HonfAtuk IV

(1)

39 HonfAtuk IV

. . . . . . . . . .

Onderwya Onder Krnonkolonie- en

Selfhe~tuur

1900-1910

---~-

1. Die

oorlogAja~e.

Die veldkornetekap van Bloembof_bet by die kommando van komdt. Tallie de Reer on Scb'loreizer-Reneke aangeqluit en daarvandaan na Pudimoe opgeruk. Nadat Taung ingeneem iA,bet, die kommando F!Uid'IJiraartt:l be·Heeg na Veertient:ltrome en toe ver- der in-die rigting van Kimberley getrek. 1

Die

Chri~tianaAe

veldkornetAkap, onder

vel~kornet

Jan Boqman, bet

o~

Groot-plaaq byeengekom en nadat dit by die B1nembofAe mag a£.ngeAlui t bet ,bet die gec:amentlike mag AY eerAte grant botqing met die vyand ou Kamderqdam gebad.Hier- na bet die bele FloembofAe knmmando by die VryAtaatge mag onder genl. Piet Cronje aangeqlui t en ae.n die qlae van

1~ager~-

fontein deelgeneem.

'~>let

die

onrga"t<~re

van Cronje by Paardeherg tF! die Bloembof1:1e kommando onqkadelik gemaak vir die reA van d1e oorlog. 2

Van die lotgevalle van die

onde~ryqerA

van bierdie

ge~i7d

iA weinig bekend. van Niekerk van

Chri~tiana

bet aan die ge- vegte op MagerAfontein deelgeneem en ie on paardeberg ge"'i'rond en gevangegeneem. Hy iA egter nie aq krygqgevangene die land 1. Meegedeel deur verqkeie invronerA van CbriAtiana,,.IIT.o. mnr

Jurie Scboeman.

2. Meyer : Die geqk1eden1A van Bloembof,31

(2)

uitge~tuur

nie omdat hy nog lank

medie~e

behe.ndeling moe!=!

ontvang.

1 ^Pear~on

het nie

^~aam

met die kommando vertrek nie en in April van die volgende jaar Atuur hy !3tate i.v.m. die

~kool

on ChriAtiana aan die ·

Onde~zyedenartement.

2 In 1900 iA hy

aange~tel

aR waarnemende landdroe van Chriqtiana en in hierdie

ho~danigheid

onderteken hy die verlofbrief van ene

l i

3 J.H.C. o_ vier. Hy moeA die onaangename taak verrig om drie ln'TI-roner8 ven die

di~trik

tot die dnod te veroordeel.

4

On lR Mei 19-00 het ChriAtiana in die hande van die Engel-

~e

mag onder luit.-genl.

~ir

Ji..Hunter g"val,en BloeiJ1hOf ie in Oktober 1900 beAet deur

¹

n mag aangevoer deur genl.-maj.

H.H. Settle.

5

Hoe~·rel

die di1=1trik ekoongevee is van le1,rende ha,.re en 'TI-roningFJ afgebrand i"'', het Rloemhof en Chrit:ltiana ·nie veel,

stoflike 9kade gedurende die heClett1ng gely nie. On Bloei}l- hof iA die kerkgebon. van die Ned. Herv. of Geref. gemee;'l-:- te afgebrand en die

argief~tukke

het daarrnee verlore ge7 gaan. 6 Hierdie dornie~,~~t nooit tevore

aq

welvarend be- Atenpel kon word nie,het 'n ooeilike tyd deurgemaak. Die oorgrot"3 gedeelte van die bevolking vra<:J delwers en met die u1threek van die oorlog het die d1amantmark geheel en al

tot Rtil9tand gek0m en die d1'-1tr1k

^~~rat

over het geheel

^g~

"

nomen tot het

^min~t

aantrekl1ke gedeelte van Tranqvaal be- halve om het gaud (t) en diamanten die er gevonden kunnen ,.rorden, behoort, 117 het in die ekrynendete arrnoede verval. ,

l.Meegedeel deur mnr. J.N.Erlank,langFJ ,.r1e Van N1ekerk ge- wond il=!.

2.

O.D.}~1nute

RegiFJters 2572/190t.

3.Arg1ef Bloemhof en Chr1qtiana : Landdrogtetukken,onge- nommer.

4.Meegedeel deur verAke1e

inwoner~

van

Chri~t1ana.

5.Arg1ef Hag1Atraat,Bloemhof.

0

.Meyer: Die

~ekiedeniA

van Ploemhof, 21

7. Lion-Cachet : ·De ,,roreteli'Jtryd der

Tran~valers,

387

(3)

41

Tua~en

15 en 19

~.raart 1~00 i~

lOR

per~one

op

Chri~tiana

deur die staat van

voed~el

voorqien,teMryl

veldkorn~t

s.G, Coetzee

ge~ertifiqeer·het

dat 393

ner~~ne

in die bo-wyk van Bloemhof onderstand nodig gehad het.

1

.. ..

Nog Bloemhof,nog ChriAtiana, het 'n

kon~entra~iekamn

gehad.

Vro,:ten~

en

kinder~ i~

1-rel

n~

die kampe in omliggen- de dorpe, o .a. ,,

¹

Tarrenton,

8ch~·rei

zer--Reneke, Hafek1ng en Klerksdorp geqtuur· 2 en ~ommige het hulle in die Mere- bankse kamp bevind teen die e1nde van die oorlog. 3

Daar kon gevulglik geen Anrakevan georganiqeerde on-

dei"''rlY~ geltree~

het nie.Die Engelqqprekende inwoners van Christiana het

v~rkies

om hulle kinders na 'n

~kool

in die Kaapkolonie te stuur, 4 Die skoolgebou,l'rat kort voor

'

die uitbreek van die oorlog opgerig is,is soma vir gods-

'

dienqtige en

so~iale byeenkom~te8

deur die

Engel~qpreken~

de~

gl:3bruik en di t 'llras nog in goeie toeqtand toe die vre.- de verkl&ar is.

Die voorsiening

~.rat

daar gemaak is vir ondenrys gedu- rende die oorlogsjare is nie in hierdie gebied toegepas nie.

2.Toename van die bevolking van Christiana 1900-1907.

Christiana het 'n bevolking van ongeveer 900 gehad in 1899 en daar 11<ras 115 kinders op skool. Toe die akool in die

vrede~jaar heronen,~·ras

daar tl.reemaa1 soveel leer- linge.Daar moeq dus In aansienlike toename in die bevel- king gedurende die oorlogs jare gelfrees het. HierCI.ie ver- meerdering moet veral toegeskryf 'lllrord aan die, aantal de;t.- T.orers vanaf die Lower River Diggingl'3

¹¹ (Bar~.ly-t<Te~

en om-

"

1. Argief Bloemhof en

Chri~tiana

: Lys

v~~

hehoeftige ramilies,l900

2.Meegedeel deur verskeie uersone in Chriqtiana.

3.Vuurfonteinae Skool : Toelatingsregister.

4. Meegedee1 denr mev. E.Smith van

Chri~tis.r:.a..

(4)

etreke) wat na die 'IJ'eq-Tra.nRvaa1

ver~kuif

het nadat die diamantmark herqtel het.

1

Die dehrerRelement het die ge- akiedenis van ChriRtiana en

omC~treke

vir meer

a~

40 jaar befnvloed en dit iq nodig om op hierdie tydetip na hierdfe ver"lkuhrende

t

trekkende gedee1te van die bevo1king te ver- wyg.

Tydenq die

<:~tigting

van ChriRtiana

~.raR

di t al bekend dat qpoeldiamante in die omgetdng te vin 't-rag. In Julie 18?1 iq die eArRte kleimA op die dorpqgronde verkoop. 2 Op 23 Maart 1891 iR die grond tuqRen die n1aqe Bloemheu- wel aan die Auide van die dorp,Krome11enboog aan die noor- dekant en tm;qen die vaa1rivier en die tranqportpad van ViertienRtrome na B1oemhof,aq onenbare de1wery verklaar. 3 Hierdie grande

,h~t

cl.ie de1'torerR gemeen,,\raq teen die einde van 189? ui tge't<rerk, en on 4 Februarie 1898 iq 'n pub1i;'lke vergadering op Chri"ltiana gehou en die

deb~TerR

het aa.n- gedring op nnwe prok1amasieR. 4 Die plaaR1ike intoronerR het toe ver101oek dat die vresrnde1inge ( de1l<rers afkomqtig uit ander provineieA) redelik be1aq word en dat hulle

net twee trekdiere en 10 skape of bokke op die doroqgron- de mag aanhou. 5 Die orige gedee1te van die dorpRgronde iq toe vir diamantdelwery beRkikbaar geete16 en die toe1oop wat hierdeur verooreaak iA,waR hoofAaaklik verantwoorde- 1ik vir die toename van d!e dorp Re bevolking in 1899.

Verdere

nroklama~i?A

het gevo1g op 20 Desember 1P04 en on 28 Seotember 1906~

⁷

ProRpekteerdery iR voortgeAit en 1. Vg1

~eyer

: Die Ge"lkiedeniA van, B1oemhof , 15

2. HonfAtuk I, 10

3. Locale ilietten der 'Z.".A.R. Art. 153/1891

4

.Arg~-3f' Chri~t1ana

: Not111e van PUbl1eke V'"'rgaderingiO!.

5. Ibid

R.Informa.qie verRkaf deur die

~.rynkommiqqar1CJ,K1erkAdorn.

? • Ibid

(5)

40 in Deeember 1807 1a

d1~

he1e nlaa8 Kromel1enboog aa nu- blieke de1wery gcnroklameer. 1

3. Ondenrys on Christiana en omRtreke 1902 - 1907.

gege0

het in Cl.ie kerkgelJO'l in

PrinoeR17raa~.'"' 0

Voor die ein- de van die jaar iA die volgende sknle geonen ; Rloemhor, Pn1mietfontein en zoutnan in Seutember ; Chriqtiana in Oktober en

Rietfon~ein

in Degember. Die tota1e

ingkr~ring

VE.<.n

hierd~_e

sko1e vas 421.

0

Die volgende jaar is ekole geRti~

on

Vw1rfontein en Verlatenkraa1. 4 Die gebied h8t toe

¹

n groottr;taa1 van

49~

1eer

¹

inge met 16 onder'l'ry9era

g0h~d

en die uitgawes aan galarisge vir 1PJ4 het

£1R~P

- 1'~ -10 "bedra. 5

In

~eeember

1904

i~

die

~toflike

oorakot van nreq.

Kr1u;er in Pretoria ter rnste gele en fn vlaag van na.qio-

moea

b~hnu

word. C.N.I -8kole,wat a.q bolwerk teen die

Vl'

vreemde lnvloed moes dien,het 'n geweldtge onlewing deur die

Tran~V'aRl

veror;raaak,maar in hierdie d18trik,nog lam na die driejarige Atryd en oorlaai met 'n arm bevolking,

r;u twee plaae,Newcaqtle en

~a1moral,

is

o~

eie 1nigia- t1ef fSeorganiseer en C.N.O • .:..Ako1e geAt1g ..

⁶

Vir die doeltreffende uitvoer1ng van sy be1eid het sargent, die eerqte Direkteur van Onderwye in Tranqvaal, l.Informagie verqkaf deur dte

Mv~kommiAqariq,KlerkRdor~.

---

2

.Meyer

=

Die Ge · k1eCI_enl e van R10emhof,

27

3.TranAvaa1 Rlue Bnnk

1~02-1903

4. Ver~lAg

ve.n die Direkteur van OndRrr,ryq

l003

5.

Ibid

f).

Hoon

!

tn Ge8kledeniA van die

Onderr~ye

van

Blanke~

' '

in

Schvr~

i

zer~Reneke

en

nmge'tv-~ng

18P9 .... 1945,58

(6)

aanbeveel dat

Tran~vaal

in 12 atreke,of kringe, verdeel word en vir elk ie 'n ins-oekteur van qkole

aange~tel.

Die Bloemhofqe kring is bedien deur die hePr J ... H.Corbett en AOU verder onder die KlerkCJdorpqe kring

re~a~wrteer.

Aangesien hierdie kring groat

^'!ATEtq1

iq In

Cl.i~trict

head-

"

ma8ter

¹¹

00k

aange~t"'!l

om d1e inqoekteur 'behuloeaam te

~.ree~,

veral met cUe

organi~aAie.

Die heer

J

.King ie in hierdie hoe{anigheid vir die Bloemhofse

ge~ied

benoem en hy het die

po~

beklee

tot~nt

hierdie organiseerdere in 190n afgeskaf iA.l

~Die ~olgende

ekole (hoofde aangetoon) het aan die einde van 190R

^be~taan

2 Skool Hoof Sertifikaat

a. Rloemhof Duncan,

^~·r'

. ^II

b.Chriqtiana King, J. II

c. Balmoral . . . ^.. . . ...

d. Nelvcastle . . . . . ...

e • Palmietfontein Horwood,C.D. III ^p f. Vechtvallei Trenarn,Hev. H.E. III P g. Verlatenkraal De Bruyn,P.B. III ^p h .. Vuurfontein Ye ld,

~I.e·'.

I III

Agtien onderwyqerq "toraq

~,.rerkqaam

aan

^hi~rdie

qkole. 3 ' Die

9ko~hmAnekteur

het in qy re.puort oor die toe- stand van die

onde~ftryA

in

AV

kring

g~rneld

de..t die qtan- daard van die ondert-ry"l aanmerklik geqtyg h"'t.Oor die be- vordering van die leP-rlinge het hv o.a. ge"lo : ... In many

II

schonle children haa been promoted t,·ro qtandards within the Aarne year. In many ca.Ae"l thiCJ ranid "':>roP'lotion

Na~ jw~-

tified, not nnly in re"l,1l t<:J b1t alAn by the advanced age

and

1-):v

the devoted 1•T0rk

of

the nun\1.

¹¹

4 l.Die ChriqtianaAe DnruAko0ljnernaa1 is on 2 Anril 190G

goo A

volg g::;onen :

J

.King

d~_qcontinued

travPlling

&

confined attention "to To,,m Scho0l,Ca.

¹¹ ^_

1906 2.Re1)ort Tran"waal Edncation :0Ppnrtment 1905 ··

3. Ibid

4. I'l::id

(7)

45

Nadat die

~ran~vaal

byna drie jaer

Kr0onkoloniebe~

Atuur deurgomas.k het ,iq .,ert.een,.roordigende regering toe- gesta.an in 1205. Lord Selborne het 'be"londf're aE.nda.g aa.n die ondei"'l,ryqtoeCltS.nd van die. land g<=>!!!kenk en aan die

e~n

~e

van 1905 tn Goewernementq-minute cor die

onde~~qbe-

heer ui tgeva.ardig.D1 t

t~ra.~

'n baie belangrike dokument

ma~r

dit het die oorgangqneriode 1905 tot

190~

nie ve<=>l befnvloed nie.Tranqvaal is in 23

~koolra.ad~di~trikte

ver-

_,

d~el

Mat die

~-1erk

van die

Onder'T,ryqden~rtement

vergemak- lik het en die

in8n9kteur~

van qkole

1~

vrygelaat om hul- le

ge~ne1~1al1Aeerde

werk voort te Ait. Skoolkomm1AAieq i8 R&amgeqtel onder die

~laaelike

magie!!trate,maar hulle werk iA n1e

juiA

aangepryB nie : die moeU.ikheid 1oras om

di~ r~gt~

nerqone te laat belangetel. 1

Die toeken:r:ing van

~=Je1fbe~tuur

aan die Tranqvaal ie vroeg in 190? gevolg deur die eerAte verkieqing.Tot Kolon1ale S:.,kretariq en

Mini~ter

van Ondei"'l•'YA

1A

aangeqtel genl.

J. C.

SmutR .Hy het

¹

n nulore grondwet vir die ondezvyq ongc:- A tel en on 1 Oktober 190" het di t van krag ge,.rord.

1. Die Onderwyqwet van 1907.

Hierdie "'iiret het vir me0r

S.!!it 40

jaP.r die gpond1oret vc>.n d1e TranAV!l£.1Ae

onde:MrryAqtel~el ge'hly.

D1

t 111!

due nodig om die baaiq

da~rvan

ann te ge0 om die

ve~ere

ont-

"tor1kknl1ng van die

onde~~yq na

te

gaan.

a. In hoofCltnk 3 word .,o?r91en1ng gemaak vir d1o

^OY)-

rigting en ond2rhoud

van

laer- en m1dde1bare

~kole

en

ver-

ryligte

onde~Jryq

vir &lle k1nderq tuqqen

?

en 14 Jaar.

b

.Die

mC'di nm van die llftnvangqondel"'!•TY9 ,,ra~

die moe- df)r

~·r.E,l, t~Mryl

Engels gedee1 tel1k 1ng3voer qon word.

Kenniq van en vorder1ng in die Engel9e taal sou

¹

n voor-

,,rat ... ::.. ...

de vir 1:-evordering in die o-oen"t-are qkole

"fforee9

.HollJ3.nd9

---·-~

1. Renort of the D1reetor of

Ed·~eatton

1907,59

(8)

moet a.an alle

kinder~

in oYJenbe..re <Jkole onderwyq ,.,.ord., tf>nqy die kind qe ouerq anderq verlang het. r-ra 'it.

I I I

kon Holland!=!

aq

medinm in nie m:<>er

a<:~

twee vnkke ingevoer '\orord nie, tenryl Engelq c1an vernligtond

~.rn~.

1 c. Hoofqtuk VII beuaal dat die qkooldag in alle oDenbare qkole r;eoDen l<Tord !_llet gebed en die leeq v&.n rn gedeelte uit die Bybel ;nie-verryligte onderrig in

~y~elqe

Ge qkiedeniq moet p;edurende die eP.rqte ha.lfuur van :;lke

ma~'r

geen leer of dogma

All.l

aa.n enige god(.!dienqtil2,'e ge- me 'TIAkary, of qekte,

onde!"'~ryq

r.rord nie. 2

d.

Voor~iening

iq gernaak vir die

j:JS.mEH~t€'lling

van qko0lra.de en

-kommiqqi~q.Hulle

magte en nligte

iA:

toeqig ()Or gknole iendomme ,aa.nl:eve 11 nw'l 'by die rade 00r qake ,.,at die welgyn of

werk~aumhede

van

C~kole

aangaan en die voor-

r.:;~

om onder;.ryqer<:J vir aanqtelling

by

die rand aan te be- veel.

5. Die Bloemh0fqe Sko0lraad hou qy eerAte vergadering.

vArgadering van die raad iA cry

~l0emhof be~aal

vir 7 Januar1e 1908. Die volgende lede het die raad gevorm : dq.K.T. van den Heaver van Chr1qt1a.na,dq. J.F. le Cluq van Bl0emhof, die her" T.S.Shone,J.F. de

Be~"r,

F.HnvAer, J. de VillierA J0ubert,A.York ~n J.C.Viqag1A. ³

Die vergadering iq byge,.ro0n d.Pur d1e he"·r M.

¹

.•Tood.Hy hvt rn brief van die Direkteur,die heer (later "lir) J.E.

M.am~on,voorgeloe~,waartn

d1e agenda vir di!" vergadering 1.

'\'let

No. 25 vanl90':

:t!0of'"1tuk

R,Art. 30/33

2. Wet No. Z5 van 1907 Hoof"ltuk VII Art 34

3. Notule van die Bloemhofqe Sko0lraad,Boek 1

(9)

4'7

aangedui

i~.

Die raad het toe

oor~egaan

tot die

arhande~

ling van die

a~enda.Di. va~

den Reever en le

Clu~ i~

ge- kieq aq voorqitter en

vi~e-vnorqitter

onderqkeidelik,die heer F.Joogte

i~

benoem aA

~ekretari~

en

nenningmeeqte~

"'n die rat:"d bet

¹

n

~terk

aan'heveling p;edoen dat die re-

qtaa.nde 9kole ougekna.-o word, veral d1e or:> zoutpa.n en Vuur- fnntein.

1

Die raad bet toe oorgegaan tot die reqnreking van 'n

mo~ie

wat die vor1ge dag oo 'n verp;adering van die ChriR- tianaqe

~koolkomm1~~ie aangene~m i~,nl.: De

Kommiqqie

n

aoht het ontl'l'enschelyk en niet berekend tot

voortlit~ang

van de school dat de heer King

woona~htig

1q,n1et on de doru,maar on een bu1tenplaa~ 2,alwaar er aan boerdery gedaan word.

u3

Nao.at d1e mo~1e becroreek i~, hf't d1e raad die volgende beqlui t geneer.1

~

••• dat de honfdonder"t>ryqer

II

van de Chriqtiana

dor~school

voortaan een perqoon hehoort te

~yn

d1e Hollandq en Engelq volkomen machtig iR,en in

~taat

is behoorlyk onderwyq te geven in de HollandRe en Engelsche talen en v"!rder te kunnen o0rdclen of zyn "ltaf behoorlyk en grondig

onderr~rys

kEm geeven, en geeft, in beide talen." 4

n. Die releid van die Bloemhofse Skoolraad.

D1e Ondenryqdenarternent bet ge"t•rei-er om die heer F.

Jonqte as

~ekretar1q

te benoem en die

he~r

P.J. van Duyn bet die poq

S.q

deeltydqe qekretar1q vir die volgende 6

jaar gevu1. ⁵

Die eerqvolgende vergadering is on

Ch~iqtiana

gehou, maar die byeenkomg van 9 Maart hst on die qentraalge1ee ••

1. Not,1le van die

Blo~mhofse

Skoo1ra.ad, Roek 1

2. Hy bet on Procmect,5 my1 huite Chri9tiana gellro0n.

3. Notu1e van die P1oamhofqe Skoolraad, Ro:;k 1

4. Ibid

5.

Ibid

(10)

olaaA,K11nfonte1n,nlaaqgevind. Die vergader1ng van 7 .

m~~i

iA beAtem vir B1oemhof

~n

u1 tgeAonderd d'ie een

~.rat

op Vuurfontein gehou tA ,het die raad o·1 Chriqtia.na ver-

gad~r

totdnt die Aetel na.

\vo1maran.q~tad

ver.,kuie iA in

194~

en Blo8mhof die

va~te

vergadern1ek geword het.

Die

~l."o1maranqqta.dAe

Bkoolraad het hom heywer vir

aentraliqa~ie,maar

die B1oemhofAe raad het die teenoorge- str-lde beleid gevolg,nl. bring die skoo1 na. die huis en die kind. Op sy eerste vergadering het die raad aanaoeke vir .., nu"re sko1e oorweeg '3n "raar enigs1ne regverdiging vir eo

¹

n atao

gevin~

iA, iA

d~e a~nsoeke

aanbeveel by die OnderwyAdenartement. Die ge"lolg l.rae dat die raad teen 1010 nie minder aq aewe eenmanAkole in die le,·re geroen het nie. l

Die raad het hom qterk

~e~~er

om die

e~nta1ige

EngelA- enrekende onderwyAerA ,. .. rat deur die vorige regering in hierdie

^~ebied

bonoem iA en nie tot die vooruitgang van die onderwyA bereken wa<1 nie, in 'n ander omge,.,ring

genl~as

te kry.Mej. A.L.Juqt,

l~rat

ac.n die

"Plo~mhofAe C~kool

"t<rerk- f!laam "ras en weinig of ge""n kP-nniq van Ho1landA gehad het hie, sou beter im;as by 'n Akoo1

~raa.r .andM"!'1g

in Ho11andA nie 'n vereiste was nie. •ie raad het haar onmiddel1ike verplasing aanbevee1 en toe die Direkteur weier,is die saak na die Ko1oniale Sekretaris

ve~~.ryq

en rnet 1ngang van die derde kwartaa1 1908 iA die onde~NYA~res veru1aaq. 2 _Mej.

I.Ye1d,d1e eonta1ige nrinsinale van Vunrfontein,het haar

A

3

DOA

in 1909 neergele. Die raad en die kommisAie het

meer as

6

janr

^gea~iteer

om die heer King te laat vernlaas on grond dat die Holland.qe

ta&londe~.ryq

verwaarlooA word in

sy

ctkool."

Lt

1.Jaarverq1ag 1910,

2?6

2.N0tule van die Bloemhofqe Skon1raad,Foek 1

3.

Il::1d

4. Ibid, Boeke 1 en 2

(11)

49

7.

Onde~~~

oD ChriRtiana 1908 - 1910.

Die geb0'1 waarin die qko01 in 1902 her0·oen het, het nie oor genoegRame v1oerruimte heskik nie. Hierdie toeCJtund i8 oryge1o!'l toe die nw-re !=lkO'"llgehou o:J erf 144 in Septew.ber 190R hetrek is.

1

Vnor die einde van die jaar i8 die 8kno1 qe vrerk8aamhede onderhreek toe die di8trik9-

genee~heer

aanbeVP-"'1 het dat die !'1ko0l moet CJ1ui t ·aq ge- vo1g van

¹

n epidemie van !'1kar1akenkGorR in die dorn en diRtrik. 2

~fet

ingang van die nuwe jaar h"'t die qkooll-rerk-

Aaamhede herva-::; en in Ferrnarie het inC!nekteur Corbett inRPekAiebeqoek &fge1e.

A

Die vo1gende tabel tnon die uit81ae van die oorp1a-

i - 3

q

ngeeKsamen:

Kla~ Aa.m~re':l ~g

Slaa.g

Grade 110. 94

St. 1 25 19

II

-.II

33

21

II

III

0~ 4

II

IV

28 ~5

" ^v ¹⁹ ¹⁷

n

VI 2 1

tl

VII

⁸

⁷

tl

:.rrrr

⁷

⁰

2'frSk 18'S'

Die ra?(mort _"'lYe daa.r0n d:at c.ie ui

tsiae'-~de1ig

hefn- v10ed is de,Jr die

ondert-rek~ng

van 'cue Rkoo1 qe

~rerkqaam

hede

ged~,rende

die 1aa8te lrr1ra:rte.a1 van die vorige 'jaar, maar die heer Corhett het die

R~k

u•telae ook aan die ongeree1de skonlbeAoek van die 1eerlinge toegeqkryf. 'n DorDekoo1 Re

bsR'"lek,kon~tateer

hy, ie omRtreeke

90~

van 1. Chriqt ianase Dorryqkon1joernaa1.

2. Icid

3. ChriRtianase DorD9koo1joernaal ged. 24 Feb. 1P07

(12)

die

inAkr~ring,maar

Christiana het nog nonit 80% behaal

hy in die groot aantal agt

⁰

rlike kindsrs en die vierde

oor~aak

mnet aan die Y)er9ons"' 1

VPP~•ri;:FlS ling~

tneg"Akryf 1•rord .Die "l'l'l'rElk"lte VRk

~_n

die> skonl

1·rHF!

rekenkn_nc1_e.

1

Voor die sind"" van dis ee>r'lte halfJaar he":: die in"lY)Pk- te,lr 1•reer 1:"-e>w""k Han

di~

qkn0l afgelA' .Die inRkr"vlJing het on 347 geqtaan,rnaar RlsgR 209 waq ahnweqig on

d~e

esr9te dag van

8Y

1:-ecwek. 2 Hy het n.a.

B()(Hl

volg gera-·

-r:Jnrto""r : I fn,md Gtd9. VI to VIII very liRtleqq .All

II

cut threP are girls,or one

m~ght

Bay,ynnng '\'romen.It aT)- neared to me that many of them wPre at scho0l merely for the lack of Romething elAe to do." In Rt. VI waR 4 leer1inge wat nie HollandR

aq

vak geleer het nie. The

II

Conmittee tell me that they feel it a duty to ineiRt on the nrnviRion of a teacher for GradeR II and

I I I

who ehall be able to exnlain in the Taal.They do not B.Rk for High Dntc:1. ¹¹³

:Daar

,,ras le""rlinge in die hoe'r klB.A88 ,,rat haie cnrRk 1178.9 en die

heer

Cor'bett het di t

toege~kryf

aRn die fei t c.at ouerq al jarelank Neier on h1llle kinder8 HollandA te latt leer,hoawel dit bulle moedertaal waA. 4

hegin daal.Daar waq toe 10

le~rlinge

in BtR.VI en VII tePnoor 20 die

vorig~

jner.Hoe,rrel die -,;.rerk oor die alge- msen van hm3'r gehalte ar. die ,,orige Jaar -,;.raq ,het die neil van Holland8 nog nie die verei"ltP Rtandaard bereik nie.

5

l.ChriAtianaRe

DornF~kooljoernaRl

Feb .1807 2. Ibid, Jnnie 180?

3. Ibid

4.

I'b~.d

5. Ihid, SeY)t.

18~9

(13)

"'

1

n Atfllsel van more- en middagqeqq1_eA ingevner ,maar die inqnekteur het dit afgekeur.Hy het die raad onrreed om nie weer on die AtP1Re1 aan te dring nie en dit

~-A

vir goed afgeqkaf. 1

8. Die voertac>.1vraagqtnk nn

ChriC~tiana

..

~ie

voerta.al r.raq 'n vraa.gl'ltuk van die eerqte rang.

Die rs.ad het on

t:~y

heAl

e~rqte vergad~ring

die

wen~11kheid

dat

¹

n tweetalige

honfonde~·ryqer

aF.nge qte 1 "mrd, beklem-.

toon en 1.raq daarna.

~mkReAvo1

in

qy

agi taqie om

t

n eenta- lige

Engelt=~qryrekende

onderr.·'Y"'ereA te 1aat

verp1aa~

.Maar

~eide

die raad en die n1aaqlike AkeolknmmiARe het

gevo~l

dat die

onde~~YR

van Hollandq onder die beqtaande taal- reg,la!=!ie"' nie ui tgevoer 1/lrord nie, en d1 t het duide1ik

g~~b1yk

ui t die inqnekAierannorte en veral

^u~-

t die ui t- qlae van die ryub1ieke ekRamens. Die raad het met greet teleurqtel1ing verneem dat nie een van die kandidate "t-rat die Taa1bondekqamen in

1~"9

geAkryf het,aan die vereiAteq om te qlaag,vo1dnen het nie. 2

:;:ie RkOf1lkomm1qq1e het die 't•rerk1ike 1e<>mte in die taalonderr.,ryq 1ngeqien en die inqnekteur verqoek om toe te q1en dat

r:mdenrr~erA

vir die grade bek'\lraam r,ra.e om in

"

die Tact1 (AfrikaanR) te verd·•1del1k.They do not B.qk for High t.uto:b.. '' Jie komm1F!Aie het deeglik beqef dat die voertaal van die aanvang!=londenryq nie HnllandA of Engels moeR weeq nie.

Die inAnekteur het in

AY

ranlort van 1908 aangevoer dat die ondencyR van Hol1andR groot

moe1l~khede

moeR oorbr,,g omdat die neil van die indiv1due1e 1eerlinge 1n

1. ChriAtianaqe

Dor~qkef1ljnernaal

Nnv. 1P09

(14)

dieqe1fde

k1a~

qo

uiteen1~~end

wa8.Die Direkteur van Ondert·!Y9 het in

¹

n

byvoeg~e1

tn t hierdie

ra.n~ort

daar- on gewyA dat h1ordie toeqtand waarRkynlik die gev0lg

~~A

van die feit dat ba1e

leerling~

maar

o~langA

met die

l~~r

van

Holland~

begin het and qome Dutch-Aoeaking children

~

1 have heen qhortAightedly withdrawn from thiA AUbject.

¹¹

OmAendbrief no.l van 1908 het volledige voorqkr1fte

S.E:m

die Akole Ui tgere1k hetreffende die

taa1regula~ieq

in die onenbare skole.Skole on die dorne met

¹

n gemengde bevolking kon nara1lel kla99e of dubre1medinmonderwy"l in"lt

⁰

1.Dic raad het van hierdie rcgulaAie gerruik gemaak met die verwagting de.t die voertae1vraagqtuk van die n1aaqlike

~=Jko01

onge1oq qou word. Die raad het RY korre"l-

~ondenqie

met die qkoolkommil'lAie i.·v.m. die voertaa1 van bepa.alde le"'rlinge aan die

in~n:-:ktenr

geAtnHr ·en het ter-

~elfdertyd

de.aro·')

ac~ngedring

dat

¹

n Enge1Amedinmklaq of -klaqqe vir die qk~rl ingeqtc1 word. 2 Die hoot het die aanbeveling van die raad uitgevoer,maer die inAnekteur ,.raq nie tevrede hierrnee nie ,vera.1 omdat hy nie die

^mau.~

Ataf vir die

ve.~qtell1ng

van die voertaal van d1e leer- 1inge kon onder1=1kryf n1e.D1e heer Carbett het gekon"!ta- teer dat nie die van n1e ,maar wel

d~e

huiAtaal d1.e voe:t- taal aange1..ryl"l het. Die ho0f het toe die he"'l" Corbett ve!'-

~oek

om

¹

n algemene, geqkre,..re

inqtruk~ie

oor d1e T>rQf3edu- re om die voertaal vaq te "lte1,te verqkaf,maar die 1nquek- teur het geweier.

3

Tydens

~:v

volgende beqoek hst die

Engc1Am~d1umklal"l

nog beqtaan, maar die

in~krywing ~e~

van 40 tot

2.11r

gedaa1,en tne "raq daar nog abQut aa1t-a-

"

1. Chriatianaqe Dornqkoo1joernaal 1908

2. Notu1e van die

nloemhofe~

Sko01raad, Boek 1

3. Chriqtianaqe Dornekoo1joernaa1 Nov.

1~19

(15)

53 do zen of them

(-,:~ho)

anryeared to be Dutoh-qneaking ,a1·

though they bear non-:0 utah namel!l.nl

Die voertaalvraagqtuk is tot

¹

n mate

opge1o~

toe tn onderwyser vir die onderr1g van Hollands in die hoogAte klasse benoem iq

1

maar hy het skaar 'n jaar

~edien

of die raad het toegeqtem dat h~ verplaas word. 2

9. Vooruitgang in die Bloemhofse diAtrik 1907- 1911.

On sy heel eerqte

ver~ad~ring

het die raad aan- soeke v1r die o·1ening van I!J8\'II'e sko1e

oort•re~g,nl.

zoet- en-Smart ,Renubliek, Kli •!kuil,

~A:ooifontein

128, Mooifontein 353,Ebenezer en die herouening van Rietfontein 154. ³

Hier volg 'n lys van skole

^~N"at

gedurende 1907 tot 1910 opgerig, in Atand gehou of

^ge~luit

is . . ⁴

Sko0l 1907 1908 1909 1910

- -

a. Ba1mora1

X X X

S1uit

b. -q1oemhof

^X X X X

c. Christiana

X :X X X

c.. Fouriesgraf

X X

e. Kareelaagte

X

AmalgamePr met Klinkuil

f. Kliukuil

^X ^X

g. Mooif0ntein 128

^X

h. Mooifontein 353

^X

i. Ne1orvaatle

^X ^X ^X

J • ?a.ardenfontein

X

Sluit

k. Palm1etfonte1n

X X X

l.Pronosal

X X

m. UitvalAkop

^X

l.Christianaqe DorPI'lkooljoernaal Jun1e 1910 2.Notule van die Bloemhofse Skoolraad,Boek 2 3. Ioid Eoek 1

X X X X

X X X

4. Gege"renA geput ui t die Ja.a.rverqla.e 190'7 tot 1910

(16)

Bkoo1 190?

~908

1909 :tS.l.O

- - - ··- ...

n.Veohtvalle1

X X X X

o~Ver1atenkraal X 'X X

Sl1i1t

n .• Vuurfonte1n

X

· x

X :t.

q .• Zoet-ensmart ·x'

X

·r .• Zout-oan

X

In 1910 was die geiiiidde lde inqkrywlng van. h1eJ-d1e

~kole

750 en die onkomq 642, of

85~n~. 1

(Die 1otgeva1le van die eko1e

o~'

tTi

tva.1~ko-o

,Ft1urie

1'!1.-

grar en zoet-en--smart "rord n1e verder n«gegaan nle omd4t' bulle aandag gen1et het in dle beer M-.G.Hoon

Re

verh&rt- deling rn Get!kiedeni"Fl van dle Ondertryq van rnankeq ln

n •

Bohto~e·i

zer-Reneke 1889 - 1945.).

QP 30 J'. tn1e 1910 '!f.raq 14 FlkOle Wel"kRS.e.m . onder die Eloemhofqe raad.Vy:t van hu1le waFJ twe!"!manakole,qewe waa.·

-"enm&nAkole.,?loemhof' bet 'n T'lerqoneel '\"S.n drle_getel ep .aaar waq elf lede o-o die

ryer~onee-1

-van dj.e Chrl'!t1:anaAe ...

In die verqlap; oor· die toeqtand van die onder.wye in qy kr1ng

h~t

die heer J.P.Botha hom

qooR

volg

oo~

'd1e ep,nma.nqkole

u~.tgelaat

: 3 As die et. V en· VI

1ee~l1t_tge

"

na ander akole

oorge~1aa~

iq, en die

be~taande re~1~~

q1e9 u1tgevoer 1g,qou die

1nekrvw1n~

n1e al die

ee~

qkole ae veraere beqtaan

regverdi~

het nie. Die gS'"\tQlg

wae dat die

~tandaard

van die werk

a~n

h1erd1e ' qke1e

be~

. '

naald onder pe11 wa' e ,Tog het die een- en tweemansk()le 1.

Jaar.ver~lag 191.~

2. Ibid

3. Ibld

(17)

groot

AU:"rRel!

1n di-e

ekople1nd...,eertit'1ka~tek~amelia

behe.al.

10. Die toeqt:and vari die onderwy.f! in.

.- . Jun1~ 1910~· . ^' ^.

a..Geboue e·n

m~ubels.

Gedurende .1910 het

'1htit-Mtt

en '1./\turfontein elk 'n nnwe ekonl~e'b"l~ -en. ondetw.l'•erw!)6, n1ng gekr;; en die b.eAte.ande

^~ebo'ue

O'B'·Chriia.tian&·t·tt- oft.- geknap. Nuwe geboue was.dringend nod1g

~1'

N.;woattle ea

Verlatenkre.al.

Ge~tad1Q'e

v ooru1

t ~n«

1 e

tlemaak

run .. '

n :aan~Al.. ', tilka

'1a

van d1e

nood~aakl1kete

ameublement ts vool"lliAn.Diaa•·w&•·

nog

¹

n groot tekort e.a.n ekoolkaete,en

geskikt~ b.~~

te'

-::.r~.~

nog -'fllteeds lete om na u1t te

.e1i!ft,S~l.t•

.

.,...,.~

borde waa nog 1n aanvraago 1

b.Skoolbesoek en nersoneei.Oor die.ekoolbeq'OIIk.··het.

die heer ...J.P. Both&. ekool1nsnekteu:r. hom. sooa •otlr :li!.~

«eqnreek

t

When we ooneider ·the 'f&otottll .onera'C1mt a-.t-nttt

r.egula~

attendance Auch ae

nlough1ng.ha~eBt1ng.~l1eft

eprui ta during the ra1nv season .and· s.nathv

Oil

tttil'.

11&1ft

ot'tbe parents,we can at

le~et

be thanktul·that

~· &f~

tendanoe 1~ net wor~e.v.

²

Peraonee.lverw1aael1nge wae tot 'n groot ma$e 1:e wrte

aan

~1e

toegtande waaronder meeate van·d1e

$nde~rs

oo.dle nlase moea lewe. Dit.f:lou in Q.ie bel.&ng-.Mdie onderwyFI wees, het die 1nape_kteur gemeen, as 4J.e ·'De-ot..,...

t~rno~t; vRn

Onderwys ef!ra 'n · vall:rborg v1:r

^behoo~Uke

hUt.&-

ve~ting

kon atd't•r1ng voordc.

^~

d1e onen1ng; "/an 'n ·nuwe 8k:001

toege~taan

word.

1.~-·

c. Die lesrvakke.. Cor d1e algeme.cn w.aa Ho11An4f YM

-- ^-

'n ^hoe"r ^gehal.te ^·as E~gele- ·e.an:ge"!1e~ ongeveer OSJ WltJ. .b~ ·

1eerl1nge van Hollandae &rkome was.D1e Hollandse te•e-

----~--- --~----·----~---.--- 1. RePOrt for the Year ended 30th June· 19le, 254

2. !bin., 111

(18)

boeke bet woorde en ui

tdrukk1n~lll 'he~Vat

wat.:. ,.·h• tt1

^A

.Af''"t:.:..

kaanse

~ind

onbekend

t~s, ~n.

voldoende

mo~1te

om te

ve~~Pker

dat die le9rl1n2c hulls

~ed ver~taan.

het dik"

wels

~gt.erwe·~

ge'bly. D1e u-1'"enraak van eu. ui e:n u •8

+:A

·tiikwe ls nog e lo:rdig.

'1

'Engels lees het nog nie d1e gewenate At&ndaa:Pd be•

re1k nie en die ooraaak .mo·eR gesoek

^wa~d.

'h1 die

aA~

' '

.

van.Q:sonderwve waar enreekleese verwaar1ooa '1a.

·:a1~; .z~.,.

volg was dat wanneer die lt1nd in at. I.' n leeeboelf li:r.:V

dae.r groat moe111khede o:n.

'tie

·oorkom ,.rae. SleP:te

ui1nr"P~kt."

en qnintelligente

leee.wa~'die

vrug van h1erd.1e

^t~lt()ftt-

1-;oming in die aanvangeond:erwyA.

D1t ~e

. 'n alledaags•·

verAkyneel.dat

leerlinge.~ngele

vlot lees en tog

~n

begry:t;,> van die inhoud van die leeeetor, ²

In die meeete van die CJkole

"torEI.e

opetelekryt' Me ·,I . . .

_'• _.._~-

ete vak. Wat die taal betref het ,torae die Engelse O'l)ft$L-

. .

lA bP.t~I' a~=~

d.1e Holla·ndee .Albe1

~·ra~~t

vreemde tale ,maal' 1111EL&r die onderwyAerA :probee:r het om korrekte 'Engel& me:t die leerlinge te 'besig en korrekte antwnorde te ·veJ.-k:r'J''.

torae d1 t .n1e die geval met Hollands nie. Onde:rwYIJIJel"e -a

gewoonlik te'l7rede met antt•.roorde 1n A:trik&ane, •e,n h1:erd1e

. 3

gebruik·het n1e die

taa~gehalte

verbeter n1e.

waar veral o ie

plaa~·.ekole pro'heE~r

bet om die

•oo:r~~

Akrewe leergan-g in rekenkunde deur te werk,,.rae d1e u'1t-·

elae teleuretellend. S6!'Iii!1ige akole he:t;

egt~r J)l"obee~

o-,:

net r n gedeelte te do·en en d1e '\'Terk

~~ra,e

d.an ook gewo.ofl.t"

lik deegl1l:.

Aangee1~n

h'-erd1e '\1&k baie

tvd ~n t:oe'VVdfri.2

vere1s, 1e te

^V'~el.

tyd M1eraan beqtee en d1e ana.e:.·vflQe

' / t.

'ie gevo.lglik verwaarlooe. ·

1. 'Report for the Year enQ.ed ~llth June 1910 ~ 'ii4 2. Ibid

3. Ibid

4. ·Ib1d

1

113

(19)

57,

b&Atee

nie en die fnAl'lekteu::r wa.A van on::rdee1 da.t

d!i:

nog

¹

n tekort · aa.n l&ndkae.rte en eomm1ge 111kole het ·geen landkaa.rte be~it ^n1e.1

Onr die S.lgemeen is na.tuurkenniq goed onderr1g. '·n

rs.,-.nnt: moeilik~ej!d ~·T!t.A.die t~ko:rt

aan.

o't

volAlae &t'we- qigheid van, handhoeke. Hierdie moeil1khe1d-word geqta-

. '2

dig

^oorbrug~

Di t ,.ra.q vir die inqpekteur aangenaam rnn te ra:ooortF-er dat die

onderwy.~=~

van ByhelAe

Ge~=Jkieden1q

bevredigend •·•e.

Hierd1e toeqtand kon gedee1telik toegeqkrY';,re wol'd aan·"die_

re1t dat hulq,Akool en Sondagqkool

~aamwerk

aan die

onde~

rig van hier~ie leerv~k. ³ 11.

~meva.tt1ng.

AA

ge·volg van die ontg1nning

van dia~nte nA

die Dr1e jarige oorlog het Q,ie bevolking van die Ploemhofee · d1qtrik aanmerklik toegeneem. Skole het k0rt na die ..

^~re~

de heropen en teen 1910 het die 1nakrywing meer

^&1!1

7eo

getel in 14 ekole. Die aanta1 skole het toegeneem veral nadat

^diP.

Ondenryswet van 1P07,

wat

voorsien1ng gemaak het vir vry en verpligte ondeMrye, toegepaq iA. Daar mOe&,

~an

voor&f 'n begin gnma.ak word met die oPrigt1ng van ekoolgeboue en ondenrvqerqwon1nge en 'n groot m.:te -,ran vooruitgang kon teen 1910 gekonstateer word ..

Eentalige Engelesprekende onderwyaera kon die onder-.;

wys van HollAnds n1e tot Ay reg laat kom n1e, en d1t het n1e qamewerk1ng

tua~en

huiA en Akool in die ha:nd gewerk nie. Die voertaal het

¹

n aktuele vraag'!tuk

gE'!~~tkep

..

1. Re-oort for .the Ye.ar ended 30th June 1910, 115 .•

2.. Ibid

3. Ibid

(20)

Die Akool:raad Ae beleid van df!IAent:TS.1'1iiJ&e1e

h~t