Lantsloot vander Haghedochte · dbnl

I MIDDELNEDERLANDSE .LANCELOTROMANS II

Lantsloot vander

Haghedochte

Fragmenten van een Middelnederlandse

bewerking van de Lancelot en prose

Lants oot van er

e oc ^te

Fragmenten van een Middelnederlandse bewerking van de Lancelot en prose

w. P. Gerritsen

Lantsloot vander Haghedochte

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

Lantsloot wander

Haghedochte

Fragmenten van een Middelnederlandse bewerking van de Lancelot en prose

Uitgegeven met inleiding en commentaar door W.

^P.

Gerritsen

met medewerking van A. Berteloot, F.

P.

van Oostmm en

P. G. J.

van Sterkenburg

Noord-Hollandsche

Uitgevers Maatschappij, A g

mster

am Ox or New

Yor i1987

York, 9

MIDDELNEDERLANDSE LANCELOTROMANS II

het Bureau Basisvoorziening Tekstedities der Uitgegeven on er auspiciën van t g e ste

mie van Wetenschappen

i se Akade v

Konin e Ne er an Koninklijk

Groningen; S. Dresden, Leiden; A. H. F. van Blok, Gr Begeleidingscommissie: W. o , g , , ,

• Gerritsen, Utrecht; e t^ E. K. Grootes, Amsterdam; F. J. van In gen, E s an er Gent; W. , G ,

P.

Ge , ^ , , g, en Groningen; M. A. c en e e-van der Dussen, Utrecht;

Amsterdam;H. Koo s G

roni S v

W. R. ^

Koops, P g, ,

A. L. Sótemann Utrecht ,

©Koninklijke A emie van

n e i 8 Nederlandse Akademie

va eze uitgave g 1987

Wetenschappen Amsterdam ,

Woord vooraf

Ditoe

brengt de g

eerste

editie van de Middelnederlandse

ne er

an se Arturroman L

an s ot o t van- der Ha e oc te een

fragmentarisch overgeleverde van e O

g ,

g- u

ranseot

p rozaroman over Lancelot

uit

het t begin van de dertiende ee w, e g eeuw, die het

eerste

deel

vormt

van erote cyclus g cY

Lancelot en prose – La Queste del Saint Graal – Lap ^S Mort le roi Artu.

De

Lancelot enrose p

heeft e t

een

belangrijke ri e vernieuw gJ vernieuwing van de ro- g v mankunst in e

_g ui

en werd in vele Europese Pese volkstalen en ve taa . vertaald.

Tenminste

drie maal is het omvangrijke wer in het Middelnederlands overgebracht; van deze drie verta-

in en ewer in en is de g

g Lantsloot van H ^{oot er} a e c e,_g o t

uit ut het midden van dedertien- v de eeuw, waarschijnlijke vroe ste.

^ g

Aan de ontdekkingen de identificatie van de Lants oot-

ra

g menten is de

i

naam

van de

Duitse

g e

eer

e Friedrich Meuser verbonden, on en die in ^

1939

939

te Ma

r u r promoveerde g p e op p

een

getypte dissertatie g Yp

waarin

hij J

een

dertigtal e t g

ta

door hem evon gevonden fragmenten – g g alle afkomstig g

uit een

veertiende-eeuws handschrift waarvan sc t waa van ook a eerder enkele

resten aan

het licht

waren

g e omen – nauwkeurig beschreef w g e c ee e t en ten opzichte van de

Franseron te st

situeerde. Zijn plan, ,

een

editien e L t t- van

an s o0 ^ra menten te

e-

g J

Pg

zorgen, heeft hij g ^ J

niet

kunnen verwezenlijken. In I

¹⁹⁵⁴ ee t Maarte

J Draak de aan- dacht van de Arturisten op de nog onuitgegeven p gg tekst gevestigd, e

i

g e n s sinds in F.P. van Oostrom in

1981 9 81 een

studie ove de bewerkingstechniek over stec nie van de dichter heeft e g gp u i- ceer ^

staat

vast dat de

Lantsloot van er Ha e oc te een

centrale plaats in de ontwi

Nederlandse

g p -

e in s esc gg

ie

enis van de

N

Arturroman tu oman heeft n enom ingenomen. De hier g e o en editie, die het complement vormt van v t

va

Van Oostroms stu e w studie, wil deze oei-

g ^ P ^

ende middeleeuwse roman toegankelijkm nrz maken

voor

moderne lezers en on e o onderzoekers.

De versc i'nin van dit boek heeft lang op zich laten wachten. Nu het tenslotte J g g p het licht ziet, voel ik debehoefte, a , en die mij J en bijgestaan in hetjarenlange Jg gevecht

om

de

vereiste

precisie en betrouwbaarheid e- g P ouw

aa

ei

te

bereiken, mijn grote J g

er ent

i' ei te

betuigen. Mi e 'n

e

drie e mede-editeurs, iteurs van wie vooral Van Oostrom

een

we -

J g Mijn ^

zen i'

Jgeleverd aan ontwerp en uitvoering van de editie, dank ik ebijdrage ee t

er

a P g e

voor

hun solidariteit en une u. De toewijding en de vriendschap van g J v sc

va

vele ande-

e e

g p

re

trouwe

e p ers van het

eerste

en het laatste

uur –

ik zal geen namen noemen, g ee

na oe , ^uit

angst dat ik iemand g

zou

overslaan heb ik als

– een

kostbaar geschenk ervaren. Het g esc e grootste aandeel in de voltooiing van

g g v het werk heeft mijn J

^vrouw

gehad. Aan haar ik dit boek opgedragen.

e

W.P. G.

V

Voor Gisela

Gsea

Inhoud

I

3

Litteratuur ijst J

^Ix

INLEIDING

I

Geschiedenis van het onderzoek 3 M. de Vries (1882-1883) 3

De Vreese ( x933) 5 Meuser (1939) 9

De Maatschappij ( 1947-1955) II Maartje Draak (1954-1955) 13 Heeroma en Persijn (196o?-1975) ij Sinds

^{197z 18}

2

Het handschrift

²¹

De vervaar i in van hethandschrift g g

²¹

De functie van de tekststructurering 31 g 3 Dera menten g 37

Overzichtstabel L s- r e ant oot a menten g

⁵³

De opbouw van de codex P w co 54

Schematische reconstructie van teva ecoex Enkele aspecten van spellingen taalgebruik61 p Hete rui van i en j 61 g J

Hete rui van u en v 62 g De abbreviaturen 63

Tabel van afgekorte vorm n e 6 64 Tabel van Romeinse cijfers e Ro J s 68 Het taa e rui g 7 o

Sc rij varianten 70 J 7

59

VII

Woordenschat

7²

Lo

Lokalisering

73

De editie

4 75

Verantwoording van de methode 75 g De constitutie van e t e e te st8 7

Vervaagde,beschadigden g, e we weggevallen eva en tekstgedeelten 81 Het raamwerk vanitie 8 ee 83

INHOUDSOVERZICHT

87

TEKST MET COMMENTAAR I09

REGISTERS ¢61

Register van personen en geografische namen

463

Register op de inhoud 471

Register op de verhaaltechniek

475

Register op een deel van de woordvoorraad 477 Register van rijmen 485

Lijst van mogelijke aanvullingen op het Middelnederlandsch woordenboek _Sis

Litteratuurlijst

In ezeijst zijn opgenomen: metletterafkortingene J J pg et aangeduide g middeleeuwse werken e en hun edities, tijdschriften en woor en oe n alsmede teksten en studies e, a me ies waarnaar door middel van verkorte titelbeschrijvingen or wordt verwezen. r

De Lancelot enrose: tesversies en edities

H Le roman enrose de Lancelotp Lancelo du Lac. Le c e coned la charrette.t de r tte. d. a Gwenethe Ed. par P Gw tn h Hutchings.Hu h n s. atc P-g ris 1938 foto r. herdr. Genève, i . Verwijzingregelnummers.

J

met apagina- en

93 g 974g p

Metevol d door een deel- enpaginanummer,wordt verwezen naar de uit Oud-

u wo dt ve wezen aa d passages O

^ pg ag g p g

franse LP-handschriften, oopgenomen in de inleiding tot dl. II (1849)pg g van Jonckbloets uitgave49 g van de Lancelotcompilatie (LC).p

K De Middelhop duitse g prozavertalingp ta g van LP. Geciteerd naar: Lancelot. Hrsg.g ReinholdRen ld Klu e. dln. Berlin, I 8-I (dl. III is ter perse bezorgd door Gabriele Schieb). Deutsche

te rse b o d oo G b Sc

g 3 ^ 94 974 p g

Texte des Mittelaltersa 63. B' verwijzingen wordt de letter K gevolgd door deel-,

verve z n en wo dt d ette ev door

4^ 47, 3 Bij J g g g

a ina- en regelnummer van de editie-Kluge.

pagina- g g

LC De Lancelotcompilatie. p Geciteerd naar: Roman van Lancelot Xlll e eeuw). N aar het eenig- bekende handschrift der KoninklijkeBibliotheek, c eo eza a pg g v n het Gouvernement Go uit gge .

door W.

J

.A.0 1 1846-1849. wordt de let-

nckb pet. 2 dln. 's Gravenha ge, 18 618 . In verwijzingeng ^ 4 49 J g en wo na ters LC het boeknummer van elot m it i (II, III of IV) vermeld, gevolgd door

n de Lanc co at e I e

P >g g

het/de versnummers .

LH Lantsloot vanderhe Ha g ochre. Verwijzingenwz J g in en naar de versnummering van de aa eve u g nd onderhavigeonder ave editie.ge LL De niet-cyclische cY versie van de Lancelot celot en prose. ec p GeciteerdG te rd naar Lancelot do Lac. The Non-

Cyclic Old French Prose Romance.Y mance. Ed. by Elspeth Kennedy. Y p Y 2 dln. Oxford, i 980. Naar LL wordt verwezen meta ina- en regelnummerspg geinummers van d Ivan de dl.editie-Kennedy.

LP De Lancelot enrose. De Oudfranse dfransgeciteerdin H, M

e roman wordt naar de n deze lijst bijJ J M, S en W vermelde integrale of partiëleg pa t ele ^edities.

Lancelot. Roman prose

nc Roma en ose du

Xllle siècle. Edition critique ar Alexandre Micha. din. Paris-

p tpar 9

Genève 1978-1983. Textes littéraires f a es ran ais. De letter M wordtwo dt bij verwijzingen evol d

^ Jgevolgd

door het deel-, hoofdstuk-tu en P g ara raafnummer van de editie-Micha. Naar de paralleltekstend P in dl. III – die dezelfde hoofdstuk-

oofds ken a ar r f aa nummeren hebben bben als de corres corresponderendeoude nde

P g g p

in de delen I en e II – wordt verwezen door middel van paginanummers.

passagespg

IX

fragmenten Middelnederlandse r

De Rotterdamseen van de Middeln ozavertal naar:

Rprozavertaling van LP. Geciteerd naag P g

i Lancelot.

Orlanda Soei Han Lie: The Middle Dutch Prose of the A StudyY Rotterdam Fragments8me ts

r Dutch Lancelot e

Their Place in French, German u c en

The P ce the en h e n and D prose i

and c G ma a , p ose Tradition. With anedition

- 1987. Middelnede

the text. Amsterdam Oxford- ew York,Middelnederlandse Lancelotromans III

of t Ns , a III.

Ed. from M

Version of the Arthurian Romances. E Manuscripts in the British Museum

u ate Ve n t A thu an Ro t n t

S TeVVulgate P

r Sommer. Index. Washington, D.C. 1908-1916. Carne ie Instituti b H. Oska So Y . din. + Ino7 g > D.C.,Institutiong

. L'Estoire del 1

I o el Graal; dl. (1908):

of Washington Publications, ^ nr. 74. Dl. I 74 9 9 Saint Graa ^ I o89

'(1912): Le Li d L

V vr L lot el a

L'Estoire Es e de Merlin; dln. III I ^ I 9 Io ^ IV I IIe de Lancelot9 ,,1 . VI Lac; d.

Les Aventures ou la Queste ^del Saint Graal, La Mort le Roi Artus; dl. VII, Supplement (1913): Le

, > > pp

' to Volumes I-VII (1916). De edi ie-Sommer wordt hier L re Art Index of Names and Places Veditie-Sommer us n x Name,

York, 1979, waaraan in dl. I een inleiding door geciteerd naar de foto r. herdruk, New o e

g fotogr. ^ 979^ g

Index of Names and Places met gewijzigde a i-

H is en waarin de N

W.T.H. Jackson s toegevoegd d w

g g g J g pagi-

is opgenomen in dl. VII. Ing pg verw'zin en verwijzingen

i

wordt de letter S gevolgd door het deel-g g deel-, a ina- en regelnummer van de editie-Sommer.

pagina-

Wn Lancelot l L c. Versuch einer kritis h n Ausgabe nach allen

W Der e altran stsheProszo c Prosaromana magvondel a e c e c bek a t nn enHandschrifteno r Gerhard Bráuner Hans Becker, Heinrich Bubinger en Anton [door , , g Zimmermann, ll n r mae promovendi van Eduard Wechssler]. din. Marburg an der Lahn,po ov 4 g ,

gevolgd door het deel- 1911-1916 niet verder verschenen). De letter W wordt in verwijzingen g g

ena inanummer.Pg Overigeletterafkortingeng

A schr . M PH Het `Afschrift-M - eu s Pe er r n si J - Heer o ma van de LH f a mente Zie hierachter,1' - r g^pn. e ei n p.Inleiding 18 en. 83,p 3^ n. 3. Exemplaren van 3 p dit voor computergebruikewerkte p g en van woordindices voor- zi ne afschrift berusten in het Instituut voor Nederland Lexicologie te Leiden en in het

e a s ^ t b uste N g

foto-archief van de Sectie M d e dMiddelnederlandse i d lne Letterkunde van de Vakgroep Nederlands aan de

t g p

Rijksuniversiteit te J Utrecht.

B Société i r 1 Bulletin of the Inter-

BBSIA o ete Internationale n Ar hur nn Bi o ht a

S Bulletin Bibliographiqueli a gpq r hi ue de la a S ci l e o ale t ie e gpa c national Arthurianrta nSociety.

` - ' met het jaar 1300). Uit e.

CG ^Het van Middelnederlandseer and e teksten (tot en me C et Cor us G sselin . Corpus an Mt n s

J ^Uitgeg.

Y g ^

voorzien door Willy Pijnenburg.

door Maurits Gysseling t G eY g m.m.v. en van woordindices o d Y J g

' Literaire ..

eeks I Ambt i k bescheiden. dln. s-Gravenha e I Reeks II: Lite at.

R . el e^ 9 's-Gravenhage, 1977;

dln., 's^ -Gr vena ha e 1980-....g^

Onveranderde herdruk van het woord sterne MHW W J. Verdam: V da . Mdt elne er lan dshc handwoordenboek. en

af opnieuwbe erk d orC.H.Ebbinge Wubbe. 's-Gravenha ge, I 2. bewerkt o C

g g ^ 93

,

. van. n der V r an e der Kley: r Kle e m Mt elne e rl andsch handwoordenboek, Su .

MH ^ Voort van d Y Verdam Supplement.

Su 1. Leiden-Antwerpen, 1983.

pp p ^

Med. Mededelingen rKoninklijkee erla lin Letterkunde.

. der N n se Ak de e n ete h en Afde

da rn t van Wetenschappen, aPp ^ ^Afdeling

KNAW Nieuwe reeks.

MNW E. Verwijs en J. Verdam: Mi e ne er a s 1 's-Gra enha e 1885-1952.

n c wwoordenboek. II dln. oor v

Verwijs g ^

Ntg g De nieuwe taalgids.

Retr.W b.' - B. van den Berg: Retrograad Re woordenboek n o Middelnederlands. s Gravenha er nds I 2.

eh ee a

van het i eln

an e M , 97

g g g

Mnl.

SpL P Spiegel er Letteren.

TNTL Tijdschrift voor Ne lan scheta -der al en letterkunde.unde.

WNT Woordenboeke dere Nederlandsche landshe taal. aal. Bewerkt door M.e.a. ... dln.de Vries, L.A. te Winkel t d 's-Gravenha ge enz., 1882- ... .g

Teksten en studies

Berg,g , van den, ,xis Inleiding din to g totdeMiddelnederlandse s Ynta ,Groningen, 97^I .¹

Caene em R. C. van Geschiedenisg , van, Ges c ents van het strafrechtst a e ht c in VlaanderenVala de en van de de o rr tot de I 4 e eeuw.eeuw Brussel, 1

. Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamsewetenschappen,ke aamse Academie voor , 9S4 g J

letteren en schone kunsten van België.Klt v Klasse der Letteren, nr. I

, 19.

Carman, .N. A Study o the Pseudo-Map r

u o Ma Cycle o Arthurian Romance. Lawrence I

, J.N., _{p y} a ce w ce (Kansas),_, 1973.

Draak, M. De Middelnederlandse verta n en v proza-Lancelot.

l^ ^van deroste dam A r 1

> >g , 9S4.

Med.KNAW 17, 7, no. (ongew. herdr.. Amsterdam, 7 g • , 977 1 . Afgekort: g Draak ^I954.

Draak, M. Oude en nieuwe Lancelot-problemen, de n , , en noodzakelijkheid van lezen. eli J n z .Amsterdam, 1976. 39, Med.KNAWN W no. 8 Afgekort: Draak 1976.8. g 97.

Duinhoven, A.M. Bijdragen tot reconstructie van de Karel ende Elegast. Dl. I, Assen, 1975;, , J g ^{g , , 975, dl} dl.

II Groningen, I 81. Neerlandica Traiectina 21 en 27. Afgekort resp.: Duinhoven 1975 en Duin-

e .. D ho en D

II, g, 9 7 g p 97S

hoven 9^{1 81.}

Franck, Johannes, , , Mittelniederldndische Grammatik ram mit L esestuc " ken und Glossar. G a. n^2. neubearb. Aufl.

Leipzig, ¹9 10 foto r. herdr. Arnhem, 1967). Afgekort: Franck.g ,97 g a

Fra ier, Jean, Etude sur La Mort le t o i Ar u. Roman IIe sie 1 siècle. Dernière partie De nie e e du aLance-

R t Ro du XI c e a

Pp > > p

lot enrose. Troisième édition revue et augmentée. Genève, 2 Publicationsromanes et

t ente Ge eve .

p g , 97

fran aises o. Afgekort: Fr ^ 7 Frappier 1972.pp r 1972

Fra ier, Jean, Amour pp > > courtois et Table Ronde. Genève, 1973.Genev , 973 •^ Publications romanes et fran aises 126. Afgekort: g Frappier pp 973I .

Gerritsen, W.P. an n'ca i ' er in the Middle Dutch Lancelot

d I d^ t ons for Oral Delivery t e dd

, •,y

Manuscriptanuscr t The Hague, K.B. 129 A p g ^ ⁹ Io . ' In: Neerlandica manuscripta. Litterae p r textuales, text ^ EssaysY resente to G.I. Lieftinck, vol. III. Amsterdam, 1976. .-

presented s , 197 p. 39 59.

Gerritsen, W.P. OrlandaS.H.Lie,, , 0 S. e. P. v n Oostrom,, van m` , Le Lancelot en L c prose et ses traductionsp mo en-néerlandaises' . In: L n _Y a g ue et htte'rature ran ^ aises du M °Y en Age. Etudes réunies parg ^p

r in artikelen. Een

i Arturistiekk t

R.E.V.Stuip. Assen-Amsterdam, p , I ^1978. p 39 498. p. 39-49. (Ook verschenen in A s e

bundel fotomechanischdel fotomechan sch herdrukte studies over Middelnederlandse Artu o ans rr m . Met een biblio- grafie van de Middelnederlandse Arturistiek sinds 945 I . Samengest. door F.P. van Oostrom,g ^ Utrecht, I 8. p. 137-147.), 97 p

Gerritsen, W.P. en F.P. van Oostrom, 'Les adaptateurs n' , , Les ada t p eerla da du n is Lancelo - raal G aux rises avec le procédé nary if at des omans ar h r en en romans arthuriens t u prose'. In: e os ' MélangesM es de 1a ulangue et littéra-

p P P g g

ture an aises ^ du M °Y en Age ge et de e la Renaissance o e a Charles ouloofferts t' Foulon. n T Tome II (= — MarcheMache Ro-

a Ca

mane Mediaevalia , 8o tome e XXX, 3-4 ^34 (1980),1 9 8 ,p p. Io -II . S 4 Afgekort: g Gerritsen/Vane' Van Oostromrom 9

I 80.

Gerritsen, W.P. `Wat is hoofsheid?n ouren van een middeleeuws cultuurverschijnselCo t '. In:J Hoofse cultuur. Studies overr.een aspect middeleeuwse cultuur. Onder red. van R.E.V.t .E.V. StuStuipn

van R P

C. Vellekoop. Utrecht, p , 18 9 3 UtrechtseUt echtse bijdragen t d J g tot de mediëvistiek I. p. 2 - ed p 5 4 oen i S7-160.

XI

r imas A. . e e Dictionnaire ' ' nfrançais' milincte us au e d "e

G , ,jusqu'aula u u uXIVe siecle. Paris ^Paris, 1 6.

an M. .M. de, `Van Ridders A ite' In: Leuvense bijdragen. '

Haan, R dders b.. uve a n Tijdschrift voor Germaanse

dsc r^ t o G aa

, , J g J n

' lo ie i I p. II -

F110 I

Filologie 55 97 ^ p S 3S.

r' Elegast, luisterend ele n.

H eroma K. o ia n t en a ze Leiden, (overgedrukt Heeroma, ^Moriaen, LantslootLe den 1973 g,g , 973 ov ed ukt uitg t TNTL 89 (1973),9 973 ^ p 81-256). p. 81- 26.A Afgekort: Heeroma g 1 .973

n e spraakkunst. Gronin en k: n t H lten . i ^{r a} sc ^1887. Afgekort: ort Van Helten. en.

Helten,, van, M ,Groningen, elne e. 7 g e .D. `De Arturistiek: een "wout sonder genade". Beschouwingen over de Roman

Janssens, J.D., g g

van Walewein, Die Wrake van Ragisel, de Roman van Ferguut, de Lancelotcompilatie en dew , W ake va g , g , p Roman van de Ridder metter Mouwen' . In: SpL 21 I p. 296-318 en S L 22 I 80

p 979,p p 9,

p. 47 7•-6

Karel .' uitgave van de Middelnederlandse teksten kst it Ka ende Elegast.gs t Diplomatischeip tts hema c g en e te u de

rlm 'net- m' ti . door A.M. Duinhoven. Zwolle, 1 6 Zwolse drukken en Ka ei co tila e Bezorgd d p g w , 99 w. o se d k herdrukken 62.

Karel ende E e . ast U t e even doo A.M.Uitgegeven door . Duinhoven.'- r s G aven a e 1982. NijhoffsNeder-h

N N

g ggg^ 9 J

landse Klassieken.

Kealy, Dowry of Women Religious. A Historical Synopsis and Commentary. Washington,

C a

Y> > Y g Y g,

DC., , 1 94 1. The Catholic University of America. Canon Law Studies y I .34

Kennedy, Elspeth, Lancelot and the Grail. A Study y, p , S Y of the Prose Lancelot.Oxford,o ce 9I 86 .

Loey, A. van, y> >I, Middelnederlandse M lae d ve b druk. spraakkunst. Dl. I Vormle r. 7 ,e r. rukGroningen, 974I . Dl. II Klankleer, 6de herz. uit g. Groningen, II, ,Van g^ I 1. 97YAfgekort: a L o I en an e Y Van Loe II.

Lot, Ferdinand, Etude sur le Lancelot en prose. Nouvelle édition, au men ée d'un septième a-

N t

, , p ^ g P p

endice du à Myrrha Lot-Borodine. Paris, I . Bibli thè ue o de l'Ecole des Hautes Etudes.t

p y , 954 q

Sciences historiques et hilolo i ues. Fasc. 226. Afgekort: Lot q p g q g r19542.

Maerlant, Jacob van, Merlyn. Naar het eenig bekende Steinforter handschriftuit e. oor .

N e e te door

, J guitgeg.

Vloten. Leiden 1880.,

Maerlant, Jacob van, Historie van den , v , o a e Ga u Grale und Boek van er 'n . o v Mlie a d StNach der Steinfurter Hand-N schrift hrsg. von Timothy Sodmann. Köln-Wien, g Y d o W ,9I 8. ieder eu che Studien 26.o N d ts S

Mak , . R . , het or^caal lossa iu Asse glossarium. Assen, g mN, 1959.J 1 . Taalkundige bijdrageni' r en van Noord en Zuid g 12. Meuser, Friedrich, L , , a nts 10o t van de Ha h d c der g e o hte. Bruch tu k eine neuen itteln s ce eines m i r" ede an i schen Ar- tusromans. Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktor grades der Philosophischen Fakul-g g g g p tat der Phili s-Universit^t zu Marburg. 0 he vers van het titelblad: `Als Dissertation an-PPOp t verso t b

enommen am 25.11.1939. Berichterstatter: Prof. Helm. Tag der mundlichen Priifung g: 19.12.1939. Vervielfál i t mit Genehmigung der F k á' Getyptt g G g g u d a ultt.Gt t met vier doorslagen. Afyp tvie d g

ekort: Meuser r

g 1939.

Oostrom, F.P. van, 'Origineel, vertaling enbewerking: ech in Lan elot en r e Lan-

een gevecht c prose,

, g, gg p^

celo t rntlco p a tie en Lantsloot van er Ha Haghedochte'. g he cht . o e In: Ntg g 7 72 (1979), p. 2979 ^ p 3 334•2 -

Oostrom, F.P. van, , , Lantsloot van er Ha e g h oc hte . Onderzoekingen0 e z e t e n ng over eenove enMi en e n eMiddelnederlandse e-ed a werkingg van Lancelot en prose. With a SummaryP in English. Am ter m- xf - Y,ns da 0 ord NAmsterdam-Oxford-New York, 1981. Middelnederlandse Lancelotromans I. Afgekort:an 9 Van Oostromostrom r .981

R eY naert Van den vos R eY naer e. Dl. I, Teksten. Diplomatisch uitgegeven naar de bronnen^ P vóór het jaar J I S oo door W. Gs Hellinga. Zwolle, g w , 9S 21 .

Ruberg, g> Uwe, Ra um and im Prosa-Lancelo t. Munchen i 6 . Mediu, 9 S Medium Aevum.um.

Philologischeg the Studien 9.9

Sterkenbur P.G.J.van, g> G. 'De lokalisering van de Middelnederlandse Artug Arturroman Lantsloot vanderan terleenburHa hedochte. een voorstudie'. In: TNTL g N 98 9 ,p 3 818(1982), 1- 2. Afgekort: Van Sg g 1982.

Stoett, F.A Mid elnederl n he spraakkunst., . , a dsc p akkunst. 3e herz. dr. 3 d. sG's-Gravenhage, 2 foto r. herdr.ravenha eg,93 (fotogr.

's-Gravenha e, 1971). Afgekort: Stoett.

Thalhofer, Franz Xaver, , , Unterricht undU ne dBil ndu im Mlttelalter Munc eg Mittelalter. hn I,9 1928. Sammlun Kóselg

I05.

Vreese, W. de, `Oude en nieuwe Middelnederlandsche fragmenten. I. Roman van Lancelot'.

, g

In: TNTL 2 I p. 289-300. AfAfgekort: De Vreese 1933.V eeI

5 933 ^ pg 933

Walewein Penninc en Pieter os ereter Vostaert, t DeBeste van Walewein en het schaakbord. Artur-epos uit hetJ W sc p

be in van de I g 3 de eeuw. U t Uitgegeven,gg ven verklaard den ingeleid door G.A. van Es. ^ g 2 din. Zwolle, I 957. Zwolse drukken en herdrukken 26 a en b.

XIII

Inleiding

1 Geschiedenis van het onderzoek

M. de Vries (1882-1883)

In april 1882 ontving de Leidse hoogleraar in p g g e Ne e an se taa en letterkunde Nederlandse taal- Matthias de Vries een briefvan zijn Heidelbergse J er se collega, g a, de germanist en roman g g romanist Karl Bartsch.'Vere rter Freund',

^

deze,

Ich sende Ihnen inliegend ein paar Pergamentstreifen, elche mir K. Goedeke

g

p g ,w

2

zur Veraf fentlichun nach Belieben geschickt hat. Ihnen fault es leichter zu ermitteln, woraus sieg g ,w sind and das fehlende zu er _gánzen. Machten Sie dies nicht in der Germania thun? Dann hátte ich doch auch bei dem Anlass einen kleinen Beitrag von Ihnen.3g

O de suggestie, de inhoud van de fragmentjes , in es n et door Bartschgeredigeerde

oo

a

tsc

Op

gg g J

tijdschrift

Germania

bekend te maken, is De Vries niet ingegaan; hij heeft kennelijk

, es et e ,

J J

gg

de voorkeurgegeven aanpublikatie in een Nederlands ti' J J

sc ri

t. De derde jaargang

g g

(1883)van et Ti'

_J ^{sc r} t

voor Ne er

an sc e taa - en etter un e o

open en t met een 6 63 a- en tellende i' ra e getiteld `Mi e ne er an

sc

e fragmenten, medegedeeldoor

JJ bijdrage,

g ^

M. de Vries' eendriedelig

arti

e waarvanlaatste

stu(p.-6 ewi'

is aan

,, w het59 3 gewijd

'Eenfragmentje an van het eerste

oe

van den Lancelot'. De Vries zet La

ce

t

^uiteen

hoe hij J via

Goe

e e en Bartsch in het

bezit was _g

e omen van

`twee

stukjes perkament[...] J

p

iei' aar tot een Mi e ne er an J

sc

gedicht haddenbehoord.' Hi'beschrijft ze

g

t J o. 6o) als volgt: `Het zijn twee smalle reepjes, het

pp g

zijn

p

J

^ eene

iets korter dan het

ande-e

re en die, naast elkandergelegd,aan weerszijden een gedeelte van

, , w

J

g

e

eene

kolom

uit-

ee

o

ma en.' Welke zijde van de aaneenpassende ree 'es tot e recto- en welke tot de

_J

reepje

^ver-

e van het oorspronkelijke va t

oo

s on e

i

e blad had behoord, kon De Vr es n et Vries nietbepalen; in zijn

J J

>

zijn

1 Karl Friedrich Adolf Konrad Bartsch18 2-1888 was sinds I I hoogleraar 3 w 8tee7 Heidelbergn stichtte daar het Germanisch-romanische Seminar. Vana 1869-1887 redigeerde hij het tijdschrift9 7 g J i J Germania.

2 Karl Friedrich Ludwig Goedeke Go de e 181 188 was sinds- nds 1873 buitengewoon hoogleraar te

g 4 7 73 g g

Gattin g en leefde daar als s hlich c ter Pr vat elehrter . H i g ' HijJ wordt in de Allgemeine Deu cg Deutschee Biorahi e d (dl. Io beschreven als een zeeree hulpvaardig man, die zonder aarze e w afaarzelen weggaf

Biographie 49, 1904) P g , gg

`was immer er noch besass von alten A schrif e b t n and Auszu gen.'

3 Bartsch' brief aan Dtsch b De Vries wordt bewaard in het omslag van het fragmentat zich thans

et dat

onder de signatuur Ltk. 1 2 in de Universiteitsbibliotheek te Leiden bevindt.g 7S

3

Fragment U/V (F.2iV). Leiden, U.B., Ltk. 1752.

uitgave liet hij de tekst op de best leesbare zijde, g J p J e 2

2 t

en dele e gehavende g e ve z verzen(de

verzen

16o- 18i fragment

U/V in

deze editie), voorafgaan. andere zijde, 'die

U Op a e zi

3 3 ^ g g P de J ,

vermoedelijko den houten band van op

een

boek geplakt gp t was geweest', kon De Vries g

'

aanvankelijkeene enkele letter' lezen, maar door de lijm voorzic ti met warm J 'voorzichtig g water af

te weeen

en vervolgens g

een reagens g aan te

wenden' slaagde

i' erin een

J aantal woorden (behorend tot de

^verzen 3 39 3

i

-

i 59

>

fragment

_g

UV

U/V,

in deze editie) e

te

ontcijferen.

Deersoonsnamen p

Artur, Morgane e

n L

Lantsloot

in de tekst van n

va

era fragmentjes e- g

ment

J den De Vries,

zoalsi'

J p op p. 62 meedeelt, p ee

^t

'terstond a aan den

Lancelot

denken'. en en

^baar-

meebedoelde ^i'

J de Middelnederlandse vertaling-in-verzen van de

ranse

roman- cyclus

in Oudfranse

c us

Lancelot en prose - La Queste delSaint Graa - La Mort le roi Artu,

die in de 1849

jaren 1$ 6 tot 18 onder de titel

Roman van n Lance elot ot

door W.J.A. Jonckbloet was

uit e even. Jonckbloets editie berust op het Haagsehandschrift K.B. I2

_gg

4

p g 129 ^A

10 de zogenaamde Lance otcom i atie P ,waarin het tweede, derde en v e vierde boek van deze vertaling zijn overgeleverd. zijn over e eve .Van g e tekst van het ontbrekende ene eerste boek was in 188 1883 (en is thans) niet meer dan een n klein fragment bekend. g In de 5

5

inleidingtot het twee e deelvan zijn J

Roman van an Lancelot

geeft Jonckbloet een u tv g uitvoerig in g ou sover - zic t van eter oren tekstgedeelte,e an sc ri ten v -

o basis van enkele op e Franse, waar uiti' soms omvangrijke assa es Jpassages citeert. Dit in ou sove c inhoudsoverzicht van Jonckbloet heeft het De Vries mogelijkemaa t de door hem uitgegeven tekstfragmenten te i enti i- g ceren: één ervan bleekte corresponderen met een door Jonckbloet op p. LXXIII sa- pp men gevatte passage uit de Franse

_g

p assa

g

tekst; de tekst op de P andere zijde a ie J moest in dezelfde om

omgeving worden gesitueerd,

_{g g}

g de precieze plaats ervan liet zich met behulp van p p p Jonckbloets résumé niet vaststellen.

Van de Oudfranse

Lancelot enroe s

was in 1883 nog geen integrale w 3 0g g editie g ra e e beschik- i - baar. Het was echter wél mogelijk,zic een volledigervan beeld de inhou in te vor- dan alleen op grond van Jonckbloets Roma

_pg n van Lancelot. In

de jaren 1868 tot J 18 had Paulin Paris immers in vijf delen een moderne vertaling/bewerkingvan e 77 J

c us laten verschijnen, getiteld Le

s Romans de la Table Ronde, mis en nouveau an -

cyclus J ^

g ^ ga

e.

Als De Vries dit werk hadgeraadpleegd,zou i' e en kunnen vaststellen, dat

g

hij

het mineroe leesbare Middelnederlandse tekstfragment, at hij op p. 61 van zijn

_g

J

pp

J

e 6

arts uiteet vooraf moest gaan aan het op p. uitgeeft, g pp

6o

gedrukte ra ment. De verzen fragment.

van het recto, de verzen 160- 181 van het verso van het oors ron e i'

3139-3159

J ^ 3 3 p J -

ke bladafkomstig.

Had De Vries ook kunnen ontdekken dat de door hem uitgegeven tekstfragmenten r n van een handschrift dat een andere vertaling van de Oudfranse overblijfselen wa e v e a sc r t a e v g

romanin de n evatte dan La ce otco m i atie is overgeleverd? De test bevatte slechts p sec twee, nauwelijks ewi's rachtie aanwijzingen die hem in die richting haddenkun-

_w

J J g^ J

g

g

r Lantsloot,

in van de in de Lance otcom i e pen leiden: de namen

Morgane g

en

Lan s oo

plaats p v p ati

vormen Mor

u ne e

n

Lance loet.

Waarschijnlijkeet De Vries deze ver- gebruikelijke g

i a s norma e varianten, zoals die te verwachten waren in een ander

schillen beschouwd , s

i' afkomstige thans Lei- handschrift van dezelfde tekst. De uit zijn nalatenschap J a a p g e en ans te denbewaardera menten zijn degeschiedenis in e aan a s fragmenten van het eerste

_g

J ingegaan g boek van de Lance otcom i atie. p

De Vreese (1933)

Vijftig jaar laterpubliceerde J

gJ Wi

em e

Vreese in

de sae jaargang(1933)vanet Tijd- S J g g

schrift voor N e a e r n sc e taal- a e en letter un e

een artikel getiteld 'Oude en nieuwe

^g

4 Roman van Lancelot XIIIe eeuw), Naar het eens -bekende Handschrift der Koninklijke B-

l

g J

bliotheek op gezag van hetpg g uitgegeven door W.J.A. Jonckbloet,'s-Graven- ha ge, g ^ 1846-1849, 2 dln.

5 Handschrift Brussel, K.B.,> II II .Het 396 verzen tellende fragment is onder de titel 'De115-3.S 3 39 g ` D ridder met de kar. Fragment' i o r

uitgegeven e even door C.P. Serrure in Vaderl n h 1861

g g a sc museum 4 ,

o - 2 . Vgl. Draak, Mn . l v e vert.Proza-Lancelot, - .

3 3 3 3 ^{^6, noot}

p gp. S

6 Paulin Paris: Les RomansT la Table Ro Ronde, misis en nouveau lap a e tomeg , g t e 4, .320p en p. 324.

5

Mi e ne er an sc era me g „ nten 1 Roman van Lancelot'. c ot . Het ging hier om t '

g

g 'twee w breede stroo ener amentdadelijker en aar a s vrijwel ,we de gehele J g e o erste helften onderste

an twee o io a en' die `r geleden'

van en e e en te voorschijn wa- volgens De Vreese 'reeds jaren

g

J g re gekomen uit `een niet meer nader e e en band uit debibliotheekvan het g bekenden Minderbroedersklooster te M" r i .' . Na een c i

unst W N e. o co i o sc e esc J v n van de

g

beschrijving g fragmenten te hebben gegeven, deelde De Vreese mee

g

gg , e dat hij J de te s zonder moei tekst moeite had kunnen identificeren: 'het zijn fragmenten uit onzen J n r

g

n zoogenaamden g en oman

roman van

Lance

^ot

, en wel uit diegedeelten, we e a s verloren gelden. Daardoor worden

gze,a zijn het alles samen nog geen twee honderd verzen,belangrijk.' n zijnuitgave JJ gg e wI , iet

i' o e tekstfragmentcorresponderende assa e in J oppassage e e ra se tekst naar de in F n n de

1908-1916 versc enen eeditie-Sommer volgen. Uit de locatie van de Oudfranse Ou ra Jg

e en a

tekstgedeelten on i' ei hij at twee Munsterse bladen, elk met vier , te st rag menten ver van elkaar verwijderd in de oorspronkelijke co ex oopgenomen , Jwaren e -

^

pg g

weest. Wat de relatie tot de door Sommer uitgegeven Franse nse tekst betreft, t, beperkte De Vreese zich tot emer in dat deze 'hier n aar o

p

gg t een nogal sterk van 't berijmde ' J e verhaal a wi' t .' J

Helaas moetor en vastgesteld t

g

dat De Vreese r bij zijn J Jn e nbekendmakingva Munstersebladenrs ei n kansen gemist c e e a n mi t heeft. Ten

g

e s eerste is het hem, erote i g kenner van de Mi e ne er an sean sc ri ten ontgaan dat '-

, g a de door hem ge u i P ceer era menten en het door De Vries uitgegeven en te Leiden

g

Le ebewaardera ment r g Ltk. 1752 door dezelfde kopiistgeschreven zijn en us e i' i e -

75zijn, P J mogelijk uit hetzelfde an g J schrift stamden. De Vreese verwijst nergens naar het werk van zijn voorganger, J g zijn v g nger, die evenalsJi' veronderstelde dat het hier om resten van het verloren gedeelte van e g t n de Lance otcom i atie zou gaan. Bovendien zou hij hebben kunnen ontdekken

p

g J un en ont dat deze veronderstellingaantoon aar onjuist was. Hij heeft niet opgemerkt onjuist w J g t dat t twe het tweede Munsterse bladee correspondeert met gedeelten e en van de Ou r n v a se

Roman de LancelotRoma

ance

ot

waarvan ook in het Haagsehandschrift 12 A gg 9

¹⁰

een vertaling isovergeleverd. Zou hij de moeite hebben genomen, de betrokken episode in J

g

, e P de Lan ce otc om i i at e op te P zoeken en te vergelijken met de Munsterse tekst, dan was zonneklaargebleken a , dat het om

twee

vertalingen/bewerkingen aat die onafhankelijkvan e aar zijn t- gaat,zijn on staan. De volgende assa e maakt ditduidelijk. Wa ewein heeft Mat hamas overwon- passageove wo nen:

7 Het ene blad wordt in deze ^ d ze d editie aangeduid

a g ^ed uid als fragment a g F (vv. ^{I2 I I 2} 5 34 ^{- ^} het andere als^ande e a fragment Lg t L (vv.v 5771-5862).577 S^8ó2

Ende tra hem dien helm maf so fellike, Dat hi hem hadde wel nalike

Sinen nese afetrect daer mede,g So dat hi ne sere bloeden dede.n b e Walewein sprac: `Gevet u op saen,P P

f ic hoeft af slaen.' Oft c sal u dat ho s aen Die ander lach so onsochte

Dat hi hem antworden niet ne mochte.e tw t Hi hadde daer af groet ongemacdde g g Da hem Walewein den helm af stac.Dat Wa we Noch sprac Walewein hi souden doet slaenP Ocht hi soudem opgeven saen.Pg

Hi antworde hem metinen groet:P g

`Here ne slaet mi niet te doet;

Gine sout daer niet vele winnen mede.

Hebt mijns genaden op hoveschede!'J g P (LC ii 2621- 6; ed. Jonckbloet I p. 18)

, 3, ,p

Ende her Walewein maecte hem vet bloot tho

cuffien die was goet Ende vander cuff g Ende van den helme diere op stoet.

If

P Doe riep Mathamas genaden

P g

Hem dochte hi was sere verladen;

Daer toe duanghenebene die noot)

` r sladi mi doot, ide. Radde s

Ende seide:

Inne hadde nietjegenJg n u mesdaen;

ontfaen.

grote sonde

Ghi souts g t

Laet mi leven, dur onsen Here, Ende dur alre ridders ere!'

LH1-8iS77

publikatie

at^ van Vreese

'e an De Vree e komt in een ander licht te staan als men kennisneemt P die eraan vooraf is gegaan. In december 1 2 had De Vreese van de correspondentiee e a voo a gg 93

brief ontvangen van een jonge Duitsegeleerde, Frie ric Meuser, die hem mee-

een on g J g ,

deelde, van de

van het Franciscanenklooster te Munster vernomen te hebben dat abt

r men n uit debibliotheekvan dit klooster in leen had.

De Vreese enkele Lance ot a g te

mit einer " seren wissenschaftlichen Arbeit h 1 (zo schreef Meuser) bin zur Zeit mit e ne ros w ss

Ic selbst g

i " die er kurzlich hier im Marburger Archiv entdeckten Fragmente ei-

(Doktorarbeit) uber d st g g

n 1 os besch"fti t. Meines Erachtens ehóren nun die Munsterer men

Fra - nes mnl. La ce ote a

P g g g

r Handschrift,denn die Beschreibun der en mi den Mar ern zu derselben

te zusammen t d Marburgern g

s hrif rchi stimmt genau zu den Marburger Munsterer Fragmente im Berliner Hand c tena v t

g g g

lo earbei

Blattern. Es handelt sich hier urn eme zweite mnl. Lance tb tung, die von der von r Fragmenten ist wohl ganz una han ist. Zu den Marburger a me

onckbloet heraus e ebenen b

gg g gg i g g

ff veróffen lichte Stuckchen zu h von M. Vries in Tijdschrift (1883) S. t

auch das v de J 3 3 59 ff.

stellen. ⁸

Vreese van plan was, de Munsterse Meuser besloot zijn brief met de vraag of De so J g ese va p w ,

fragmenten uit te geven. Hij, Meuser, zou deze fragmenten graag te zamen met de g J g g g st(29=

^oo

Verse)' willen publiceren.

Mar ur er Bruc uceFra menie g

Fragmente,

g

ca. o^S

P

? in

Werkte De Vreese momenteel aan de

^Lancelot?

Waren er Nederland wellicht ook

? ` r verehrter

Herr

Professor,, e Ic ware Ihnen, se vere t

nieuwe Lance/ot-fragmenten ontdekt?

i lassen Sie mich auch wissen, o r em Mi tea un ieru er ser dankbar. Vie e c t ass

u e t g ,

ru een ónnen' . Sie die Fragmente bald nach Munster zu c g g

De Vreese heeft Meusers briefvan ij december I 2 pas S 93 P P 14 mei

4 ¹⁹³³ 933

eant

^-

rij ij februari met een antwoord isbegonnen, maar woord. Hij schrijft dat hij reeds o J J J op S

dat niet heeft kunnen voltooien.

8 Meusers breef wordt bewaard in de Leidsee Universiteitsbibliotheek,r BPL 2 8. Ik signatuurg 99 ik om Drs. J.A.A.M. Bi vriendelijk te danken maak graag van deze gelegenheid gebruikg g g g g Biemans v ende J

zijn ddoeltreffende hul .

voor J p

7

h bin mit soviel Amtsarbeiten " r " ss mir nicht '

Ic b ube burdet da , ic t ein 1ma die Nacht fur eigeneeig i en a ri bleibt. Auf Kor ich,

t b P Korres[p]ondenz kann ^ so gutg wie keine Zei verwenden.w e t ve wenden.

Dass dort in Marburg neue Fragmente des niederl^ndischen Lancelots gefunden g t g den waren,,

mich noch nicht bekannt u mich ausserordentlich gefreut. Die

und das hat t ch e eut ie Munser-

g t

schen Fragmente hatte ich einverleibt in einem langst ge planten Corpusfragmentorum neer-g g

g

P p

n ' orum me ii aevi, den die K 1 Flan' . . Akademie in Gent herausgeben warde. Sie -e

a ic ^ g . a g b

' en davon nichts gekommen i Einiges habe ich in Zeitschriften veróffentli ht

reif dass mm st. c

g

g g ,

h geschieht mi den M" r h n Fragmenten. Ich werde mich beehren, Ihnen

was auch esc e t

g

t de unste sc e g ^

g

p c

einen

n einer He aus be eines a m te des

aratabdru k zugehen zu lassen. Far den Moment schicke ich Ihnen einen sol- c

e

in r r

g

a ein s Fr g en s es mittelniederlandischen Lanzelots in Prosa.9

juli Me er deze brief beantwoord. Hij dankt voor de Vreeses reac- O 17 u 7

1933

933 heeft us e J

Op J

i toezending van overdruk. Te eurste in in t door in volgende

t e en voor de toezen n v dede gg

zinnen:

Wie Sie mir nun mitteilten, beabsichtigen Sie selbst die Veroffentlichun der Manster- W

^ g g

schen Fragmente. (Sie versprachen mir einen Separatabdruck derselben zuzusenden.) Es

g

p p warde dann also der Fall eintreten, dass die Manster. Fragmente innerhalb ganz kurzer^ g g Zeit zwei Maledruckt warden und zwar einmal von Ihnen, gesondert dann aber in

g

> ,g meiner Arbeit, im Zusammenhang mit der grossen Anzahl der Marburger Fra mente._{^ g g g g}

lo Meuser verzoekt De Vreese vriendelijk,em e Munsterse fragmenten 'Rh einige Ta- e g g

e' te Marburg terbeschikkingte ste en o at hij hetgebrekkige ri t ervan in

g ar g,p J afschrift sc

het Ber i'nse `Han sc ri tenarc iv' aan de hand van het origineel kan collationeren. J g Het is zeer waarsc i' i' dat het debriefwisselingmet Meuser is geweest, die De n

waarschijnlijk g ^

Vreese heeft doen besluitendeu i atie van de Munsterse bladen(die i' a sin s phij vóór 1914 in leen had) 94 te verhaasten. Alles wijst erop dat hij Meuser vóór J P heeftt wi -

n" Leiden bewaarde notulenboek van de redactie van

Tijdschrift

e zi n. Uit et te Le en ewaa J otu oe va e

a va

het

voor Nederlandsche taal- en letterkunde

i' t dat De Vreese in de redactievergadering J van i8 mei

i

9334 (op

i

mei a De Vreese Meuser eantwoor ! ee t verzoc t over geantwoord!

in de aflevering van delopende'aar an te mogenbeschikken. De

P derde a gjaargang g g

secretaris van de redactie, Dr. A. Zijderveld, ^ J noteerde het volgende: ,

De hr De Vreese vraagt voorkeur voor enkele fragmenten v/h Roelantslied, Male i's

g

g ^ Malegijs, Teestije, die hij heeft afgeschreven uit een hs uit een Franciskanen klooster te Munster, J g , welk hs weer is opgevraagd. De heer De Vreese die er veel tijd aan heeft besteed,

w w eteVreese, tijd , zou

graag zijn werk geplaatst zien in de e afl. v/h tschr. De vergadering gaat daar geheel

g g

^zijn gp ³ g gg g

mee accoord.

Heeft Zijderveld De Vreeses woorden onjuist of onvolledigeer J onjuistw weergegeven ven o heeft De Vreese zijn collega's in e re actie om Je, de tuin e ei . I het artikel, geleid? In g dat o op p. p 28 – oo van de derde aflevering werd geplaatst, besteedt De r 93 st estee ^ Vreese e geen enkele aan-

g gp g e e

9

De Vreesesrief b wordt ve eveneens is in de Universiteitsbibliotheek tesignatuurLeiden bewaard,

BPL 2998. Zijn verwijzing99 i J iJ g naar de overdruk heeft overru t betrekking g oop depublikatiev de zo e van g- naamde Rotterdamse fragmenten: Notermans

t N t mans en W. de Vreese: 'Fragmenten de Mid-

g gen van

delnederlan dscheproza-Lancelot', in Ti _J scha t voor Taal en Letteren 19 9i93í, p. 22^ P -2 1. 5 Zie over dezeublikatie: Draak, nl. vert. Proza-Lancelot,

M . 8-I2. Een uitvoert studie, gevolgd d

P ^,p. uitvoerig g gd

een editie,d tie van de Rotterdamse fragmenten door Orlanda S.H. Lie verschijntis deel

ga 3

van de reeks Middelnederlandse Lan lo rce t omans.

1 ° Meusersf brie van ^ - ^ - maakt deel uit van hs. Leiden, U.B. BPL 2 .

7 7 933 , U.B., 998

• " betrekking op de dacht aan de zojuist genoemde werken; zijn bijdrage J g J J g e heeft alleen g p Munsterse `Lance ot'- ra menten. Bovendien re te De Vreese met geen woord over de g P g

• ontdekking van de Mar- inlichtingen die hij van Meuser had ontvangen: noch Meusers ont e g

J g

ur se fragmenten die uit hetzelfdehandschrift zouden stammen, noch Meusers me- g g e e in omtrent het bestaan van twee onafhankelijke vertalingen, noch diens ver- g

an De ' rme . Zelfs als men wijzing naar depublikatie v g Vries uit 1883 worden vermeld. 3

r dat De Vreese eze e evensachtergehouden om e Mar-

et denkbaar acht gg heeft

zijn

de primeur van zi n ontdekkingte unnen va t toc moeilijk

ur sepromovendus, g . .. p J g J

n dat hij, door met stelligheidte eweren dat de tekst van de Munsterse te billijken J J ,

verlorengedeelte van e Lance otcom i atie stamde, de lezers van het

bladen uit het ver, P

Tijdschrift , informatie ee t versc a t waarvan hij wist, of althans moest vermoeden,, J zij niet juist was. Het gevolg hiervan is geweest dat het tot

1954

geduurd heeft

dat z J J g g

g 954

g e

tot at het nieuws over het bestaan van een tweede Middelnederlandse vertaling/ g en prose tot de neerlandistiek is doorgedrongen.

van e Lance ot n os

bewerking-in-verzen p

Meuser(1939)

` ri

ausen(Waldeck)' Friedrich Meuser 'aus Mengeringhausen n

O 19 december p 9

1939

939g g verwierfe

` ' " ' i i -Universitát te Mar-

aan 'Philosophische oso isc e Fa u tat van de P s

de doctorsgraad aa de g p pp

` '' getiteld

Lantsloot

van der Ha e

oc te,

een 'Inaugural-Dissertation', ura -Dissertation

et

te

burg met ee _g , g

g g

^

r

ro

s.

11

In dit in machineschrift

Bruc stuc

e eines

neuen

m

ltte nie er

an

isc

en A

tus

man t

uitgevoerde, 8+IO a zi' en tellende wer waarvan slechts vierdoorslagen wer en

u g , 5 J,

i' de ontdekkingvan niet min er an o fragmenten bekend,,

vervaardigd, maakte3 g J g

e o r als de Leidse en de Munsterse ra -

die tot hetzelfdehandschrift hadden o g men

ten.

zijn vondst. Om- In zijn eerste hoofdstuk J stu verhaalt Meuser degeschiedenis van zi v J

r I o had 0 er irc enrat Fuldner uit Men erin ausen hem attent gemaakt

st reeks s 93 g g g

dat in de sacristie een met Middelnederlandse verzen esc reven bladperkament

op

i i het plaatselij- aldaar bewaard werd. Het fragment was al in i 02 in

van de stadskerka g 1902 p J

r c i'n gekomen uit de band van een bundel raadsprotocollen, e arc ie te voo s

maar J g

te identificeren.

Prof. Dr. V. Schultze, was er niet in geslaagd de tekst t

e ontdekker, g g

s germanist Prof. Dr.

Meuser legde het blad voor aan zijn leermeester, de Mar ur e g J ^ g g

12 diezoek te gaan naar andere overblijfselen van et- K. He m ^ ie hem aanspoorde o op g iJ seen

Aanvankelijkwaren zi n speurtochten in e om ev in van Men -

ze ehandschrift.g Jg g e

maar hij zich tot het Staatsarchiv iv te Mar- rin ausen zonder resultaat gebleven, maa toen g g J z to

van het grootste deel van de archiefbestanden van burg had gewend, de bewaarplaats v g g p e g

i' volharding rijkelijke oon . Bij de vorstendom Waldeck,wer z n vo a

het voormaligeJ J g

gestuit die van de Wa ec se archieven was men te Marburg op omslagen

ewer in va g g pg

Middelnederlands an sc ri t waren vervaardigd; deze bladen had

uit bladen van een, g

men voorzichtig van de archivalialosgemaakt en in een map opgeborgen. 0 aan- g p

11

bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek te Leiden;

m laar van deze dissertatieb

Een exe,p

D Vooys te Utrecht bezit een fotokopie.

van het Instituut De Vo

h t foto-archiefey p

12 Karl Hermann Georg Helmor(1871-1960)was sinds 1921 hoogleraar te Marburg. Ook ti'-g9 g g J na f hij nog tot in r 8 colleges.

dens zijn emeritaat ^ 6 gaf1936) g J g 95 g

9

van Meuser werden e bestanden systematischc r i'

ran va w e e Wa ec sdoorzocht, waarbij ^ J

wist

ra menten aan e i t kwamen. Meuser wist de fragmenten te i enti-

noghet licht gg fragmenten

r n als overblijfselen van eenhandschrift van een no onbekende ewer ln van ice enogg

r

bewerking achtte hij `eine eigenartige ot en

prose.

Typerend deze tte e e Ver-

de

Lancelot

Yp e voor g J g g

on Mystik u Weltlichkeit' lnun von g Y n Wetc e ' (p. p 3 3).

die hij met letters aanduidde(zie In zijnbeschrijvingvan efragmenten,t J g , j

– nam Meuser ook de tw twee Munsterse bladen op, waarop zl n zijn promotor

P•

⁵³

54

^

p^ p J P

H ` ri enarc iv' een afschrift van a aan etro - en

die er in het Ber 1 nse Han sc t

Helm,g J

naamvorm

Lantsloot

in de in 1883 door Matthias

zi n

aandacht a evestl . De a

,3 Jgevestigd.

– waarvan Meuser de verblijfplaats nietkende–

de Vriesgepubliceerde ra menten fragmenten w

van en se r' perkament als overblijfselen

hetzelfde - e an bracht hem ertoe ook deze reepjes e J J P p

taar op De Vreese'spublikatie van de Munsterse schrift te beschouwen. Zijn commentaar P

fragmenten is veelzeggend. In een voetnoot o. g Pp

⁵-6

schrijft i': hij

Vreese, der die Verse urs run lich als Merlin-Fgg. angesehen hatte, brieflich

Ich hatte de ese de d^ P

g

gg

g

^

mehrmals darauf hin e iesen dass es sich urn Fgg. einer mnl. Lancelotbearbeitung han-

me g w , gg g

dele, die von der von Jonckbloet heraus e ebenen anzlich verschieden sei, aber er hat^ gg g ^ meinen Hinweis unbeachtet gelassen, denn wie soil man es sonst verstehen, dass er diew g , ,

róffentlich als Fgg., onzen zoogenanden [sic, w.P.c. roman van Lancelot, en

Versesev t

gg

^ g ^ ,

i diegedeelten, lke als verl ren gelden'? Und eine Nach rufun ware so leicht

wel uitwelke g verloren p g

i n" 'ch inhaltlich mit den Versen 26 ff. des 2. Buches

gewesen: das F. Z. deckt sich amli o

g g 3

des Jonckbloetschen Lancelot!

van fragmenten laat Meuser vierhoofdstukken volgen waarin

O debeschrijvingv p g e g

– in dialect, woordvoorraad, rijm –bespreekt. Een hij taalkundige as ecten J aspecten s e spelling, , , , J

aantal ia ect enmer en en zeldzame woordenot

s e ren en hem tot de verrassende g - s om dat de dichter een Hollander geweest moest zijn. ic g zijn.

Lantsloot van der Ha ^geoc te

i' leveren van litteraire activiteit in hetgraafschapHo an an

zou aarmee het bewijs ev e va tt J lang

vóór eerio e van Willem van Hi e aers erc Dirc Potter en Dirc van Delf. In p g ^ - datering ter sprake. A s

terminus ante quem

voor het hoofdstuk 6 (p. 5 59 52-59) komt de ater

n tu g e

ontstaan an e van eer w in wijst Meuser op de vermelding van

Lancelot von der hag-

p g

g J

g

in(Hoogduitser in n e Mi e ne er an se 0 ier van Denemar

o t in e ewe g va

^{Ogie Denemarken}

13 14

– een verwijzing die al eerder door Mone en door onc oet was opgemerkt. g concludeert Meuser dat de

Lantsloot ui

t de tweede helft van de dertiende

Voorzichtigcon u ee t se t w e

of de eerste helft van de veertiende eeuw moest stammen.

In het tweede deelvan zijn dissertatie(p. 60-loo poogde Meuser tebepalen op zijn g

van de

Lancelot en rose

de Middelnederlandseer i erust. Oo 0 we e versieva

bewerking op

.. g

dit terrein toonde de toen 31-jarige te 3 J g g e germanist een verrassend vaste greep op de mate- ve va g p p rie. In het licht van delatereevin i en n g van Van Oostrom(zieunnen e re- p. 19 p su taten die Meuser metp e er te middelen en heeft weten te bereiken, ook als zi thans J als ten dele achterhaald moetene en, de lezer van een halve eeuw later slechts met g

root respect vervullen.

g p

13 o Joseph Mon e: P e. U e s c t e mede lan isch

..

r i h der r' en V s Lite a u alt r Volks-Literatur t r ere Zett ub n en 18Zeit,> T i g > 18383 (herdruk Amsterdam, 197o), p. 38.,97,p3

14 W ..A. onck loe : Geschiedenisb t er idM de

nne erlan schei t unst c deel ^ Amste dam 8Amsterdam, 1

, , , S,

p. 28 -28 p 4 5.

De Maatschappiji(1947-1955)_ppJ

De Tweede

we e Wereldoorlogheeft streep door Meusers wetensc p wetenschappelijke pei pJe toekomst- - annen getrokken. Hij werd in militaire keerde pas in 1947 plannen g J dienst opgeroepen Pg p en en p

uit Franserij s evan ensc a in Men erin ausen terug. gezondheid had ern- ezon

J gg g p g g g Zijn g

stigeleden, m ere uni te

maar zijn verlangen, en zijn ontdekking in van de Lants oot wereldkundig

J ^ g

g J g

maken, was ongeblust. 0 2 'u i 1947 wendde zijn romoto promotor Helm zich in een brief

Op J J p

tot de Maatschappij er Nederlandse te hebben meege-

Ne se Letterkunde e te Leiden. Na t

e g

deeld dat een van

ar se zijnleerlingen on eveer vijftien jaargeleden in et Marburgse - J g J Jg

chief eenra mentarisc e ongeveer verzen Middelnederlandse Lancelot-

0 ó00o ve

zen

te en e M eneer anse

g ^ g

test hadontdekt die een andereewer in representeerde an het door Jonckbloet g uitgegeven er en dat zijn leerling onderzoek onbekende tekst

w t n op een on e zoe over deze o e en e te s

J g p

wase romoveer daarna werdgemobiliseerden pas enkele ween geleden uit

gp ^ pe ge

krijgsgevangenschapas teru e eer teruggekeerd, was g gaat H Helm als volgt verder: g t

Er will nun die Dissertation fur die Fakul át t v v e faltl en

er i

1 " g

denkt

aber auch an denr Druck des Textes. Dafiur wird in absehbarer Zeit in Deutschland

kaam

e eine

ne

Mog llchkelt

vorhanden

sein. Wardei

ohl in den sein?

w

Nederlanden

der Druck mo llch

sein.

Ich fu e hln-

g

g

zu:

Verfasser

ist

meines

issens politisch

W

p

t sch unbelastet; ^

er

stand lm

Heer

von Anfang g

bis Ende

in Finland and Nordnorwegen and wurde

g als

Kriegsgefangenere s e an gg g r

ener

erst den Franzosen

ob er

_geben. Er hat die Niederlande

nicht

betreten, ist also auch nicht auc c t mit e

i

einer f in

ne

ed c

li

hen Handlung in den Niederlanden belastet._g

15

Helms briefwerd teran gesteld aan de secretaris van g Commissie voor Uit-

e Co ss voo de U t

ave van Geschriften. Op 25 september I

i

H n

g pg 5947 bevestigt Helm de ontvangst van een g niet overgeleverd)ant oorgedateerd wse tem er. Hi verzoet e secretaris hem ^9 p Hij te zijner tijd op de hoogte J J p te stellen n gte tvan het resultaat van de bespreking in in de com -

p g missie en maakt aa t nu ook de naam en het adres van zijn leerling bekend. J g 16

Uit verscheidene stukken valt af leiden

t te e e dat er aan de communicatie tussen Meu- ser en de Maatschappij iets heeft geschort. In een getypt g g Yp verslag van t t ve s a va de er g w zaame - den van de Commissie voor de Uitgave van Geschriften Gesc te over ^ 947 94 18 v vermeldt de secretaris, Dr. G.I. Lieftinck,het verzoek van Helm: `Secr%hee

f

tant oor dat de ge w commissie inrinci e gaarne bereid is deze uitgave op zich te nemen, doch op zijn c t nem ,

p p g g p zijn

verzoek om eenoto ra ie ter kennismaking heeft zij geen antwoord ontvangen.'

p g p g zij g w g

Van Dr. C.H.A. Kr Kruyskamp seen met de hand geschreven Stan is 'Stand van de werk- -

Y p g

zaam e en der Commissie voor de uitgave der geschriften januari 1 ' -

esc g g te op 1 an a 949 e p J

waar gebleven, waarin de volgende assa e voorkomt: `Buiten de Coorn ert-uit ave

g ^ passage g

heeft de Commissie ss e in overweging genomen op zich te nemen uitgave van het g gg p g Mar ur - r g g s a ment van de Lancelot (6000 rr. = ' 182 blz. grote serie).' Maar in een g concept-jaarverslagover e aar i ri r :`

het 1949 schrijft Kruyskamp: s am . 'De uitgave van de

J J Y p g

Lancelot-fragmenten, waarvan in het vorige verslag gerept is, zal vermoedelijkeen g gg pgee

s

Dezerief van b K. Helmk maatdeel uit van een

map _p

met met betrekk n

betrekking

g tot de

Lant sloo ed t e t- i i die

na de dood van K. Heeroma

in

het

bezit

van P.G.J. van Sterkenburg isekomen. Deze

g map

p is in

september

p t 8 aan de 97

Universiteitsbibliotheek

tsblbhotheek te Leiden ove e overge- g dragen, w

waar

zij

onder

d de

signatuur

2 2

s natuur Ltk. r8 bewaard

wordt.

^ zij

g w dt.

16

Ook de in deze

ende volgende alinea's besproken documenten,g

p t ^

tenzij

J anders

aangegeven,

maken deel uit van de

map

a Ltk. 2182. P k. 2i82

II