University of Groningen
Mimicking heart disease in a dish
Kijlstra, Jan David
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date: 2018
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Kijlstra, J. D. (2018). Mimicking heart disease in a dish: Cardiac disease modelling through functional analysis of human stem cell derived cardiomyocytes. Rijksuniversiteit Groningen.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
165 |
Dutch Summary | Nederlandse Samenvatting
Hartfalen is wereldwijd een van de hoofdoorzaken van morbiditeit en mortaliteit, 1-2% van alle volwassenen krijgt hartfalen.[1] Hartfalen ontstaat doordat het hart niet in staat is om genoeg output te leveren om het lichaam van voldoende bloed, en daarmee zuurstof en voedingsstoffen, te voorzien. Dit is meestal het gevolg van een verlies van cardiomyocyten bij ischemische hartziekte of een verminderde functie van de cardiomyocyten. Ondanks vorderingen in de behandeling van hartfalen blijft de prognose van hartfalen erbarmelijk met een 5-jaars overleving van minder dan 50%.[1,2] Het ontwikkelen van nieuwe behandelingen die de symptomen van hartfalen kunnen verminderen en de prognose van hartfalen kunnen verbeteren is zeer uitdagend en wordt belemmerd door een gebrek aan begrip over de onderliggende pathofysiologie van hartfalen. Aan de basis van een verbeterd begrip van hartfalen staat onder andere een beter begrip van cardiomyocyten. Hiervoor is het van belang om de normale fysiologie van cardiomyocyten te doorgronden maar ook een beter begrip te hebben van de pathofysiologische respons van cardiomyocyten op verschillende stressoren zoals vermindering van de zuurstoftoevoer, verhoging van de druk, veranderingen in metabole substraten en aantasting van cardiomyocyten door cardiotoxische stoffen.
Onderzoek naar de pathofysiologie van humane cardiomyocyten is in het verleden belemmerd geweest door de schaarse beschikbaarheid van humane cardiomyocyten om te bestuderen. Daarom is door veel onderzoekers gebruik gemaakt van cardiomyocyten van andere organismen zoals ratten of muizen. Echter, de vertaalslag van onderzoeksresultaten behaald met bijvoorbeeld muizencardiomyocyten naar de humane setting blijft uitdagend vanwege de verschillende in cardiale fysiologie tussen mens en muis. Muizen hebben bijvoorbeeld een vier keer snellere hartslag en ook de samenstelling van de myofilamenten in de cardiale sarcomeer is verschillend ten opzichte van de mens.[3] Een goed alternatief voor ex vivo humane en muizencardiomyocyten is de in vitro differentiatie van humane pluripotente stamcellen tot humane cardiomyocyten (hPSC-CMs). Humane embryonale stamcellen zijn in 1998 voor het eerst in het lab gekweekt.[4] Al snel daarna zijn deze cellen voor het eerst in vitro gedifferentieerd tot hPSC-CMs.[5] In 2007 werd ontdekt dat dedifferentiatie van volwassen somatische cellen tot pluripotente stamcellen mogelijk is door het toevoegen van een viertal moleculen, de zogenaamde ‘Yamanaka factors’, vernoemd naar de ontdekker van deze techniek.[6, 7] Deze ontdekking heeft de beschikbaarheid van hPSC-CMs nog verder vergroot en sindsdien is het ook mogelijk om hPSC-hPSC-CMs te kweken op basis van een biopsie van patiënten met bijvoorbeeld een hartziekte. Deze patiënt-specifieke hPSC-CMs kunnen vervolgens worden gebruikt om de ziekte in vitro na te bootsen om ziektemechanismen te bestuderen.[8]
Ondanks de grotere beschikbaarheid van hPSC-CMs werd een volledige utilisatie van hPSC-CMs voor onderzoek belemmerd door een gebrek aan analysemethodes die toegespitst waren op hPSC-CMs. In dit proefschrift is een methodologie ontworpen om de analyse van de functie van hPSC-CMs te verbeteren en tegelijkertijd te vereenvoudigen, zoals beschreven in Hoofdstukken 2 en 3. Vervolgens is deze methodologie toegepast om respectievelijk het effect van ijzerdeficiëntie en doxorubicine op cardiomyocyten te bestuderen, zoals beschreven in Hoofdstukken 4 en 5.
166| Appendices
Beide factoren dragen bij aan het ontstaan of de progressie van hartfalen, maar kennis over de onderliggende mechanismen hiervan is onvolledig. De resultaten in dit proefschrift bieden nieuwe inzichten in deze ziektemechanismen.
In Hoofdstuk 2 van dit proefschrift wordt een methode beschreven voor verbeterde en vereenvoudigde functionele analyse van hPSC-CMs op basis van statistische analyse van films van contraherende hPSC-CMs. Er wordt gedemonstreerd dat deze statistische analyse in staat is om de veranderende morfologie van hPSC-CMs gedurende een contractie te kwantificeren. Op basis van deze analyse worden standaard parameters van cardiomyocytfunctie berekend zoals maximale contractie- en relaxatiesnelheden en contractie- en relaxatietijden. Deze methode heet de Baseline
Adjusted Similarity Comparison (BASiC). Doordat BASiC compatibel is met het gebruik van flexibele
substraten zoals siliconen PDMS-gel als, kunnen we op basis van de stijfheid van dit substraat ook de contractiekracht berekenen die cardiomyocyten genereren om deze gel te vervormen tijdens een contractie. Deze nieuwe methodes zijn uitvoerig gevalideerd tegenover standaardmethodes voor gebruik in ex vivo muizencardiomyocyten die zijn verkregen door Langendorff perfusie van muizenharten. Na deze validatie hebben we vervolgens ook de superioriteit voor het gebruik in hPSC-CMs van BASiC ten opzichte van standaardmethodes aangetoond. Daarna wordt gedemonstreerd dat BASiC ingezet kan worden om met hoge precisie het effect van isoproterenol en verapamil op de functie van cardiomyocyten te meten. Doordat deze methode geen gebruik maakt van fluorescerende microbeads om de contractiekracht van cardiomyocyten te berekenen, is het mogelijk om ook fluorescerende markers voor andere celprocessen te combineren met deze methode. Er wordt aangetoond dat hierdoor zowel calcium cycling als actiepotentialen simultaan met contractieparameters geanalyseerd kunnen worden. Het voordeel van deze simultane metingen wordt vervolgens gedemonstreerd door het effect van de cardiotoxische stof dofetilide op zowel contractiele en elektrofysiologische parameters te meten. Hieruit blijkt dat de sensitiviteit voor het cardiotoxische effect van dofetilide significant toeneemt. Een dergelijke aanpak zal mogelijk in de toekomst ook voor cardiotoxische proeven in de farmaceutische industrie gebruikt kunnen worden. In Hoofdstuk 3 van dit proefschrift wordt een protocol beschreven voor de preparatie van hPSC-CMs in een micropatroon voor functionele analyse. Allereerst wordt de voorbereiding van een flexibele PDMS-gel op 35mm dishes met glazen bodem beschreven. Deze flexibele PDMS-gel zorgt ervoor dat hPSC-CMs kunnen verkorten tijdens contracties zoals dat ook in vivo gebeurt, in tegenstelling tot wanneer hPSC-CMs uitgeplaat zijn op een plastic ondergrond. Vervolgens wordt een protocol beschreven voor het stempelen van een micropatroon van Matrigel (of andere eiwitten) op de PDMS-gel. Wanneer cardiomyoycten uitgeplaat worden op dit micropatroon conformeren zij hun vorm aan het micropatroon. In Hoofdstuk 3 wordt getoond dat dit bijvoorbeeld gebruikt kan worden om hPSC-CMs in rechthoekige vormen van 100 bij 20 μm te dwingen. Doordat de hPSC-CMs bovendien contraheren tegen een gel die de in vivo stijfheid van het hart benadert kunnen zij tot wel 20% verkorten over de lange as. Daarmee zijn de hPSC-CMs op dit flexibele micropatroon meer gelijk aan volwassen in vivo cardiomyocyten dan ronde hPSC-CMs op een plastic ondergrond die niet kunnen contraheren. Bovendien vergemakkelijkt het regelmatige micropatroon van hPSC-CMs het vinden van geschikte cellen voor functionele analyse en is deze opzet uitermate geschikt voor verdere automatisering.
167 Dutch Summary | Nederlandse Samenvatting |
In Hoofdstuk 4 van dit proefschrift wordt een toepassing van de methodologie uit Hoofdstuk 2 beschreven. BASiC wordt namelijk toegepast om het effect van ijzerdeficiëntie op cardiomyocyten te onderzoeken. IJzerdeficiëntie komt veel voor bij patiënten met hartfalen en is geassocieerd met slechtere cardiale functie en hogere mortaliteit.[9, 10] Het onderliggende mechanisme waardoor ijzerdeficiëntie de cardiale functie verslechterd is onbekend. In dit onderzoek is ijzerdeficiëntie geïnduceerd bij hPSC-CMs door de ijzerchelator deferoxamine (DFO) toe te voegen. Hierdoor werd bijna volledige ijzerdeficiëntie bereikt, waarna het gevolg hiervan op meerdere aspecten van de hPSC-CM functie werd onderzocht. Er werd een sterke afname van mitochondriële functie aangetoond die was gebaseerd op een afname van de functie van de ijzer-sulfur cluster bevattende mitochondriële complexen I, II en III maar niet de complexen IV en V. Daarnaast werd er ook een afname van de contractiekracht van 46% en sterke afnames van de contractie- en relaxatiesnelheden van respectievelijk 64% en 85% gevonden. Bij ‘rescue’ experimenten met toediening van transferrine gebonden ijzer na ijzerdeficiëntie werd een bijna volledig herstel van de mitochondriële en contractiele functie aangetoond. Deze studie heeft nieuwe inzichten gegeven in het onderliggende mechanisme waardoor ijzerdeficiëntie voor een slechtere uitkomst zorgt bij patiënten met hartfalen en biedt tevens een pathofysiologische basis voor de toediening van ijzer aan patiënten met hartfalen en een (milde) ijzerdeficiëntie.
In Hoofdstuk 5 wordt een model beschreven voor doxorubicine geïnduceerde cardiotoxiciteit gebaseerd op hPSC-CMs. Doxorubicine wordt toegepast bij de behandeling van verschillende soorten kanker. Door verbeteringen in de behandeling van kanker heeft er een sterke toename plaatsgevonden in het aantal patiënten dat kanker overleeft en waarbij de kanker in remissie is of genezen is.[11] Echter, de behandeling van kanker leidt bij 1 op de 10 patiënten tot cardiovasculaire complicaties zoals doxorubicine geïnduceerde cardiomyopathie.[12] Het mechanisme waardoor doxorubicine cardiotoxiciteit induceert is onvolledig begrepen. In dit onderzoek zijn hPSC-CMs behandeld met een enkele toediening van doxorubicine in oplopende dosis en is ook het effect van meerdere doses met een tussenliggende herstelperiode getest. Deze studie toont aan dat tweemaal een lage dosis de mitochondriële functie en contractiliteit ernstig vermindert, in tegenstelling tot eenmaal eenzelfde cumulatieve dosis. Verder werd de integriteit van de sarcomeren ernstig gecompromitteerd door tweemaal een lage dosis doxorubicine maar was er daarbij geen sprake van celdood. Meerdere lage doses doxorubicine benaderen de klinische setting van een behandeling met doxorubicine beter dan de andere behandelingsgroepen in deze studie. Dit suggereert dat vermindering van de mitochondriële functie en daaropvolgend afbraak van de sarcomeren en verminderde contractiliteit een belangrijkere rol zou kunnen spelen bij het ontstaan van doxorubicine geïnduceerde cardiomyopathie dan celdood.
Dit proefschrift wordt gecompleteerd door Hoofdstuk 6, waarin de huidige stand van zaken aangaande de maturatie van hPSC-CMs wordt beschreven. Binnen het onderzoeksveld wordt algemeen geaccepteerd dat hPSC-CMs niet volledig matuur zijn en de resultaten van in vitro gekweekte hPSC-CMs daarom niet direct vertaald kunnen worden naar de situatie in het volwassen humane hart in vivo.[13] Echter, het is onduidelijk hoe immatuur hPSC-CMs precies zijn omdat hiervoor geen maat aanwezig. Daarnaast worden vorderingen in de maturatie van hPSC-CMs vaak in een onvolledige context geplaatst, waardoor het onduidelijk blijft hoe dicht de verbeterde maturatie
168| Appendices
van hPSC-CMs het volwassen hart benaderd. In Hoofdstuk 6 worden de eigenschappen van het volwassen humane hart systematisch beschreven op basis van solide onderzoeksresultaten uit de onderzoeksliteratuur van afgelopen decennia. Daarna wordt op diezelfde systematische wijze de maturatie van hPSC-CMs beschreven na interventies die de maturatie zouden moeten bevorderen, zoals langdurige in vitro kweek, hormonale stimulatie en ‘tissue engineering’. In dit hoofdstuk wordt bovendien een ‘tool’ voorgesteld die een maat kan geven aan de maturatie van hPSC-CMs.
De methodes die zijn ontwikkeld in dit proefschrift bieden nieuwe mogelijkheden voor wetenschappers om de biologie van hPSC-CMs te onderzoeken. De toepassing van deze methodes in dit proefschrift heeft bovendien al geleid tot nieuwe inzichten in een tweetal ziektemechanismen die gerelateerd zijn aan het ontstaan en de progressie van hartfalen, namelijk ijzerdeficiëntie en doxorubicine geïnduceerde cardiotoxiciteit. Deze nieuwe inzichten kunnen in de toekomst mogelijk bijdragen aan verbeteringen in de behandeling van hartfalen.
169 Dutch Summary | Nederlandse Samenvatting |
Referenties
1. Ponikowski P, Voors AA, Anker SD, Bueno H, Cleland JGF, Coats AJS, et al. 2016 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure: The Task Force for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure of the European Society of Cardiology (ESC) Developed with the special contribution of the Heart Failure Association (HFA) of the ESC. Eur Heart J. Oxford University Press; 2016;37: 2129–2200. 2. Goldberg RJ, Ciampa J, Lessard D, Meyer TE, Spencer FA. Long-term survival after heart failure: a contemporary
population-based perspective. Arch Intern Med. jamanetwork.com; 2007;167: 490–496.
3. Schaper J, Meiser E, St.mmler G. Ultrastructural morphometric analysis of myocardium from dogs, rats, hamsters, mice, and from human hearts. Circ Res. 1985;56: 377–391.
4. Thomson JA, Itskovitz-Eldor J, Shapiro SS, Waknitz MA, Swiergiel JJ, Marshall VS, et al. Embryonic stem cell lines derived from human blastocysts. Science. science.sciencemag.org; 1998;282: 1145–1147.
5. Mummery C, Ward-van Oostwaard D, Doevendans P, Spijker R, van den Brink S, Hassink R, et al. Differentiation of human embryonic stem cells to cardiomyocytes: role of coculture with visceral endoderm-like cells. Circulation. 2003;107: 2733–2740.
6. Takahashi K, Yamanaka S. Induction of pluripotent stem cells from mouse embryonic and adult fibroblast cultures by defined factors. Cell. 2006;126: 663–676.
7. Takahashi K, Tanabe K, Ohnuki M, Narita M, Ichisaka T, Tomoda K, et al. Induction of pluripotent stem cells from adult human fibroblasts by defined factors. Cell. Elsevier; 2007;131: 861–872.
8. Moretti A, Bellin M, Welling A, Jung CB, Lam JT, Bott-Flügel L, et al. Patient-specific induced pluripotent stem-cell models for long-QT syndrome. N Engl J Med. 2010;363: 1397–1409.
9. Comín-Colet J, Enjuanes C, Gonz.lez G, Torrens A, Cladellas M, Mero.o O, et al. Iron deficiency is a key determinant of health-related quality of life in patients with chronic heart failure regardless of anaemia status. Eur J Heart Fail. 2013;15: 1164–1172.
10. Klip IT, Comin-Colet J, Voors AA, Ponikowski P, Enjuanes C, Banasiak W, et al. Iron deficiency in chronic heart failure: an international pooled analysis. Am Heart J. jtcvsonline.org; 2013;165: 575–582.e3.
11. Moslehi J, Amgalan D, Kitsis RN. Grounding Cardio-Oncology in Basic and Clinical Science. Circulation. 2017;136: 3–5.
12. Ghigo A, Li M, Hirsch E. New signal transduction paradigms in anthracycline-induced cardiotoxicity. Biochim Biophys Acta. 2016;1863: 1916–1925.
13. Yang X, Pabon L, Murry CE. Engineering adolescence: maturation of human pluripotent stem cell-derived cardiomyocytes. Circ Res. Am Heart Assoc; 2014;114: 511–523.
171 List of Publications |
List of Publications
Integrated Analysis of Contractile Kinetics, Force Generation, and Electrical Activity in Single Human Stem Cell-Derived Cardiomyocytes.
Kijlstra JD, Hu D, Mittal N, Kausel E, van der Meer P, Garakani A, Domian IJ.
Stem Cell Reports. Elsevier; 2015;5: 1226–1238.
Single-Cell Functional Analysis of Stem-Cell Derived Cardiomyocytes on Micropatterned Flexible Substrates.
Kijlstra JD, Hu D, van der Meer P, Domian IJ.
Curr Protoc Stem Cell Biol. 2017;43: 1F.20.1–1F.20.9.
Iron deficiency impairs contractility of human cardiomyocytes through decreased mitochondrial function.
Hoes MF, Grote Beverborg N, Kijlstra JD, Kuipers J, Swinkels DW, Giepmans BNG, Rodenburg RJ, van Veldhuisen DJ, de Boer RA, van der Meer P.
Eur J Heart Fail. 2018;20: 910–919.
Metabolic Maturation of Human Pluripotent Stem Cell-Derived Cardiomyocytes by Inhibition of HIF1α and LDHA.
Hu D, Linders A, Yamak A, Correia C, Kijlstra JD, Garakani A, Xiao L, Milan DJ, van der Meer P, Serra M, Alves PM, Domian IJ.
173 Curriculum Vitae |
Curriculum Vitae
David Kijlstra was born on April 20th 1990 in Groningen, the Netherlands. After graduating from
Zernike College in 2007, David started his medical studies in September of 2007 at the University of Groningen. During his Bachelor of Medicine, David completed several courses of the Junior Scientific Masterclass and completed a course at the Faculty of Philosophy on the Theory of Knowledge. After completing his Bachelor of Medicine in June of 2010, David travelled through Central America for 4 months and interned for 1 month at the Emergency Department of San Rafael National Hospital in San Salvador, El Salvador. Afterwards David started his Master of Medicine in January 2011 with clinical internships in the University Medical Center Groningen. David performed the second year of clinical internships in the St. Elisabeth Hospital on Curaçao. After a successful application to the GIPS-M program and obtaining several student grants, David joined the lab of prof. dr. Ibrahim Domian at the Cardiovascular Research Center of Massachusetts General Hospital and Harvard Medical School in March of 2013. David joined this lab as an exchange student under the supervision of prof. dr. Peter van der Meer at the University Medical Center Groningen. One year of research in the Domian Lab led to the successful application for a personal MD-PhD grant at the University of Groningen. Afterwards, David remained in the Domian Lab as a MD-PhD Candidate until December of 2015, which resulted in his first publication in Stem Cell Reports. Afterwards, David returned to Groningen to join the van der Meer Lab and simultaneously finished his Master of Medicine at the Cardiology Department of the University Medical Center Groningen. During this time David published in the Current Protocols in Stem Cell Biology and the European Journal of Heart
Failure while simultaneously working as a Clinical Trial Physician at the Cardio Research department
and leading the European MD-PhD Association as Chair. David also presented his research at various international conferences and was awarded several prizes related to his research such as Top Abstract at the 2015 Basic Cardiovascular Sciences Conference of the American Heart Association and the 2016 Keystone Scholarship to attend the Keystone Symposium on Cardiac Development, Regeneration and Repair.
175 Acknowledgements | Dankwoord |
Acknowledgements | Dankwoord
Een promotieonderzoek doe je natuurlijk niet alleen. De afgelopen jaren zijn er een heleboel mensen geweest die hebben bijgedragen aan dit proefschrift. Daarom wil ik graag van deze gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te bedanken.
My foremost gratitude goes to my promotors prof. dr. Peter van der Meer and prof. dr. Ibrahim Domian.
Beste Peter, ik herinner mij ons eerste gesprek nog goed. Ik was als co-assistent op Curaçao en via de telefoon bespraken we de mogelijkheid om mijn Stage Wetenschap via GIPS-M in Boston te doen. Je maakte direct duidelijk dat het wel hard doorwerken zou worden in Boston en daarna in een MD-PhD traject, dus geen Curaçaose poko poko meer. Soms een avond of een weekend doorwerken moest er wel bij horen en dat is zeker waar gebleken. Ik ben je zeer dankbaar dat je mij de kans hebt geboden om binnen jouw onderzoeksgroep in het buitenland ervaring op te doen en dat je mij altijd hebt gesteund in mijn alternatieve route door het MD-PhD programma met een lange tijd in Boston. Na een tumultueuze aanmelding voor het MD-PhD programma is het mede dankzij jouw steun uiteindelijk goed gekomen en de ervaring in Boston heeft mijn professionele en persoonlijke leven enorm verrijkt. Ook na terugkomst in Groningen heb ik jouw mentorschap, jouw enthousiasme voor de wetenschap en de kritische discussies over de data en de richting van mijn projecten zeer gewaardeerd, dit alles heeft mij gevormd als wetenschapper.
Dear Ibrahim, my sincerest gratitude goes out to you. First of all, I want to thank you for the opportunity to join your lab as a research intern and stay as an MD-PhD candidate. I could have not asked for a better mentor to guide me through my initial steps as a researcher in Boston. You were always available to discuss experiments and you have helped me in large part to lay the foundation of my scientific thinking. Perhaps more importantly, I also felt tremendously supported by you into adjusting to life as a scientist. I remember vividly when, after yet another failed experiment, you drew me a graph for life as a PhD student where the ups and downs gradually even out while the curve slopes up. The message: rolling with the punches becomes easier over time and don’t lose sight of the big picture, slowly making progress towards the end goal. I have reminded myself of that lesson many times since and today I am very happy that with your support I persisted through the rollercoaster ride of a PhD. I attribute my standing here today to defend my PhD in large part to you.
To all my labmates in Boston. DJ, we worked closely together on the development of our BASiC method which resulted in a great publication. It was a privilege to work together with you, to celebrate Fin’s Fridays, to travel in the subway with smoking boxes of frozen stem cells and to learn from you about life in Hunan. I am very happy for you that after your PhD you can build your life in Boston now with your wife and dog. Ayhan, Derek, Ahmed, Nikhil, Eline and Willem-Jan, thank you also for your help. Fay and Annebel, it was great to meet you in Boston and I’m glad we still get to meet up in the Netherlands.
176| Appendices
To all the people that I met along the way: Bernhard, Marius, Micha, Maximilian, Constantin, Robbert, Reggie, Nikhil, Tongtong, Federico, Edan, Koen, Manuel, Chetan, Johan, Lara, Markus, Nitjyot, Jakob and Christian, you’ve made my time in Boston unforgettable and I’m glad to have met all of you! The amazing summer solstice party that wasn’t at Plum Beach, a marathon Halloween in Lederhosen, trips to New York and surfing in New Hampshire are all very fond memories.
Beste JC Kantus, Erik, Harrie, Jeroen, Joris, Willem (eentje is genoeg) en Jasper, onze weekenden in de afgelopen jaren waren een welkome afwisseling van het drukke PhD-leven. Ook na lange tussenpozen zijn onze gesprekken nog altijd even vertrouwd en interessant, ik waardeer jullie vriendschap enorm. Ik hoop dat ik jullie allen de komende jaren weer meer kan zien.
Beste Stefan, Cor, Bertus, Jurjen, Lars en Joris, mooi om te zien hoe wij allemaal onze plek binnen en buiten de Geneeskunde hebben gevonden! Jullie vriendschap tijdens de studie en daarna waardeer ik zeer.
To all my former and current fellow European MD-PhD Association’s board members, Myrthe, Vlad, Fritzi, Ali, Laura, Marc, Alaedine, André, Izabella, David and Aleksandra. I have learned a lot from all of you, I always had a great time with you at our conferences and it has been a privilege to be the Chair of our organization. I know EMPA is in good hands with you and I’m looking forward to its bright future.
Geachte leden van de leescommissie, prof. dr. M.P. van den Berg, prof. dr. S.A.J. Chamuleau en prof. dr. E.M.J. Verpoorte, bedankt voor het beoordelen van dit proefschrift.
Beste huidige en voormalige collega’s van de Experimentele Cardiologie, Martijn (als vraagbaak voor mij en vele anderen op de afdeling ben je onmisbaar geweest!), Ni(e)ls (mijn noise-cancelling headphones waren vaak niet opgewassen tegen jullie vermogen om wat gezelligheid in onze kamer te brengen en gelukkig maar!), Katya (thank you for the enjoyable late lunches), Mathilde, Christiane, Pedro, Atze, Jasper, Annet, Karla, Arnold, Salva, Navin, Aad, Tim, Guido, Diederik, Niek, Jan Walter en alle andere collega’s, bedankt voor de goede samenwerkingen op verschillende projecten, de wetenschappelijke discussies en de gezelligheid op de afdeling!
Bedankt ook aan alle ondersteuning op de afdeling, Danielle, Alma, Janny, Martin (bedankt voor de vele uren celmetingen), Marloes en Silke (sorry voor alle extra handschoenen die ik gebruikt heb!), bedankt voor jullie hulp tijdens mijn PhD en ik waardeer ontzettend dat door jullie onze afdeling zo goed georganiseerd is.
Beste prof. dr. D.J. van Veldhuisen, prof. dr. R.A. de Boer, beste Rudolf en Herman, ook veel dank aan jullie voor de mogelijkheid om binnen de Experimentele Cardiologie mijn onderzoek uit te voeren en dank voor de kritische blik op mijn werk bij alle meetings van afgelopen jaren.
177 Acknowledgements | Dankwoord |
Beste collega’s van de Cardio Research, Geert (bedankt voor de gezellige trip naar Rome en de espresso’s!), Margriet (bedankt voor alle hulp bij de hectische DAPA-dagen), Greetje, Anja, Carolien, Carlien, Trienke, Bernadet, Eline, Koen, Jan, Carolin, Anke, Haye en Joost, bedankt voor de goede samenwerking!
Beste Mickel, Dorus, Peter en prof. dr. B.L. Feringa, bedankt voor het vertrouwen in mij voor onze gezamenlijke onderneming. Ik kijk er naar uit om dit nieuwe hoofdstuk in mijn leven te beginnen met dit nieuwe avontuur met jullie vol nieuwe uitdagingen, we hebben de afgelopen maanden al ontzettend veel geleerd. Beste Wiktor en Michael, ook bedankt voor de zeer interessante en prettige samenwerking.
Beste Rolf, onze bromance begon als love at second sight in de wachtkamer van de Social Security. Met de cabrio naar Key West en bergen beklimmen in Maine, wat hebben een mooie tijd gehad! Als goede vriend en huisgenoot heb ik erg veel steun aan je gehad tijdens mijn PhD om onze ervaringen met leven in het buitenland, basic science doen in het lab als arts, lange-afstands relaties en nog zo veel meer met jou te kunnen delen. Ik heb er heel veel respect voor dat jij met lef je eigen keuzes hebt gemaakt en van het gebaande pad af bent getreden. De manier waarop jij met hard werken je doelen hebt nagestreefd de afgelopen jaren zijn voor mij een inspiratie!
Beste Gerard, onze avonturen in de VS en elders de afgelopen jaren waren altijd erg mooi. Als grote broer kijk ik nog altijd naar jou op en ik heb er ontzettend veel respect voor dat jij je leven op jouw eigen manier leidt. Ik ben heel blij dat jij er vandaag als paranimf bij kunt zijn.
Beste Anna en Gustav, ik vond het erg leuk dat jullie langs zijn gekomen in Boston. De weekenden bij jullie en de dametjes doen mij vaak naast het drukke werk weer even inzien wat echt belangrijk is in het leven. Ik hoop binnenkort weer vaker langs te kunnen komen!
Beste Els en Pieter, dank jullie voor de late-night gastvrijheid de afgelopen jaren voor wederom een vroege vlucht. Onze trip naar Barcelona was heel gezellig en ik hoop de komende jaren vaker langs te kunnen komen om met jullie en Jan te lachen!
Dear Cabelle, I am so thankful that you have always been there for me these past years. Being an ocean apart for a long time was very tough and I’m so happy that we are together now. With your honesty, your kindness, and your generosity you are always helping me to be the best version of myself. I’m looking forward to having many more grand adventures together in the years to come.
Lieve papa en mama, jullie hebben mij altijd een ontzettend liefdevolle en warme omgeving geboden met de vrijheid om mezelf te ontwikkelen. Jullie steun sinds ik weer terug ben in Groningen waardeer ik ontzettend en ook jullie steun om mijn dromen na te jagen is onmisbaar en heeft mij gemaakt tot wie ik nu ben. Ik hoop dat jullie altijd trots op mij zullen zijn.
I am certain that I will have forgotten multiple people in this acknowledgement. This one is for you: ……… (fill in name here), thank you!
