Cover Page
The handle http://hdl.handle.net/1887/20829 holds various files of this Leiden University dissertation.
Author: Scheffers, Albert Antoine Jacques
Title: Om de kwaliteit van het geld. Het toezicht op de muntproductie in de Republiek en de voorziening van kleingeld in Holland en West-Friesland in de achttiende eeuw
Issue Date: 2013-04-18
Om de kwaliteit van het geld
Het toezicht op de muntproductie in de Republiek
en
de voorziening van kleingeld
in Holland en West-Friesland in de achttiende eeuw
II Bronnen
Proefschrift
ter verkrijging van
de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof. mr. C.J.J.M. Stolker,
volgens het besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 18 april 2013
klokke 16:15 uur
door
Albert Antoine Jacques Scheffers
geboren te Voorburg in 1958
3
Promotiecommissie:
Promotor: prof. dr. S. Groenveld
Leden leescommissie: prof. dr. R.E. de Bruin (Universiteit Utrecht) prof. dr. F.S. Gaastra
prof. dr. R. C.J. van Maanen
dr. M.S. Polak (Universiteit van Amsterdam)
Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door:
Stichting Fonds voor de Geld- en Effectenhandel, Boekenfonds Elisabeth Grent / F.J.A.M. van der Helm Gilles Hondius Foundation
dr. Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds,
J.E. Jurriaanse Stichting, Kattedijke/Drucker Stichting, Stichting Unger-Van Brerofonds en
Stichting Vrienden van het Geldmuseum.
Inhoud
Inhoud
01
Overzicht van de productie 1641-1808 volgens W.A.A. Poelman 1002
Overzicht van de productie 1690-1749 en 1749-1781 van M. Emants 11 2.1 Korte memorie van alle so goude als silvere specien in de Verenigde Neederlandengemunt, seedert den jaare 1690 tot den jaare 1749 11
2.2 Korte memorie van alle so goude als silvere specien in de Verenigde Neederlanden
gemunt, seedert den jaare 1749 tot den jaare 1781 12
2.2.1 Productie 1749-1781 in marken 12
2.2.2 Productie 1749-1781 in guldens 12
03
Overzicht van de productie volgens opgave naar aanleiding van de resolutie van deStaten-Generaal 3 november 1760 13
04
De raden en generaalmeesters van de Munten 154.1 Instructie voor raden en generaalmeesters van de munten 15 4.2 Commissie voor mr. Barthoud van Slingelandt als generaalmeesters van de Munten 19 4.3 Raden en generaalmeesters van de Munten in de 18de eeuw 21
05
De essayeur-generaal 225.1 Commissie voor Marcellus Bruijnesteijn als essayeur-generaal, d.d. 30 november 1678 22 5.2 Instructie voor essayeur-generaal van de Munten mr. Johan Emants, d.d. 12 juli 1707 23 5.3 Contract tussen essayeurs-generaal van de Munten M. Emants en W.A.A. Poelman 27 5.4 Lijst van materialen door W.A.A. Poelman overgenomen van de erfgenaamen
mr. Marcellus Emants, 1793 28
5.5 Essayeurs-generaal van de Munten in de 18de eeuw 30
06
De secretaris van de Generaliteits Muntkamer 316.1 Commissie voor mr. Anthonius van der Linde als secretaris van de raden ende
generaelmeesters van de Munte der Vereenigde Nederlanden 31 6.2 Secretarissen van de Generaliteits Muntkamer in de 18de eeuw 32
07
De bewaarder van de Generaliteits Muntkamer 337.1 Instructie voor de Bewaarder van de Generaliteits Muntkamer 34 7.2 Bewaarders van de Generaliteits Muntkamer in de 18e eeuw 34
4 Om de kwaliteit van het geld 5
08
De ijk- en justeermeester generaal 358.1 Commissie voor Lenard van Geere, ijk- en justeermeester van Holland en West-Friesland
(1604) 35
8.2 Algemene instructie voor de ijk- en justeermeester generaal van Holland en
West-Friesland (concept 1780) 36
8.3 Loon voor de ijkmeester van de Troijsche gewichten 39
8.4 Lijst en reglement van het salaris (1701) 39
8.5 Memorie voor A. Groengraft met de gewichten van de verschillende speciën (1702) 41 8.6 Commissie voor Jacob l’Admiral jr. als ijk- en justeermeester generaal in de Vereenigde
Nederlanden (1750) 43
8.7 Algemene instructie voor Jacob l’Admiral jr. als ijk- en justeermeester generaal in de
Vereenigde Nederlanden, 6 mei 1750 44
8.8 Lijst en reglement van het salaris (1706, 1747, 1750 en 1770) 47
8.9 IJk- en justeermeesters in de 18de eeuw 48
09
De wisselaar 499.1 Instructie 1606 49
9.2 Lijst van wisselaars in Holland en West-Friesland in de 18de eeuw 54
10
De essayeur, scheider en affineur 5510.1 Algemene instructie voor de essayeur 55
10.2 Algemene instructie voor de scheider en affineur 1603 58
10.3 Lijst van essayeurs, scheiders en affineurs in Holland en West-Friesland in de 18e eeuw 60
11
Instructies Muntpersoneel 6311.1 De Muntmeester 63
11.1.1 Algemene instructie voor Muntmeesters 1606 63
11.1.2 Algemene instructie voor Muntmeesters 1659 79
11.1.3. Algemene instructie voor Muntmeesters 1670 86
11.1.4 Algemene instructie Muntmeesters 1694 91
11.1.5 Instructie voor de de zilveren stuiver 1738 99
11.1.6 Instructie voor de eerste Muntmeester van het Landschap van West-Friesland in de
18e eeuw 100
11.1.7 Muntmeesters Holland en West-Friesland in de 18e eeuw 102
11.2 De waardijn 103
11.2.1 Algemene instructie voor de waardijn 1606 103
11.2.2 Waardijns van de Munten van Holland en West-Friesland in de 18e eeuw 107
11.3 De griffier 109
11.3.1 Instructie mr. Dirck Schaep, griffier van de Munt van Amsterdam 1672 109
11.4 De essayeur particulier 110
Inhoud
11.4.1 Algemene instructie essayeur particulier 1606 110
11.4.2 Essayeurs van de Munten van Holland en West-Friesland in de 18e eeuw 113
11.5 De ijzer- of stempelsnijder 114
11.5.1 Algemene instructie voor de ijzer- of stempelsnijder 114 11.5.2 Commissie voor de stempelsnijder generaal van Holland en West-Friesland, 9 april 1671 116 11.5.3 Instructie voor Daniel Drappentier, ijzersnijder generaal van de Munten van Hollandt en
West-Vrieslant, 1671 118
11.5.4 Conditien van Daniel Dapentier als stempelsnijder van de Westfriese Munt,
2 september 1715 120
11.5.5 Contract tussen Muntmeester Jan Knol en Jeremias Schaak als stempelsnijder van de
Westfriese Munt, 16 juli 1725 121
11.5.6 Stempelsnijders Holland en West-Friesland in de 18e eeuw 123
11.6 De provoost of smidmeester 124
11.6.1 Instructie voor de provoost (of smidmeester) van de Westvriesche Munte. 124 11.6.2 Provoosten of smidmeesters van de Hollandse en Westfriese Munt 126
11.7 De Muntgezellen 126
11.7.1 Algemene instructie Muntgezellen 1606 126
11.7.2 Het aantal gezellen in de Munten van Holland en West-Friesland 129
11.8 De werklieden 130
11.8.1 Algemene instructie voor de werklieden 1606 130
11.8.2 Eed voor de werklieden van de Munt 1586 133
11.8.3 Ordonnantie van raden en meesters van de Rekening der Domeinen, 1673 135
11.9 De opziender van het schroef- en pletwerk 136
11.9.1 Instructie voor Stephanus Madecker, (1681) 1688 136
11.9.2 Instructie voor Hendrik Scholting, 1742 140
11.9.3 Opzienders van het schroef- en pletwerk in de 18de eeuw 143 11.10 De gebruiker en bewaarder van de letterzettersinstrumenten 144 11.10.1 Authorisatie voor Lodewijk Danielsz. Coene tot het gebruik en het bewaren van de
instrumenten om de letters op de nieuwe munten te plaatsen, 16 december 1671 144 11.10.2 Instructie voor Lodewijck Danielsz. Coene, 16 december 1671 145 11.10.3 Resolutie waarbij Daniel Coene jaarlijks ƒ 300: - krijgt voor het toepassen en bewaren van de instrumenten tot het zetten van de letters op de kant van de nieuwe munten,
22 december 1695. 146
11.10.4 Commissie voor Dirk Crans als gebruiker en bewaarder van de instrumenten die dienen
tot het zetten van de letters, 15 december 1746 147
11.10.5 Letterzetters of kartelmeesters 148
11.11 De draaier van de harde walsen 149
11.11.1 Rekest en appostille betreffende de draaier van de harde walsen 1728 149 11.11.2 Instructie voor de draaier van de harde walsen 1728 150 11.11.3 Rekest en apostille tot continuering van de aanstelling van de draaier van de harde
6 Om de kwaliteit van het geld 7
walsen 150
11.11.4 Commissie voor de adjunct draaier van de harde walsen, 1762 152
11.11.5 Draaiers van de harde walsen in de 18de eeuw 154
12
De reisverslagen van de essayeurs-generaal 15512.1 De reisverslagen. 155
12.2 Gelderland 155
12.2.1 Gelderland 17 mei 1776 155
12.2.2 Gelderland 19 maart 1787 159
12.2.3 Gelderland 9-12 april 1793 163
12.2.4 Gelderland 16 en 17 juli 1805 170
12.3 Holland 171
12.3.1 Holland 20 april 1784 171
12.3.2 Holland 20 april 1790 173
12.3.3 Holland 16 april 1793 176
12.3.4 Holland 10 april 1804 178
12.3.5 Holland 15 en 16 juli 1806 179
12.4 West-Friesland 181
12.4.1 West-Friesland 28 mei t/m 3 juni 1774 181
12.4.2 West-Friesland 12 t/m 18 mei 1781 184
12.4.3 West-Friesland 23 t/m 31 maart 1786 188
12.4.4 West-Friesland 16 t/m 22 april 1791 192
12.5 Zeeland 199
12.5.1 Zeeland 16 augustus 1717 199
12.5.2 Zeeland 30 augustus 1717 202
12.5.3 Zeeland 10 augustus 1728 204
12.5.4 Zeeland 29 mei 1765 207
12.5.5 Zeeland 13 juni 1787 216
12.5.6 Zeeland 18 juni 1792 221
12.6 Utrecht 228
12.6.1 Utrecht 9 oktober 1787 228
12.6.2 Utrecht 10 november1789 234
12.6.3 Utrecht 18 oktober 1791 240
12.6.4 Utrecht 30 november 1792 246
12.6.5 Utrecht 24 september 1793 252
12.6.6 Utrecht 30 september 1794 256
12.6.7 Utrecht 26 juli 1803 261
12.6.8 Utrecht 28 februari 1804 263
12.6.9 Utrecht 3 september 1805 265
12.6.10 Utrecht 27 oktober1806 267
Inhoud
12.6.11 Utrecht 31 december1807 270
12.6.12 Utrecht 16 juli 1808 272
12.6.13 Utrecht 5 december 1809 274
13
Declaraties van de vacatien van de essayeurs-generaal 1780-1795 27713.1 Declaratie 1780 277
13.2 Declaratie 1781 281
13.3 Declaratie 1782 285
13.4 Declaratie 1783 288
13.5 Declaratie 1784 291
13.6 Declaratie 1785 295
13.7 Declaratie 1786 300
13.8 Declaratie 1787 300
13.9 Declaratie 1788 303
13.10 Declaratie 1789 306
13.11 Declaratie 1790-1 308
13.12 Declaratie 1790-2 310
13.13 Declaratie 1791 313
13.14 Declaratie 1792 316
13.15 Declaratie 1793 319
13.16 Declaratie 1794 323
13.17 Declaratie 1795 326
14
Duiten 1702 instructie 32814.1 Instructie voor de Muntmeester 1702 328
14.2 Instructie voor de Muntgezellen 1702 330
15
Rekeningen van de essayeur-generaal van de aanschaf van koperen platen voornieuwe duiten 332
15.1 Rekening van essayeur-generaal mr. Johan Emants van de aanschaf van koperen
platen voor nieuwe duiten 1739 332
15.2 Rekening van essayeur-generaal mr. Johan Emants van de aanschaf van koperen
platen voor nieuwe duiten 1742 337
15.3 Rekening van essayeur-generaal mr. Marcellus Emants van de aanschaf van koperen
platen voor nieuwe duiten 1753 342
15.4 Rekening van essayeur-generaal mr. Marcellus Emants van de aanschaf van koperen
platen voor nieuwe duiten 1765 348
15.5 Rekening van essayeur-generaal mr. Marcellus Emants van de aanschaf van koperen
platen voor nieuwe duiten 1769 352
15.6 Rekening van essayeur-generaal mr. Marcellus Emants van de aanschaf van koperen
8 Om de kwaliteit van het geld 9
23.2.2 Concordans gebruikte archieven op afkorting en toegangsnummer 486
23.3 Literatuur 488
Index op persoonsnaam 500
Index op plaatsnaam 522
platen voor nieuwe duiten 1780 356
16
De productie en distributie van de koperen duiten 1702-1780 in holland en west-friesland 36116.1 Resoluties over de aanschaf van duitplaatjes 361
16.2 Contracten voor levering van duitplaatjes 362
16.3 Leveranties van duitplaatjes 363
16.4 Verdeling van de Hollandse en Westfriese duiten over de steden 364
17
Instructie voor de enkele stuiver 1738 36618
Verdeling van de stuivers 1738-1740 36919
Vergelijking van de verdeling van de hollandse en westfriese duiten 1702-1780 ende zilveren pijlstuiver 1738-1740 op basis van de overgeleverde verzendlijsten 370
20
Begrippenlijst en gebruikte terminologie 37120.1 Lijst van begrippen 371
20.2 Terminologie, gebruikt bij de bepaling van gehalte en gewicht 374
21
Specificaties van de munten 37621.1 Gouden rijder 376
21.2 Gouden dukaat 377
21.3 Zilveren rijder of dukaton 377
21.4 Driegulden 377
21.5 Gulden 378
21.6 Zilveren dukaat 378
21.7 Nederlandse Rijksdaalder 378
21.8 Leeuwendaalder 379
21.9 Schelling 379
21.10 Dubbele stuiver 379
21.11 Enkele stuiver 380
21.12 Daalder à 60 en 30 stuivers & stukken van 10 & 5 schellingen 380
21.13 Florijn 380
22
Biografische schetsen 38123
Verantwoording 46623.1 Gebruikte afkortingen 466
23.2 Bronnen 466
23.2.1 Lijst van bronnen 467
10 Om de kwaliteit van het geld Korte memorie 11
01 Overzicht van de productie 1641-1808 volgens W.A.A.
Poelman
Productie per jaar in marken werks1
Productie 1641 1808 Poelman Holland West-
Friesland Utrecht Gelderland Zeeland Overijssel Deventer Kampen Zwolle Nijmegen Zutphen totaal
Gouden rijder 28.842 9.590 38.701 23.587 13.140 0 0 0 0 0 0 113.860
Gouden dukaat 800.105 68.176 685.607 101.166 19.924 10.709 0 292 1.882 0 0 1.687.861
Zilveren rijder
of ducaton 654.629 826.808 1.101.128 817.697 649.581 622.109 0 36.216 150.643 0 0 4.858.811
Drie gulden 251.591 910.204 973.214 161.779 29.776 143.335 2.871 25.060 5.260 1.800 600 2.505.490
Gulden 523.017 433.844 590.756 1.051.428 16.589 882.193 5.900 0 0 3.000 2.600 3.509.327
Zilveren dukaat 393.631 1.564.007 2.959.152 972.666 2.168.093 378.741 0 23.774 50.962 0 0 8.511.026
Nederlandschen
rijksdaalder 84.977 147.283 62.520 157.922 345.638 9.643 0 1.937 4.125 0 0 814.045
Nederlandschen
leeuwendaalder 86.589 196.909 203.049 220.340 45.966 105.246 31.500 116.879 30.325 26.500 9.040 1.072.343
Schelling 319.553 129.172 129.497 93.172 233.257 101.859 84.750 88.606 58.552 60.300 21.800 1.320.518
Dubbelde stuivers 903.944 323.292 14.842 92.860 208.515 22.580 2.302 12.069 0 600 0 1.581.004
Enkelde stuivers 6.715 7.589 1.700 4.818 15.833 3.171 0 0 0 0 0 39.826
Daalders à 60 &
30 stuivers en stukken van 10 en 5 schellingen
0 56.708 76.546 0 330.198 22.763 17.600 2.078 5.918 7.100 1.580 520.491
Florijnen 0 3.986 0 0 0 18.300 23.350 51.893 4.423 3.900 2.410 108.262
Totaal 4.053.593 4.677.568 6.836.712 3.697.435 4.076.510 2.320.649 168.273 358.804 312.090 103.200 38.030 26.642.864
1 NA 2.01.07-273. Zoals vermeld bevindt zich een eerdere versie van deze tabel, over de jaren 1641-1804, in NA 2.21.006-51 nr 56.
02 Overzicht van de productie 1690-1749 en 1749-1781 van M. Emants
2.1 Korte memorie van alle so goude als silvere specien in de Verenigde Neederlanden gemunt, seedert den jaare 1690 tot den jaare 1749
Productie in guldens2
Korte memorie 1690 1749
Gelderland
1690-1749 Holland
1690-1749 West-Friesland
1690-1746 Zeeland
1690- Utrecht
1690-1748 Overijssel 1690-
Au dukaat 16.266.250 137.875.800 7.551.500 860.150 87.847.550 3.333.850
Au rijder 588.210
Ag rijder 12.548.598 1.669.339 1.479.051 1.323.945 16.112.787 9.660.908
3 gulden 1.620.864 128.698 1062621 2.060.549 3.191.987 3.061.418
Ag dukaat 7.330.560 5.108.350 2.026.340 7.362.260 8.088.175 5.964.880
Dubb daalder 21.000 0
Bank rijksdaalder 13.640 294.740 80.680 77.540 73.180
Enkele Daalders 172.800 0 596.192 551.407 179.910
Leeuwendaalder 1.964.232 129.654 1.275.930 331.760 1.613.520
Florijn 106.008 0 66.950 601.776
Gulden 17.686.517 1.213.549 4.661.065 8.120.518 16.552.334
2 Gulden 27.720 15.290 139.780
1/2 Gulden 23.115 95.703 68.320
Schelling 1.735.421 2.799.400 98.687 97.682 113.131 3.589.469
2 Stuiver 6.710.280 494.755 29.640
Nieuwe Pijlstuivers 34.088 223.442 36.346 23.392 32.312
Patria 59.550.813 156.852.455 19.107.116 12.235.686 124.458.247 44.693.197
VOC Ag Rijder 1.493.856 2.238.264 4.797.534 2.519.937 457.590
VOC Schelling 1.113.950 1.612.320 1.676.409 1.858.091 1.044.963
VOC 2 stuiver 1.142.215 4.634.155 5.410.899 3.470.120 44.790
VOC stuiver 50.183 29.738
VOC 3.750.021 8.534.922 11.884.842 7.877.886 1.547.343 0
Totaal 63.300.834 165.387.377 30.991.958 20.113.572 126.005.590 44.693.197
2 NA 2.01.07-273. Zoals vermeld bevindt zich een eerdere versie van deze tabel, over de jaren 1641-1804, in NA 2.21.006-51 nr 56.
12 Om de kwaliteit van het geld Overzicht van de productie 13
2.2 Korte memorie van alle so goude als silvere specien in de Verenigde Neederlanden gemunt, seedert den jaare 1749 tot den jaare 1781
2.2.1 Productie 1749-1781 in marken3
2.2.2 Productie 1749-1781 in guldens4
Productie 1749 1781 in marken
Gelderland Holland West-Friesland Zeeland Utrecht Overijssel
Au dukaat 12.269 298.756 19.916 4.350 124.427 499
Au rijder 23.587 27.861 9.243 11.119 37.585 0
3 gulden 31.537 60.063 84.763 0 53.133 0
zilveren rijder 490.105 155.815 289.745 252.178 86.075 63.081
zilveren dukaat 40.096 89.076 901.479 1.110.571 770.589 18.473
1 gulden 187.573 90.848 123.142 9.240 31.471 3.832
schelling 0 13.711 26.093 70.690 683 0
2 stuiver 0 62.307 50.568 17.156 0 0
1 stuiver 3.401 21.425 1.032 2.840 149 315
Totaal 788.568 819.862 1.505.981 1.478.144 1.104.112 86.200
Totaal Au 35.856 326.617 29.159 15.469 162.012 499
Totaal Ag 752.712 493.245 1.476.822 1.462.675 942.100 85.701
Productie 1749 1781 in guldens (decimal)
Gelderland Holland West-Friesland Zeeland Utrecht Overijssel
Au dukaat 4.731.227,10 110.337.541,05 7.355.442,15 1.606.556,20 45.953.785,75 184.292,25
Au rijder 8.090.591,10 9.589.141,90 3.181.080,95 3.826.914,60 12.935.928,30 0,00
3 gulden 723.362,35 1.387.184,16 1.957.642,80 0,00 1.227.178,65 0,00
zilveren rijder 930.025,30 3.614.123,50 6.720.625,20 5.849.258,25 1.996.506,60 1.463.231,20
zilveren dukaat 10.591.926,30 1.925.070,00 19.405.196,25 23.906.101,20 16.587.664,00 397.648,95
1 gulden 4.315.742,10 2.090.261,05 2.833.292,20 212.597,00 724.095,25 88.176,95
schelling 0,00 199.951,96 380.522,90 1.030.895,85 9.960,40 0,00
2 stuiver 0,00 311.198,15 737.450,00 250.191,65 0,00 0,00
1 stuiver 49.399,53 908.643,75 14.989,80 41.251,00 2.164,20 88.176,95
Totaal 29.432.273,78 130.363.115,52 42.586.242,25 36.723.765,75 79.437.283,15 2.221.526,30
Totaal Au 12.821.818,20 119.926.682,95 10.536.523,10 5.433.470,80 58.889.714,05 184.292,25
Totaal Ag 16.610.455,58 10.436.432,57 32.049.719,15 31.290.294,95 20.547.569,10 2.037.234,05
Sleischat 57.331,08 128.330,90 103.580,76 121.425,65 97.301,60 12.420,00
3 NA 1.01.44-59 I 1781-1783.
4 NA 1.01.44-59 I 1781-1783.
03 Overzicht van de productie volgens opgave naar
aanleiding van de resolutie van de Staten-Generaal 3 november 1760
Productie per jaar in marken werks5
5 De achterliggende gegevens voor deze tabel zullen later elders worden gepubliceerd.
Overzicht nav resolutie SG 3 november 1760
Gelderland Holland W. Friesland Zeeland Utrecht Overijssel Totaal
1761 14.918 7.145 9.951 36.233 26.038 0 94.285
1762 77.140 48.703 81.497 63.239 85.957 0 356.536
1763 205.767 41.698 92.089 23.050 143.669 20.477 526.750
1764 133.918 70.873 99.374 30.438 216.792 139.940 691.335
1765 1.094 14.791 49.085 26.746 4.123 836 96.675
1766 53.082 18.143 22.734 39.474 24.108 340 157.881
1767 74.465 7.738 16.043 42.802 30.144 3.538 174.730
1768 26.559 1.835 10.330 48.470 12.196 0 99.390
1769 0 2.284 0 82.970 9.617 1.527 96.398
1770 0 3.617 14.264 57.830 4.337 0 80.048
1771 13.970 46.747 54.157 87.310 2.118 0 204.302
1772 0 22.324 87.667 90.770 34.571 0 235.332
1773 15.353 11.730 79.061 105.165 16.630 0 227.939
1774 52.631 8.690 60.609 71.775 53.660 0 247.365
1775 39.773 11.963 47.604 83.220 32.336 0 214.896
1776 2.329 2.506 17.199 56.060 7.493 0 85.587
1777 0 4.250 15.355 36.275 2.825 0 58.705
1778 0 368 15.788 17.668 18.314 0 52.138
1779 0 4.993 13.222 60.948 17.995 0 97.158
1780 0 14.011 55.632 59.176 28.210 0 157.029
1781 0 0 71.924 56.921 27.954 0 156.799
1782 0 0 32.690 18.856 26.088 0 77.634
1783 0 0 50.661 0 56.690 0 107.351
1784 0 4.818 87.795 20.152 144.108 0 256.873
1785 15.510 0 90.327 83.525 115.884 0 305.246
1786 35.255 2.775 66.994 35.692 66.351 0 207.067
1787 0 2.867 35.816 36.274 38.957 0 113.914
1788 0 15.060 13.047 9.323 38.239 0 75.669
1789 5.295 22.459 32.575 16.430 58.283 0 135.042
1790 9.338 27.508 60.838 41.897 106.592 0 246.173
1791 1.562 52.500 80.685 99.204 80.072 0 314.023
1792 10.193 39.831 77.861 107.614 69.553 0 305.052
1793 0 99.525 204.866 45.876 274.759 0 625.026
1794 0 119.434 291.141 35.640 335.358 0 781.573
1795 83.838 98.461 312.260 105.055 208.975 22.698 831.287
1796 7.612 22.531 50.017 1.247 103.755 3.806 188.968
14 Om de kwaliteit van het geld Raden en generaalmeesters van de Munten 15
Gelderland Holland W. Friesland Zeeland Utrecht Overijssel Totaal
1797 1.555 11.607 22.768 0 21.552 0 111613
1798 0 1.743 47.684 16.922 45.264 0 103401
1799 0 1.838 25.058 0 76.505 0 313609
1800 22.095 12.737 119.522 0 159.255 0 201891
1801 11.287 7.957 36.179 0 146.468 0 189107
1802 6.017 5.847 36.404 0 140.839 0 199002
1803 459 4.622 0 0 193.921 0 46366
1804 0 2.419 0 0 43.947 0 147006
1805 0 1.962 0 0 145.044 0 122948
1806 0 2.488 32 0 120.428 0
57.482 111.613 103.401 313.609 201.891 189.107 199.002 46.366 147.006 122.948
4.1 Instructie voor raden en generaalmeesters van de Munten
Bron: NA 3.01.14-1207 6
Instructie nae dewelcke den Raetsheeren-Generaelmeesters vander Munte van allen Landen van herwaerts over henluijden reguleren ende beleden sullen in ’t bedienen van heure staten ende officiën
Eerstelijck de coninginne-douwagière van Hongarijen, van Bemen 7 ende regente ende gouvernante van herrewarts over ordonneert en beveelt seer scherpelijck den voorschreven Generaels, inden name ende vanwegen des Roomschen keijsers dat zij als hooffden ende superintendenten van der Munten sorge sullen dragen ende diligent sullen wesen dicwijls te visiteren ende besoucken die steden ende de plaetsen, daer men die voorschreve munte slaen zal, ende henluijden wel ende volcomentlijck informeren off den voet ofte ordonnantie van de Keijserlijcke Ma[jestei]t aldaer wel onderhouden is naer den inhouden van de instructie van de Meesters-Particulier van de selve Munte ende neerstelijck vernemen ende ondersoucken off d'officiers, werckluijden, munters ende andere bevinde henluijder devoir doen, een iegelijck soo hem dat behoort.
Insgelijck henluijden informeren off de Meesters-Particulier heurluijder comptoir houden wel voorsien ende geformeert van gelde ofte materie omme de expeditie van de coopluijden ende andere leveraers, off sij rechtvaerdige gewigte macken, hebben balancen en binquetten 8 , off hij een iegelijk rechtveerdige reeckeningen doen, alle volgende de instructie.
Ten anderen toesien hebben off de Wisselaers henluijden regeren ende gouverneren op ’t stuck van heuren laste wel ende getrouwelijck, mits betalende eenen iegelijcken de weerde van heurder materie ende billioen, ende in allen anderen poincten ende articulen, naer de inhouden van de instructiën ende ordonnantiën hierop gemaect ende te maecken.
Ende want men bevonden heeft ende noch dagelijcx bevint d'officieren van de steden ende plecken
04 De raden en generaalmeesters van de Munten
1
2
3
4
6 Deze tekst is ook te vinden in NA 1.01.02-5724 fol. 556-559. Een iets afwijkende tekst is opgenomen in NA 1.01.44-5 fol. 27-27 en 34-36.
7 Hier zal ‘Bohemen’ bedoeld zijn.
16 Om de kwaliteit van het geld Raden en generaalmeesters van de Munten 17
van sijnen voorschreven lande, luttel, noch gene diligentie ofte naerstigheijt gedaen te hebben te puniëren, straffen ende corrigeren die overtreders van voornoemde ordonnantie ende bijsondere dat die coninginne verstaet eenige van de principale officieren van deselve steden tegen d’ selve ordonnantie misdaen te hebben, d'welcke is geweest de saecke het gemein volck ende de coopluijden d'selve niet geobserveert ofte gehouden hebben.
Ter cause van dien ende omme hierinne te vorsien de voorschreve coninginne ordonneert ende consenteert den voorsz[eide] Meesters-Generaels Raetsheeren, dat sij ende eenen iegelicken van henluijden ses persoonen, luijden van eeren, hebben sullen, dewelcke macht ende commissie hebben sullen van de voorschreve Meesters-Generaels ende Raetsheeren wegen henluijden t'informeren van de trangresseurs ende overtreders van de voorsz[eide] ordonnantie ende sonderlingh van dengenen dit ambacht, negotiatie ende coopmanschap doen, ende dit om heur eijgen selffs proffijt ’t Landt vullen met quade goude ofte verboden munte ende diegene die sij bevinden sullen daertegen gedaen te hebben, sullen dat laten weten den officieren van de plecken, bij dewelcke sij die sullen doen calengieren, straffen, ende puniëren bij der justitiën ende wetten, die kennisse van sulcken gelijcken saecken, mesusen 9 ende delicten hebben, bijsonder sullen doen procederen bij vanginge van heur persoon, ende andere wegen tegen de voorschreve overtreders, alsoo zij ende den voorschreve officieren sullen sien ter materie dienende.
Ende tot dien eijnde dat justitie daernaer volgen mach Haar Maj[estei]t in den name ende vanwege als boven ordonneert ende beveelt den jugen ende rechteren, hebbende de kennisse van de inbreekers ende overtreders van de placcaten, van stonden aan met alle neerstigheijt daertoe te verstaen ende soo sorchvuldelijck als ’t mogelijck sal zijn, sonder grote figuren van processen, maer sonderlinge de waerheijt bekent sijnde, met rechte te procedueren op de poene ende verbeurte.
Indien de voorschreve juges ofte rechters bevonden worden daeraff negligent ende in gebreecke te sijn, off daervan dissimuleren in eeniger manieren, dat Heure voorschreve Maj[estei]t daerin sal doen ende versien van behoorlijcke remedie, ’t zij van henluijden aff te nemen de kennisse, die andere te committeren bij evocatie ofte andere middelen ende hierenboven sal doen procederen ter punitie ende correctie weerdich sijnde van sulcken jugen ende gebreeckelicke officieren.
Ende om bet[er] te addresseren ende bewegen de voorschreve Meesters-Generaels ende
Raedtsheeren, soo sullen sij alsoo dicwils ende menichwerven als ’t henluijden goetduncken sal, mogen vinden bij den Procureurs-Generael ofte Fiscaels van de keijser, henluijden te kennen gevende de affairen ende nootsaecken teneijnde dat sij gesecoureert ende geassisteert werden van de remedie, ende provisie des zij van noot hebben sullen, ende heurluijden ordonneert ende beveelt
5
6
8 Mogelijk een verschrijving voor ‘biquetten’, dat staat voor ‘goudschaaltjes’. Zie ook artikel 15 van deze instructie.
9 Hier zal ‘misusen’ bedoeld zijn, hetgeen staat voor ‘misbruiken’.
7
Heur Maj[estei]t dat alsoo te doene ende den voorseijden Procureurs henluijden bijstandich te sijnen ende assistentie te doen in alle hetgene dat doenel[ijk] ende mogelijck wesen sal.
Dat de voorschreven jugen, wetten ende justitiën, die de kennisse van de voorschreve saecken ende materiën hebben, zullen gehouden wesen te confirmeren heurluijder sententiën, diffinitijven ende condemnatiën, sonder te mogen verminderen, veranderen, ofte alterneren de peijnen daerinne begrepen.
Ende off eenigh officier van de keijser, als maijer, marckgrave, amptman, schoutet, burgemeesteren, schepenen ende gelijcke principale officiers bevonden worden bij den voorschreven Generaels culpabel ofte beschuldicht te sijnen, soo sullen in dien gevalle de voorschreve Generaels-Raedtluijden niet bedrongen ofte verbonden sijn die te evoceren, beroepen, nochte terechte te betrecken voor de justitie van de plecken, maar sullen die terechte stellen voor den Raedt-Provinciael van de plaetsen, diewelcke van den Rade sullen gehouden wesen justitie te doene ende administreren, gelijck ende op de peine als boven, niettegenstaende de placcaten, ordonnantiën, priviligiën, die den keijser gegeven mochte hebben ter contrariën, dewelcke om der frequentie van de misdaet ende delicte Sijne Maj[estei]t als hieraff gederogeert heeft ende derogeert mits desen.
Dat alle sergeante ende officieren van Justitie sullen gehouden wesen bijstandicheijt te doene ende obedijeren den Generaels, heure gedeputeerden ende allen dadingen ende exploicten van justitie te doen, soowel tegen den overtreders als getuijgen, opte verbeurte ende privatie heurer staten ende officiën.
Insgelijck alle personen van wat staet ofte conditie die sijn, sullen gehouden sijn te tuijgen ende deposeren voor de gedeputeerden, op stucken ende saecken aengaende de voorsz[eide]
overtredingen ende inbreeckingen op peine te verbeuren elcker reijse als sij, des weijgerende, in gebreecke souden sijn die somme van ses carolus guldens, bij soo verre sij des machtich sijn te betalen, andersints bij vanginge ende punitie arbitrale.
Dat van nu voortaan den keijser, de coninginne ende die van heuren Rade en sullen genen versien van offitijen ofte aengaende ’t stuck exercitije van der Munte, te weten als van Meesters-Particulier, Bewaerders, Proevers van der Munte ende andere houder eerst hierop te hebben ’t advies van den voornoemde Generaels op de nutheijt ende bequamheijt van de personen, teneijnde dat alle de offitiën van de voorschreve Munten van nu voortaen geëxerceert ende bedient werden bij luijden, geëxperimenteert ende gequalificeert, souffijsant ende bequaem sijnde tot den selven state ende dat
11
12 8
9
10
18 Om de kwaliteit van het geld Raden en generaalmeesters van de Munten 19
versuijmentheden van officiers geen ongeval meer daernaer en volghe ende sullen de voorschreven Generaels gehouden wesen getrouwelijck te adverteren ende laten weten van de nutheijt,
bequaemheit inde qualiteijt van de personen die men sall mogen versien totten voorschreven officiën.
De voorschreve Generaels sullen oock aensien ende toesicht hebben op ’t werck van de goutsmeden ende anderen die hen onderwinden van wercken van goude ende van silvere, te weten off sij die maecken van poinchon ende alloij daertoe geordonneert ende off sij useren van de juijsten ende rechten gewichte ende balance, als bij der ordonnantie geseijt ende verclaert is, ende insgelijcx vande juweliers, affineurs ende departeurs.
De voorschreve Generaels sullen oock gehouden wesen te geven ende oock te leveren allen den officieren van de Munte, te weten den Bewaerder, Proever, Snijder, Generael-Wisselaer ende den Meester-Particulier van de voorschreven Munten ende elcken van hen instructiën, nae dewelcke de selve officiers henluijden behooren te reguleren ende belijden in allen poincten ende articulen aengaende den dienst ende exercitie van heuren offitiën, welcke leveringe gedaen sal worden tot redelijcke costen van de officieren ende anderen, dewelcke de voorsz[eide] instructiën sullen gelevert werden.
De voorschreve Generaels sullen altoos present ende tegenwoordich sijn totten uijtgaen, verpachtinge die men houden ende doen sal van de voorschreve Munte; insgelijcx totter openinge van de busse van de wercken der particuliere Meesters, houden getrouwe reeckeninge van de gewichte ende alloij van de penningen die sij in de voorschreve busse vinden sullen goet regart ende toesien hebben opte balancen, binquetten ende gewichten van de Proever- Generael, van de grootsten tot den minsten, te weten tot het 1/16 gedeelte van een greijn ’t loot van de Proever te doen smelten ende proeven in heur presentie ende tegenwoordicheijt, ende insgelijcx ’t fijn silver dat de Proever neemt om te alloijeren de assaijen ende proevingen van goude ende dat de voorsz[eide]
assaijen rechtveerdel[ijk] gewoegen ende geaffirniert werden met groter diligentie ende moderatie als ’t behoort.
Item sullen henluijden wachten van secreet ende heimelijck verstant, ofte eenige portie ende deel te hebben in wat mannieren dattet sij metten Meesters-Particulier in heuren pacht van de
voorschreven Munte noch mit eenige Wisselaers noch andere hanterende de coopmanschap van den edelen metalen van goude ofte silvere op privatie van heure officiën ende daertoe arbitral[ijk]
gestraft te sijne ter correctie van de keijser.
13
14
15
16
De voorschreven Generaels sullen gehouden wesen hun te vergaderen soo dicwils als ’t van noden sal in de Munte van Antwerpen ofte elders daer ’t behoren sal ende alle t'samen consulteren ende raeden op de assaijen ende nootsacken van der Munte mit heuren toebehooren, indien ’t noot zij bij hen te convoceren ende roepen den Meesters-Particulier, Bewaerders, Proevers, Snijders van de munten ofte andere officiers, omme in de difficulteijten ende swarigheden van de voorsz[eide]
affairen te hebben heurluijder advijs, ende sullen de voorsz[eide] officiers gehouden wesen dat te doene als sij van de voorsz[eide] Generaels ontbooden worden op peine van drie carolusgul[den]
voor de eerste reijse ende voor de tweede reijse schorssinge van heurluijder wedden, gagiën voor seekeren tijt ende voor de derde reijse privatie van heurluijder staten ende officiën.
Op welcke instructie, pointen ende articulen boven verclaert de Generaels gehouden sullen sijn heuren solempnelen eedt te doen daer ’t behooren sal, die te ontbinden ende onderhouden ende doen onderhouden naer heur macht ende faculteijt ende dat die voorsz[eide] instructie geregistreert werden in allen Reeckencameren van de keijser in sijnen Lande van herwaerts over in een eeuwiger memorije en dat soo lange als ’t den keijser believen sal ende tot sijnder wederroepen.
Aldus geadviseert ende geconcludeert ende geordonneert bij der voorsz[eide] coninginne-regente bij advijse van de hoofde ende luijden van den Secreten Rade van Finantiën van de keijser bij haer wesende tot Brussel, den 1e dach van meije a[nn]o 1535
Eedt van de M[eeste]rs-Generaels van den Munten der Vereenigde Provintiën10
Ik sweere het officie van Generaelmeesterschap van de Munten der Vereenigde Nederlantse Provintiën wel ende getrouwelijk te exerceeren ende te bedienen, agtervolgende de ordonnantie ende instructie van den jaere XVI C XXXVI mij dies aangaande gelevert ofte die mij nogh te leveren sal werden, ende voorts alles te doen wes een goede ende getrouw Muntm[eeste]r-Gen[eraa]l der voorn[oemde] Munte schuldigh is ende behoort te doene naar uijtwijsen end vermeldens mijne provisioneele commissie.
Bron: NA 1.01.02-12278 fol. 142-142v
Commissie voor mr. Barthout van Slingelant als Generaalm[eeste]r van de Munte
De Staten-G[eneraal] allen dengeenen die desen jegenwoordigen sullen sien ofte hooren salut.
17
4.2 Commissie voor mr. Barthoud van Slingelandt als generaalmeester van de Munten
10 NA 1.01.02-12532: los schriftje tussen fol. 58 en 59, middelste blad.
20 Om de kwaliteit van het geld 21
Doen te weeten alsoo, vermits het overlijden van Cornelis van Beveren, in sijn leven Raad ende Generaalm[eeste]r ord[inari]s] van de Munten der Vereenigde Nederlanden, hetselve ampt is komen te vaceren ende mitsdien noodig is dat daertoe wederom een bequaem ende gequalificeert persoon gestelt ende gecommitteert werde, soo ist dat wij om ’t goet aenbrengen, ons gedaen van den persoon van mr. Barthout van Slingeland, ende van sijne nutheijt, wijsheijt, ervarentheijt ende bequaemheijt wij volkomentl[ijk] vertrouwende sijner getrouwigheijt ende goede neerstigheijt, denselven mr. Barthout van Slingeland onthouden ende gecommitteert hebben, onthouden ende committeren mits desen totten staat van Raed en[de] Meester-Generaal ord[inari]s van de Munten binnen de voors[chreven] Vereenigde Nederlanden, hem gevende volkomen magt, authoriteijt ende sonderling lev[er]ende ’t voors[chreven] officie van nu voortaen mede ende getrouwel[ijk] te bedienen, houdende exercerende regten ende hoogheijt van de Generaliteijt, daerinne te bewaren d’instructiën ende ordonnantiën daerop gemaekt ofte alsnog bij ons te maken op ’t feijt ende conduiten vande voors[chreven] Munten t’onderhouden ende agtervolgen ende doen onderhouden, die overtrederen te calangeren, sonder dissimulatie naerder eijsch van saken in ’t openen van de bussen ende verhooren van de reeckeningen van de particuliere Muntm[eeste]rs present te sijn ende voorts generalijk te doen al ’t geene een goet ende getrouw Raed ende M[eeste]r-Gen[eraa]l ord[inari]s van de voors[chreven] Munten schuldig is ende behoort te doen, totten wedden, eeren, regten, vrijheden, profijten, baten ende verder alles daertoe staende ende behorende. Ende dit bij provisie ende op sulke instructie als op ’t feijt vande Generaals van de Munten alreede gemaeckt is, ofte nog gemaekt sal werden. Waerop ende waerenmede ende getrouwelijk in de voors[chreven]
bedieninge te quijten den voorn[oemde]n mr. Barthout van Slingeland gehouden werd den behoorlijken eed te doen aen onsen handen ofte van den geenen bij ons daertoe te committeren, welke het gedaen sijnde, ordonneren wij die Muntm[eeste]rs van de voors[chreven] Vereenigde Nederlanden ende voorts allen anderen dien dit aengaan sal, dat sij denselven mr. Barthout van Slingeland als Raed ende Generaalm[eeste]r soo voors[chreven] erkennen, respecteren ende gedogen, den voors[chreven] staat te bedienen ende exerceren, mitsg[ade]rs te genieten ende ontfangen die wedden, eeren, regten, vrijheden, profijten, baten ende vervallen daertoe staende, cesserende alle belet ende wederseggen ter contrarie, want wij ‘tselve ten meesten dienste van de Lande hebben te behooren.
Gegeven in den Hage onder het contrezegel van de Staat etc. den 1 october 1689.
Raden en generaalmeesters
Raad & Generaalmeester Raad & Generaalmeester Raad & Generaalmeester
1689 mr. Barthoud van Slingelandt11
1693 mr. Adriaan Pieterson12
1708 Albrecht Coenen13
1709 Johan Marin van Wevort van
Ossenberg14
1711 mr. Jacob ten Brink15
1716 mr. Gualtherus de Raed16
1734 Govert van Slingelandt17
1740 Nicolaas van den Boetzelaer18
1757 Charles Bentinck19
1761
1767 mr. Nicolaas ten Hove20
1776 mr. Jacob Karsseboom 21
1779 mr. Gerard Brantsen22
1782 Dirck van den Boetzelaer van Kijfhoek23
1786 mr. Barthoudt van Slingelandt24
1795 Jan Willem Simon van Haersolte25 Johannes Lambertus Huber26 mr. Ludovicus Timon de Kempenaer27
1796 Johan Carel van Lichtenberg29 mr. Zacheus van Foreest28
mr. Cornelis van Foreest30
1797 mr. Johannes Bosscha31
4.3 Raden en generaalmeesters van de Munten in de 18de eeuw
11 NA 1.01.02-12278 fol. 142. Commissie d.d. 1 oktober 1689.
12 NA 1.01.02-12279 fol. 22. Commissie d.d. 10 september 1693. Bijlsma noemt hem tenonrechte Pietersen.
13 NA 1.01.02-12280 fol. 287v. Commissie d.d. 12 mei 1708.
14 NA 1.01.02-12281 fol. 101v. Commissie d.d. 12 september 1709.
15 NA 1.01.02-12281 fol. 185v. Commissie d.d. 7 november 1711.
16 NA 1.01..02-12282 fol. 46. Commissie d.d. 2 december 1716.
17 NA 1.01..02-12284 fol. 194. Commissie d.d. 26 oktober 1734.
18 NA 1.01.02-12285 fol. 77v. Commissie d.d. 30 april 1740.
19 NA 1.01.02-12288 fol. 263. Commissie d.d. 19 september 1757.
20 NA 1.01.02-12290 fol. 174. Commissie d.d. 23 november 1767 21 NA 1.01.02-12291 fol. 257v. Commissie d.d. 26 september 1776.
22 NA 1.01.02-12292 fol. 7v. Commissie d.d. 10 maart 1779.
23 NA 1.01.02-12292 fol. 241. Commissie d.d. 28 maart 1782.
24 NA 1.01.02-12293 fol. 37v. Commissie d.d. 11 april 1786.
25 NA 1.01.44-76 fol. 133-133v. Resolutie Staten-Generaal d.d. 18 mei 1795. Bijlsma, Archief der Generaliteits Muntkamer 36 26 NA 1.01.44-76 fol. 133-133v. Resolutie Staten-Generaal d.d. 18 mei 1795. Bijlsma, Archief der Generaliteits Muntkamer 36.
27 NA 1.01.44-76 fol. 133-133v. Resolutie Staten-Generaal d.d. 18 mei 1795. Bijlsma, Archief der Generaliteits Muntkamer 36.
28 NA 1.01.02-3679. Resolutie Staten-Generaal d.d. 22 februari 1796. Bijlsma, Archief van de Generaliteits Muntkamer 36.
29 NA 1.01.44-76 fol. 170v. Notulen R&G d.d. 29 mei 1796. Bijlsma, Archief der Generaliteits Muntkamer 36.
30 NA 1.01.44-76 fol. 170v. Notulen R&G d.d. 29 mei 1796. Volgt zijn jongere broer Zacheas van Foreest op die is aangesteld als lid van het Provinciaal Comité van Holland.
31 NA 1.01.44-76 fol. 193. Notulen R&G d.d. 24 januari 1797. Bijlsma, Archief der Generaliteits Muntkamer 36.
Raden en generaalmeesters van de Munten
