CINQUIEME PARTIE VIJFDE DEEL
Je serois bien aise de poursuivre, et de faire voir ici toute la chaˆıne des autres v´erit´es que j’ai d´eduites de ces premi`eres ; mais, `a cause que pour cet effet il seroit maintenant besoin que je parlasse de plu- sieurs questions qui sont en controverse entre les doctes, avec lesquels je ne d´esire point me brouiller, je crois qu’il sera mieux que je m’en abstienne, et que je dise seule- ment en g´en´eral quelles elles sont, afin de laisser juger aux plus sages s’il se- roit utile que le public en fˆut plus parti- culi`erement inform´e. Je suis toujours de- meur´e ferme en la r´esolution que j’avois prise de ne supposer aucun autre prin- cipe que celui dont je viens de me ser- vir pour d´emontrer l’existence de Dieu et de l’ˆame, et de ne recevoir aucune chose pour vraie qui ne me semblˆat plus claire et plus certaine que n’avoient fait aupara- vant les d´emonstrations des g´eom`etres ; et n´eanmoins j’ose dire que non seulement j’ai trouv´e moyen de me satisfaire en peu de temps touchant toutes les principales diffi- cult´es dont on a coutume de traiter en la philosophie, mais aussi que j’ai remarqu´e certaines lois que Dieu a tellement ´etablies en la nature, et dont il a imprim´e de telles notions en nos ˆames, qu’apr`es y avoir fait assez de r´eflexion nous ne saurions douter qu’elles ne soient exactement observ´ees en tout ce qui est ou qui se fait dans le monde.
Puis, en consid´erant la suite de ces lois, il me semble avoir d´ecouvert plusieurs v´erit´es
Ik zou graag willen doorgaan en U hier de hele keten van de andere waarheden willen laten zien die ik uit die eerste heb afgeleid.
Maar omdat het daarvoor nodig zou zijn over verschillende zaken te spreken waar de geleerden het niet over eens zijn, en ik geen ruzie met ze wil krijgen, geloof ik dat het beter is dat ik me daarvan onthoud en ik er alleen in het algemeen wat over zeg, om het aan verstandiger mensen over te laten te oordelen of het nuttig zou zijn het pu- bliek daar meer in detail over informeren.
Ik heb streng vastgehouden aan het besluit dat ik genomen had om geen enkel ander uitgangspunt aan te nemen dan die waar- van ik me al bediende om het bestaan van God en de ziel aan te tonen, en geen en- kele zaak voor waar aan te nemen als die me niet nog helderder en zekerder toescheen dan de bewijzen van de meetkundigen eer- der hadden gedaan. En toch waag ik het te zeggen dat ik niet alleen een middel gevon- den heb om, tot mijn tevredenheid, in wei- nig tijd alle belangrijke moeilijkheden aan te roeren die men gewoonlijk in de filoso- fie behandelt, maar ook dat ik zekere wet- ten heb opgemerkt die God zodanig in de natuur heeft ingesteld en waarvan hij zulk begrip in onze ziel heeft gedrukt, dat we –na er genoeg over te hebben nagedacht– er niet aan kunnen twijfelen of ze niet exact in acht worden genomen in alles wat bestaat of gebeurt in de wereld. Verder, als ik het gevolg van die wetten beschouw, komt het
Mais, pourceque j’ai tˆache d’en expliquer les principales dans un trait´e que quelques consid´erations m’empˆechent de publier, je ne les saurois mieux faire connoˆıtre qu’en disant ici sommairement ce qu’il contient.
J’ai eu dessein d’y comprendre tout ce que je pensois savoir, avant que de l’´ecrire touchant la nature des choses mat´erielles.
Mais, tout de mˆeme que les peintres, ne pouvant ´egalement bien repr´esenter dans un tableau plat toutes les diverses faces d’un corps solide, en choisissent une des principales, qu’ils mettent seule vers le jour, et, ombrageant les autres, ne les font paroˆıtre qu’autant qu’on les peut voir en la regardant ; ainsi, craignant de ne pouvoir mettre en mon discours tout ce que j’avois en la pens´ee, j’entrepris seulement d’y ex- poser bien amplement ce que je concevois de la lumi`ere ; puis, `a son occasion, d’y ajouter quelque chose du soleil et des ´etoiles fixes, `a cause qu’elle en proc`ede presque toute ; des cieux, `a cause qu’ils la trans- mettent ; des plan`etes, des com`etes et de la terre, `a cause qu’elles la font r´efl´echir ; et en particulier de tous les corps qui sont sur la terre, `a cause qu’ils sont ou color´es, ou transparents, ou lumineux ; et enfin de l’homme, `a cause qu’il en est le spectateur.
—
Maar omdat ik de belangrijkste beginselen hiervan heb proberen uit te leggen in een verhandeling, die ik om bepaalde redenen niet heb kunnen publiceren, zou ik niet we- ten hoe ik ze beter zou kunnen bekend ma- ken dan er hier in een samenvatting over te zeggen wat die verhandeling bevat. Ik had het plan er alles in op te nemen wat ik –v´o´or ik het opschreef– dacht te weten over de natuur van de materi¨ele zaken. Maar evenals schilders, die, omdat ze op een plat doek niet alle verschillende facetten van een ruimtelijk lichaam even goed kunnen weer- geven, er enkele belangrijke uitkiezen om aan het licht te brengen en ze slechts laten uitkomen voor zover men ze kan zien als men er naar kijkt, terwijl ze andere in de schaduw laten; op zo’n manier, vrezend dat ik in mijn verhandeling niet alles kon opne- men wat ik in mijn gedachten had, besloot ik alleen uitgebreid uiteen te zetten wat ik dacht over het licht. Verder, toen de gele- genheid zich voordeed, besloot ik iets toe te voegen over ze zon en de vaste sterren, om- dat daar bijna alle licht vandaan komt; over de hemel omdat die het doorlaat; de plane- ten, de kometen en de aarde omdat die het doen weerkaatsen; en in het bijzonder alle lichamen die er op de aarde zijn omdat ze
´
of kleurig ´of transparant ´of lichtgevend zijn;
en tenslotte de mens omdat die er de toe- schouwer van is.
Mˆeme, pour ombrager un peu toutes ces choses, et pouvoir dire plus librement ce que j’en jugeois, sans ˆetre oblig´e de suivre ni de r´efuter les opinions qui sont re¸cues entre les doctes, je me r´esolus de lais- ser tout ce monde ici `a leurs disputes, et de parler seulement de ce qui arriveroit dans un nouveau, si Dieu cr´eoit mainte- nant quelque part, dans les espaces imagi- naires, assez de mati`ere pour le composer, et qu’il agitˆat diversement et sans ordre les diverses parties de cette mati`ere, en sorte qu’il en composˆat un chaos aussi confus que les po¨etes en puisse feindre, et que par apr`es il ne fit autre chose que prˆeter son concours ordinaire `a la nature, et 1a laisser agir suivant les lois qu’il a ´etablies. Ainsi, premi`erement, je d´ecrivis cette mati`ere, et tˆachai de la repr´esenter telle qu’il n’y a rien au monde, ce me semble, de plus clair ni plus intelligible, except´e ce qui a tantˆot
´et´e dit de Dieu et de l’ˆame ; car mˆeme je supposai express´ement qu’il n’y avoit en elle aucune de ces formes ou qualit´es dont on dispute dans les ´ecoles, ni g´en´eralement aucune chose dont la connoissance ne fˆut si naturelle `a nos ˆames qu’on ne pˆut pas mˆeme feindre de l’ignorer. De plus, je fis voir quelles ´etoient les lois de la nature ; et, sans appuyer mes raisons sur aucun autre principe que sur les perfections infinies de Dieu, je tˆachai `a d´emontrer toutes celles dont on eˆut pu avoir quelque doute, et `a faire voir qu’elles sont telles qu’encore que Dieu auroit cr´e´e plusieurs mondes, il n’y en sauroit avoir aucun o`u elles manquassent d’ˆetre observ´ees. —
Juist, om al die dingen een beetje in het duister te laten en om vrij te kunnen zeg- gen hoe ik erover dacht, zonder verplicht te zijn de meningen die geleerden erover hebben te volgen of af te wijzen, besloot ik deze hele wereld hier aan hun disputen over te laten en alleen te spreken over wat er zou gebeuren op een nieuwe wereld, als God nu ergens in een imaginaire ruimte ge- noeg materie zou scheppen om er een te maken, en Hij op verschillende manieren en zonder ordening de verschillende delen van die materie zou opschudden, zodat Hij er een chaos van maakte, zo verward als al- leen de dichters haar kunnen bedenken, en dat Hij daarna niets anders deed dan de natuur zijn gewone gang te laten gaan en haar laten handelen volgens de wetten die Hij heeft ingesteld. Z´o beschreef ik, in eer- ste instantie, die materie en ik probeerde haar zodanig weer te geven dat niets op de wereld me helderder en begrijpelijker voor- kwam, behalve dan wat ik zo-even gezegd heb over God en de ziel. Want ik veronder- stelde in die verhandeling zelfs nadrukkelijk dat er niet ´e´en van die vormen of hoeda- nigheden in voorkwam waarover men in de scholen discussi¨eert, of –in het algemeen–
ook maar ´ıets waarvan de kennis voor onze ziel niet z´o natuurlijk was dat men zelfs niet kon veinzen het niet te weten. Boven- dien liet ik zien wat de wetten van de na- tuur waren. En zonder mijn redeneringen te baseren op enig ander principe dan de oneindige volmaaktheid van God, probeerde ik al die redeneringen waarover men enige twijfel zou kunnen hebben, te bewijzen, en probeerde ik te laten zien dat die wetten z´o
Apr`es cela, je montrai comment la plus grande part de la mati`ere de ce chaos de- voit, en suite de ces lois, se disposer et s’arranger d’une certaine fa¸con qui la ren- doit semblable `a nos cieux ; comment ce- pendant quelques unes de ses parties de- voient composer une terre et quelques unes des plan`etes et des com`etes, et quelques autres un soleil et des ´etoiles fixes. Et ici, m’´etendant sur le sujet de la lumi`ere, j’ex- pliquai bien au long quelle ´etoit celle qui se devoit trouver dans le soleil et les ´etoiles, et comment de l`a elle traversoit en un instant les immenses espaces des cieux, et com- ment elle se r´efl´echissoit des plan`etes et des com`etes vers la terre. J’y ajoutai aussi plu- sieurs choses touchant la substance, la si- tuation, les mouvements, et toutes les di- verses qualit´es de ces cieux et de ces astres ; en sorte que je pensois en dire assez pour faire connoˆıtre qu’il ne se remarque rien en ceux de ce monde qui ne dˆut ou du moins qui ne pˆut paroˆıtre tout semblable en ceux du monde que je d´ecrivois. De l`a je vins `a parler particuli`erement de la terre : com- ment, encore que j’eusse express´ement sup- pos´e que Dieu n’avoit mis aucune pesan- teur en la mati`ere dont elle ´etoit compos´ee, toutes ses parties ne laissoient pas de tendre exactement vers son centre ; —
Daarna liet ik zien hoe het grootste deel van de materie uit die chaos zich –volgens die wetten– moet ordenen en rangschikken op een bepaalde manier die haar zou doen lijken op onze hemel. Verder, hoe ver- schillende delen van die materie een aarde moesten vormen, en sommige delen plane- ten en kometen, en sommige andere de zon en de vaste sterren. En hier –uitvoerig ver- der stilstaand bij het onderwerp licht– legde ik uitgebreid uit wat het was dat zich in de zon en de sterren moest bevinden, en hoe het daarvandaan in een ogenblik het de im- mense ruimte van de hemel doortrok, en hoe het weerkaatste tegen de planeten en de kometen naar de aarde. Ik vermelde daar ook zaken bij die betrekking hebben op de substantie, de situatie, de bewegingen en alle verschillende hoedanigheden van de he- mel en van de sterren. Zodat ik dacht er genoeg over te gezegd te hebben om te laten weten dat men niets opmerkt in d´eze we- reld wat zich niet geheel overeenkomstig zou moeten –of op zijn minst zou kunnen– voor- doen in de wereld die ik beschreef. Daarna kom ik in het bijzonder te spreken over de aarde: hoe alle stukjes niet zouden nalaten precies naar het middelpunt te neigen, hoe- wel ik nog uitdrukkelijk had verondersteld dat God geen enkele zwaarte had gegeven aan de materie waaruit hij haar gemaakt had.
comment, y ayant de l’eau et de l’air sur sa superficie, la disposition des cieux et des astres, principalement de la lune, y de- voit causer un flux et reflux qui fˆut sem- blable en toutes ses circonstances `a celui qui se remarque dans nos mers, et outre cela un certain cours tant de l’eau que de l’air, du levant Vers le couchant, tel qu’on le remarque aussi entre les tropiques ; comment les montagnes, les mers, les fon- taines et les rivi`eres pouvoient naturelle- ment s’y former, et les m´etaux y venir dans les mines, et les plantes y croˆıtre dans les campagnes, et g´en´eralement tous les corps qu’on nomme mˆel´es ou compos´es s’y en- gendrer : et, entre autres choses, `a cause qu’apr`es les astres je ne connois rien au monde que le feu qui produise de la lumi`ere, je m’´etudiai `a faire entendre bien claire- ment tout ce qui appartient `a sa nature, comment il se fait, comment il se nourrit, comment il n’a quelquefois que de la cha- leur sans lumi`ere, et quelquefois que de la lumi`ere sans chaleur ; comment il peut in- troduire diverses couleurs en divers corps, et diverses autres qualit´es ; comment il en font quelques uns et en durcit d’autres ; comment il les peut consumer presque tous ou convertir en cendres et en fum´ee ; et en- fin comment de ces cendres, par la seule violence de son action, il forme du verre ; car cette transmutation de cendres en verre me semblant ˆetre aussi admirable qu’au- cune autre qui se fasse en la nature, je pris particuli`erement plaisir `a la d´ecrire.
En hoe, als er water en lucht op het op- pervlak waren, de plaatsing van de hemel, de sterren en vooral de maan, er een stro- ming en een terugstroming moeten veroor- zaken die in alle opzichten lijkt op die welke in onze zee¨en wordt aangetroffen, en boven- dien een zekere stroming, zowel van het wa- ter als van de lucht van oost naar west, zo- als we ook tussen de keerkringen zien. Hoe de bergen, zee¨en, bronnen en rivieren zich daar op een natuurlijke manier kunnen vor- men, en hoe de metalen in de mijnen ko- men, de planten er op de velden groeien, en in het algemeen alle lichamen die we gemengd of samengesteld noemen er zich ontwikkelen. En omdat ik, naast de ster- ren, op aarde niets anders kende dat licht produceert dan het vuur, deed ik mijn best heel duidelijk alles begrijpelijk te maken dat tot de aard van het vuur behoort: hoe het ontstaat, hoe het zich voedt, hoe het soms alleen warmte geeft zonder licht, en soms licht zonder warmte; hoe het diverse kleu- ren kan vertonen op diverse lichamen, en diverse andere hoedanigheden; hoe het som- mige dingen doet smelten en andere hard maakt; hoe het bijna alles kan verteren of omzetten in as en rook; en tenslotte hoe uit die as, enkel door de kracht van zijn wer- king, het glas vormt. Want ik had er bijzon- der plezier in deze omzetting te beschrijven van as in glas, die me even wonderbaar- lijk leek als iedere andere die in de natuur plaatsvindt.
Toutefois je ne voulois pas inf´erer de toutes ces choses que ce monde ait ´et´e cr´e´e en la fa¸con que je proposois ; car il est bien plus vraisemblable que d`es le commence- ment Dieu l’a rendu tel qu’il devoit ˆetre.
Mais il est certain, et c’est une opinion commun´ement re¸cue entre les th´eologiens, que l’action par laquelle maintenant il le conserve, est toute la mˆeme que celle par laquelle il 1’a cr´e´e ; de fa¸con qu’encore qu’il ne lui auroit point donn´e au commence- ment d’autre forme que celle du chaos, pourvu qu’ayant ´etabli les lois de la nature, il lui prˆetˆat son concours pour agir ainsi qu’elle a de coutume, on peut croire, sans faire tort au miracle de la cr´eation, par cela seul toutes les choses qui sont purement mat´erielles auroient pu avec le temps s’y rendre telles que nous les voyons `a pr´esent ; et leur nature est bien plus ais´ee `a conce- voir, lorsqu’on les voit naˆıtre peu `a peu en cette sorte, que lorsqu’on ne les consid`ere que toutes faites.
Toch wil ik uit al deze zaken niet aflei- den dat deze wereld geschapen is op de ma- nier zoals ik dat voorstel, want het is veel waarschijnlijker dat God haar vanaf het be- gin heeft maakt zoals Hij wilde dat ze was.
Maar het is zeker, en dat is een mening die door de theologen algemeen wordt aan- vaard, dat de werking waardoor Hij haar nu in stand houdt, geheel dezelfde is als die waardoor Hij haar heeft geschapen. Zodat, zelfs als Hij haar in het begin geen andere vorm zou hebben gegeven dan die van de chaos, aangenomen dat Hij de natuurwet- ten had vastgesteld, Hij haar de gang ver- leende om zich te ontwikkelen zoals ze dat altijd doet, en men –zonder het wonder van de schepping tekort te doen– kan geloven dat slechts d´a´ardoor alle zuiver materi¨ele zaken in de loop van de tijd zich z´o heb- ben kunnen vormen als we haar tegenwoor- dig zien. En hun natuur is veel gemakke- lijker te vatten wanneer we haar beetje bij beetje op die manier tot stand zien komen, dan wanneer we haar als helemaal kant-en- klaar beschouwen.
Figuur 20: Charles Robert Darwin (1809–1882)
De la description des corps inanim´es et des plantes, je passai `a celle des animaux, et par- ticuli`erement `a celle des hommes. Mais pour- ceque je n’en avois pas encore assez de connois- sance pour en parler du mˆeme style que du reste, c’est-`a-dire en d´emontrant les effets par les causes, et faisant voir de quelles semences et en quelle fa¸con la nature les doit produire, je me contentai de supposer que Dieu formˆat le corps d’un homme enti`erement semblable `a l’un des nˆotres, tant en la figure ext´erieure de ses membres, qu’en la conformation int´erieure de ses organes, sans le composer d’autre mati`ere que de celle que j’avois d´ecrite, et sans mettre en lui au commencement aucune ˆame raison- nable, ni .aucune autre chose pour y servir d’ˆame v´eg´etante ou sensitive, sinon qu’il ex- citˆat en son coeur un de ces feux sans lumi`ere que j’avois d´ej`a expliqu´es, et que je ne conce- vois point d’autre nature que celui qui ´echauffe le foin lorsqu’on 1’a renferm´e avant qu’il fˆut sec, ou qui fait bouillir les vins nouveaux lors- qu’on les laisse cuver sur la rˆape : car, exami- nant les fonctions qui pouvoient en suite de cela ˆ
etre en ce corps, j’y trouvois exactement toutes celles qui peuvent ˆetre en nous sans que nous y pensions, ni par cons´equent que notre ˆame, c’est-`a-dire cette partie distincte du corps dont il a ´et´e dit ci-dessus que la nature n’est que de penser, y contribue, et qui sont toutes les mˆemes en quoi on peut dire que les animaux sans raison nous ressemblent sans que j’y en pusse pour cela trouver aucune de celles qui,
´
etant d´ependantes de la pens´ee, sont les seules qui nous appartiennent, en tant qu’hommes ; au lieu que je les y trouvois toutes par apr`es, ayant suppos´e que Dieu cr´eˆat une ˆame raisonnable, et qu’il la joignˆıt `a ce corps en certaine fa¸con que je d´ecrivois.
Van de beschrijving van de zielloze lichamen en de planten ging ik over naar die van de die- ren, en in het bijzonder naar die van de men- sen. Maar omdat ik nog niet genoeg kennis had om daar op dezelfde manier over te spreken als over het overige –d.w.z. de gevolgen aantonend uit de oorzaken, en door te laten zien uit welke kiemen en op welke manier de natuur ze moet voortbrengen– nam ik genoegen met de veron- derstelling dat God het lichaam van een mens vormde geheel op dezelfde wijze als dat van een van ons, zowel wat betreft de uitwendige figuur met zijn ledematen als de inwendige bouw met zijn organen, zonder gebruik te maken van an- dere materie dan die waarover ik geschreven had en zonder er vanaf het begin enige rede- lijke ziel in te plaatsen, noch iets anders om erin als vegetatieve of sensitieve ziel te dienen, behalve dat Hij in het hart een van die lichtloze vuren ontstak die ik al had uitgelegd en die ik helemaal niet van een andere aard opvatte als die welke het hooi verwarmt wanneer men het opbergt voordat het droog is, of dat jonge wij- nen doet koken wanneer je ze laat gisten op de moer. Want, de functies onderzoekend die we als gevolg daarvan in dat lichaam zouden kun- nen aantreffen, vond ik er precies al d´ıe functies die in ons kunnen bestaan zonder dat we zouden denken, of bijgevolg dat onze ziel –d.w.z. pre- cies dat deel van het lichaam dat we hierboven door het denken gekarakteriseerd hebben– iets eraan toevoegt, en functies die helemaal het- zelfde zijn in het opzicht waarin men kan zeg- gen dat dieren –die geen verstand hebben– op ons lijken. Zonder dat ik er zo een enkele func- tie in kon vinden die, omdat ze van de gedachte afhangen, de enige zijn die juist ´ons toebehoren omdat we mensen zijn. Maar ik vond ze later allemaal, toen ik had verondersteld dat God een redelijke ziel schiep en dat hij haar, op een ma- nier die ik beschreef, op een bepaalde manier samenvoegde met dat lichaam.
Mais afin qu’on puisse voir en quelle sorte j’y traitais cette mati`ere, je veux mettre ici l’explication du mouvement du coeur et des art`eres, qui ´etant le premier et le plus g´en´eral qu’on observe dans les animaux, on jugera facilement de lui ce qu’on doit penser de tous les autres. Et afin qu’on ait moins de difficult´e `a entendre ce que j’en dirai, je voudrois que ceux qui ne sont point vers´es en l’anatomie prissent la peine, avant que de lire ceci, de faire couper de- vant eux le coeur de quelque grand animal qui ait des poumons, car il est en tous assez semblable `a celui de l’homme, et qu’ils se fissent montrer les deux chambres ou conca- vit´es qui y sont : premi`erement celle qui est dans son cˆot´e droit, `a laquelle r´epondent deux tuyaux fort larges ; `a savoir, la veine cave, qui est le principal r´eceptacle du sang, et comme le tronc de l’arbre dont toutes les autres veines du corps sont les branches ; et la veine art´erieuse, qui a ´et´e ainsi mal nomm´ee, pourceque c’est en effet une art`ere, laquelle, prenant son origine du coeur, se divise, apr`es en ˆetre sortie, en plu- sieurs branches qui vont se r´epandre par- tout dans les poumons : puis celle qui est dans son cˆot´e gauche, `a laquelle r´epondent en mˆeme fa¸con deux tuyaux qui sont au- tant ou plus larges que les pr´ec´edents ; `a savoir, l’art`ere veineuse, qui a ´et´e aussi mal nomm´ee, `a cause qu’elle n’est autre chose qu’une veine, laquelle vient des poumons, o`u elle est divis´ee en plusieurs branches en- trelac´ees avec celles de la veine art´erieuse, et celles de ce conduit qu’on nomme le sif- flet, par o`u entre l’air de la respiration ; et la grande art`ere qui, sortant du coeur, envoie ses branches partout le corps. —
Maar om te laten zien op welke wijze ik daar deze materie behandelde, wil ik hier de bewe- ging van het hart en de aderen uiteenzetten.
Omdat dat het eerste en het meest algemene is wat men in dieren ziet, zal men van daar- uit eenvoudig kunnen beoordelen wat men van al het andere kan verwachten. En, opdat men minder moeite heeft te begrijpen wat ik erover zal zeggen, zou ik willen dat zij die helemaal niet thuis zijn in de anatomie de moeite ne- men om, v´o´ordat ze dit lezen, voor hun ogen het hart van een of ander groot dier dat lon- gen heeft te laten opensnijden –want dat lijkt in het geheel voldoende op dat van een mens–
en dat ze zich de twee kamers of holtes laten vertonen die zich daarin bevinden. In de eer- ste plaats die aan de rechterzijde, waarmee twee vrij wijde buizen verbonden zijn, te weten de holle ader die de belangrijkste vergaarplaats van het bloed is, zoals de stam van een boom waar- van alle andere aderen in het lichaam de tak- ken zijn, en de slagader-ader, –die op zo een verkeerde naam heeft, omdat het in feite een slagader is– die met zijn oorsprong in het hart zich, nadat hij uit het hart komt, zich verdeelt over verschillende takken die zich overal ver- spreiden in de longen. Daarna de kamer die aan de linkerkant ligt, waar op dezelfde manier twee buizen aan verbonden zijn, die even wijd of wijder zijn dan de vorige, te weten de ader- slagader, die evenzo een verkeerde naam heeft, omdat het niets anders is dan een ader die uit de longen komt, waar ze is verdeeld over ver- schillende takken, verstrengeld met die van de slagader-ader en met die welke komen van de buis die men de luchtpijp noemt, waardoor de ademlucht binnenkomt. En anderzijds heb je de grote slagader die, uit het hart komend, zijn takken overal het lichaam in stuurt.
Je voudrois aussi qu’on leur montrˆat soi- gneusement les onze petites peaux qui, comme autant de petites portes, ouvrent et ferment les quatre ouvertures qui sont en ces deux concavit´es ; `a savoir, trois `a l’entr´ee de la veine cave, o`u elles sont telle- ment dispos´ees qu’elles ne peuvent aucune- ment empˆecher que le sang qu’elle contient ne coule dans la concavit´e droite du coeur, et toutefois empˆechent exactement qu’il n’en puisse sortir ; trois a l’entr´ee de la veine art´erieuse, qui, ´etant dispos´ees tout au contraire, permettent bien au sang qui est dans cette concavit´e de passer dans les poumons, mais non pas `a celui qui est dans les poumons d’y retourner ; et ainsi deux autres `a l’entr´ee de l’art`ere veineuse, qui laissent couler le sang des poumons vers la concavit´e gauche du coeur, mais s’op- posent `a son retour ; et trois `a l’entr´ee de la grande art`ere, qui lui permettent de sortir du coeur, mais l’empˆechent d’y retourner et il n’est point besoin de chercher d’autre rai- son du nombre de ces peaux, sinon que l’ou- verture de l’art`ere veineuse ´etant en ovale,
`
a cause du lieu o`u elle se rencontre, peut ˆetre commod´ement ferm´ee avec deux, au lieu que les autres ´etant rondes, le peuvent mieux ˆetre avec trois. —
Ik zou ook willen dat men ze zorgvuldig de elf velletjes zou tonen die, als zoveel kleine deurtjes, de vier openingen die in die twee holtes liggen openen en sluiten; te weten drie bij de ingang van de holle ader, waar ze z´o geplaatst zijn dat ze op geen enkele manier kunnen verhinderen dat het bloed erin de rechter holte van het hart binnen- stroomt, en het toch juist verhindert dat het eruit kan; drie ook bij de ingang van de slagader-ader, die, geheel aan de andere kant gelegen, het bloed dat in die holte is juist toestaan naar de longen te gaan, maar niet het bloed in de longen toestaan terug te keren; en evenzo twee andere bij de in- gang van de ader-slagader die het bloed van de longen naar de linker holte van het hart laten stromen, maar zich tegen de terug- keer verzetten; en drie bij de ingang van de grote slagader, die het bloed toestaan het hart te verlaten, maar het verhinderen erin terug te keren. En het is helemaal niet nodig een andere reden te zoeken voor het aantal van die velletjes, als we bedenken dat de opening van de ader-slagader ovaal is, waardoor vanwege de positie waarin ze zich bevindt, ze makkelijk kan worden ge- sloten met twee, in tegenstelling tot de an- deren die rond zijn, het beter kunnen met drie.
De plus, je voudrois qu’on leur fˆıt consid´erer que la grande art`ere et la veine art´erieuse sont d’une composition beau- coup plus dure et plus ferme que ne sont l’art`ere veineuse et la veine cave ; et que ces deux derni`eres s’´elargissent avant que d’en- trer dans le coeur, et y font comme deux bourses, nomm´ees les oreilles du coeur, qui sont compos´ees d’une chair semblable `a 1a sienne ; et qu’il y a toujours plus de cha- leur dans le coeur qu’en aucun autre en- droit du corps ; et enfin que cette chaleur est capable de faire que, s’il entre quelque goutte de sang en ses concavit´es, elle s’enfle promptement et se dilate, ainsi que font g´en´eralement toutes les liqueurs, lorsqu’on les laisse tomber goutte `a goutte en quelque vaisseau qui est fort chaud.
Verder zou ik willen dat men hen liet zien dat de grote slagader en slagader-ader van een veel hardere samenstelling zijn en ster- ker dan de ader-slagader en de holle ader;
en dat die twee laatsten zich verwijden voordat ze het hart ingaan, en dat ze er zo- iets als twee beursjes vormen, die de boe- zems van het hart heten, die van hetzelfde soort weefsel zijn; en dat er altijd meer warmte is in het hart dan in enig andere plek in het lichaam; en tenslotte dat die warmte in staat is te zorgen dat, als er een druppel bloed in de holtes komt, deze direct opzwelt en uitzet, zoals in het algemeen alle vloeistoffen wanneer men ze druppelsgewijs in een erg warm vat laat vallen.
Car, apr`es cela, je n’ai besoin de dire autre chose pour expliquer le mouvement du coeur, sinon que lorsque ses conca- vit´es ne sont pas pleines de sang, il y en coule n´ecessairement de la veine cave dans la droite et de l’art`ere veineuse dans la gauche, d’autant que ces deux vais- seaux en sont toujours pleins, et que leurs ouvertures, qui regardent vers le coeur, ne peuvent alors ˆetre bouch´ees ; mais que sitˆot qu’il est entr´e ainsi deux gouttes de sang, une en chacune de ses concavit´es, ces gouttes, qui ne peuvent ˆetre que fort grosses, `a cause que les ouvertures par o`u elles entrent sont fort larges et les vaisseaux d’o`u elles viennent fort pleins de sang, se rar´efient et se dilatent, `a cause de la cha- leur qu’elles y trouvent ; —
Want, daarna, zie ik geen noodzaak nog meer te zeggen om de beweging van het hart uit te leggen, behalve misschien dat, wan- neer die holtes niet met bloed zijn gevuld, het er noodzakelijkerwijs vanuit de holle ader in de rechterholte en vanuit de ader- slagader in de linkerholte binnenstroomt omdat die twee vaten altijd vol zijn, en om- dat hun openingen die naar het hart gericht zijn, dan niet gesloten kunnen zijn; maar dat zodra aldus twee druppels bloed zijn bin- nengekomen –´e´en in ieder van de holtes–
deze druppels, die alleen maar heel groot kunnen zijn, omdat de openingen waardoor ze binnenkomen wijd zijn en de vaten waar- uit ze komen vol bloed zitten, zich verdun- nen en verspreiden vanwege de warmte die zij daar vinden.
au moyen de quoi, faisant enfler tout le coeur, elles poussent et ferment les cinq pe- tites portes qui sont aux entr´ees des deux vaisseaux d’o`u elles viennent, empˆechant ainsi qu’il ne descende davantage de sang dans le coeur ; et, continuant `a se rar´efier de plus en plus, elles poussent et ouvrent les six autres petites portes qui sont aux entr´ees des deux autres vaisseaux par o`u elles sortent, faisant enfler par ce moyen toutes les branches de la veine art´erieuse et de la grande art`ere, quasi au mˆeme ins- tant que le coeur ; lequel incontinent apr`es se d´esenfle, comme font aussi ces art`eres, `a cause que le sang qui y est entr´e s’y re- froidit ; et leurs six petites portes se re- ferment, et les cinq de la veine cave et de l’art`ere veineuse se rouvrent, et donnent passage `a deux autres gouttes de sang, qui font derechef enfler le coeur et les art`eres, tout de mˆeme que les pr´ec´edentes. Et pour- ceque le sang qui entre ainsi dans le coeur passe par ces deux bourses qu’on nomme ses oreilles, de l`a vient que leur mouve- ment est contraire au sien, et qu’elles se d´esenflent lorsqu’il s’enfle. Au reste, afin que ceux qui ne connoissent pas la force des d´emonstrations math´ematiques, et ne sont pas accoutum´es `a distinguer les vraies raisons des vraisemblables, ne se hasardent pas de nier ceci sans l’examiner, je les veux avertir que ce mouvement que je viens d’expliquer suit aussi n´ecessairement de la seule disposition des organes qu’on peut voir `a l’oeil dans le coeur, et de la chaleur qu’on y peut sentir avec les doigts, et de la nature du sang qu’on peut connoˆıtre par exp´erience, que fait celui d’un horloge, de
Op die manier doen ze het hele hart zwel- len en duwen ze de vijf kleine deurtjes dicht bij de ingang van de twee vaten van waar- uit ze komen; en zo verhinderen ze dat er verder bloed het hart inkomt; en, terwijl het steeds meer verdund wordt, duwen ze de zes andere deurtjes open, die bij de ingang van de andere twee vaten zitten, waardoor ze het hart verlaten en waardoor ze op die ma- nier alle takken van de slagader-ader en de grote slagader, bijna op hetzelfde ogenblik als het hart, doen zwellen; dit echter ont- spant zich en loopt weer leeg, evenals de slagaderen, omdat het bloed dat er binnen was weer afkoelt; en de zes kleine deurtjes sluiten weer, en de vijf van de holle ader en de ader-slagader openen zich weer, zodat ze toegang geven aan twee nieuwe druppels bloed, die opnieuw het hart en de slagaderen doen opzwellen, geheel op dezelfde manier als de voorafgaande. En omdat het bloed dat zo in het hart komt door die twee beurs- jes komt die men boezems noemt, daardoor komt het dat hun beweging tegengesteld is aan het hart, en dat ze ontspannen wan- neer het hart opzwelt. En verder, opdat de- genen die de kracht van de wiskundige be- wijzen niet kennen en niet gewoon zijn ware redenen van waarschijnlijke te onderschei- den, het niet wagen dit te ontkennen zon- der het te onderzoeken, wil ik ze laten we- ten dat die beweging die ik zojuist heb uit- gelegd ook noodzakelijkerwijs volgt alleen al uit de inrichting van de organen, die men met het oog in het hart kan zien, en uit de warmte die men kan voelen met de vingers, en uit de aard van het bloed die men uit ervaring kan kennen, net zoals de beweging
Mais si on demande comment le sang des veines ne s’´epuise point, en coulant ainsi continuel- lement dans le coeur, et comment les art`eres n’en sont point trop remplies, puisque tout ce- lui qui passe par le coeur s’y va rendre, je n’ai pas besoin d’y r´epondre autre chose que ce qui a d´ej`a ´et´e ´ecrit par un m´edecin d’Angleterre [Hervaeus, de motus cordis], auquel il faut don- ner la louange d’avoir rompu la glace en cet endroit, et d’ˆetre le premier qui a enseign´e qu’il y a plusieurs petits passages aux extr´emit´es des art`eres, par o`u le sang qu’elles re¸coivent du coeur entre dans les petites branches des veines, d’o`u il va se rendre derechef vers le coeur ; en sorte que son cours n’est autre chose qu’une circulation perp´etuelle. Ce qu’il prouve fort bien par l’exp´erience ordinaire des chirur- giens, qui, ayant li´e le bras m´ediocrement fort, au-dessus de l’endroit o`u ils ouvrent la veine, font que le sang en sort plus abondamment que s’ils ne l’avoient point li´e ; et il arriveroit tout le contraire s’ils le lioient au dessous entre la main et l’ouverture, ou bien qu’ils le liassent tr`es fort au-dessus. Car il est manifeste que le lien, m´ediocrement serr´e, pouvant empˆecher que le sang qui est d´ej`a dans le bras ne retourne vers le coeur par les veines, n’empˆeche pas pour cela qu’il n’y en vienne toujours de nouveau par les art`eres, `a cause qu’elles sont situ´ees au des- sous des veines, et que leurs peaux, ´etant plus dures, sont moins ais´ees `a presser ; et aussi que le sang qui vient du coeur tend avec plus de force `a passer par elles vers la main, qu’il ne fait
`
a retourner de l`a vers le coeur par les veines ; et puisque ce sang sort du bras par l’ouverture qui est en l’une des veines, il doit n´ecessairement y avoir quelques passages au-dessous du lien, c’est-`a-dire vers les extr´emit´es du bras, par o`u il y puisse venir des art`eres. —
Maar als je vraagt waarom het bloed uit de ade- ren niet opraakt terwijl het continu naar het hart stroomt en waarom de slagaderen niet te vol raken, terwijl toch alles wat door het hart gaat er terecht komt, heb ik geen behoefte er iets anders op te antwoorden dan dat wat al beschre- ven is door een Engelse dokter 5 aan wie we de lof moeten toezwaaien een grote doorbraak te hebben verricht op dit gebied en de eerste te zijn geweest die ons geleerd heeft dat er vele kleine overgangen zijn aan de uiteinden van de slagaderen waardoor het bloed, dat ze vanuit het hart ontvangen, binnengaat in kleine takjes van de aderen vanwaar het zich opnieuw naar het hart begeeft; zodat de loop van het bloed niets anders is dan een voortdurende kringloop. En hij bewijst dat heel goed door de gewone erva- ring van de chirurgijns die, als ze de arm ma- tig hebben afgebonden b´oven de plek waar ze de ader openen, maken dat het bloed er rijkelij- ker uit stroomt dan als ze het niet hadden af- gebonden, en geheel het tegenovergestelde zou gebeuren als ze hem daaronder afbonden tus- sen de hand en de opening, of ook als ze hem daarboven heel sterk hadden afgebonden. Want het is duidelijk dat de band, matig aangetrok- ken, omdat het kan verhinderen dat het bloed dat zich al in de arm bevindt door de aderen naar het hart terugkeert, en niet verhindert dat er telkens nieuw bloed door de slagaderen komt vanwege het feit dat ze onder de aderen liggen, en dat hun wanden, omdat ze harder zijn, min- der gemakkelijk in te drukken zijn; en ook dat het bloed dat uit het hart komt met meer kracht door de slagaderen naar de hand wil gaan maar het vandaar niet door de aderen naar het hart kan terugkeren; en aangezien dat bloed de arm door de opening die in een van de aderen is ge- maakt verlaat, moeten er noodzakelijkerwijs en- kele doorgangen zijn onder de afbinding, d.w.z.
bij de uiteinden van de arm waar het kan ko- men vanuit de slagaderen.
5Harvey (1578-1657),Exercitatio Anatomica de Motu Cordis et Sanguinis in Animalibus (1628)
Il prouve aussi fort bien ce qu’il dit du cours du sang, par certaines petites peaux, qui sont tellement dispos´ees en divers lieux le long des veines, qu’elles ne lui permettent point d’y passer du milieu du corps vers les extr´emit´es, mais seulement de retour- ner des extr´emit´es vers le coeur ; et de plus par l’exp´erience qui montre que tout ce- lui qui est dans le corps en peut sortir en fort peu de temps par une seule art`ere lors- qu’elle est coup´ee, encore mˆeme qu’elle fˆut
´etroitement li´ee fort proche du coeur, et coup´ee entre lui et le lien, en sorte qu’on n’eˆut aucun sujet d’imaginer que le sang qui en sortiroit vˆınt d’ailleurs.
Mais il y a plusieurs autres choses qui t´emoignent que la vraie cause de ce mouve- ment du sang est celle que j’ai dite. Comme, premi`erement, la diff´erence qu’on remarque entre celui qui sort des veines et celui qui sort des art`eres ne peut proc´eder que de ce qu’´etant rar´efi´e et comme distill´e en passant par le coeur, il est plus subtil et plus vif et plus chaud incontinent apr`es en ˆetre sorti, c’est-`a-dire ´etant dans les art`eres, qu’il n’est un peu devant que d’y entrer, c’est- `a-dire ´etant dans les veines.
Et si on y prend garde, on trouvera que cette diff´erence ne paroˆıt bien que vers le coeur, et non point tant aux lieux qui en sont les plus ´eloign´es. Puis, la duret´e des peaux dont la veine art´erieuse et la grande art`ere sont compos´ees montre assez que le sang bat contre elles avec plus de force que contre les veines. —
Hij bewijst ook heel duidelijk wat hij zegt over de stroming van het bloed door ze- kere kleine velletjes die zodanig geplaatst zijn op diverse plaatsen langs de aderen dat ze het bloed niet toestaan te passeren van het midden van het lichaam naar de uit- einden, maar alleen laten terugkeren van de uiteinden naar het hart; en verder door de ervaring die aantoont dat alle bloed dat in het lichaam is in heel korte tijd het li- chaam kan verlaten via een enkele slagader wanneer die is doorgesneden, zelfs als die heel sterk is afgebonden dicht bij het hart maar doorgesneden is tussen het hart en de band, zodat men geen enkele grond heeft te veronderstellen dat het bloed dat eruit komt ergens anders vandaan komt.
Maar er zijn verschillende andere zaken die getuigen dat wat ik heb verteld de ware oor- zaak van deze beweging van het bloed. Zo- als, in de eerste plaats, het verschil dat men opmerkt tussen het bloed dat de aderen ver- laat en dat wat de slagaderen verlaat. Het verschil kan slechts voortkomen uit het feit dat het verdund was en als het ware ge- destilleerd toen het het hart passeerde. Di- rect nadat het het hart verlaten heeft, d.w.z.
wanneer het zich in de slagaderen bevindt, is het subtieler en levendiger en warmer dan kort voordat het binnenkwam, d.w.z.
toen het in de aderen was. En als je er op let zul je vinden dat dat verschil alleen vlak bij het hart heel duidelijk is, en niet zozeer op plaatsen die er verder vandaan liggen.
En verder, de hardheid van de wand waar- van de slagader-ader en de grote slagader zijn gemaakt laat voldoende zien dat dat het
Et pourquoi la concavit´e gauche du coeur et la grande art`ere seroient-elles plus amples et plus larges que la concavit´e droite et la veine art´erieuse, si ce n’´etoit que le sang de l’art`ere veineuse, n’ayant ´et´e que dans les poumons depuis qu’il a pass´e par le coeur, est plus subtil et se rar´efie plus fort et plus ais´ement que celui qui vient imm´ediatement de la veine cave ? Et qu’est- ce que les m´edecins peuvent deviner en tˆatant le pouls, s’ils ne savent que, selon que le sang change de nature, il peut ˆetre rar´efi´e par la chaleur du coeur plus ou moins fort, et plus ou moins vite qu’auparavant ? Et si on examine comment cette chaleur se com- munique aux autres membres, ne faut-il pas avouer que c’est par le moyen du sang, qui, passant par le coeur, s’y r´echauffe, et se r´epand de l`a par tout le corps : d’o`u vient que si on ˆote le sang de quelque partie, on en ˆote par mˆeme moyen la chaleur ; et en- core que le coeur fˆut aussi ardent qu’un fer embras´e, il ne suffiroit pas pour r´echauffer les pieds et les mains tant qu’il fait, s’il n’y envoyoit continuellement de nouveau sang.
—
En waarom zouden de linker holte van het hart en de grote slagader ruimer en groter zijn dan de rechter holte en de slagader- ader als het niet was dat het bloed uit de ader-slagader, dat alleen maar in de longen geweest is sinds het het hart gepasseerd is, subtieler is en zich sterker en gemakkelij- ker verdunt dan wat direct uit de holle ader komt? En wat kunnen de dokters zien als ze de pols voelen als ze niet weten dat, om- dat het bloed van aard verandert, het door de warmte van het hart meer of minder sterk en meer of minder snel dan tevoren kan worden verdund? En als je onderzoekt hoe die warmte zich aan de andere leden meedeelt, moet je dan niet toegeven dat dat d.m.v. het bloed gaat, dat als het het hart passeert opgewarmd wordt en zich vandaar over het hele lichaam verspreidt. Daardoor komt het dat, als men bloed van enig deel wegneemt, men er tegelijkertijd de warmte wegneemt; en bovendien, als het hart even gloeiend was als een roodgloeiend ijzer, zou het niet voldoende zijn om de voeten en handen erdoor op te warmen zoals dat nu gebeurt, als het hart er niet voortdurend nieuw bloed naartoe zou sturen.
Figuur 21: Harvey’s experiment (1928)
Puis aussi on connoˆıt de l`a que le vrai usage de la respiration est d’apporter assez d’air frais dans le poumon pour faire que le sang qui y vient de la concavit´e droite du coeur, o`u il a ´et´e rar´efi´e et comme chang´e en va- peurs, s’y ´epaississe et convertisse en sang derechef, avant que de retomber dans la gauche, sans quoi i1 ne pourroit ˆetre propre
`
a servir de nourriture au feu qui y est ; ce qui se confirme parce qu’on voit que les animaux qui n’ont point de poumons n’ont aussi qu’une seule concavit´e dans le coeur, et que les enfants, qui n’en peuvent user pendant qu’ils sont renferm´es au ventre de leurs m`eres, ont une ouverture par o`u il coule du sang de la veine cave en la conca- vit´e gauche du coeur, et un conduit par o`u il en vient de la veine art´erieuse en la grande art`ere, sans passer par le poumon.
Puis la coction comment se feroit-elle en l’estomac, si le coeur n’y envoyoit de la cha- leur par les art`eres, et avec cela quelques unes des plus coulantes parties du sang, qui aident `a dissoudre les viandes qu’on y a mises ? Et l’action qui convertit le suc de ces viandes en sang n’est-elle pas ais´ee `a connoˆıtre, si on consid`ere qu’il se distille, en passant et repassant par le coeur, peut-ˆetre plus de cent ou deux cents fois en chaque jour ? —
Verder begrijpen we daardoor ook dat het ware nut van de ademhaling bestaat uit het brengen van genoeg frisse lucht naar de lon- gen, om te zorgen dat het bloed dat er uit de rechterholte van het hart, waar het is verdund en als het ware in damp is veran- derd, zich er verdikt en opnieuw in bloed verandert, voordat het weer terechtkomt in de linkerkant, zonder hetwelk het niet ge- schikt zou zijn om te dienen als voedsel voor het vuur dat daar is. Dat wordt bevestigd doordat men ziet dat dieren die geen lon- gen hebben ook maar ´e´en enkele holte heb- ben in het hart, en dat kinderen, die hun longen niet kunnen gebruiken gedurende de tijd dat ze in de buik van hun moeder zit- ten, een opening hebben waardoor het bloed uit de holle ader naar de linkerholte van het hart stroomt en een buis waardoor bloed van de slagader-ader in de grote slagader komt zonder langs de longen te gaan. Verder, hoe zou de spijsvertering in de maag plaatsvin- den als het hart er niet door de slagaderen de warmte heen zou sturen en daarmee ook enkele van de meest vloeiende delen van het bloed die helpen het voedsel op te lossen dat zich daar bevindt? En is de werking, die de sappen uit dat voedsel omzet in bloed, niet gemakkelijk te begrijpen als men beschouwt dat het gedestilleerd wordt wanneer het keer op keer door het hart komt, misschien wel 100 of 200 keer per dag?
Et qu’a-t-on besoin d’autre chose pour ex- pliquer la nutrition et la production des di- verses humeurs qui sont dans le corps, si- non de dire que la force dont le sang, en se rar´efiant, passe du coeur vers les extr´emit´es des art`eres, fait que quelques unes de ses parties s’arrˆetent entre celles des membres o`u elles se trouvent, et y prennent la place de quelques autres qu’elles en chassent, et que, selon la situation ou la figure ou la petitesse des pores qu’elles rencontrent, les unes se vont rendre en certains lieux plutˆot que les autres, en mˆeme fa¸con que cha- cun peut avoir vu divers cribles, qui, ´etant diversement perc´es, servent `a s´eparer di- vers grains les uns des autres ? Et enfin, ce qu’il y a de plus remarquable en tout ceci, c’est la g´en´eration des esprits animaux, qui sont comme un vent tr`es subtil, ou plutˆot comme une flamme tr`es pure et tr`es vive, qui, montant continuellement en grande abondance du coeur dans le cerveau, se va rendre de l`a par les nerfs dans les muscles, et donne le mouvement `a tous les membres ; sans qu’il faille imaginer d’autre cause qui fasse que les parties du sang qui, ´etant les plus agit´ees et les plus p´en´etrantes, sont les plus propres `a composer ces esprits, se vont rendre plutˆot vers le cerveau que vers ailleurs, sinon que les art`eres qui les y portent sont celles qui viennent du coeur le plus en ligne droite de toutes, et que, se- lon les r`egles des m´ecaniques, qui sont les mˆemes que celles de la nature, lorsque plu- sieurs choses tendent ensemble `a se mou- voir vers un mˆeme cˆot´e o`u il n’y a pas assez de place pour toutes, ainsi que les parties du sang qui sortent de la concavit´e gauche du coeur tendent vers le cerveau, les plus foibles et moins agit´ees en doivent ˆetre d´etourn´ees par les plus fortes, qui par ce moyen s’y vont rendre seules.
En wat heb je verder nodig om de voeding en de productie te verklaren van de verschillende vloeistoffen die zich in het lichaam bevinden, behalve te zeggen dat de kracht –waarmee het bloed, als het zich verdunt, door het hart naar de veraf gelegen slagaderen stroomt– er voor zorgt dat sommige delen ervan stilhouden ergens bij de ledematen waar ze zich bevinden, en er de plaats innemen van sommige andere delen die ze er vervangen, en dat al naar gelang de vorm of de kleine pori¨en die ze er tegenkomen, som- mige zich eerder naar bepaalde plaatsen begeven dan naar andere, op dezelfde manier waarop –naar ieder kan hebben gezien– verschillende zeven die, omdat ze verschillende gaatjes heb- ben, dienen om verschillende korrels van elkaar te scheiden? En tenslotte, het opmerkelijkste bij dat alles is de totstandkoming van levens- geesten, die als een heel subtiele wind zijn, of liever als een heel zuivere en heel levendige vlam die voortdurend in grote overvloed opstijgt van het hart naar de hersenen, en zich vandaar door de zenuwen naar de spieren begeeft en beweging geeft aan alle ledematen. Zonder dat kun je je moeilijk een andere oorzaak voorstellen die er voor zorgt dat de deeltjes van het bloed die, om- dat ze het onrustigst en het doordringendst zijn, het meest geschikt zijn om die geest te vormen, zich liever naar de hersenen bewegen dan er- gens anders heen, behalve dat de slagaderen die ze erheen brengen, precies degene zijn die het meest in een rechte lijn van het hart komen, en dat volgens de regels van de mechanica –wat dezelfde zijn als die van de natuur– wanneer verschillende dingen de neiging hebben dezelfde kant op te bewegen waar er niet voor allemaal ruimte is –zoals de bloed-deeltjes die de linker- holte van het hart verlaten, naar de hersenen willen– dan moeten de zwakste en minst onrus- tigen een zijweg inslaan voor de sterkeren, die op die manier er alleen aankomen.
J’avois expliqu´e assez particuli`erement toutes ces choses dans le trait´e que j’avois eu ci-devant dessein de publier. Et ensuite j’y avois montr´e quelle doit ˆetre la fa- brique des nerfs et des muscles du corps humain, pour faire que les esprits animaux
´etant dedans aient la force de mouvoir ses membres, ainsi qu’on voit que les tˆetes, un peu apr`es ˆetre coup´ees, se remuent encore et mordent la terre nonobstant qu’elles ne soient plus anim´ees ; quels changements se doivent faire dans le cerveau pour causer la veille, et le sommeil, et les songes ; com- ment la lumi`ere, les sons, les odeurs, les goˆuts, la chaleur, et toutes les autres qua- lit´es des objets ext´erieurs y peuvent im- primer diverses id´ees, par l’entremise des sens ; comment la faim, la soif, et les autres passions int´erieures y peuvent aussi en- voyer les leurs ; ce qui doit y ˆetre pris pour le sens commun o`u ces id´ees sont re¸cues, pour la m´emoire qui les conserve, et pour la fantaisie qui les peut diversement chan- ger et en composer de nouvelles, et, par mˆeme moyen, distribuant les esprits ani- maux dans les muscles, faire mouvoir les membres de ce corps en autant de diverses fa¸cons, et autant `a propos des objets qui se pr´esentent `a ses sens et des passions int´erieures qui sont en lui, que les nˆotres se puissent mouvoir sans que la volont´e les conduise : —
Ik had al deze dingen nogal nauwkeurig uit- gelegd in die verhandeling die ik eerder van plan was geweest te publiceren. En ik had er vervolgens laten zien wat de structuur van de zenuwen en de spieren in het men- selijk lichaam is, opdat de levensgeest die daarin zit de kracht heeft om de ledema- ten te bewegen, zoals men ziet dat hoof- den, even nadat ze zijn afgehakt, nog be- wegen en in de aarde bijten, ondanks het feit dat ze niet meer bezield zijn; welke ver- anderingen in de hersenen moeten plaats- vinden om het waken, de slaap en dromen te veroorzaken; hoe het licht, geluiden, geu- ren, smaken, warmte en alle andere hoe- danigheden van uitwendige voorwerpen er verschillende denkbeelden in kunnen ach- terlaten door tussenkomst van de zintuigen;
hoe honger, dorst en andere inwendige drif- ten er ook de hunne kunnen heensturen; en wat moet worden beschouwd als ’verstand’
waar die idee¨en terecht komen, en wat als
’geheugen’ dat ze bewaart, en wat als ’fan- tasie’ dat idee¨en op verschillende manie- ren kan veranderen en nieuwe kan maken.
En hoe de hersenen, op dezelfde manier, door de levensgeest over de spieren te ver- delen, de ledematen van dat lichaam op zo- veel verschillende manieren doen bewegen, –naar aanleiding zowel van externe voor- werpen die zich aandienen aan onze zintui- gen als van interne passies die erin aanwe- zig zijn– als de onze kunnen bewegen zonder dat de wil ze bestuurt.
ce qui ne semblera nullement ´etrange `a ceux qui, sachant combien de divers au- tomates, ou machines mouvantes, l’indus- trie des hommes peut faire, sans y employer que fort peu de pi`eces, `a comparaison de la grande multitude des os, des muscles, des nerfs, des art`eres, des veines, et de toutes les autres parties qui sont dans le corps de chaque animal, consid´ereront ce corps comme une machine, qui, ayant ´et´e faite des mains de Dieu, est incomparablement mieux ordonn´ee et a en soi des mouvements plus admirables qu’aucune de celles qui peuvent ˆetre invent´ees par les hommes. Et je m’´etois ici particuli`erement arrˆet´e `a faire voir que s’il y avoit de telles machines qui eussent les organes et la figure ext´erieure d’un singe ou de quelque autre animal sans raison, nous n’aurions aucun moyen pour reconnoˆıtre qu’elles ne seroient pas en tout de mˆeme nature que ces animaux ; au lieu que s’il y en avoit qui eussent la ressem- blance de nos corps, et imitassent autant nos actions que moralement il seroit pos- sible, nous aurions toujours deux moyens tr`es certains pour reconnoˆıtre qu’elles ne seroient point pour cela de vrais hommes : dont le premier est que jamais elles ne pour- roient user de paroles ni d’autres signes en les composant, comme nous faisons pour d´eclarer aux autres nos pens´ees : car on peut bien concevoir qu’une machine soit tellement faite qu’elle prof`ere des paroles, et mˆeme qu’elle en prof`ere quelques unes
`
a propos des actions corporelles qui cau- seront quelque changement en ses organes, comme, si on la touche en quelque endroit, qu’elle demande ce qu’on lui veut dire ;
—
Het zal niemand vreemd voorkomen, als hij weet hoeveel verschillende automaten of be- wegende machines de menselijke nijverheid kan maken – zonder er meer dan slechts een klein aantal onderdelen voor te gebrui- ken, vergeleken met het grote aantal been- deren, spieren, zenuwen, aderen, slagade- ren en alle andere onderdelen die in het li- chaam van ieder dier te vinden zijn– om het lichaam als een machine beschouwen, die, gemaakt door Gods handen, onvergelijkelijk beter in elkaar gezet is en veel bewonderens- waardiger bewegingen kan maken dan wil- lekeurig welke van die machines die door mensen uitgevonden kunnen worden. En ik had hier bijzonder bij stilgestaan om te la- ten zien dat, als er dergelijke machines zou- den zijn die organen hadden en het uiter- lijk van een aap of welk ander redeloos dier dan ook, we geen enkel middel zouden heb- ben om te herkennen dat ze helemaal niet van dezelfde natuur waren als levende we- zens; aan de andere kant, als er waren die overeenkomst met ons lichaam hadden en zoveel van onze handelingen imiteerden als praktisch mogelijk zou zijn, we altijd twee zeer zekere middelen zouden hebben om te herkennen of het geen echte mensen waren.
De eerste daarvan is: dat ze nooit woor- den zouden kunnen gebruiken of andere te- kens zoals wij gebruiken om aan anderen onze gedachten duidelijk te maken. Want men kan zich best voorstellen dat een ma- chine z´o gemaakt is dat ze woorden uit, en zelfs dat ze er een paar voortbrengt n.a.v.
een lichamelijke werking die een verande- ring in zijn organen veroorzaakt, zoals, dat ze vraagt wat je haar wil zeggen als je haar op een bepaalde plek aanraakt,
si en un autre, qu’elle crie qu’on lui fait mal, et choses semblables ; mais non pas qu’elle les arrange diversement pour r´epondre au sens de tout ce qui se dira en sa pr´esence, ainsi que les hommes les plus h´eb´et´es peuvent faire. Et le se- cond est que, bien qu’elles fissent plusieurs choses aussi bien ou peut-ˆetre mieux qu’au- cun de nous, elles manqueroient infailli- blement en quelques autres, par lesquelles on d´ecouvriroit qu’elles n’agiroient pas par connoissance, mais seulement par la dispo- sition de leurs organes : car, au lieu que la raison est un instrument universel qui peut servir en toutes sortes de rencontres, ces organes ont besoin de quelque parti- culi`ere disposition pour chaque action par- ticuli`ere ; d’o`u vient qu’il est moralement impossible qu’il y en ait assez de divers en une machine pour la faire agir en toutes les occurrences de la vie de mˆeme fa¸con que notre raison nous fait agir. Or, par ces deux mˆemes moyens, on peut aussi connoˆıtre la diff´erence qui est entre les hommes et les bˆetes. Car c’est une chose bien remarquable qu’il n’y a point d’hommes si h´eb´et´es et si stupides, sans en excepter mˆeme les in- sens´es, qu’ils ne soient capables d’arranger ensemble diverses paroles, et d’en composer un discours par lequel ils fassent entendre leurs pens´ees ; et qu’au contraire il n’y a point d’autre animal, tant parfait et tant heureusement n´e qu’il puisse ˆetre, qui fasse le semblable. —
en dat ze roept dat je haar pijn doet, als je een andere plek aanraakt, en dergelijke.
Maar niet dat ze haar woorden verschillend rangschikt om te antwoorden op de zin van alles wat er in haar aanwezigheid gezegd wordt, zoals zelfs de domste mensen kun- nen.
En de tweede is dat, al zouden ze sommige dingen misschien even goed of zelfs beter doen dan iemand van ons, ze onvermijdelijk in gebreke zullen blijven bij sommige andere acties, waardoor men zou ontdekken dat ze niet uit kennis handelen, maar uitsluitend door de inrichting van hun organen. Want in tegenstelling tot het verstand, dat een universeel instrument is dat onder allerlei omstandigheden werkt, moeten die organen speciaal ingericht zijn voor iedere afzonder- lijke actie. Daardoor komt het dat het prak- tisch onmogelijk is dat er genoeg verschil- lende organen in een machine zitten om er op alle gebeurtenissen van het leven te la- ten reageren op dezelfde wijze als het ver- stand ons laat doet. Welnu, op deze twee manieren kan men ook het verschil kennen tussen mensen en dieren. Want het is heel opmerkelijk dat geen mens z´o stompzinnig of stupide is, gekken niet uitgezonderd, dat die niet in staat is verschillende woorden bij elkaar te zetten en er een praatje van te maken, waardoor je van zijn gedachten kunt kennisnemen. Daarentegen is er geen enkel dier, hoe perfect en hoe gelukkig het ook op de wereld gekomen is, dat iets der- gelijks doet.
Ce qui n’arrive pas de ce qu’ils ont faute d’organes : car on voit que les pies et les perroquets peuvent prof´erer des paroles ainsi que nous, et toutefois ne peuvent parler ainsi que nous, c’est-`a- dire en t´emoignant qu’ils pensent ce qu’ils lisent ; au lieu que les hommes qui ´etant n´es sourds et muets sont priv´es des organes qui servent aux autres pour parler,- autant ou plus que les bˆetes, ont coutume d’inventer d’eux-mˆemes quelques signes, par lesquels ils se font entendre `a ceux qui ´etant ordi- nairement avec eux ont loisir d’apprendre leur langue Et ceci ne t´emoigne pas seule- ment que les bˆetes ont moins de raison que les hommes, mais qu’elles n’en ont point du tout : car on voit qu’il n’en faut que fort peu pour savoir parler; et d’autant qu’on remarque de l’in´egalit´e entre les animaux d’une mˆeme esp`ece, aussi bien qu’entre les hommes, et que les uns sont plus ais´es `a dresser que les autres, il n’est pas croyable qu’un singe ou un perroquet qui seroit des plus parfait de son esp`ece n’´egalˆat en cela un enfant des plus stupides, ou du moins un enfant qui auroit le cerveau troubl´e, si leur ˆ
ame n’´etoit d’une nature toute diff´erente de la nˆotre. Et on ne doit pas confondre les paroles avec les mouvements naturels, qui t´emoignent les passions, et peuvent ˆetre imit´es par des machines aussi bien que par les animaux ; ni penser, comme quelques anciens, que les bˆetes parlent, bien que nous n’entendions pas leur langage. —
Dat komt niet omdat ze de goede organen niet hebben, want je ziet dat eksters en pa- pegaaien woorden kunnen voortbrengen zo- als wij, en toch niet kunnen spreken zoals wij, d.w.z. er blijk van geven dat ze weten wat ze zeggen. Mensen, daarentegen, die doof en stom geboren zijn missen de or- ganen om te spreken, minstens zozeer als de dieren, maar ze plegen onder elkaar te- kens te vinden waardoor ze zich verstaan- baar kunnen maken bij degenen die, om- dat ze gewoonlijk bij hen zijn, de tijd heb- ben om hun taal te leren. En dat getuigt er niet alleen van dat dieren minder ver- stand hebben dan mensen, maar dat ze het helemaal niet hebben. Want je ziet dat er maar weinig voor nodig is om te kunnen spreken. En al kun je ongelijkheid opmer- ken tussen dieren van dezelfde soort, net zo goed als tussen de mensen, en kunnen sommige beter worden afgericht dan ande- ren, het is niet geloofwaardig dat een aap of een papegaai, ook al zou hij de meest per- fecte van zijn soort zijn, daarin niet gelijk zou zijn aan het stomste kind, of een kind met een hersenprobleem, als hun ziel niet van een geheel andere aard zou zijn dan de onze. En men moet woorden niet verwarren met natuurlijke bewegingen die aandoenin- gen uitdrukken en door machines evengoed als dieren nagedaan kunnen worden; en je moet ook niet denken, zoals sommige klas- sieken, dat beesten praten maar dat we hun taal niet verstaan.
Car s’il ´etoit vrai, puisqu’elles ont plu- sieurs organes qui se rapportent aux nˆotres, elles pourroient aussi bien se faire entendre
`
a nous qu’`a leurs semblables. C’est aussi une chose fort remarquable que, bien qu’il y ait plusieurs animaux qui t´emoignent plus d’industrie que nous en quelques unes de leurs actions, on voit toutefois que les mˆemes n’en t´emoignent point du tout en beaucoup d’autres : de fa¸con que ce qu’ils font mieux que nous ne prouve pas qu’ils ont de l’esprit, car `a ce compte ils en au- roient plus qu’aucun de nous et feroient mieux en toute autre chose ; mais plutˆot qu’ils n’en ont point, et que c’est la na- ture qui agit en eux selon la disposition de leurs organes : ainsi qu’on voit qu’un hor- loge, qui n’est compos´e que de roues et de ressorts, peut compter les heures et mesu- rer le temps plus justement que nous avec toute notre prudence.
Want als dat waar was, omdat ze sommige organen hebben die lijken op de onze, zou- den ze zich evengoed duidelijk kunnen ma- ken aan ons als aan hun soortgenoten. Het is ook heel opmerkelijk dat, hoewel er ver- schillende dieren zijn die veel beter zijn dan wij in sommige dingen die ze doen, je toch ziet dat ze daar helemaal geen blijk van ge- ven op veel andere gebieden. Op een of an- dere manier bewijst het feit dat zij iets be- ter doen dan wij niet dat ze geest hebben, want in dat geval zouden ze meer dan ieder van ons hebben, en ook alle andere dingen beter doen. Maar het is eerder zo dat ze het helemaal niet hebben en dat het de na- tuur is die hen drijft volgens de inrichting van hun organen: evenzoals je ziet dat een klok, die slechts is samengesteld uit raderen en veren, veel precieser dan wij met al onze wijsheid, de uren kan tellen en de tijd kan meten.
J’avois d´ecrit apr`es cela l’ˆame raisonnable, et fait voir qu’elle ne peut aucunement ˆetre tir´ee de la puissance de la mati`ere, ainsi que les autres choses dont j’avois parl´e, mais qu’elle doit express´ement ˆetre cr´e´ee ; et comment il ne suffit pas qu’elle soit log´ee dans le corps humain, ainsi qu’un pilote en son navire, sinon peut-ˆetre pour mouvoir ses membres, mais qu’il est besoin qu’elle soit jointe et unie plus ´etroitement avec lui, pour avoir outre cela des sentiments et des app´etits semblables aux nˆotres, et ainsi composer un vrai homme. Au reste, je me suis ici un peu ´etendu sur le sujet de l’ˆame, `a cause qu’il est des plus impor- tants : car, apr`es l’erreur de ceux qui nient Dieu, laquelle je pense avoir ci-dessus as- sez r´efut´ee, il n’y en a point qui ´eloigne plutˆot les esprits foibles du droit chemin de la vertu, que d’imaginer que l’ˆame des bˆetes soit de mˆeme nature que la nˆotre, et que par cons´equent nous n’avons rien ni `a craindre ni `a esp´erer apr`es cette vie, non plus que les mouches et les fourmis ; au lieu que lorsqu’on sait combien elles diff`erent, on comprend beaucoup mieux les raisons qui prouvent que la nˆotre est d’une na- ture enti`erement ind´ependante du corps, et par cons´equent qu’elle n’est point sujette
`
a mourir avec lui ; puis, d’autant qu’on ne voit point d’autres causes qui la d´etruisent, on est naturellement port´e `a juger de l`a qu’elle est immortelle.
Daarna had ik de redelijke ziel beschreven, en liet ik zien dat ze op geen enkele manier aan het vermogen van de materie kan wor- den ontleend, zoals andere zaken waarover ik had gesproken, maar dat ze uitdrukke- lijk moet zijn gecre¨eerd. En hoe het niet voldoende is dat ze verblijf houdt in het menselijk lichaam zoals een stuurman op zijn schip, tenzij misschien voor het bewe- gen van de ledematen, maar dat het nood- zakelijk is dat ze er directer mee verbon- den is en een eenheid vormt, om bovendien ook gevoelens en neigingen te kunnen heb- ben die op de onze lijken, en zo een echt mens te kunnen worden. Verder heb ik het hier wat uitgebreider gehad over het onder- werp de ziel, omdat dat een van de belang- rijkste is. Want, n´a de fout van degenen die God ontkennen, die ik hierboven ge- noeg denk te hebben weerlegd, is er niets dat zwakke geesten eerder van het rechte pad van de deugd wegvoert, dan te denken dat de ziel van dieren van dezelfde aard is als de onze, en dat wij bijgevolg niets te hopen of te vrezen hebben n´a dit leven, niet meer dan de vliegen of de mieren. Als je daar- entegen weet hoeveel ze verschillen, begrijp je veel beter de redenen die bewijzen dat de onze een aard heeft die geheel onafhankelijk is van het lichaam en dat ze bijgevolg niet onderworpen is aan het sterven met het li- chaam. Omdat men verder helemaal geen andere oorzaken ziet die haar kunnen ver- nietigen, is het natuurlijk gepast te denken dat ze onsterfelijk is.
