacker Oog wat van-na-by beziet Deez hoog-gepreze Kracht, z'en is zoo euvel niet.
'T is waer, 't Getal is groot, dat zig aen uwe Bende
Onlosbaer heeft verknocht; 't zy werwaerts wy onz wenden, Wy vinden dat u Vier (gelijk gy hebt gezeyt)
Alom in't domme Vee, in Kruyd, en Menschen leyt.
'Tis zoo. Maer zagmen oyt een moedig Dier toe-passen, Ten roem van zijne Kracht, de vlucht van bloode Dassen?
Den Wind en vatt den Haes op zijnen leger niet;(t) Door dien hy daer geen stof tot zijnen lof en ziet.
'Ten is geen krachten-toon voor d'Arende, te vliegen, Met op-gespalkte klau, na Mussen, Muggen, Vliegen.
Den boog van Poean, steeds na't edel Wild gerichtt, Schôot nimmer na den Uyl, of Uyls-gebroed, een schicht.
(r) Sophocles, een uytmuntend Tragisch Poët, die zoo dikwils andere Treur-speel-Schrijvers de lof-kroone ontvoert hadde, nu ook, na lange weder-zijdsche wiggeling, maer door een meerder-tallige stemm van zijn leste Treur-spel de Zege aen zijn zy gekregen hebbende, heeft tot de oorzaek zijn 's schierlijken doods gehad, een al te grooten blijdschap: Val. Max.
l. 9. c. 12.) Van gelijken ook, d'Athenienser Philippides, als hy, buyten hóop, in den Poëten-kamp de kroon kreeg. Coel. lib. 3. cap. 15.
(s) Hier werdt gespeelt op 't gene de Poëten van Venus verdichten; datze uyt het schuym van de Zee zoude voort-gesproten zijn. Want, zeggenze, wanneer Saturnus de Teel-deelen van den Hemel af-gesneden, en in de Zee geworpē hadd, heeft Venus uyt dat schuym, dat uyt dien worp in de Zee ontstaen was, haren oorspronk genomen. Nat. Com. de Venere.
(t) Pierius in Hieroglyphicis suis de Cane.
16
Den hoog-geaerden Leeuw zal zijn gezêende krachten Heel schaers betoonen zen't onweerbaer Vrou-geslachte, Of teere Kinderkens; maer houdt hem Lammer-stil:
Het moetten Mannen zijn, die hy bevechten wil.
En gy, noch dommer dan d'onredelijke Dieren,
Roemt hier op't groot Getal, van die uw Feesten vieren:
Als of d'uytmuntendheyd des Krachts hing aen't, Zoo veel;
En niets te schaffen stond met 't waerdige, Zoo e'el.
Die in eenn ruymen Hof, vol veelderhande Vruchten, Zijn ooft-lust wil verza'en, en schept niet zijn genuchten In't uyt-schot, wiens getal by-na de tacken scheurt:
Maer dat hy, hier of daer, een schoone Vrucht uyt-keurt.
Ik hebb' uyt onzen Hof, de Wereld, uyt-gekozen De Vruchten, die het Oog vermaken door haer blozen;
De Vruchten, die de Ziell verquicken door haer zap:
Wel minder in getal, maer van een waerder trap.
Dit is 't gewijd Getal, dat met het snorckend blaffen Op u geduchte Macht, in't minst niet heeft te schaffen;
Dat in u broozen strik bleef nimmermeer verwart:
Maer dat (gelijk ook ik) uw Krachten puft, en tart.
Zoo doen gezamentlijk mijn nege Zang-godinnen;
Zy spelen met u Kracht, en spotten met het Minnen:
Zoo doet het all dat mijn' en hare Konsten viert;(v) Die u gewaent Geweld noyt over-stuyr en stiert.
Diana, Jacht-godin, die op het Bracke-bassen,
Langs 't spoor, het snege Wild gewent is te verrassen, Heeft nimmer in haer hert, door oeffening gesterkt, 'Tvenijn gevoelt, waer door gy uwe Minn' uyt-werkt.(x)
Dat gy, zoo hier en daer, een leuyen Lege-wagen Somwijlen van u jok en lastig pak doet klagen;(y) Dat gy, zoo nu en dan, een vollen Bloed verheert, Wel, moet daerom uw Kracht zoo wonder zijn gëeert?
'Tgêen zig den Hond tot schand, wilt g' u tot eere passen:
Die sal het sluvm'rig Wild niet in zijnn nest verrassen.
En gy (O! laffe Kracht) en hebt noyt mensch verwondt, Dan die g' in't sluymer-bed van(z)ledigheden vondt.
(v) - & ni
Poscas ante diem librum, cum lumine, si non Intendrs attimum studiis, & rebus honestis, Invidia, vel Amore miser torquebere. -
Hor. lib. 1. Epist. 2.
Cedit Amor rebus, res age, tutus eris.
Ovid, 1. Rem. Amor.
(x) - Saepe recessit
Turpiter a Phoebi victa Sotore Venus.
(y) Diogenes Otiosorum negotium Amorem esse dicebat. Ita enim fit ut dum otio vacant, in rem negotiosissimam indicant.
(z) De Oude plachten Venus af-te-beelden, zittende op een Schelp-Slecke: daer door te verstaen gevende. dat de liefde den Ledigen eygen is: Richter. Axiom. Oeconom. 31.) En wel mocht Ovidius (2. Amor.) aeggen:
Dit heeft het geestig Volk, op Helicon gezeten, Al over langen tijd, door oeffening, geweten:
En daerom is, door haer, den legen Harders-rey Al-om op't Speel-tooneel, in Minnaers klaeg-geschrey.
U Kracht zweeft door het Hof, daer teere Juffer-dieren Zijn bezig om het lijf, ten prickel, op-te-sieren;
Daer zy de volle Maeg met geestig voedzel la'en;
En 't ledige Gemoed op dertelheden slaen.
Maer waermen bezig is met zwaer' en nutte zaken,(a) Daer zal niet eenen schicht uw's Zoons zijn doel-wit raken;
Daer is zijn fackel uyt; daer heeft u Konst geen kracht;
Daer is u Toovery, en Masquer-lust verachtt.
Vulcaen stondt u wel aen, om dat zijn voetten(b)mank gaen:
Gy dacht niet dat, door't sme'en, somwijl de zaken krank staen.
Nu klinkt u dat geklop zoo wel in d'ooren niet, Nu gy in hem de vrucht van stagen arbeyd ziet.
Nu kondt gy 't vijz gesmook, noch vuylen smis niet riecken;
Nu rept g' u veld-waerts in, met 't eerste uchtend-kriecken, En schept den lieven geur van een volmaekte Sprant, Die gy wel meer dan eens op(c)Idâs heuvel vandt.
Wel recht-geroemde Kracht! die door het Vee, en Menschen Zig niet alleen verspreyt; maer werkt 't gêen hoogst te wenschen Staet by het mensch-geslacht; Gy wint u eygen hart:
En maekt alzoo u zelfs ten doel van eygen smart.
Nu is u Kracht gefterkt door't blozen van Adonis;
Nu door Anchises schoont'; nu door (het gêen gewôon is U meest te kittelen) een Sterk-gespierden. houd!
'Tgêen gy all t'samen zaegt, O! Goden, dat vertrout.
Had gy het heylzaem vucht van mijne Tucht gezogen, Gy had noyt noot gehad, met herten-angst, te poogen Het slap-gepeezde tuyg uw's Zoons te doen vergaen;
Of met(d)Pantoffelen hem op den eers te slaen.
Quam platanus rivo gaudet, quâm populus unda.
Et quam limosa canna palustris humo.
Tam Venus otia amat. -
(a) Otia fi tollas, periere Cupidinis artes,
Contemptaeque jacent, & sine luce faces.
Ovid. 1. Rem.
(b) De strijdbare vrouwen Amazones genaemt, hadden een gewoonte de rechter mamm aen haer Vrouwgeslachte te verschroeyen; niet zoo zeer, om datz' haer in 't voeren der wapenen in den weg was; als wel, om dat het bloed, dat gewoon was de on-verschroeyde mamm te voeden, nu na den rechter arm vloeyende, dien zelfden mer dobbele krachten verzag.
Diergelijcken oorzaek bewoog haer, de Slaven dieze in den krijg veroverde, als ook haer mannelijk voort-teelsel, aen een been en arm te vermincken; om haer niet alleen onbequaem tot de vlucht, maer ook wel-gestelt tot de Venus-oeffening (daer zy haer voornementlijk om aenhielden) te maken; de geesten en 't bloed alzoo te meer nade Teel-deelen vloeyende. En hierom de Scythen schimppende op't kreupel gestel harer Slaven, gaf Antianira hare Koninginne tot antwoord, Dat een mancke een goed man in't bedd' was. Eustath.
(c) Werdt gespeelt op de boelering van Venus mdc Anchises.
(d) Lucianus in Dialogis Deorum, Dial, Veneric & Lunae.
18
Koomt Gy al, uyt 't getal van velen, een te winnen, Die stage oeffening gaf aen zijn lijf, en zinnen, Hy werdt, door u vergif, wel haest tot ledigheyd, En van het hobb'lig pad der Deugden af-geleydt.
Gelijk een kleynen(e)Visch een schip steut in de baren;
Zoo gy, die in den vloed van wijzen arbeyd varen.(f) Dat zach Alcides, doen hy met de Wijven spon, En, voor zijn Knods, een Spill in zijne handen von.
Zoo datm' u losse Lust hen, diemen wil ontzenen,(g) En van de oeffening der Deugde-daden spêenen, Te recht de ruymte geeft: door dien die haer bejaegt Zijn zenuwen de(h)kracht, zijn breyn(i)'t verstand ontdraget.
En schoonze tot uw Lust noch niet en zijn gekomen, Zoo werdt hen niet-te-min het(k)wijze breyn ontnomen,
(e) Dit is Erasmi gelijkeniss, als hy zeyt: Gelijkerwijs Echeneis oft Remora, een kleyn vischken, (want het een groote slek nier ongelijk is) een groot schip, van riemen en wind gedreven, schierlijk in zijnen loop steut: alzoo wederhoud ook mennigmaels een geliefde Hoere, hevige aenstouwingen des gemoeds, tot eerlijke oeffeningen:
Keckermannus in Disput. Physicis (op dat ik alle andere gevoellen, te lang om verhalen, over-sla) meent dat dit werk van het Vischken Remora voltoyt werdt, door een zeer koude vochtigheyd, die het van zig werpt, waer door het water ontrent het roer gelijk als bevriest, en hard werdt.
(f) Virgilius (lib. 4. AEneidos) de slofheyd van de verliefde Dido beschrijvende, zeyt:
- pendent opera interrupta, minaeque
Murorum ingentes, aequataque machina coelo, &c.
En 't loopt gemeenlijk met de Verliefde op dit zeggen uyt:
Si quis amore calet, consueta negotia cessant. Dit wist den voorzichtigen Konink Cyrus; die hem daerom van 't gezichte van de Schoone Panthea onthield. Ende als Araspo hem aen-rade, die zelfde eens te willen bezichtigen, alzoo zy een Vrouwe was, waerdig des Konings op-slag:
antwoorde hy, Datze daerom te meer van hem geschuwt most zijn, want indien hyze nu, t' wijl hy de lêegt hadd, verzocht; licht mochtze hem bewegen zulks dikwils te hervatten, ook dan zelver, als hy met gewichtiger zaken behoorde bezet te zijn. Erasm. l. 5. Apoph.
(g) Xerxes op de Babyloniers verstoort zijnde, om datze hem af gevallen waren, heeft hy haer, na dat hyze weder onder zijn geweld had, hare krijgs-oeffeningen ontzeyt, ende den ruymen ren in alle wellustigheden gegeven; op dat zy daer door gelijk als ontzenuwt zijnde, aen geen nienwen af-val zouden dencken. Plut. in Apoph.
(h) Ut Venus enervat vires, &c.
Ovid.
Pythagoras gevraegt zijnde, wanneermen de Venuslust most oeffenen? antwoorde: als gy uwe krachten verswacken wilt: Laërt. l. 8. c. 1.) Om deze rede heeft den vermaerden Worstelaer Ictys hem noyt met een Vrouwe vermengt gehad: Volater.) Van gelijken den Worstelaer Asbylus, om zijne gezwindheyd in't loopen niet te verkorten: Plato de Repub.
(i) Als 't zaed der Kruyderen rijpt, is in hare wortels minder krachts te speuren: zoo verbastert ook de Nature des Verstands, zoo dikwils als de teel-zucht werdt geoeffent. Erasm. in Simil.
Gelykerwijs de Slange, in hare by-een-komst, af-bijt het hoofd haer's Mannekens: Alzoo werdt ook by-na 't geheele hoosd des Verstands, dat is de Rede zelfs, afgezneden hen, die de Venus-lusten de ruymte geven: Thriver. in Apoph.) De oorzaek hier van, is d'uytputting der geesten, &c. die het breyn inzonderheyd ontrocken werden, &c.
(k) Fonseca (Amor. Amphitheat.) verhaelt, dat weleer te Romen een Wet gemaekt is, die verbood de mis-slagen der Verliesde, hoedanig zy ook zoude mogen wezē, met de Dood te straffen.
Sicuti enim amentium ita amantium nullum peccatum capitale est. En Nevisanus (in Sylva Nupt.) zeyt, dat Baverius (Instit. de Testam.) over-wikt, of ook den Wtersten wille van een Verliefde behoort stant te grijpen; alzoo hy d'uytzinnige niet ongelijk is, dewijle
Oh, mochtmer noch alleen den naem van Zotten geven!
Maer(m)neen, den dullen tocht werdt vaek zoo hoog gedreven, Dat hy een(n)razerny in hare herssens broedt;
Die dikwils in het(o)bloed van eyge Kinders woedt.
Sentit amans sua damna ferens, tamen haeret in illis, Materiam culpae prosequiturque suae.
Ovid.
En na 't gemeene Verske,
- stulto nemo in amore sapit.
(l) Amare & sapere vix Deo conceditur. P. Syrus.
(m) - adde cruorem
Stultitiae, atque ignem gladio scrutare. -
Hor. serm. 3. l. 2.
(n) Drie exempelen daer van zijn te zien by Amatum Lusitanum. (Curat. Med. Cent. 3. curat. 56.) en een by Valeriolam, (Observ. 7. lib. 2.) van een Koopman, wien de liefde in een dulle Melancholie gestort had; zoo dat hy des daegs zoo wel als 's nachts van vervaerlijke gezichten ontrust wierd; nu door dulligheyd geprikt, nu weder handelbaer, en vol lacchens zijnde, zeyde hy 't gezichte zijner Beminde voor oogē te hebben; die hy ook, als tegenwoordig, lief-koozde, en weder kort daer op bekeef, om datz' hem niet en wilde weder-lieven: den dag ging meest door met klagen, en den nacht met ruste-looze droefheyd; Zoo dat hy, waer 't niet belet geweezt, de handen aen zig zelven zoude geleyt hebben.
De oorzaken dezer uytzinnigheden zijn, der Verliefde vol-angstige ontroernissen, hare zorgen, vasten, nacht-waken, en de al-te-hevige bewegingen haer's gemoeds: waer door zy gestaegh gepijnigt zijnde, haer breyn koud en droog, en 't lichaem met grove en Melancholijke vochtigheden op-gevult werdt; dewelcke naderhand het breyn mede-gedeelt zijnde, te meer een melancholijke, dat is een kouwe en drooge gestaltenisse in dat zelfde verwecken, &c.
(o) Saevus amor docuit Natorum sanguine Matrem Commaculare manus. -
Virg. Eclog. 8.
Dit leert onz, nevens de daet van Medea, ook het onnatuyrlijk bedrijf des Konings van Cappadocien Ariarates weduwe, Laodice; dewelcke, vreezende dat haren Overspeelder, dien zy zeer lief had, van't Rijcke zoude geweert werden, door de zonen, die haer Ariarates zes in getal hadde na-gelaten, vijf van de zelfde door vergif heeft om-gebracht: de zeste des Moeders dulligheyd, door zorgvuldigheyd der Vrienden, ontrocken zijnde. Patric. de Reg.
instit. l. 4. Tit. 11.
Lucius Catilina, een man meer in schelmeryen dan deugden uytmuntende, bezet zijnde met de liefde van Aurelia Orestilla, heeft zijnen eenigsten Zone, een jongman van goede hope, om hals geholpen; om datz' hem, zijnen Zoon in't leven blijvende, hare trouwe weygerde. Id.
Ibid.
19
Maer laet onz weder-om tot uwe Krachten komen.
Gy roemt, dat gyder veel hebt uyt mijn School genomen, Die gy, met vollen ren, door u geduchte Macht,
Hebt in den ruymen kreytz van u Gebied gebracht.
'Tis waer, daer zijn geweezt, en zijn als noch met hoopen.
Die mijne Tucht, en ook mijn nutte Vrucht ontloopen;
Waer van gy vele door u Toovery beleezt:
Maer deez zijn noyt te recht van mijn Getal geweezt.
Indien haer laffe tong het pit van mijn genuchten
Ten rechten had gesmaekt, en maer van mijne Vruchten Niet, met een lange tand, de buyte-schors geknaegt, Gy had niet daer gy nu u lossen waen op draegt.
Gy hebt met rechte re'en zoo euvel niet te rommen;
U Kracht is hier geen Kracht, maer vals bedroch te nommen:
Door u vermomde Vreugd lokt gy een leuyen Geest,
Die voor de harde schel van mijne Vruchten vreezt.
Den Mensch is wonder brooz, en gy te looz genegen:
Zijn geest, door lust verleyt, loopt na de(p)stimste wegen:
Een distel in Deugd's spoor beweegt hem stil te staen, En het gemaklijk pad van u verderf te gaen.
Voorts, had gy geene Hulp van andere te wachten, U Konst waer zonder Kracht, u Vier voor koud te achten:
Gaf(q)Bacchus, tot uw Feest, zijn zoette Wijnen niet, U prickel, als verstompt, schaers eenig hart bestiet.
Veel menschen zijnder, die, met nuchteren gemoede, Haer wel-bedachten geest voor uwe schichten hoeden:
Maer als het geyle Vocht de schroef heeft los gemaekt, Dan is het dat hy licht in uwe stricken raekt.
'T schijnt dat een vroed Gemoed uw kuuren keurt te wezen Onwaerdig, om te zijn in wije Luy te lezen;
En dat u Vrucht by geen voor waerdig werdt gelooft, Dan die nu, door den wijn, van zinnen is berooft.
Zoo dan een Bezem-stok met Vrouwe-kap, en Locken Wierd aerdig op-gesiert, 't zou hem tot kussen locken;
Geen zoo vervuylden gracht die dan zijnn sprong we'er-houdt:
Hy loopt al razende, als Zatyr, door het wout.
Maer daer een nucht're Ziell de prickelende damppen Van Bacchi toover-vocht het hart niet laet beklamppen, Daer zijn, voor uwe komst, des Lichaems deuren toe, En alle leden, voor uw listen, op haer hoe'.
Gelijk het(r)speekzel-vocht, gevloeyt van nucht're lippen, Tot in der Slangen keel, hen doet den Geest ontglippen:
Zoo zijt Gy zonder Geest, ontzenuwt van uw Kracht, By hen, daer(s)Soberheyd gedurig houdt de wacht.
Nu zien wy dan hoe veer zig uyt-strekt u vermogen:
Als over blind Gespuys, dat gy het licht der Ogen, Door list, begoochelt hebt; of over leuy Gebroed;
Of over 't grillig Volk, door uwe(t)Melk gevoedt.
(p) Animus a pueritia corruptus malis femper delectatnr, & ad omnem virtutis splendorem expavet.
Pletumque initiorum acerbitas delicata ingenia deterret: Euphorm. Part V.) Pythagoras, hoorende een zeggen, dat hy veel liever met 't minzaem Vrouw-geslacht, dan met de vijze Wijsgeren zijne uyren door-hracht: Geen wonder, zeyde hy; de Zengen van gelijken dobberen in den dreck veel liever dan in't water. Laërt. Diog. de Vit. Morib. Philos.
(q) Sine Cerere & Libero friget Venus, Terent, in Eunuch.
Priapus werdr vervoegt by de Offer-feesten van Bacchus; alzoo hy buyten Bacchi hulpe koud is: waerom hy ook een Zone van Liber en Venus gezeyt werdt.
(r) Plinius lib. 28. cap. 4.
(s) Iejunium purgat mentem, sublevat sensum, carnem spiritui subiicir, nebulas cordis dispargit, libidinum ardores extinguit, castitatis vero lumen accendit. Augustin.
(t) De wijn werdt ook by de Poëten de Melk van Venus genoemt,
21
Zien wy noch verder in den loop van onze Tijden, 'K vind daer geen stof met all, die voor u Lof kan strijden.
De Kracht, 'k beken't, was groot van u wel-eer verricht, Door't vinnige venijn van Schoonheyds scherpe schicht.
Maer sints de(v)Munt-godin ten Hemel is verheven, Heeft zy u sterksten Pijl een grooten krak gegeven:
Zoo dat de Minne-kracht, daer gy dus hoog van romt, Als nu by-na alleen van hare handen komt.
Dit zag het listig Kind, wel eer uw Oven-stoker;
Hy liet zijn Moeder staen, verwierp zijnn Boog, en Koker, En volgde dêez Godin: die hem, voor Boog en Schicht, Heeft in de vuyst gedout een Schael, en Goud-gewicht.
Zijn Pijlen zijn aen tween; Hy schiet met Pistoletten, En waer haer blixem blinkt koomt Gy u neder zetten;
Maer daer haer donder-slag niet wel in d'ooren klinkt, Daer zit Gy, krachteloos, aen all de le'en verminkt.
Hoe nau dêez Munt-godin uw Kracht heeft in-gebonden, Hoe diep het goude loot van haer Pistool kan wonden, Is onz te zaem bekent: ik zal maer een Vertoog, In fte'e van duyzenden, onz stellen voor het Oog.
Een zeker Jongeling had met verliefde ooren Gevaett, dat daer ontrent, van waer hy was geboren, Een wel-bekleyden Boer zijnn zuyr-vergaerden Schat Maer aen een eenigh Kind, ten erf, te laten hadd.
Hy spoeyt zig derwaerts aen, en naekt de lage Hutte, Schaers dak-dicht, om den wind en regen af-te-schutten;
Waer hy juyst, by gevall, niet het geliefde Kind, Maer, in haer plaets, de Meyt voor aen de deure vindt.
Zy stond doen op-getoyt, niet flechter dan haer Vrouwe, Daer hy't op had gemunt, met twee gepekte mouwen, En voorts met zulk gestel als zoo een Juffer past, Die op haer kniens, in't gras, de koeye-speen betast.
De borst was wel bezet, met twee geklierde bergen, Zoo krachtig om het hart tot lusten aen-te-tergen, Als't op-gespanne vel der Koeyen mellik-zak, Waer in de kinn, als in een's Doffers kroppe, stak.
Het aenzigt, half gekookt d'oor d'heete Zonne-stralen, Scheen eenigsins den glantz van't goud te willen halen, En daerom lief en waerd: het paersche wangen-spier Bereykte 't ruyme perk van hare borsten schier.
(v) Nihil aur o efficacius, praesertim in amore, ubi & Cupido aureus nominatur, & anrea Yenus, Euphor, Part. V.
Het voor-hoofd, Osse-rond, was tot de brau behangen, Met vette klitzen hayrs; niet ongelijk de Slangen, Van't steene-vormend hoofd: het platte duym-gestel Scheen tot de snaer gemaekt van't koeyen-uyers-spel.
Wat houv' ick all de le'en van't Venus-dier te tellen?
Uyt 't gêender is gezeyt is 't overig te spellen.
In't kort; zy was die gêen, van wien, in hongers nood, Noyt mensche, buyten walg, ontving een kruyme brood.
Onz Vryer, niet-te-min, schreef by de Vreugde-stonden, Van zijn geluk, dit uyr, waer in hy had gevonden Het rijke Boeren-kind, zoo hy, bedrogen, waent:
Dies (mits hy nu het pad vindt na zijn zin gebaent) Aenvangt hy het geluk dier-gener op-te-halen, Die, buyten het gewoel van enge Stede-palen, Zijn wel-gelegen Land met eyge Ossen plougt;
En met des ackers vrucht 't geruste hart vernougt:
Die in een lage Hutt, voor alle woeker-wonden
Bebolwerkt, zijn gemoed behoedt voor valsche vonden, Tot winst van geld, of Staet; die voor des Zees tempeest, Noch 't buyig wel-geval der Grooten niet en vreezt.
Ik (zeyd' hy) al-hoe-wel in Stad wel-eer geboren,
En op-gevoedt, mag doch van Stads geprael niet hooren:
Ik hebb door-gaens, verlokt door 's Lands een-voudigheyd, Op 's Huys-mans goude Eeuw mijn hart en oog geleyt.
Stads vreugd, 't Muzijk-geklank, heeft zelfs zijn dwank; het loeyen Klinkt beter in mijn oyr, van uwe Mellik-koeyen:
My denkt die Veld-muzijk vry best, die 't bly gemoed Des Huys-mans zingt, als hy 't gewas ter schuyre doet.
Ja, sints ik hebb gezien u wel-bevallig Wezen,
Hebb ik den lust des Lands te meer my aen-geprezen:
Nu kan mijn jookend hart niet eerder zijn gerust, Voor dat ik u, mijn Lief, als Vrouwe, heb gekust.
Hy vougde voorts daer by al wat de jonge zinnen Der teere Maegden kan tot weder-liefde winnen;
Zoo dat hy't, d'eerste reys, zoo verre had gebracht, Dat haer gevolgzaem hart al was verminne-krachtt.
Want uyt zijn weyts gewaed geleek hy, in de oogen Des Dienst-meyts, vry dan zy van mogender vermogen:
Waerom zy weynig vorscht na 't wezen van zijnn Staet;
Daer hy vry boven 't perk van zijn waerdy in gaet.
Maer ziet, terwijl zy dus aen weder-zijen kallen,
23
Liet haer de Meyt den naem van hare Vrouw ontvallen;
Waer uyt onz lieve Quant niet qualijk heeft gespelt, Als dat hy, voor de Vrouw, stondt met de Meyt verzelt.
Dies heeft hy, wat hy mocht, zijn reden in-gebonden;
Zijn Vuyr was flux gebluscht, toe was zijn Minne-wonde.
En zoo is't, in't gemeen, met uwe Kracht gestelt, Die met den Pennink groeyt, en in-krimpt met het Geld.
Gy gaet nu vorders voort, tot u Noodzaek'lijk Mallen;
En zegt, Dat, zonder u, de Wereld zou vervallen.
Den Mensch werdt zonder u, 'k bekent, niet voort-geteelt;
En zoo zwijgt 't Orgel stil, 't en zy den blaez-balch speelt.
Den Zayer, die het zaet stort in den buyk der Aerde, Doet wel een noodig werk, dan doch van kleynder waerde:
Want dat, door 's Hemels kracht, het zaet zijn wortel schiet, Uyt in-geschapen aerd, koomt door zijn wijsheyd niet.
Maer laet den Menschen-bouw, van onz, in volle leden, U toe-geschreven zijn: noch kampt voor my de rede.
Het leven koomt van u, dat is u toe-gestaen;
'T wel-leven, boven dien, moet van mijn' handen gaen.
Hoe veer dat wy hier in verschillen van elkander, Wist 's Werelds Dwingeland, den Grooten Alexander;
Die zijnen Meester meer dan Vader heeft geachtt:
Als die hem waerder Schat, dan 't Lijf, had toe-gebracht.
Dit is den Schat waer door de groote Steden groeyen;
Dit is de rechte Ziell waer door de Leden bloeyen;
Dit is het(x)breyn van't Rijk; het breyn na wiens gestalt Het Rijk het hoofd verheft, of flux daer henen valt.(y) 'T en zy, door mijn bestuyr, den Staet op nutte wetten Onwanckel stond gegrondt, wat zou zijnn val beletten?
Eylaes! ik zag alom groot on-geval bereydt,
Had Themis in mijn School haer gronden niet geleyt.
(x) Hier werdt gezien op de geestige vergelijking, die Franciscus Valesius (Cap. 74. de Sacra Philos.) maekt, tusschen de dry hooft-deelen eens Republijks, ende des menschen lichaem.
Deze zijn in een Repnblijk, gelijk hy zeyt, de Land-bouwinge, de Oorlogs zaken, ende de geleerde Letter-konsten. In den mensche zijn't de Lever, het Harte, en 't Breyn. In de Lever is geplaetst de Natuyrlijke kracht, tot dewelcke belangt de voeding des ganschen lichaems:
koomt daerom over een met de Land-bouwing, als die de Stad voedsel verschaft. In 't harte leyt de levend-makende, en toornige kracht; waer op de Oorlogs discipline past, die alle geweld met toornig geweld is af-werende. In't breyn schuylt het verstant en kennis; en hierom met de Letter-oeffening, die 't Verstand betreft, op een-schoeyende.
(y) De Mitilaenei hadden voor een gewoonte, de Volckeren dieze over-heerde, geen ander straffe op te leggen, dan datse hare Kinderen ontzeyden de oeffening der Letter-konsten. Wel wetende dat in hare onderhouding een kracht schôol, die de Steden bloeyen doet, Beyerl.
Thent, Vit. Hum.
