STEtJRIHG OP DIE GEBIZD VAJ..T DIE OIIDERvJ.:S in
174-.
HOOFSTUK IV.
POGtNG QM D~~ UITLANDER OP ONDERWXSGEBtED TEVREDE .TE STEL. 1896- 189Q.
1. Toestande na die Onluste.
Die reaksie van die on1uste het meegebring dat Johannesburg in verwarring verke~r het. Tervry1 daar gewag is om te sien vmt met die misdadigers sou gebeur, het die sko1e dit moei1ik gevind om vir die nuwe kwartaa1
te open. Baie van die Afrikaanse ouers wat verwag het dat die on1uste verder sou versprei, het p1anne beraam om uit die stad te vertrek.(1) ten nyd tussen die twee bevo1kingsgroepe het gegroei. Waar sekere Afrikaners toegewend was en hu11e by die Enge1se geskaar het, is nou gevoe1 dat die vyand in die midde was en dopgehou moes word.
Die dinamietontp1offing wat in Februarie 1896
plaasgevind het, het ook die arm gemeenskap getref. Weens die i t da t ondervrys nie verp1igtend was nie, is onderwys net aan 1n minderheid verskaf. Waar die sko1e subsidie
ontvang het, is.die ontwikke1ing van die leer1inge beheer. Die gewone skoal, wat gewoon1ik in 'n kamer van 'n woonhuis gehuisves was, het uit 20 tot 4-o leerlinge bestaan, wat deur 'n onbevoegde dame onderr is, wat meer geld uit
skoolhou as uit kleremakery kon verdien.(2) Die dames was nie baie bevoegd nie, en het dus slegs die element@rste
onderrig verskaf. Toe Robinson aan die end van 1895 die skole in Johannesburg nagaan, hot hy nie minder as 55 van die klein uitlanderskole aangetref nie, waarvan 13 in skool-geboue gehuisves was, 18 in kerke en 28 in kamors van
(1) Sec. Tvl. Adm. 1027, Robinson: Sketch of the History of Educational Work in the S.A.R. (2) Ibid.
175.
huise.(l)Die stilte wat op die onluste gevolg het, het die verwagting gewek dat die Regering planne sou beraam om die uitlandergriewe uit die weg te ruim. Die 11Council11 het
stilgesit om te sien wat gaan gebeur, maar toe die maande verbygegaan het, het hulle gevoel dat hulle met hul planne moes voortgaan.
In Augustus is die Skoolwet No.
15
van1896
goed-gekeur om vir die kinders van behoeftige ouers te sorg sowel as vir die van die uitlanders. Pogings sou onder die wet aangewend word om 'n beleid van versoening uit te voer. Die Johannesburgse Skoolraad, wat in Januarie1897
sy eerste vergadering gehou het, het nie lank bly bestaan nie en die gewag op die staatskole het sake nie verbeter nie. Daar is van nou af gevoel dat 'n botsing tussen die
twee bevolkingsgroepe in die Transvaal onvermydelik is, en daar is openlik deur die Regering smv-el as deur die uitlander gewerk om sy saak te versterk.
2. Onderl-crswetgew:i.ng vaq
1896,.
Na die grieive -vrat gedurig sedert die intrede van die Mansvelt-wet jaarliks herhaal is, en na besef is dat die uitlanders dit as deel van hul agitasie vir meer regte maak,
is tot die gevolgtrekking geraak dat planne beraam moes word om die vraagstuk op te los deur die uitlander tegemoet te kom. Nog voor die onluste aan die end van
1895
is planne beraam om die invloed van die Engelse teen te werk deur ondersteuning aan ander uitlandergroepe te verleen. Dr. Leyds het in Desember aangeraai dat staatsgelde gebruik moes word om die Duitsers en ander vreemdelinge die Engelse invloed te help weerntaan en sodoende moeilikheid tevermy./ (1) Sec. Tvl. Adm.
1027,
Robinson: Sketch of the176.
vermy.(l)Op
27
Januarie1896
is 1n konsepwet deur dieUitvoerende Raad goedgekeur, wat voorsiening vir die onderwys en opvoeding van die kinders van die uitlanders gemaak het, wat hulle op die geproklameerde goudvelde gevestig het.(2) Die \vet, nadat dit deur die Volksraad goedgekeur is, sou dadelik na sy publikasie in die Staats-courant van krag wees.(3) Die klagtes van die uitlanders het 1 n tyd stil geword, -vrant daar is besef da t planne
beraam word om hulle te help. Die planne laat 'n mens dink dat die Onderwysdepartement die i'lerk van die 11Counci1
of Education" wou teewerk. Die nCouncil of Education" was stil, ,,;ant soos geblyk het, het van die lede van die
11Council11 die 11Reform Comi te, 11 vJa t die onluste gereel het,
gesteun en hulle hot in die Pretoriase tronk beland. Hulle wou blykbaar nie graag die aandag meer op hulle
vestig alvorens die hofsake afgehandel ,,ras. Die 11Council11
het egter aangogaan met sy vrerk. Die onmiddellike kritiek op die konsepvmt het aangedui da t: - 11 the Council has
recently abstained from publishing a report of its director dealing with the existing schools. This report is full of the most harrowing details. Should the Government scheme fail or provo itself inadequate, the Council posses-ses an organisation which will at once be put in motion and this crying disgrace of educational neglect for ever swept from the Rand.11 (4)
VolgEms die nu-vm \vet ivo.t ingestel sou word, was Hansvelt van plan om 'n sestal staatskole in Johannesburg
(1)
LA251?
W.J. Leyds - S.J.P. Kruger, 8 Des.1895.
(2) Staatscourant,5
Febr.1896.
(3)
Ibid.(4)
The Critic, 10 April1896
uit LA693:
Supt. van Onder-vrys: Geheime stukke.177.
op te rig.(l) Die plan vms dat die skole die leerplanne van die staat sou volg maar met 1n vreemde taal as medium
van onder\'.'YS in die begin. Langsamerhand sou die kinders van die vreemdelinge in die landstaal opgelei word, en bulle dus deur die regte soort ondervvysers ongemerk onder die invloed van die Republiek bevind en die Jingogees aldus bestry. (2)
ling k.cy.
So sou 1',Iansvel t beheer oor die
vreemde-Omdat daar so baie behoeftiges bulle in Johannesburg bevind het, is planne beraam om ook vir bulle in die nuwe onderwyswet voorsiening te maak. Die Volksraadsitting het in Mei 'n aanvang geneem, en nadat die konsepwet gelees is, is op 8 Moi besluit om dit na die kommissie van
Ondervrys te ver;,·rys om verslag te doen. (3) Die kommissie van Onder\ryS is in 1895 gekies om die memories en petisies aangaande onderwys nato gaan en aanbovelings te doen.(4) Die 1wnsep1<Tet is verander om ook die onderwys van
behoef-tige kinders op die goudvelde in to sluit en het nou soos volg gelui: - 11Nademaal h8t geblelcen is, dat door de bepalingen in de \vetten en VolJ\:sraadbeslui ten~ regelende het ondcrwijs in de Z.A. Ropubliek, niet genoegzame voor-ziening gcmaakt is voor de opvoeding en het onderwijs der kinderen van behoeftige ouders on van vreomdolingon op die goproklameerde goudve1den, zoo word hiorby bepRa1d en vas-geste1d as vo1gt:
Art. 1. Waar op de geproc1ameerde goudve1den in de ze Repub1ie1: go one, of goon genoegzame voorziening go-maakt is voor hot onder~,vij s on de opvoeding van blanke
kinder en/ (1)
LA.
696, Supt.8
Feb. 1896. van Onder~~s - Prof. J.P. Meltzer,(2) Ibid.
(3) V.R. Notule, 8 lioi 1896, Art. 77.
• 178.
kinderen, meer ouders op zulke goudvelden woonen, kan de Uitvoerende Raad7 op voorstel van en in overleg met den Superintendent van onderwijs, de nodige voorziening maken voor s choolge bouuen en onderwij zer swoningen, onder-vlij zer s aanstellen en bezoldigen, commissien van toezicht en beheer benoemen, en verder alles doen 1.rat strekken kan om het
onderwijs en de opvoeding op die standsdorpen en, waar noodig, ook op andere plekken op de geproclameerde goud-velden te bevorderen."(l)
Die \vet is op 30 Julie 1896 goedgekeur deur
artikels 1088 - 1092 van die besluite van die Eerste Volks-raad. Wat Nansvelt eintlik met die wetgev!ing beoog het,
in 1899 deur hom in 'n brief aan die Staa tar is uiteengesit.(2) Deur die oprigting van staatskole op d goudvelde, hot Hansvelt probeer om die onderwys aldaar
'n duursamer karc::Jder gee. Ondervzys sou daardeur deegliker en vrugbaarder 11ees om te verhoed dat die \·Ierk van opvoeding in verke en ongewenste hande val.
Gesubsidieerde skole was 1n sukses nie, omdat die
bewoners van die Gouds gedurig verhuis het7 en ook
t n gebrek aan partilrul~re inisia tief getoon hot. (3)
Verder is die skole gestig om die kinders van die vreemdelinge voldoende kennis van die amptelike landstaal
te laat verkry om sodoende hier meer tuis te kan voel as hul ouers en om beter en grondiger bekend te word met die oorspronklike bevolking en sy le'v-rensopvatting, en sodoende boter burgers van die land te itJ"Ord. Deur te sorg dat die nuwe inkomclinge, hul kinders altans, die landstaal leer verstaan, sal dit die drang verminder om hul eie kinders,
meestal/ (1) Wet No. 15 van 1896 ter verdere vooziening in het
onderwijs en de opvoeding van Blanke kinderen op geproclameerde Goudvelden in de Z.A. Republiek.
(2) LA 696, Dr. N. Mansvelt - Staatsekretaris, 25 Apr. 1899. (3) Ibid.
179.
meestal ten koste van deeglike ontwikkeling en die wer1.ving van positie1:1e kennis, die Engelse taal te laat leer.
Die wet is op 12 Augustus 1896 in die Staatscou-rant gepubliseer en het onmiddellik in werking getree. Die terme van die wet was van so 'n aard dat die Superin-tendent kon handel soos hy Skole \>Ia t sander subsidie moos bestaan, t gehoop dat hulp nou aan hul verleen sou word. Volgens die wet is ook planne beraam om 'n skoolraad vir Johannesburg in die levre te roep om die ondervzys in die stad te beheor.
3.
Sensun gere~l de~r d~ Johaqnesburgse Gesoqdheids-komitee 189?_.Godurende 1896 is 1n sensus dour die Johannesburgse
Ge sondheidslwmi tee gercel. Die gegeHens in die statis-tieke is vorv~y van die biljette wat nelf deur die inwo-ners smvcl as die hoofde van skolo ingevul is. Vol gens die opgavro 1.-.ras daar 13, 391 blanke kindors onder 15 jaar in Johannesburg. Daarvan kon 6,992 n6g lees n6g skryf en he t ge en ondcr1zy s on tvang nio • ( 1) Net 4,730 kinders t
skole bygcwoon en eon of ander vorm van onder\·rys ontvang. Van die blanke kindors bo 15 jaar kon 35,934 lees en skryf, 309 "''as nog op skolc en 1,273 kon n6g lees n6g skryf of het nie ondervzys goniot nie. Daar is bevind dat daar in Johannesburg 66 slwlo met 4,619 skoliere '!fras. Van die
skole het not elf met 1,130 skoliero staatsubsidie ontvang, ter1zyl die origc 55 met 3,489 skoliore as privaa t of nie-gesubsidieerde skolo beskou is.(2)
Die goboue van die skole het gewissel. Vier-en-b·Iintig van die skole was in gereelde skoolgeboue gehuisves; 18 in kerke, terwyl 24 hul tuiste in privaat
woni wonings/
(1) uDe Rapport van den Census Directeur" verskyn in Z.A.R. 151 (bls. XI).
180.
wonings gevind het • .D,e ~este van d skole vms vir beide seuns en meisies (bv,
59
skole). Die §pesiale opgawe IV van Deel VI, betreffende die skole binne 'n sirlrel van drie myl van die markplein, het aangedui dat die meeste van die onder1·.ryser s k\v-alifikasies besi t wa t nie aanneemlik sou wees vir die Onderwysdepartement nie. Die onderwysers wat skole in private huise gereel het, het met dieui tsondering van tvv-ee glad geen b·ralifikasies besi t nie. Die sensus het min of meer bevestig wat Robinson alreeds bekend gemaak het in sy oorsig. As enige
ver-anderinge sou kom,sou min van die
66
skolo subsidie ontvang. Die sensus het duidelik aangedui dat die onderwys maar 1ngoringe deel van d kinders bereik hot, en dat planne beraam sou moes word om toestande te verbeter.
4.
Die Johannesbur~se SkoQJ~~ad1897.
(a) YQQ;bereidende Werk.Om die uitlanders te laat voel dat 'n eerlike paging deur die gering aangewend word om hul probleme op te los, is besluit om 'n raad vir Johannesburg in te stel om toesig
/
oor onderv.rys te hou. Volgens Wet No.
15
van1896
kon die Uitvoerende Raad op voorstel van die Superintendent kom-missies van toesig en beheer benoem om die onder\v.fS enopvoeding op die Standdorpe te bevorder.(l) Reelings is getref vir die reglemente van so 1n raad en na behandeling
deur die Uitvoerende Raad is die skoolraad soos volg gekonstitueer:(2) Op voorstel van en in oorleg met die Superintendent van Onderl~JS sou die lede van die sentrale
skoolraad vir een jaar uit die leiers van die verskillende nasionali tei te benoe:rn vrord asook een per soon om die kerke
tel
(1) Wet No.
15, 1896,
Art.1.
(2) Ploeger: Onderv.rys en Onderwysbeleid in die S.A.R., Hoofstuk XIV~
485.
Ploeger bespreek die behandoling van die reel1ngs in sy proefskrif.181.
te verteenwoordig, Die voorsitter sou ook een jaar dien. Die sentrale skoolraad kon aanbevelings vir skoolkommissies doen. Hulle taak vras om ondersoek in te stel na onvoldoen-de voorsiening vir die ononvoldoen-derwys op die goudvelonvoldoen-de, en om die Superintendent daaroor in te lig. In oorleg met die Sentrale Rand sou sl::ole dan verskaf, ondervzysors aangestel en besoldig word. Na die opening van dio skoal sou die skoolraad toes on bohoor daaroor aanve.ar. Die skoolraad kon vir elke skoal \·.'at so gestig is, 'n afsonderlike
kommissie benoem en sommige van sy pligte sou wees:
toesig oor die skoolgebou, meubels en ondervrysers1.voning;
.
toes oar die gedr en pligsbetragting van die hoof en sy hulponderwysers; behandeling van gevalle vc:m vmngedrag \vaar op voorstel van die skoolhoof leerlinge weggestuur word; invordering van skoolgelde; toekenning van pryse vir die beste resultate in een of neer vak1{89 nadat diejaarlikse skooleksamen plaasgevind het. Die kommissie is verplig om elke k'trart:::to.l aan dio raad verslag te doen en
skoolgeld nan die Dopc:.rtement van Ondervzys oor te dra. Die sentrale raad sal olke ses maande verslng doen van sy \verksaamhode. Die raad kan in oorleg met die skoolhoof voorstelle e.an c1ie.Superintendent rig vir dio wysiging van die bestaande leerplan. As die wysigings goedkeur is, kan die voorstolle()qdrie maande in vrerJdng tree. Daarna is die Superintendent verplig om die Uitvoerende Raad te vra
om die vrysigings to bol<::ragtig.
Die skoolraad het die reg besit om aanvullings en wysigings van bogonoende regulasies aan die Superintendent van Onder;,qs voor te 1~, wa t voor die Ui tvoerende Ro.ad
gel~~ sou 1vord. Gewone vergaderings moes ellw maand¢ gehou \vord en buib:mt;eHa'no vergaderings kan op versoek van drie lede van die skoolra~d gehou word. \vanneor die skoolraad daartoe besluit, kan 'n huishoudelike reglement opgestel 1.vord. Die mynkommissaris sal 'n behoorlike vergaderlokaal
182.
beskikbaar stel. Die Regering voorsi~n die Raad van 'n besoldigde sekretarls wat al die besluite opskrywe (in die landstaal) en in die argief bewaar. Die Superj_nten-dent en die plaaslike inspekteur besit die reg om insae in die notule van die skoolraad en sy korrespondensie te
h~.(l) Die regulasies op 6 November 1896 goedgekcur.(2) Die goedgesindheid wat hier getoon is deur die
verwagting dat die verskillende nasionaliteite en die
kerkgenootskappe sou saamwerk, het bewys dat die bedoelings van die Onderwysdepartement eerlik was. Die samewerking
is van die uitlander verlang en seggenskap sou indirek aan hom gegee word in alle skole wat deur die raad tot stand gebring is. Ons word getref deur die min verskil wat daar was tussen hierdie voorgestelde Raad en die 11Council of Education." Die enigste verskil was dat die nuvre raad in die belang van die Regering sou werk.
(b) Die Benoemiqg van Lede.
Die regulas s was die begin van die uitvoering van die wet in verband met d onderwys op die goudvelde.
Die nuvre raad sou 'n raad van beheer sowel as van toesig wees. Adviserend kon hy ook optree en die mede-werking van die Superintendent van Onderwys geniet.
is gevoel dat die raad aan sy doel sou beantwoord.(3)
Daarom
Die plaaslike mynkommissaris, J.L. van der Merwe, is gevra om aanbevelings te doen wie moontlik op die raad kon dien, terwyl die Uitvocrende Raad nog met die reelings van die Skoolraad besig was. Hy het d volgende aanbeveel: Duitse gemeenskap (C. Rolfes on Eckart Beckmann);
Nederlandse/ (1) Ploeger: Onder\vys en Onder\vysbeleid in die S.A.R.~
466 - 468.
(2) Uitv. Raadsbesluit,
6
Nov. 1896, Art. 937. (3) Ploeger: Ibid., 469.183.
Nederlandse gemeenskap (C.J. Hoolboom, C.J. van Stipriaan Luscius); Franse gemeenskap (2 lede); Afrikaanse gemeenskap (J. L. van der Merwe en H.F·. Pistorius); (1) Amerikaanse gemeenskap (Hennen Jennings en H.H. Webb); Engelse gemeen-skap (W.H. Rogers en Geo. Farrar).(2) Die Superintendent het aan die Staatsekretaris inligting insake sommige van die uitlanders verstrek. Hy meld dat George Farrar een van die 11Reformers" is, maar is deur die mynkommissaris aanbeveel omdat Farrar, na die genade aan hom bewys deur die Regering, hom goed gedra het en nie uit Johannesburg vertrek het soos sommige van die ander veroordeeldes nie.(3) Hy sou met hart en siel saamwerk as hy benoer-1 word. Hy het groot invloed. Verder is aangeraai dat nog twee Transvalers op die lys geplaas moes word, omdat alles daardeur popul~rder en algemener sal word. Mansvelt het
ges~ dat die voorstel misluk het, want hy en regter De Korte het tot die gevolgtrekking gekom dat daar geen Transvalers in Johannesburg te vind is wat geskik sou wees vir lede van die Skoolraad nie.(4) Aan die end van die maand is Mansvelt deur die Mynkommissaris in kennis gestel dat George Farrar die benoeming tot lid van die Skoolraad aangeneem het, en dat hy, van sy kragdadige en
hartlike medewerking oortuig \vas: 11Hy gaf mij de volle
verzekering dat hij alles zal doen om het success te
verzekerd. Ik gevoel nu zeer gelukkig omdat ik zeker weet dat wat wij in deze zaak gedaan hebben het een der beste daden is, welke dit jaar in de geschiedenis der Zuid Afrikaansche Repub1iek aangeteeken staat. De goede resu1taten, we1kc nog hieruit zu11en voortv1oeien zijn
thans/
~---(1) Die naam is deurgekrap en deur 11Jacobs11 vervang.
(2) OR 10991/96t Mynkommissaris Johannesburg - Supt. Onderwys, 2~ Oktober 1896.
(3) LA 696, Supt. van Onderv:ys - Staatsekretaris, 23 Nov.
1896.
(4) Ibid.
184.
thans onberekenbaar."(l) Verder het die mynkommissaris sy sienswyse oar die ander voor stelde lede van die raad
uitgespreek. George Albu is verkies bo die heer Beckmann wat die Duitse gemeenskap sou verteenwoordig; 11
Laasgenoem-de heer is goed, doch eerstgenoemLaasgenoem-de vertegenwoordig vele mijnen en kan derhalwe meer steun geven."(2) Albu het hy oak beskou as 11een Regeeringsman." Blykbaar het die Regering nie kans gesien om die heer Pistorius tot lid van die Skoolraad te kies nie. Die MYnkommissaris het op die keuse aangedring omdat Pistorius 1n groat gevolg in
Johannesburg gehad het: - 11En wanneer wij hem hebben dan winnen wij oak de harten van vele voor onzer zaak - dit is de grondslacht van ons success om de harten van de inge-zetenen voor onze zaak te winnen."(3) Die Regering moes sterk in die saak optree en Van der Herwe het die Regering die versekering gegee dat hulle hul nie sal berou as hulle sy raad volg nie. Hy het toe aanbeveel dat die volgende persone die kragti~ste sou meevmrk: Transvalers:
(Afrikaners): J.L. van der Herwe en Pistorius; Engelse: G. Farrar en W.H. Rogers; Amerikaners: Hennen Jennings en Webb; Duitsers: Rolfes en Albu; Franse: Baron Catelin en De Gheest; Hollanders: Van Stipriaan Luscius en
Hoolboom. (4) Hier het 1n groat probleem ontstaan en dit
was: Sou die verteenwoordigersvan die Franse Protestante wees?(5) Om die rede vind ons dat, toe die skoo1raad
byeengekom/ (1) OR 10991/96, Hynkommissaris Johannesburg - Supt.
van Onder't<JYS, 29 Nov. 1896. (2) Ibid.
(3) Ibid. (4) Ibid.
(5) OR 11009/96,
c.
Rolfes - Supt. van Onderwys, 2 Des. 1896. 'n Telegram waarin aangedui word dat daar geen Calvi-nistiese Franse in Johannesburg was nie. Nogtans.i~aanbeveel dat die Franse benoem moet word afgesien van geloofsoortuiging. Op die tweede vergadering van die skoolraad,
5
Feb. 18977 het Mansvelt gevra dat die tweeFranse lede uitgeskakel word, want nie vee1 kon vir hulle skole doen word nie.
185.
byeengekom het, die Franse gemeenskap nie verteenwoordig was nie. Ds. M.J. Goddefroy is genader om d kerke te verteenwoordig maar het b1ykaar nie aangeneem nie.(1) Die
heer Jacobs is ook van die hand gewys, omdat hy in Pretoria gewoon het en is deur die heer P.M. Beyers vervang. Daar is tien 1ede benoem met die uits1uiting van die Franse
gemeenskap.
Nadat die 1ede skrifte1ik kennis het(2) dat hu11e sou aanneem7 is die Superintendent genader om die eerste vergadering byte woon.(3)
(c) Aanste11ing__ van 1,n Sekretaris.
Dit is gevoe1 ~at die Raad, bestaande uit 1eiers van die verski11ende gemeenskappe? deur staatswee van 'n
sekretaris voorsien moes word. Die Uitvoerende Raad het a1 in November 1896, toe hu11e besig was met bespre-kings oor die Skoo1raad7 bes1uit om 1n sekretaris aan die
skoo1raad toe te staan.(4) Sy sa1aris is op £300 per jaar vasgeste1.(5) Aansoeke is gevra om 'n sekretaris.
Intussen sou J. Leyds, 'n k1erk in die kantoor van die mynkommissaris, as sekretaris optree.(6)
Die Raad se versoek was dat iemand met praktiese kennis van die toestand in Johannesburg as sekretaris
aan-(1) LA 696, Supt. van Onderwys - Staatsekretaris7 23 Nov. 1896.
(2) Afskrifte van aanname:
geste1/
a. R 1288/97~ G. Farrar - Supt. van Onderwys, 27 27 Jan. 1o97.
b. R 1214/97, G.J. van Stipriaan Luscius- Supt. van
Onder~Js, 25 • 1897.
c. R 2037/979 W.H. Rogers, 6 Feb. 1897.
d. R 1880/97, H. H. Webb,
1t
F·eb. 1897. (Ons merk op da tRogers en Webb eers hu11e aanname bekend gemaak het na d eers vergadering van die Raad wat hu11e op 27 Jan. 1897 bygewoon het
(3) OR 903/977 Mynkom.-Supt. van Onderwys, 23 Jan. 1897.
(4) Uitv. Raadsbes1uit7 6 Nov. 1896? Art. 937.
(5) Uitv. Raadsbes1uit, 12 Des. 1896, Art. 1078.
186.
gestel moes word.(l) Aansoeke is ontvang en onderroude is gereel vir die applikante wat uitgekies is, daar hulle aan bostaande eis voldoen het. Hulle was: Paul van Trotsenburg, Willem A.J. van Diggelen,(2) dr. G.A.
Verkuijl7
(3)
D. van der Plas, R.F. Berg enc.
Temmerman. Die subkomi tee wa t aangestel is, het die aansoelm nagegaan sowel as onderhoude aan bostaande geskenk.(4) Daarna is besluit om R.F. Berg enc.
Te~merman die voorkeur te gee, en die twee is by die Skoolraad aanbeveel. Die aanbeve-lings is gedoen op grand van die here se praktiese kennis van die onder"tvys in die Z.A. Republielc. (5) Daarby het hulle oak kennis van plaaslike toestande gedra. Tydens die volgencte vergadering het die keuse op Berg geval en hy is gevra om as sekretaris te ageer.(6) Die heer hetblykbaar nie gedeug nie7 en geen vergadering byeengeroep nie, sodat, toe die volgende vergadering meer as 'n maana later gehou is7 besluit is om nie die notule in besit van die heer Berg te lees nie. Die Raad het gevoel dat Berg vir die betrekking onbevoeg is, en planne is beraam om van sy dienste ontslae te raak. Leyds het weer as sekretaris opgetree.(7) Die moeilikhede wat gevolg het in verband met die vraagstuk was een van die redes waarom die Raad ondergegaan het.
Klagte is by die Onderwysdepartement ingedien dat die/ (1) Johannesburg 514c; Notule van 2e vergadering,
5 Feb. 1897, 8.
(2) Die heer was 'n see-offisier en het niks van onderwys ge1veet nie.
(3) Dr. Verkuijl was uitmuntend beskou onder die wat
aansoek gedoen het? maar die opinie is uitgespreek dat hy 'n bietjie doof is.
(4) Johannesburg 5ll+c ~ Notule van vergadering van sub-comite gehouden op 8 Feb. 1897.
(5) Ibid.
(6)
Ibid.: Notule van3e
vergadering, 10 Feb. 1897.187.
die hele skoolraad van oordeel was dat Berg ontslaan moes word. Hy het die notule van die vorige vergadering nie volgens hul wense gehou nie, het nie kennisgewings vir d volgende vergadering uitgestuur nie en toe kom hy onvoor-bereid na die vergadering. Hy besit geen bekwaamheid om te organiseer nie. Berg was 'n onderwyserft onder
Van Bruggen se hoofskap en het as rede aangegee dat hy nie tyd het om deeltyds sy verpligtinge na te kom nie. Daar is voorgestel dat :n salaris van £500 per jaar aangebied moes word vir 'n voltydse sekretaris.{l) Heer inligting
insake Berg is gevra voordat hy afgedank word.(2) Op 15 April is Berg geskors en Leyds is gevra om tydelik die werk van sekretaris waar te neem.(3)
(d) Die Eerste Vergadering van die Raad.
Die eerste vergadering is op 27 Januarie 1897 gehou en is bygewoon deur die tien lede wat deur die
Regering benoem is.(4) Verder het hulle hul met djs l~euse
van 'n sekretaris bemoei. Na bespreking is besluit om in die saal (boardroom) van die City Chambers byeen te
kom. (5) Daar is verneem dat £307000 deur die Regering op d.ie begroting geplaas is vir opvoeding en onderwys op die goudvelde, volgens die nutve vret vir skole wa t nie Hollands as medium het nie. Hulle het 1n skema antwerp om die
(1)
(2) (3)
(4)
dela/ a. R 5743/97, Voorsi tter Skoolraad ... Supt. van Ondervzys,
27 Haart 1897.
b. ~ohannesburg 514c: Not. van 4e vergadering 1897,
47 - 48.
Hyncommissaris BB.710/12/97, Mynkommissaris
Johannesburg - Supt. van Onder"t.r.{s, 30 [;.pril 1897. AfsliTif van skorsing by R5473/97, Staatsekretaris -Mynkommissnris7 Johannesburg, 15 April 1897.
J .L. van der Merwe, C.J. Hoolboom, C.J. van Stirpriaan Luscius, H. Webb) W.H. Rogers, George Farrar, L.
H. Jennings, Carl Rolfes, George Albu~ P. P.M. Beyers.
Johannesburg 514c' Not·. van le vergadering, 27 Jan. 1897, 5.
188.
dele van skole te voorsien, wat Jit nodig gehad het. Na bespreking is besluit dat Johannesburg voorkeur moes kry met die verskaffing van skole bo die res van die Witwaters-rand. Daar is besluit om 'n groot skool met Hollands as medium in Vrededorp op te rig. Hulle moos oor dio
11stands11 besluit hot en eers skole aan die minder gegoedes
verskaf. Vrededorp, ~at ontstaan hot om die behoeftige burgers te help, hot onbevredigende skole gohad. Verder was die skoolraad van mening dat hulle ook korkskole onder hul beheer sou noem as dit deur die besture van die skole ver lang '>'lOrd. Daarvolgens is 'n besluit geneem om 'n
subkommissio7 bostaande uit die here Van der MerHe7
Van Stipriaan Luscius, Hoolboom en Rolfes aan te stel om die stad en bui tmvyke vir die noodsaaklikheid van die
oprigting van skole nate gaan.(l) Farrar, Albu, Jennings en Van der Mervre is gekies om d solfde vir die myna te doen. Die Superintendent van Onderwys wat die vergadering bygewoon hot, hot aangobied om die skoolraad 'n lys van die Hollandsmodiumskole te verskaf maar het van die Skoolraad
'n sketskaart van die Witwatersrand versoe¥:, -vm.t aandui-ding sou gee van bestaande skole wat as gewens beskou is.(2) Hy het die v1ens ui tgespreek da t die skole deur die Skool-raad nagegaan sal word7 en dat die slegte uitgeskakel sal word. (3) Verder het hy ges~ dat hy bly was om soveel nasionaliteite op die Skoolraad verteenwoordig te sien, wat vir 'n gemeenskaplike doel werk. Die volgende ver-gadering is deur ses van die tien lede byge·v.roon. (l.r)
Tydens/ (1) Johannesburg 51lrc ~ Notule van 2e vergadering,
5 Feb. 1897, 13.
(2) Die vraag na 'n sketskaart dui waarskynlik aan dat Mansvelt nog nie op hoogte met skole in Johannesburg was nie.
(3) Johannesburg 5'1lrc: Ibid.
(l.r) By die vorigo vergadering is besluit dat vyf lede 'n kworum gevorm hot. Lede teenwoordig~ Van der Merwe, Luscius, Farrar, Rolfes, Hoolboom en Jennings.
189.
Tydens die vergader is gevra dat daar die toekoms notule van die vergaderings in albei Engels en Hollands opgestel moes word, sodat die vertaling van die sekretaris oorbodig word.(l) Daar is gevoel dat weens Berg se
nalatigheid kosbaro tyd verlore gegaan hot. Later is bosluit dat notule in die toekoms net in Engels opgestel sou word, daarna sou 'n Hollandse vertaling gemaak word, aangesien die bespreldng in Engels plaasvind. (2) Die rapport van die subkomitee wat die skoolposisie in
Johannesburg moes nagaan, is ter tafol 1~. Hulle het aanbovoel dat sos skolo in Johannesburg volgens Wet No. 15 van 1896 geopen moes word. Die sou wees:
-Een naby die Natalspruit aan die Doornfontoinkant,
vir
leerlinge in Nu-Doornfontein, Jeppo7 City andSuburban; eon nnby die tuisto van vJ.H. Rogers op die
hook van End- en Hancockstrate; een in Ferreirastraat, om vir Marshallstown 'n skool to vorslmf; een in Fordsburg; een in Braamfontoin of Clifton on een in Booysens of Ophir ton.
Slwle vir shallstovm is sterk aanboveel, ook vir Natalspruit en een vir die armes in Vrededorp. Sommige lode het gerekon dat dit nie in d mag van die Raad 1:ras om van die Skcolraad te verwag om aanbvelings vir die Hollandssprekendebovolking van die goudvelde te doen nie. Vrededorp het al meer as 400 families gehuisves en in Clifton, grensende aan Braamfontein, was dit dieselfde, maar daar hot meer gegoede mense gewoon. Daar is crond deur die Regering vir opvoedkundige doeleindes in Clifton en Vrededorp opsy gesit. Hulle hot verder aanbeveel dat die skole vir minstens 200 leerlinge elk gebou moes word, bestaande uit 'n groot saal vir d meisies op die
grond-verdieping/ (1) Johannesburg 514c~ Notule van 3e vergadering,
10 Feb. 1897. (2) Ibid.
190.
verdieping en/ of 'n saa.l of drie kmYiers bo vir die seu.n,s. Die gebou moet ruimte hS vir 'n tuin sodat dit vergroot kan word indien nodig.(l) Daarna is oorgegaQn om 'n brief op te stel waarin die Onden·rysdepartement gevra is om Berg te ontslaan.
(e) Jlgtsing md .die ..Qnder-viY.sowerhe.id • ..Y.m Q..i,e .Z.A..z..R,. Op 29 Haart is 'n brief aan die Superintendent gerig in verband net die beslui te vrat tydens die vorige vergadering Geneem is.(2) Hulle stel hom in kennis dat
sekere skole onmiddellik gebou moet word~ - uThe school-board is of opinion, that the want of good classical or school tuition is :Celt more keenly by the poorer classes, and that the percentage of children, growing up without any, either classical (school) or private, tuition is much larger am.onp:st the poor people, the wor~ classes
etc. than amongst the well-to-do or rich class of people; it is for this reason that the Board approaches the
Government throueh you and urges you to have the following three schools erected without any delay, viz~
1. at Vrec1edorp, the new township for poor (burghers etc.) citizens
2. near Nata1spruit9 on the Doornfonte:Ln side, for
the \vestern pe.rt of Jeppestmvn about one half of City and Suburban to-vmship and o. large portion of Ne"lrr Doornfontein, South of the Railway
3. in the densely populated Marshalls-Tmvnship, for which school the Rev. Darraght;:: School could be used after reorganisation and rebuilding same.11(3) Daarna
volg aanbeve1ings van geboue, ens.
(1) Johannesbur:; 5111-c~ rl"otule van l~oe vergaderine, 26 Haart 12,97.
Die/
(2) 'n AfsJ.rxif van die brief verskyn op bls. l.t-9 van die Notuleboek van die Skoolraad.
191.
Die Raad het dus goedertrou begin v1erk om toestande te verbeter, en ons vind dat na die Jamesoninval niks in die koerante oor skole gepubliseer is waar d1e gering aangeval is nie. Die 11Sta:r11 en d
11Standard and Diggers
News" bewaar 'n stilswye om blykbaar eers te sien ~>Tat die Ondervzysdepartement gaan verrig. ( l)
. Die goeie begin is deur die eerste botsing gevolg. Die lede van die Skoolraad was leiers in hul gemeenskappe
•
en was nie bereid om met die sloerende staatsmasjinerie saam te werk nie. Mansvelt het aan d Raad c;eskryf en inligting gevra in ve:rband met die heer Berc. Hy wou
weet \vat die Skoolraad eintlik van Berg ve:rlrmc het; vratter instruksies hy nie uitgevoer het nie; of hy i!1 kennis
stel is dut van hom verwag is om vergaderin3s te bel@ en of hy voldoende tyd Gegee is om vorbindings met sy skoal te l<::on breelc. (2) Verder het Jviansvel t die Skoolraad in kennis gestel da t die aanbevole s~mle sal laat bou, maar vra of daar regeringsgrond beskikbaai' of verl::rybaar is
en of skole die nod lewenskre.f~ bes om die uitgawe van regeringsgelcl toe te laat; of Vrededorp nie onmiddellik 'n sinkgebou kan l~y nie i.p.v. om die voorstad op 'n baksteen-ge bou te laa t \-Tat;.
Verder 'wn Mansvel t nie verst2.an vmarom seuns en dogters apart ;,10es onderrig word nie, of '\•raarom die klas-kamers so groot moes wees nie, 1.vant een onderv.ryser is net 30 leerlinge toegelaat. Hy het ook gevra wat die voor-gestelde mediwn van onderrig sou wees.(3) Die brief van
Hansvelt/
.,
...
·--.
.,.._-.--
.
----·
._. .,. .
( l) Geen melding van die Skoolraad kon in die b1ee nuus-blaaie gevind word nie. Die verrigtinge en rapporte van die Council of Education is ook in stilte gehou en niks is van hulle in die nuusblaaie te lcry nie.
(2) 'n Engelse vertaling van die brief verskyn in die Notuleboek van die Johannesb1..1rgse Skoolrii..;.d,
54.
(3) 'n Engelse vertaling van die brief versl,7n in die Notuleboe};: van die Johannesburgse Skoolraad
56.
Mansvelt - Voorsitter Skoolraad, Johannesb1..1rg, 30 r-faart 1897.192.
Mansvelt is gedurende die volgende vergadering op 2 April 1899 bespreek.(l) Daar is gevind dat in Vrededorp,
Braamfontein en Rantjeslaagte (Doornfonteinparl·d grond deur die Regering vir skole geskenk.is. Elders sou grond ook deur die myne vir skole beskikbaar cestel word, Die drie skole is as noodgevalle beskou en kon nie al die kinders van onderi·TYS voorsien wat di t nodig gehad hot nie. In Vrededorp sou die voertaal Hollands wees, op die mynskole, Engels en in Marshalls- en Ferreiras-stadsgebiede albei.
By Natalspruit sou die ouors oor medium kon besluit. 'n Nuwe aanboveling is in verband ~et 1n skool vir Hospitaal-heu~rrel gedoen. Hullo kon nio vorstaan wat Nansvelt
eintlik vrou h~ too hy govra. het 1.vat die medimn van die skool sou woes nio, -vmnt l'f::msvol t hot hulle to kenne gegee dat hullo behoer oor skolo vir vroemdelingc en behoeftiges sou h~. (2) George~ Farrar het [;evoel dat die taallcwessie opgolos noes 1.·JOrd voorda t hullo vorcler gaan. Hy en
Jennings rig 'n bl"'io '' aan hullo J1cdelede ~vat sy grie111e duidelik u.i teonsi t: 111tlo understand from tho interview 1.ve
had with Dr. Mansvelt that in tho Primary Department the medium of early instruction will be English, and that only a colloquial lmouledge of Dutch will be insisted upon and it is with the idea that these schools are primary and will only attc:mpt the introduction of the Dutch languar;e to this extEmt that our recommendations are made; and if provision is made for the thorough teaching of the Dutch language 1.vhich will probably in some individual cases ho of great value, it should be done in separate higher grade schools. No matter hmv rnucll it may bo deemed advisable to amalgamate in one school the Dutch and English languages, we deem it
(1)
our/ J'"ohannesburg 514c: Notule van 5e vergadering,
2
April1897, 61.
Teenwoordig mnre. v.d. Merwe, Beyers, Rolfes, Farrar~ Webb, Hoolboom, Jennings enLeyds. (Sec. pro tem.J (2) Ibid.
193.
our duty to clearly state that we think that if i t is pushed to an extreme, the whole system will be a failure, and that the Government i,AJi th the best intentions will be pm..rer ss to bring about the good "t>Thich 1ve believe they desire to accoraplish. 11 (1)
Die volgende vergadering op 23 April kon nie gehou word nie1 omda.t geen kvrorum teenwoordig ifaS nie. (2) Drie dae lc::.ter is die vorgadering weer uitc;estel .sodat die
Superj_ntcndont tc;emvoordic lwn t-rees.(3) Om aan te dui hoe die Skoolr11adslode oor die houding van die OnderHys-departen'!ont covoel 1wt ~;.sook die lakse optrede van die Regering, skry-v,ro hullo op 3 l'1ei do.t die aans oek om 1 n
behoorlike ko.ntoor on sekretaris na 'n L1aand geen anh.,roord van die Onder,':rsdepartGE1ent gebring het nie. Weer word die Superintendent van Ondonvys ui tgenooi om die Skool-raad toe te sprue':: r1ot dreie;oment~ 11
vve
taJ:.:e the liberty to in:::'orr1 you, that I·Te consider further meetings inadvisable illltil vie sl1all be in possossj_on of verbal or written explo.na tions fro::n you ivi th reference to:(a) schools to be built or actually being built.
(b) Tho increase of the Doo.rd's pouers or authority. (c) The ,SecretL-,_ry and SecTetary1 s office or
Board's Roon
(d) Ti1e nomination of new members lJJ:'O tom instead
of the gentlc;2"1en, ':r:w have left for Eu-rope o 11 (4)
KennisgeHin; var: 'n vergadering op ll+ l'·Iei i.? ook a an/
(1) Johannesburg 5l'+c, 64~ George Farrar, ::;:. Jennings -Johannesburg School Board,
9
April10?7.
(2) Ibid., 65~ Sewonde vergade:ring, April
1897.
(3) Ibid., 66: Agste versadering7 30 April1397.
(4) LA691,
H. Jenninc;s - Supt. van Onder1.,rys,194.
aan die Superintendent van Onder'lt.JYS gestuur. (1) Die vo1gende vergadering is op 11.1- 1>1ei gehou, toe dr. Hans vel t
teenwoordig i':o.s. Farr<'.r het gevra dat tn snelskry\·Ter teenwoordig moes \vees om al1es af te neem. (2) By die vergadcr 1'!8.3 teemiTOordi,e:: C.J. Hoolboon, F.l'·i. Beyers,
Luscius,
G.
Albu,H.H.
Webb en Hennen Jennings. Dievergadering hot begin ne~ die uiteensetting van die klagte van die skoolraad. Daar word betreur dat geen outoriteit verleen is ~ie vir die benoeming van rn selTetaris teen £500. Die tyr'l hot c~angebroek da t hulle 'n sekretaris
moos h~, asook rn plo.scslike vergo.derlokaal. Die kon hulle nie huur nic, voordat die Skoolraad rn sekretaris hot nie. Die or Jennings het toe ~evra ':mt die eintlike doel van die skoolraad is. Hy is deur hansvolt ant\v-oord dat die skoolra2.d booog: 11c;one bevordering van goec~,
a1gemeen vol1:::sonder"ttij s en toenadoring of verbroedering
van do oudere en niow,.re popula tie van de Transvaal. 11
Waardevolle tyd is deur die lede a3.n die 'I.JGr]: bestee7 maar saver kon hulle geen res1.'.ltate sien nie. Verder is gevra
wat die mactc van d R2cad is en hoe hulle die Regering tot hu1p kon vree s. (3) Jennings hot gevoel dat d Engelse onder':rysligzaarl1.9 e.ie uCouncil of Education'', meer verrig het as die regeringntelsel. \'Jaar die "Council11 'n sukses
~tvc:.s, daar kon hy die ·uerk van die Skoolraad al1eenlik as 'n fiasko beskryf. AlhoeHel die ,,Council" finansHHe moeilik-l1ede het, het hulle voorgegaan om sJwle bou en prim~re
en meer gevorderde onder".rys aan Johannesburg besorg. Hy/
---~----~---~---Jennings - Supt. van Onder1·T'Js, 3 Mei 1897.
(2) JohannesburG 5ll.t-c, 69~ Tiende Vergadering 14 Nei 1897. (Daar is ::;een ne vergadering gehou nie en skrywer
neen dat die ver inp;s \veer genom:aer is sodat die
verg?.'-~ering van sl:.1)komi tee om Berg aan te stel ook as 'n Skoolra&~svergaderinB beskou is.)
(3)
Die reeulasies vir die Skoolraad verskyn in die Staats-Almanak voor Zuid Afrikaansche Republiek, Pretoria 1897, 62.195.
Hy kon net aanbevcel dat daar 'n samesmelting, en same-vrerldng van Slcoolraad en die 11Counci111 moes wees.
Dit is nie onmoontliJ::: nic. Toe die bespreking van die groat probleem, die ou taalmoeilikheid. Hoe rl.oes aan die vrenso van die uitlanders voldoen vJOrd? .Jennings het gestJ dat die uitlanders hul e taal as voertaal begeer het7 en as die Skoolraad 'n sukses wou \·rees, daar gehoor aan die \vense van die ui tlnn.J.ers r:1oes word. .Jennings meld dat as die Skoolraad goe
leerlinGe 't'reens die taalkwess vrord en d Skoolraacl_ as be
skole bou en dan nie genoeg kry nie, e;eld gemors sal ik beslcou 1--rord. Die taal van die uitlanders moet die medium van instruksie wees. Jennings deur George Albu ondersteun toe hy melding gemaak het vo.n die Franse Gymnasimn in Berlyn, ivaar die Franse die modiul:J. i.•T8.S. Dr. Mansvel t hot met sy
eerste s st3 dat d taal van die goudve Engels
SOU \:J'OeS - die laagste se
ten
minste. Afrikanersas onderwysers ao.ngostel 't·rord7 kon 'n eedool te van die tyd aan 3ollands bestee word. Ecers :noes pesorg word v:Lr
skole, da.o..rn2. l::on vir verpligto byv1oning sorg word. Hy hot hom uitgospreek oor die s1:::cu'lc1elil;::o losloop van
kinders: ,Sprel~or wi j st op de straatj ongens van deze stad; ldncleron, die school 'TlOe gaan, verkoopen C01Jranten,
sigarotten, blomrnen? VUL~houtjes enz. en leeren niets
goed.11(1) Voor c1a8.r voldoende skole is, kon niks aan die
probleera godoen <,;,rord nie.
:Hansvel t het die !.-rlagte aane;ehoor en toe sy ant-vroord gegee. Op die tydstip l::on h:r nie toegang kry tot die. Uitvoerende Raad nie, omdat die 11hooge politiek
l&es 11 van die lanc1 hulle besig hou. Die Regering 1vas met d nuue 1.vetgev-ring van plan o;n ldnders van
Engels-spro\:endes deur :~1ediurn van ~1ul eie t::.al te laa t onderrig 7 maar/
196.
maar dat daar 'n begin met Hollands gemaak moes word. In standerd II sou die kindors na prelimin~re werk met die lees van Hollands kon begin, maar Engels sou die voertaal bly totdat hulle sover gevorder het dat Hollands as voer-taal aanbeveel kon \vord. Hiermee kon Albu nie toegee nie. Hollands kon geleer word maar Engels moes die voertaal
regdeur bly.
Die Superintendent is gevra o~ d Regering van plan is om die private sle::ole oor te neem. Daarop het hy geantwoord dat indien die stigters van sulke skole dit 1.vens, di t deur die Onderuysdepartement gedoen sou '\vord. Hy kon ongelukkig nie gold uitgee sonder die Uitvoerende Raad se ·t.oesten1r11in:: , en hy vrag nog om d saak met hulle te bespree
Die moeilikheid van sldkte A~rikaanse onderwysers is aangeroer en liansvelt het ges~ omdat daar so min
Afrikaans c:ehm1ifiseerde onderwysers , di t onmoontlik sou vrees om lioll9.nders, ,_,rat so·vrel die landstaal as Engels ken, uit te sluit. lfs Kaap het onder\rysers inge-voer bv. dr. , Brebner en regter Stuart. Hy sou glad nie omgoe da t ::;oed gela-ralifiseerde Engelse onder'W'JSer s
onder 'n Hollandse boof vrorlc nie. Hiermee het .Jennings saamgestem. Weens gebrek aan Afrikaanse onderwysers is gerel:en da t dr Engclse en een Hollandse onderwyser (as hoof) vir 100 leerlinge nodig is.
Die saalc van die opvoeding van na turelle en
kleurlinge is aangeraal{, maar dr. lvfansvelt het geant1.voord dat die saak alreeds die aandag van die gering geniet het, en di t nie voorlopig \·reer voor die Voll;:sraad gebring moe s 1vord nie •
In bespreldng oor sl:ole wa t deur die Skoolraad aanbeveel is om gebou te '\'J'Ord, het • Mansvelt hulle gevra
197.
om hulle nie met skole te bemoei lvaar die medium nie Engels is nie, daar die skole nie onder hul beheer sou val nie. Die grond vir die ander skole op Doornfontein
en Natalspruit is bespreek, maar geen besluit is oor die koop van grond geneem nie. Mansvelt het aan die Raad
ges~ dat hulle net aan hom moet aanbeveel vraar skole vir 50 - 100 erlinge opgerig moes word en die departement van Publieke Werl:e sou dan planne vir die goedkeuring aan die Skoolraad voorl~. Die geboue sou van steen gebou \'lOrd om di t so aantreklik moontlik te maak.
Die saa~-;: van 1 n sekretaris is weer aangeroer en
die heer Jennin[';s het gevra dat die sekretaris die offi-sHUe taal moes ken, maar in noue voeling met die Skool-raad moes 1.vees. Die Skoolraad sou daarom homself 't'lil kies. 'n Advertensie vir 'n sekretaris vir die Skool-raad is op 2 Junie 1897 in die Staatscourant gepubliseer. Daarin is gevra dat die applikante sertifikate van afge-legde eksamens of ander be1vyse van bekwaamheid moes
voorle; be~rs van grondige kennis van die l2-ndstaal asook Engels, Frans en Duit::q bewys van lidmaa ts van 1n kerk,
asook van goeie sedel gedrag. Hy moes 'n stemgereg-tigde of genaturaliseerde burger wees. 'n Kort lewens-beskry'tving is ook verlang.
Toe die SkoolraaC'_ op LJ. .Tunie 1897 byeenlcom(l) is gevra dat die klousule wat vereis dat applikant 'n stemgeregtigde of genaturaliseerde b't.l.l'ger moes wees, weg-gelaat moes word, daar die wat buite die Z.A. Republiek gebly hot, nie aan die eise kon vo1doen nio. Die Skool-raad sou oolc verJ;::ies c1at die taalklousule s.oos volg moes lui: 11Grondige kennis van Hollandsche en Engelsche taalen
vereischt;/
(1) Johannesburg ?14-c~ Elfde Vorgadoring, 4- .Tunie 1897. Teenwoordig net: Van der Mer;,re (Mynkommisseris)
Hoolboom en Beyers Cons let hier op dat die uitlanders wat die Regering wou tevrede stel nie d vergadering bygowoon het nie, daar V.d. Jvier·bre en Beyers Afrikaners en Hoolboom 'n Hollander l:ras).
198.
vereischt; meerdere een aanbevee1ing. 11 Die ander bepa1ings van die advertensie insake kerk1idmaatskap7 kwa1ifike.s s en 1e"l.·rensbes~a>y-vling is stils1vyend deur die lede goedgekeur.(1) Eerww. Phillips en Neurell het die Skoolraad genader om 'n skool in Braamfontein7 maar daar is deur die drie 1ede gevoe1 dat nie aan die saak geroer moes word nie, voordat daar 'n goeie Hol1andse skool in die omgewing is.
Die volgende vergadering is ook sleg bygewoon.(2) Onder andere moes die Skoolraad die oorname van die skole van eerw. Phillips, Van Bruggen en mev. Budgen bespreek, maar hulle hot gevoel daar hulle nie 'n onderbreking in die
openbare onder~zys wou veroorsaak nie, hulle nie wou optree voordat die magte van die Skoolraad duidelik uiteengesit is nie, sodat hulle konstruktief kon werk: De meeste
II
leden, ter vergadering tegenwoordig (en de here Rogers en Farrar by mond van deze heer Jennings 66k) achten hot bepaald noodzakelijk dat de handelingen en beweginc;en van den School Raad vrij zijt en niet langer belemmerd,
vertraagde7 geobstrueerd of langer bemoeilijkt door Pretoria en vooral in het onderhe11ige geval, Haarvan de vergadering besluit eene test case te maken: Of de School Raad moot zijn eigen secre is kunnen benoemen en ontslaan, of de 1eden zullen, hoe ongaarne ook7 h1.m ontslac nemen7 sodaar zij niet als dunm1ies, als strooipoppen willen beschouwd
worden."(3) Die/
---·---~--·---(1) OR 8117/97, C.J. Hoolboom en H. Jennings -Supt. van Onderwys1 29 Junie 1897 (maak beswaar teen die klou-sules wa t bo gemeld is in d advertens vir 1 n ·
sekretaris).
(2) Johannesblu'g 514c: T1.·raalfde Vergadering7 28 Junie 1897. Teenwoordig: Hoolboom.? V. Stipriaan Luscius (v.ra t voor einde vortrek het) Webo en Jennings (Amerikaners). (3) OR 9377/97, Ondertelr.en deur H. Jennings, li.,H. Webb,
J.L. van der Nerwel P.,M. Beyers, C.J. Hoolboom,
G. AlbuA Van Stipr aan Luscius - Supt. van Onderv.zys, Julie lo97.
Johannesburg 514c: Twaalfde Vergadering, 28 Junie 1897. Ons merk op d~t net die Amerikaanse, Afrlkaanse,
Die dertiende vergadering is net deur die verteen-\.voordigers van die Afrikaanse en Hollandse gemeenskap byge-woon. (1) Al ~<·Tat besluit is, is dat, aangesien die punte van behandeling (d.i. die aanstelling van 'n sel{Tetar ) ernstig roenoeg is om detiT die voltallige vergaderin[3
behandel te word, die vergadering 'n paar dae tot
16
Julie ui tgestel moes vJOrd, 11a.s 1 n b1orum aam.;e sir; is."Dit is die laaste aantekening -vmt in die notuleboek voorkom. Ons voel r1'l. t uitlrmders wat inge1dllig het
om saam te 1.rer1:, be ste verloor het toe Mansvelt nog op Hollnnds \vOU aandring. Hulle was bere
vir hul eie gemeensl~ap te help st 7 maar t nie
gevoel om skolo te st 1vaar hul };:inders mettertyd sou verhollands D:'_o ui tlanders het gevoel de:, t hulle eerder die 11Cm1.ncil of Education11 ::on steun wat konstruk-tief te vrer1- gegaan ~let, en wat onmiddelli2:e pocings aan-wend vir die Engelse sJ:ole vir die bevolldng. As in aanmerking ecneem ~<vord wat die 11Council" dieselfde tyd verrig hf;t, b:tn die ontevredcmheid van c~ie here verstaan word. (2)
Intussen is die brief van die Jade insa}·:e d keuse van 1n sekretaris dour die Superintendent met aanbevelincs
aan die Uitvoerende gestuur. Hy het aanbeveel dat die sekretaris elJ~e gevrtl 'n staa tsamptenaar moes wees. As die Re i:no· die voorstel nie wil aanvaar nie, moot die Skoolra8.d maar self sluit. Die saak moet as dringend beskou word en dit moet nie vorder vertraag word nie, indien d wet vir die goudvelde moet mislul:, voordat die
Skoolraad 1 n k·,.ns ge is om dit uit to voer ~ie. Hy
meld verder dat die 1vot al 10 maande oud en daar feitlik nog/
-
-
-
-~---(1) Johann~sbur~ ~14c: Dertio~de Vergadering,
Jul1e lo9t. Teen.woord1g: J.L. van der Norwe, P.M. Bey6rs on C.J. Hoolboom.
(2) Alhoevrel clio Ste.ndard and Diggers Nev;s en die Star nagegaa.r;t is, vrord daar geen woord van Skoolraad gerep n1e.
200.
nog niks in Johannosbure tot stnnd gobring is nie.(l) Die Uitvoorondo R~ad hot gewe om l·reer 'n adver-tensio vir 'n sel-:::retaris to plaas voord.:::.t die Skoolraad kon aandui goon geskiJ;:tG applikant voricrygbaar is.
nie. (2) Hior hot nou 'n botsing ontstaan. Die Uitvoeren-de Raad en die Skoolraad het albei geweier om verUitvoeren-der op te tree voor een of die kopgoe. Die Mynkommissar op wie sa aanboveling die lode vir die Skoolraad gekies
'
hot hom oor die toestanc1 bekommer en hot getelegrafeer da t. daar spoedig 'n slissinr; e;oneem moot i·rord in verband met die se tar V-'l.n die Skoolr2.ad: 11hoe dan ook.
11 (3) Die
stremming l:.ot voortc·oduur on op 10 Septel'lbor het die
Skoolraadslcdo hul}_o bod<::,nldng ingcdion. (l~) Dr. Mansvol t t die saa~-r. !10[.': proboCl" bcrodder too hy gevra t hoe die sa a};: tus son Ui tvoc:rcndo Re.ad on die SI:oolraad staan. ( 5) Die Superintenc~ont hot 1.voor dL:: Mynkommissaris, wat
voor-sitter van die Slmolrnad was gonad or, maar h:;~ hot te kenna e:oe dat die Rcw.d voel dat hulle net in pnd is: u.en daar wij on hinderpaa1 willon zijn en goen uitstol wil-len voroorzai;:on, oordo1on 1·rij hot best, hot
ondorvrijs-departenont goheel vrij to laton om direct op te tredon,tr(6) Daar is ook gevoo1 G.ie regul:1sios opr;ostel vir die
beheer/ ---~---(1) OR 9377/97, N. Nansvo1t - Staatso;:rotaris, Julie 1897. (2) V.R. Notulo,
2C
Julio 1897, Art. 8 ; Supt. vanOnder\rys - Hynl:ommissaris, Johannesburg 7 Aug. 18<)7. Dienstole.sram.
(3) Mynkommissaris - Supt. van Onderwys, 19 Aug. 1897. Dienstolo::-:rn'·1.
(4) a. R 13129/97 Skoolraad 1 Johannesburt, - Supt. v~n
Ondor~;ys,
:io
Sept, 18'}7. Ondertelwn dour J. 1. vandor :,fer';rot H. Jennings, P.M. Boyers, H.H. Webb, va Vo.n Stipr1:-:an Luscius~ C.J. Hoolboon, (die Afrikaan-se Hol1D.ncLso on Amor1lmanse lode).
b. R i3247/97.', G. Farrt'.r - Supt. van Onderv.rys, 15 Sept. L87.
( 5)
R 12898/97 ?-, Supt. v2.n Onderv,rys, Staa tsekrotaris, 10 Sept. lo97.(6) R 1479L~/97 by R 571:-3/97, J.L. v.d. Mer1:re -Supt. van Ondorv!YS 'l 24 Sept. 1897.
201.
beheer van d Skoolraad geen mag aan die Skoolraad gee nie. Hul1e is net r n adviserende liggaam 1va t deur die ondervinding geleer hot dat hulle selfs in 'n gunstige geval niks o.nc~er5 l:c:m doen deu.r net hulle s:i_enswyse te gee nie. Hu1le voel da.t 11Vele van onze rapporten hebben nooit aandacht verl:regen, die zij -v;el verdienen. 11 (1)
Dr. Mansvelt het eevoel dc-~t hy sonder die Skoolraad sal moet -vrerk en het aan die Stantsekretaris geslcryf:
111t Is ruim een jaar geleden, dat Wet No.
l)/96
in workingtrad en uog i~.X~it~~k niets onder ze wet gedaan voor de Witwatersrand goudvelden, ,,.;el te Barberton en Klerksdorp, waar zich gee!l moeilijJrJ1eden met den School Raad voor-de voor-den. It: wensch daarom den H. Ed. Ui tvoerende Raad in overwesinG te geven, het a/d Rand &_~q9~R School Raad te probeeren en, s ik slechts een r:;oeden Inspecteur heb zie ik ~~ans z6nder School Raad? meer en beter 1·.rerl~ tot stand te bringen dan met een School Raad~ d allerlei bezwaren in den ".iO[; legt en de ui tvoering r uet belenmert. 11 (2)
Op :November is cl.eur die Ui tvoerm-:.de Raad beslui t om die bedEmldn:~ van die lede van die .Johannesburgse
SkoolraC1.c1 D..o.n Skoolraa~ op te hef en 'n inspekteur vir d ~)taa ts:::ol8 aan to stel. (3)
So hot die Skoolraad tot 'n eincle zoY:om nadat die ui tlanders 'n poginc aangewend l1et 0'~:1 so..2.:n te uerJc. Hulle hot meer be in die '.·rerk van die 11C01.L'1Cil" getoon, daar
die 11Cou.ncil11 daadvreri::lil;: opgetree het met C.ie geld \vat
hulle tot hul sJ'.:i:~J~ing gohad het. Di t be\Arys dat hulle nio veel vertroue in die rrering so belofte gehad het nie
om/
---·~··---._..._---·---·~--~---·-·---·--~---~---(1) R lL:-791:-/07 by R 5743/97,
.r
.L. v.d. 1'1er1ve - Supt. van Ondernys, 2t1- Sept. 1897.(2) R 12098/971 Supt. van Onderv,rys - Star:. tseJ:retaris, 8 Okt. 12<)7.
om toestande vir die kinders van uitlanders te verbeter. In sy rapport oor die vrerksaamhede van die 11Counc of Education" het Robinson skryf ~ 11 It is useless Ivai ting for the Government to tr:.l~e action. A lar::;e sum \vas voted for ui tlanc~er education nearly a year o bu.t practically
nothin~ has been done •... itle place ourselves 1norally on a level Hith Government, whose action-or-inaction we
condemn. There are hundreds of children in this town to be rescued from c:c future of ignorance, vice and poverty, and should tho Government resolve to perpet;J.e.te the exis-ting condition of thinzs i t is the more clearly our duty to do our best to S'tveep i t mmy. 11 (1) Robinson het die werk van die Skoolraad soos volg opgesom~ 11
A
representa-tive committee, consisting of African Dutch7 ~1ollanders,Germans, Americnns and English, 1.vas appointed ostensibly to ndminis ter Uw nevr la-vr. This board soon realised that i t.s flmctions \vere nerely nomir12.l and that their names vrere being u::wd to cloak the furtherance of retrograde educational policy. After six nonths the board resigned in a body."(2) Volgons Robins on he t die Ilo..ad bedanl: omda t die voreistc gestcl dat s Hollanders hoofde van die voor stelcle staat.skole snl word, en dat 'n leerlinge
gedurende sy eerste skooljaar eon uur i:lan Hollands moes bestee, die t-vrnode jrtn.r hme uur, e dorde clrie uur en d2.t die voort::tal daarna Hollands 'tvou woes. (3)
Toe Mnnsvelt in sy jaarversla~ van 1897 oor die ond.erwys meldi11g van die. Johannasburgse Sl;:oolraad maalr,
(1) a. Stand:J.rcl <::1.nd Di;:t::ers Ne\vS, 10 Se;>tel}lber 1397. b. Joh2.nno sbm"c: Times 7 9 Septer:r:,bor
1897.
(2) Soc. Tvl. Adm. 1027: Robinson: Slcetch of the History of Educational Wor~ in the 8.A.R.
(3) Ibid.
203.
het Volksrctudslede Hat die goudvelde vei'teemvoordig het, hom ondervra.(l) Jviansvelt t gemeld dat die uitvoering van die 'l:Jet in verband net onder1.zys op die goudvelde
ernstig deur die bedanking van die Skoolraad vertraag is. Op 28 Julie 9("1(2) het die heer A. Dieperin~:, wat
Johannesburg verteenwoordig hot, Mansve onder kruisver-hoor geneem oor die behandeling van die saak deur die Re ring.
Hy
het daarop aangedring dat daar weer 'n Skoolraad vir Johannesburg r:evorm noes 1.vord, en hy hetverklaar dat die Skoolraad die volste reg daartoe gehad het om h1J.l eie sekre s. Die Skoolraad kon eintlik nie, want die uitvoerinc van die wet t van die Superin-tendent van Ondert·r-.;s afgehang. Aan A.D.w. Wolmarans is op sy vraag anbwor<J. dat; clio botsing ontstaan het deur-dat die Skoolraad [;cwoier hot om die aansoo vir
'n
sekro tar is te oor•·roo • Die ondorhundelingo oor die saak tussen die SI::oolraad en die Recerin~~ het op 'n tegniose punt misluk. Wolmarans hot toe gevra of die Skoolraad enigo maatrGels aan die hand c;odoen het, waardeur die ldnd or s almal o:'ld e r s tau. t s too s ig gop l2.a s sou I;:on word • Hiorop hot Hansvel t ontl::cnnend antwoord. Hy het blyk-baar die aanbovelings vir dr sl;:ole vergoet wat deur die Skoolraad gedoon is. O}J 3 Augustus hot die heer R.K.
Loveday die saa'.c 1.-lO or opper on aangevoer dat die Skoal-raad geen nag be.s hot om sy vrorl{ behoorlil::: to J-on ui t-voer nio, en derhal·uo moos bodanlr. Die vraac; van die keuse van 'n seJrretaris itTaS not een aspol;: van die
vrrywing. ( 3 ) Hansvolt hot anb.voord dat die botsing tussen die Ui tvocrende Rand en die Skoolro.a(l ontstaan het oor die behandelinc van die nansoeJce van c.pplikante om die
sekret~risskap van die Skoolraad. rhnsvel t hot nie
melding/
---~~·---·---~
(1)
Onderl~-ysverslaf';1897,
5'0.
(2) V.R. Notule, (~) Ibid. Julie1898,
Art.836.
204.
melding gemaak van die mag van die Skoolraad nie. Die voorsitter van die Volksraad, F.G.H. Wolmarans, het di~
sy van die saal-:: op die J:eper beskou: 11te Johannesburg
wilde men altijd meer macht hebben •••••• Het scheen Z.H. Ed. dus toe, er meer voet bij stu}:: moest gehouc~en \~JOrden en niet al tijd zeggen Johannesburg "tvil eli t, Johannesburg wil dat, allen moesten onder eene zelfde wet buigen ..••. In deze zaak vras ·te veel toege on te buieen naar den wil van Johannesburg. Wilden zij gebruikt malwn van de milde wij ze \vaarop de Ui tlan(lorbevolkin;; vrerd tegemoet gekomen, zoo moe st haar getoond \•Jorden~ eli t alleen vTillo lmur van haar vra s. 11
( 1)
Die Staatspreside hot toe verklaar dat daar in verband met onderuys op die gondvelde om 'n se1cretar in advortensios die Staatscourant en ander blaaie
aansoe~ gedoon is. AansoeJ~e t inge1:om. Die Sicoolraad wou dit nie behandel nie~ on hot gevra aansoeke weer gevr<J. moes "'ro!'r1 volgens hul te:J.~me en dat die aansoeke dan dour hulle behandel 'tvord. Dit kon nia toegelaat 'tiJ'Ord nie, and or sou nie volgens \:Jet gehande 1 1vord nie en
d eer van die staat sou dan in die modder gesleep word. -vrord. ( 2) So is die Slmolraad, \•Tnt 1 n pog tot
same-working aangevJend het, c'tood en -vrrywing \vat daar was, hot net oter goword, omdo.t daar del} .. r die 11Council of Education" gevoel is dat daar geen hulp van die Regering vervmg kon vrord nie.
5.
~e.rk :':LfJ..-:'1.. d:i.e Wi t}·LO.~J...dse. uC,omcJ..:J- of Ed,Y.C.§t.t.~on"1.:
'j .2;6·--=-.1..
8.9.2.(a) Die O..nJ;y,ste.,J..n ... JoJv~vmesb~ _1896. •.
Van die lode van die 11Council of Educa tion11 v.ms regstreek/
---~~---·---(1) V.R. Notule,
3
Augustus1898
9 Art.897.
. 205.
regstreeks in die onluste betrok};:e wat in Johannesburg a an einde van 1895 plaas ind het, toe d uitlanders voorberei het om • Ja~eson enige hulp met sy poging tot die inval te verleen. Ons d aan Lionel Phillips, Charles Leonard, Abe Bailey~ H.B. Harshall, J.G. Auret,
A.R. Goldring en
w.rr.
Rocers.(l) Die se1.v-e wat gearresteer is, t die he1ftedie lwnsti tusie van die 11Counc 11 ui tge\verk t; dus het
c:.ie 11Council11 maar stilgesit om te sien ·uat
verband met die onder-vrys het almal nie met van 11Reform Cormni ttee '1 a~{koord gaan nie.
•
.
.;::. manl.tes'n
11Transvac:~l Uitlzmcler of 10 yeo.rs otanding11 ~l.et in die
Chronicle" c1 eint1ike stan'~ van ondenrys In
uito sit~ 11 Tl1e lim:aife 8 to of
missta.tements as to education.
Reforr1lers Though tne :::;
gross schools are Dutch nnJ the ordinary state-aided schools are Dutch, the Government h"s al1·ra:/s agreed to give En~lish schools the same aid as latter provided they 'l.dll gradually introduce the state lan~uago so that in the st classes only English is n vrhile highest class Dutch is to be the mediu.:11. 11
( 2)
Die slrry;·rer van die artikel t zo~:1e ld da t die
Dui t:.wrs in Johannesburg hulle eie skoo1 on0.ersteun, terV~Yl
1 •
ClG lse 7 soos 1 Phillips bewoer, skole t waar
:E-Iollands onderrig word as daar tyd na die das se werk oor is.
Toe die toes tande \<Teer t
Council" vreer vergador. Die 11Council of Education11 het
gevind/
--~---~·---~---··-#----~~---~
(1) Van Oordt~ Paul Krug8r en de Opkomst VR11 Z.A.R.,
741:.. Vgl. onc1Gr lw:;.1.ao.rs van konstitn.sie v2.n die Council of Education, Wi h·ratersr::.tnd.
(2) Derby C:1ronic1e, 31 Janu2..rie 1896. Aangehaa1 deur St<J.ndard r,nd Diggers Ne1vs, 28 FobruD.rie 1896.
206.
gevind dat as gevolg van die onluste hul getalle gedaal het, weens bedanking en a£wesigheid uit die land.(l) Re~lings is getref om nu-vre lede te koopteer om die
vaka-tures te vul, 1vant lode is vir die duur van hul lewe gekies. verkies.
Eers is gevoel dat die Regering verbeteringe sou aanbring~ en. die planne i.vat deur die 11Council of Education" beraam is, Faartoe hulle die stetm van die Kamer van Myn-wese verlang t, is opsy gesit. Die aanstelling van 'n nyvrerheidskom:rc.1iss het aangedui dat die: 11heroic
volun-tary effort at this time, in the cause of education would be impolite and unnecessary.11(2) Toestande was so kritiek,
sover di t onder1.vys in Joh2.nnesburg betref en soos deur Robinson uiteengesit, d.at die nCounc " maar besluit het om met sy plannc voort te gaan sodat die 11Council11 nie deur die heersende optimisme beinvloed sou word nie. Hulle hot besluit om die geld, wat aan hullo geskenk is, ui t te gee 8 (3)
Dat die Rer;s:1ing van plan 1-·ras om te help, was sender t'vyfel, want Robinson skryf nan die Bri tse gesant, Sir Hercules Rohin_so::: 11Hal,dly less important than the franchise is the question of Education. Up to the present
; YV\ \' 0 'b'i:>i '!;>\e..
it seems to hqve been practicallyAfor the children of Uitlanders to obtain o~ficient education in the state or state-aided schools.
an understanding may
I have strong hopes7 however, that
arrived at betvreen the Government and those intcrcs·;:;ed, as I gather thnt on the 30th and 31st December the President and Executive Council made
specific/
---··---(1) Sec. Tvl. Adm. 1027: Robinson: Sketch of the story of Ed11c". tional ltJork in the 8. A. R. Chas.
Leonard hot Kaap toe gevlug. J.L. van der Merwe wat 'n amptenaar was en op die oorspronklike publieke Verga-dering tot lid verkies is, het blykbaar bedank, want
ons hoor nie ;v-eer van hom as lid van die beweging nie. (2) Ibid.
