elektrochirurgie Blootstelling

Blootstelling aan rookgassen b¡¡ laser-

behandelingen en elektrochirurgie

F.B. Steenstral en G.J.H. Schokkin2

Inleiding/vraagstellin g

Onder het operatiepersoneel van een Academisch Ziekenhuis was enige ongerustheid ontstaan over de blootstelling aan rookgassen

bij

laserbehandeling en

elektrochirurge. Bij

deze operatietechnieken worden weefseleiwitten gecoaguleerd en ten dele ook verbrand.

Dit vindt

plaats

bij

snijden en dichtschroeien van weef- sel.

Bij

bepaalde behandelingen worden ook choleste- rolafzettingen ^(plaques)

in

het bloedvatstelsel verwij- derd. De rook die

hierbij

ontstaat

kan allerlei

onbeken- de verbindingen bevatten.

In

de

literatuur

is gezocht naar gegevens over de aard en hoogte van de blootstel- ling, mogelijke gezondheidseffecten en beheersmaatre- gelen. Naar aanleiding hiervan zijn indicatieve metin- gen verricht naar de blootstelling aan rookgassen bij laserbehandeling en elektrochirurgie. De resultaten van deze metingen zijn zover mogelijk gerelateerd aan de MAC-waarden om een benaderend antwoord te

krij-

gen op de vraag of er een indicatie is voor arbeidshy- giënische interventie.

Blootstelling

De rook is een verzameling producten, bestaande

uit

gassen, dampen en deeltjes, die vrijkomen als gevolg van toepassing van laserapparatuur en elektrochirur- gie. De vluchtige elementen kunnen toxische producten bevatten; de deeltjes zijn daarnaast ook van belang als transportmiddel van mogelijk biologisch actief materi- aal. Rookdeeltjes zijn

klein,

zo'n 0,1 pm

in

diameter [Nezhat, ^C. et al, 1987]. Eén studie toonde aan dat 77 procent van alle deeltjes kleiner dan 1,1 pm

in

diame-

ter

^was lMihashi S. et al, 1981].

Dit

betekent dat de deeltjes

bij

inademing diep

in

de longen kunnen door- dringen, tot

in

de longblaasjes lMihashi, S. et al, 1975].

Uit

de

literatuur blijkt

dat overdracht van micro-orga- nismen door middel van rook onder dagelijks voorko- mende klinische omstandigheden zeer zeldzaam is.

In

de rook kunnen zo nu en dan intacte cellen aanwezig zijn, maar onderzoekers hebben de levensvatbaarheid van deze cellen

niet

kunnen aantonen lMihashi, ^{S. et}

al

,1975; Bellina, ^J.H.

et

al,79821.

Er zijn

^experimen-

ten

verricht

onder optimale laboratorium omstandighe- den en met een overmaat aan ziektekiemen waar

in

enkele gevallen

vitale

deeltjes ^(o.a. intacte cellen, bac- teriën, virussen)

in

de rook zijn aangetoond lNationale Commissie Laserveiligheid, 19931.

Volgens Tomita, Y. et

al

[1980] is de rook mutageen.

Gatti

J.E. et

al

[19921 toonde echter

in

zijn studie aan dat rookdeeltjes hun mutageniteit binnen enkele uren verliezen.

Studies hebben aangetoond dat voornamelijk kooldioxi- de (CO2), water en vluchtige koolwaterstoffen zoals methaan en ethaan

in

de rook kunnen worden aange-

1 Academisch Ziekenhuis Groningen, dienstAVM, Postbus 30001, 9700 RB Groningen

2 TAIJW, Deventer

30

toond [Clark, ^{R.H. et} al, 1987; Kaminow, J.P.et al, 1984;

Singleton, D.L. et aI, 19861.

Kokosa [1987] heeft het verwijderen met de laser van de plaque

in

verharde slagaders gesimuleerd en de chemische producten die daarbij ontstonden geanaly- seerd. Een belangrijke component van de plaque is cho- lesterol. Monsters van

puur

cholesterol werden'gesne-

den'met

verschillende typen lasers en met verschillen- de energiedichtheden varirlrend van 20-660 kW/cm2.

Het vermogen van de verschillende lasers varieerde van 4

tot

1300 W.

Chemische analyse (GC/IUS en HPLC) van het ver- dampte materiaal

liet

zien dat polycyclische aromati- sche koolwaterstoffen (PAK), cholesterol en alkenen gevormd werden

in

elk experiment.

Bij

het gebruik van een lagere energiedichtheid ^(een COr-laser met een energiedichtheid van 51 kWcmz en een vermogen van 100

W

^hetgeen gelijk is aan sommige chirurgische ingrepen), \ry'aren hoog moleculaire polycyclische aro- matische koolwaterstoffen

in

verminderde mate aan- wezig of geheel afirezig. Het totale aantal polycyclische aromatische koolwaterstoffen was ook verminderd.

Zelfs

bij

lage energiedichtheden zijn enkele potentieel risicovolle stoffen, zoals benzeen, formaldehyde en acroleïne en polycyclische aromatische koolwaterstof- fen

in

de rook aanwezig _[Kokosa, J.M., 1989].

Gezondheidseffecten

Benzeen, formaldehyde en meerdere PAK zijn bewezen carcinogeen en mutageen lGezondheidsraad, 1996, 1997 en 19981. Benzeen

werkt irriterend

op de ogen en de ademhalingsorganen, voor formaldehyde geldt het- zelfde. Acrolerne is toxisch en

irriterend

[Stuurgroep Chemiekaarten, 19971. De bovengenoemde stoffen zijn zeer waarschijnlijk verantwoordelijk voor de

irriteren-

de werking van rook. De diverse MAC-waarden staan

in

de bijlage vermeld.

Verschillende onderzoeken met dierproeven hebben aangetoond dat de rook die geproduceerd wordt bij laserbehandelingen en elektrochirurgie

irriterend

is voor de luchtwegen. Weefselonderzoek

bij

ratten, bloot- gesteld aan rook afkomstig van laser met een laag ver- mogen (15-20 Watt) en elektrochirurgie,

liet

ont- stekingsreacties

in

de longen zien

bij

alle onderzochte

ratten

[Wenig, B.L. et al, 1993]. Ten gevolge van de expositie

trad

emfyseem op en verdikking van het slijmvlies ^(zoals

bij

inwerking van tabaksrook).

Baggish en

Elsakry

[1987] hadden reeds eerder een soortgelijk onderzoek uitgevoerd.

Zij

toonden soortgelij- ke weefselveranderingen aan

bij

de proefdieren. Ook

bij

schapen is het effect van de blootstelling aan laser- rook onderzocht. De

trilharen

van het luchtwegslijm- vlies functioneerden minder, er traden ontstekingsreac- ties op

in

de longen en de zuurstofspanning

in

het bloed daalde tijdens de blootstelling [Freytag, L. et al, 19871.

Al

deze verschijnselen zijn identiek aan hetgeen optreedt

bij

expositie aan tabaksrook.

Tijdschrift voor toegepaste Arbowetenschap 13 {2000} nr 3

Beheersmaatregelen

Uit

het merendeel van alle bovengenoemde studies werd de conclusie getrokken dat goede bronafzuiging noodzakelijk is, allereerst om patiënten en personeel te beschermen tegen de

kwalijke

gevolgen van de rook.

Bovendien kan met adequate bronafzuiging een goed zicht op het operatieveld worden behouden. Kokosa [1989] berekent dat het verdampen van 3 gram weefsel

in

1m3 lucht voldoende is om de MAC-waarde van acroleïne op dat moment te overschrijden.

Hij

schat

in

dat luchtstromingen en

ventilatie

de concentraties

in

de ademzone met een tienvoud of meer kunnen verla- gen. Daar tegenover is het aannemelijk, dat

in

de nabijheid van de chirurg lokaal concentraties ontstaan die hoger zijn dan de MAC-waarde, als er niet gebruik wordt gemaakt van adequate rookafzuiging.

Materiaal en methoden

Voor een meting van rookgassen is

uit

de

literatuur

geen

duidelijk

tracergas aan te wijzen; wel worden ver- schilÌende stoffen genoemd die

irriterend

eniof poten- tieel kankerverwekkend

blijken

te zijn.

Hieruit

is een keuze gemaakt, waarbij de stoffen met een lage MAC- waarde de voorkeur hadden.

Er

zijn vervolgens indica- tieve metingen uitgevoerd

in

de

praktijksituatie.

De nadruk is gelegd _{op de} chemische toxische elemen- ten

in

de rook: polycyclische aromatische koolwater- stoffen, vluchtige organische koolwaterstoffen (VOS), aldehyden (o.a. acroleïne), koolmonoxide (CO). Omdat PAK ook als deeltjes kunnen voorkomen en (stoÐdeel- tjes mogelijk als drager kunnen fungeren voor biolo- gisch actief materiaal zijn metingen naar inhaleerbaar stofuitgevoerd.

Er

is geen nadere analyse op de stof- deeltjes uitgevoerd.

Meet- en ønaly semethoden

De metingen zijn uitgevoerd tijdens een operatie waar-

bij

elektrochirurgie is toegepast (buikoperatie) _en

tij-

dens twee behandelingen waarbij de laser is toegepast (KNO).

Alle

metingen zijn plaatsgebonden stationair verricht,

waarbij

zoveel mogelijk is geprobeerd

in

de ademzone van de medewerkers (chirurgen) _{te meten.}

De diverse monsternemingspunten waren daartoe

via

een statief op ademniveau van de betrokken medewer- kers bevestigd.

Tijdens de elektrochirurgie is

lucht

aangezogen op een hoogte van circa 1,5 meter op een afstand van 10-20 cm van het operatiedoek

(richting

operatiezone).

Dit

doek is haaks ten opzichte van de

patiênt

aangebracht ter hoogte van de nek van de

patiënt

om het wondge- bied af te schermen. De bemonstering heeft gedurende 1

uur

plaatsgevonden.

In dit uur

is 4 maal gedurende enige minuten elektrochirurgie toegepast,

in

totaal circa 10 minuten. De totale operatie heeft

ruim

2,5

uur

geduurd.

Tijdens de laserbehandeling zat de chirurg op een

kruk.

De metingen hebben plaatsgevonden

in

de adem- zone van de chirurg op een hoogte van circa 1 meter.

De behandeling nam één

kwartier in

beslag.

In

tegenstelling

tot

elektrochirurgie,

vindt bij

laserchi-

rurgie altijd

lokale afzuiging plaats, direct

in

de omge- ving waar de laser

in

het lichaam wordt toegepast. Met behulp van een slang wordt de rook direct afgezogen.

Tijdens de ingreep is er zeer weinig gebruik gemaakt van de laser en bovendien is een laag vermogen toege- past. De COr-laser is één keer aan en :uit gezet en

is

7

minuten

in

gebruik geweest, de meting heeft

in

totaal 16 minuten geduurd. Het vermogen van de laser bedroeg

in

eerst

instantie

4 W en werd tijdens de behandeling lager gezet op 2 W. Volgens informatie van de chirurg kan gezien de duur dat de laser is toegepast

ïijdschrift voor toegepaste A¡bowetenschap 13 _{20001 nr 3

en het toegepaste vermogen, deze behandeling

niet

als representatief worden beschouwd. Doorgaans wordt bij Keel-, Neus- en Oorheeìkunde een hoger vermogen gebruikt (4

tot

6 W) en

duurt

de behandeling langer (10

tot

30 minuten). Het gebruikte vermogen is overi- gens zeer divers

bij

de verschillende typen behandelin- gen _en afhankelijk van het type laser.

Blj

Oogheelkun- de wordt bijvoorbeeld met een laag vermogen gewerkt (enkele Watts).

Via roosters

in

het plafond

wordt

100 procent verse lucht (gefrlterd door HEPA-frlters)

in

de operatiekamer toegevoerd.

Er

is een ventilatievoud tussen de 20 en de 30. De lucht wordt afgevoerd via roosters beneden én boven

in

de zijwanden van de operatiekamer.

De monsterneming van inhaleerbaar _{stof en} stofvormi- ge PAK heeft plaatsgevonden door lucht via een tecora monsternemingskop aan te zuigen. Over het (teflon)frl- ter

in

de kop is door middel van een medium volume sampler

lucht

aangezogen met een pompdebiet van 25 Vmin. Inhaleerbaar stof is middels 'totaal stof'-methode bemonsterd (Verboeket, M, en Th. Scheffers, 19951.

Achter het

frlter

was een XA_D2-adsorptiebuis gescha- keld voor de monsterneming van vluchtige PAK.

De monsterneming van vluchtige organische stoffen heeft plaatsgevonden conform

N\fN

2945. Hiervoor is de

lucht

met behulp van een luchtpomp met een con- stante gasflow van circa 200 mVmin over een actief koolbuis geleid voor adsorptie van de verschillende componenten. Via deze methode kunnen onder andere een groot aantal aromatische en alifatische koolwater- stoffen, alcoholen, esters, ethers, ketonen en chloor en broom koolwaterstoffen worden bemonsterd.

De monsterneming van aldehyden (formaÌdehyde, acet- aldehyde, acroleine en propionaldehyde) heeft plaatsge- vonden

in

analogie met NIOSH 2541. Hiervoor is de lucht met behulp van een luchtpomp met een constant debiet van circa 100 mVmin over een Orbo23-adsorp- tiebuis geleid.

Het stofgehalte op de frlters is gravimetrisch bepaald conform NEN-ISO 9096.

Het

frlter

en de XAD2-buis ten behoeve van de PAK- meting zijn na extractie met dichloormethaan door middel van hogedruk vloeistofchromatografie (HPLC), als één monster geanalyseerd _{op de} aanwezigheid van PAK ⁽¹⁶ van EPA).

De VOS zijn geanalyseerd _door middel van ^gaschroma- tograflre met massaspectrometrie, na desorptie met koolstofdisulflrde met 0,5 procent methanol.

De aldehyden zijn na desorptie van het adsorptieme- dium, geanalyseerd met behulp van gas-chromatografie met massa-spectrometrie (GC-MS). De concentralies koolmonoxide zijn bepaald _door

in

de meetperiode tweemaal de concentratie

in

de ademzone te bepalen met behulp van gasdetectiebuisjes (Dräger _CO/2a).

Resultaten

Op basis van de monsternemingsgegevens en analyse- resultaten zijn de concentraties van de

in

het onder- zoek betrokken componenten berekend.

In

tabel 1 en tabel 2

zijn

de resultaten van de PAK, stofbepalingen, vluchtige organische stoffen, aldehyden en koolmonoxi- de weergegeven. Van de concentratie van elke compo- nent, behalve van koolmonoxide, is per behandeling (elektrochirurgie _of laser) één meting verricht. De duur van de meting omvat de totale behandelingstijd met elektrochirurgie oflaser.

Bij

elektrochirurgie is gedu- rende 60 minuten gemeten,

bij

laser gedurende 16 minuten.

In dit tijdsinterval

is op bepaalde momenten elektrochirurgie of laser toegepast. De concentratie koolmonoxide is per behandeling

in

duplo bepaald.

Component Concentratig(UglmÐtijdensbehandeling

* delectiegreæ =0,008 ^{pg I} mt, ** detectíegrens =0,006 pg I ms, **+ detectie|rens = 0,02 ^{pg / mJ.}

Tabel 1. Luchtconcentraties _udn pAK per meting

gTenzen.

Vanwege _de storende invloed van de monstermatrix

zijn

de bepalingsgrenzen van een of meerdere _{verbin_}

dingen verhoogd geweest voor

dit

onderzoek.

*d,etectiegrens stof ₌ 6O pg/ mJ, detectiegrens ethanol ₌ 40 pg/ nJ, dz ouerige d.etectiegreazen staan in de tabel aangegeuen. n.a.** = ^n¡¿¡ ¿¿nrf,boncl, ***kool '-'xii" irøií""1rgt

^r, ^{maar in ppm} Tabel 2. Luchtconcentraties uan stof,VOS, ald,ehyd,en en hoolm,o_

notcide per ftæting

De verschillen

in

detectiegrenzen word.en ond.er andere veroorzaakt door een verschil

in

het aangezogen lucht_

volume

bij

monsterneming.

De berekende

a

ie

in

de rook is

vrijgekomen

op

ns bedraagt 2,8

Pg' Indien

aang _in

_het opeiatiege-

ïjdschrift

voor toegepaste Arbowetenschap

l3

120001 nr 3

Component

Stof

Ethanol Formaldehyde Acetalflehyde Acroleïne Propionaldehyde Ko6lm6¡¡s¡idgx*x

Concentratis

(¡¡g/ma)

tädens behandeling

1.

elektrochirurgie

2. laser

7t*

<180

700 (0,7 mg/m3)x ¡.a.xx

<0,9

<9,1

<0,4

<1,S

<0,4

<1,9

n.a.**

rì,a.**

2

Ppm***

⁰

^pp-***

32

bied

in

1 m3

lucht

is vrijgekomen,

ligt

de acroleïne-con- centratie tijdens het moment van vrijkomen van de rookgassen

ruim

onder de MAC-waarde van 0,25 mg/mS. Bovendien

is

1 m3

bij

een ventilatievoud van 20 h-r binnen enkele seconden verdwenen, waardoor de acroleïne-concentratie zelfs verwaarloosbaar

klein

wordt. Zeker als

dit

nog gemiddeld wordt over 8. uur, ook als er meerdere operaties op een dag plaats vin- den, is de acroleïne-concentratie te verwaarlozen.

Conclusies

Gezien de hoogte van de MAC-waarden en de gemeten concentraties is op basis van de resultaten van de

uit-

gevoerde metingen, overschrijding van de MAC-waar- den voor inhaleerbaar stof, PAK en VOS bij laser- en elektrochirurgie-behandelingen, op de wijze zoals hier toegepast, onwaarschijnlijk.

Ten aanzien van acroleïne (tijdens _de elektrochirurgie en laser-behandeling) en formaldehyde (tijdens _de laser-behandeling) kan

dit

in verband met de

relatief

hoge detectiegrens (in verband met de korte duur van de werkzaamheden) niet met zekerheid worden gezegd.

Op basis van de literatuurgevens en het aanwezige ventilatievoud

in

de operatiekamer

lijkt

overschrijding van de MAC-waarde voor deze stoffen onwaarschijn-

lijk.

Ook Kokosa (1989) komt

in zijn

onderzoek

tot

deze conclusie.

Voor operatiemedewerkers, die dicht boven het wond- gebied werken, zoals chirurgen en operatie-assistenten, kan er sprake zijn van kortdurende pieken. Een en ander is

afhankelijk

van obstakels

in

de ruimte, bron- afzuiging,

ruimteventilatie

(ventilatievoud), luchtwer- velingen en -stromingen.

Dit

kon met de uitgevoerde metingen niet worden aangetoond, maar

lijkt

op grond van de

literatuur

aannemelijk.

Aanbevelingen voor nader onderzoek

Uit

de

literatuur blijkt

dat er

in

een

praktijksituatie

nog geen uitgebreid onderzoek is gedaan naar de samenstelling van rookgassen. Wellicht zou eerst proef- ondervindelijk kunnen worden vastgesteld wat de samenstelling is van rook van verschillende typen weefsel, alvorens hier

in

een

praktijksituatie

meer gericht onderzoek naar wordt gedaan. _Ook naar de bio- logische componenten

in

de rook zal nader onderzoek

verricht

kunnen worden, bijvoorbeeld aard en type micro-organismen, mutageniteit en mate van schade-

lijkheid

voor de mens. De grootte van de

in

de rook voorkomende deeltjes is daarbij een interessant gege- ven. Het voorkomen van (piek)concentraties _{en de} eventuele gezondheidsschadelijke effecten als gevolg van inademing van de rook is een belangrijk punt voor nader wetenschappelijk onderzoek.

Dankwoord

Voor beantwoorden van ^genoemde onderzoeksvragen _is door het hoofd Operatiecentrum (O.C.) van het

Academisch Ziekenhuis Groningen een onderzoeks- groep

in

het leven geroepen, bestaande

uit

leden van de arbo-commissie van het O.C., een clusterhoofd O.C., een ziekenhuishygiënist en de arbeidshygiênist van de dienst A¡beidsomstandigheden, Veiligheid en Milieu.

Een extern bureau is ingeschakeld om de desbetreffen- de metingen

uit

^te voeren. Dank gaat

uit

naar de led.en van de onderzoeksgroep voor hun individuele bijdrage aan het onderzoek en Peter van Balen, arbeidshygië-

nist

van het Nederlands

Kankerinstituut,

voor zijn waardevolle suggesties bij het stand komen van

dit artikel.

Literatuur

-

AZG Coördinatiepunt Bij- en nascholing, (1996). Reader:

Workshop'Electrochirurgie'. Bij- en nascholing specialisten.

Groningen: AZG.

-

Baggish M.S., and M. Elsakry ^(1987). The effects of laser smoke on the lungs of rats. Am. J. Obstet. Gynecol.(156):

t260-1265.

-

Baggrsh M.S., P.Baltoyannia ,and E. ^Sze , (1988). Protection of the rat lung from the harmful effects of laser smoke.

Lasers Surg. Med. (8) 248-253.

-

Beebe, D.S. et al, ^(1993). High levels of carbon monoxide are produced by electro-cautery of tissue during laparoscopie cholecystectomy. Anesthesia and Analgesia (72) ^gB8-841.

-

Bellina, J.H., R.L. Stjernholm,. and J.E. Kurpel, ^(1982).

Analysis of plume emissions after papovavirus irradiation with the carbon dioxide laser. Journal ofReproductive Medicine (27) 268 - 270.

-

Clark, R.H., J.M. Isner,, R.F. Donaldson, _, I.I. G. Jones ,

(1987) Gas Chromatographic-Light Microscopic Correlative Analysis of Excimer Laser Photoablation of Cardiovascular Tissues: Evidence for a Thermal Mechanism. Cir. Res. (60) 429-437.

-

Freytag L., G.A. Chapman , M. Sielczak et al ^(1987). Laser smoke effect on the bronchial system. Lasers. Sur. and Med.

(7) 283-8.

-

Gallis, H.R., ^(1996). Veiligheid bij hoogfrequent elektrochi- rurgie. Rotterdam: Bedrijfsveiligheid AZR.

-

Gatti, J.E. et aI, (1992). The mutagenicity ofelectrocautery smoke. Plastic and Reconstructive Surgery 89 (5): 781-786.

-

Gezondheidsraad: Commissie Beoordeling carcinogeniteit van stoffen, ^(1996). Beoordeling carcinogeniteit van stoffen.

Publicatie nr. 1996/26. Rijswijk Gezondheidsraad.

-

Gezondheidsraad: Commissie Beoordeling carcinogeniteit van stoffen, (1997). Benzeen. Publicatie nr.7997/29.

Rijswijk Gezondheidsraad.

-

Gezondheidsraad, ^(1998). Formaldehyde. Health-based recommended occupational exposure limit. Concept-publica- tie. Rijswijk: Gezondheidsraad.

-

Kaminow, I.P., J.M. Wiesenfeld and O.S. Choy, (1984).Argon Laser Disintegration of Thrombus and Atherosclorotic Plaque. Applied Optics (23) 1301-1302.

-

Kokosa, J.M., and D.J. Doyle, ^(1987). Hazardous chemicals formation during the simulated removal of plaque from har- dened arteries with CO2 and Nd:YAG Laser. Chimica oggi:

international journal of chemistry and biotechnology: 1g-23.

-

Kokosa, J.M., ^(1989). Chemical Composition of Laser-Tissue Interaction Smoke Plume. Journal of Laser Applications, (Vol. _{1) 95-63.}

-

Mihashi, S. et al, ^(1975). Laser surgery in otolarl.ngology:

Interaction of CO, laser and soft tissue. A¡nals of New york Academy of Science (267) 263-294.

-

Mihashi, S. et al, (1981). Some problems about condensates

Technologie TNO.

-

Nezhat C. et al, ^(1996). The risk ofcarbon monoxide poiso- ning after prolonged laparoscopic surgery. Obstetricc &

Gynecology. (Vol. 88), no 5.

-

Nezhat C, W.K. Winer F. Nezhat et al, (1982). Smoke frrom Laser surgery: Is there a health lnazard? Lasers in Surgery and Medicine (7) 376-382

-

O'Grady, K.F., andA.C. Easty ^(1996). Electrosurgery smoke:

Hazards and protection. Journal ofClinical Engineering.

_ (Vol.2l, No.2) 149 - I55.

"

Appl. Phys. Lett. (48) 878-880.

-

Stuurgroep Chemiekaarten (NIA'TNO, Veiligheidsinstituut, Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie en Samsom H.D. Tjeenk Willink), ^(1997). Chemiekaarten: gege- vens voor veilig werken met chemicaliën, dertiende editie.

Alphen aan den Rijn: Samsom H.D. Tjeenk Willink.

-

Tomita, Y. et al ^(1980). Ms¿¿genicity of smoke condensates induced by COr-laser irradiation and electrocauterization.

Mutation Research (89) 145-149.

-

Verboeket, M., en Th- Scheffers ^(1g9b). Hoe moeten we nu eigenlijk stof meten. Geleen: DSM Limburg B.V

Ïjdschrift

voor toegepaste Arbowetenschap 13 (200OÌ nr 3

-

Wenig 8,L., K.M. Stenson, B.M. Wenig, and ^{D. Ttacey,} (1993). Effects of Plume Produced by the Nd:YAG Laser and Electrocautery ^on the Respiratory System. Lasers in Surgery and Medicine (13) ^242-245.

Bijlage

In tabel 3 zijn de MAC-waarden *"".g"g"uán voor de in dit oriderzoek betrokken stoffen.

Tabel 3. MAC-waørden uctn de

in dit

onderzoeh betroh- hen componenten

1) De MAC-waarde geldt voor de niet-kankerverwekkende verbindingen. In Nederland. is er ^geen grenswaarde vastge- steld voor blootstelling aan de afzonderlijke PAK-verbindin- gen. Door de Commissie Werkgroep van Deskundigeû van de Gezondheidsraad (WGD) is een risieoschatting uitge- voerd voor PAK. In de conceptrapportage hierover is aange- geven dat bij een 40

jarþ

blootstelling ⁽⁸ uur per dag, 5 dagen per week, 48 weken perjaar) aan een

benzo(a)pyreenconcentratie van0,2 ¡rglmg, de kans om aan longkanker te overlijden circa 4 per 1000 bedraagt. Bij deze berekening wordt de benzo(a)pyreenconcentratie ^gehan- teerd als maat voor de concentratie van de totale ^groep PAK.

-:

niet vastgesteld.

Stof ^MAC

^{(TGG 8}

^uur)

Inhaleerbaar

hinderlijk stof

^{10 mg/m3}

PAKI)

^{o,2o mglm3}

Naftaleen

^{50 mg/m3}

Ethanol

1000 mg/ma

Formaldehyde

^{1,5 mg/m3}

3 mg/m3 (15 minuten)

Acetaldehyde

^{180 mg/m3}

AcroleTne

^{0,25 mg/m3}

Propionaldehyde

Koolmonoxide

^{29 mglma}

34

lidschrift

voor toegepastè Arbowetenschap ^{13 (20001} nr 3