Projectbeschrijving Huis voor democratie en rechtsstaat

(1)

Projectbeschrijving

Huis voor democratie en rechtsstaat

Versie 5.6

Datum 6 maart 2009

Status vastgestelde eindtekst

Inhoudsopgave

Samenvatting 1. Algemeen

2. Profiel, doelstelling, doelgroepen, bereik en naam 3. Conceptuele uitwerking

4. Huisvesting

5. Organisatie- en sturingsmodel 6. Exploitatieopzet

7. Realisatietraject 8. Samenwerking

Bijlagen:

A. Samenwerkingpartners

B. Overzicht van de doelgroepen en activiteiten C. Programma toelichting per doelgroep

D. Elementen centrale huisvesting E. Personeel

F. Algemene & programma-uitgaven G. Buitenlandse inspiratiebronnen

(2)

| vastgestelde eindtekst | Projectbeschrijving Huis voor democratie en rechtsstaat | 6 maart 2009

Pagina 2 van 51

Samenvatting

Samen met de beide kamers der Staten-Generaal en de gemeente Den Haag wil het kabinet een Huis voor democratie en rechtsstaat realiseren. Het Huis wordt een educatief doe-centrum voor democratie en rechtsstaat en is gericht op het

overdragen van kennis over de kernwaarden van onze democratische rechtsstaat, de Grondwet en de werking van de instituties van de rechtsstaat en de democratie.

Door het vergroten van vaardigheden stimuleert het Huis om deel te nemen aan democratische processen (burgerschapscompetenties) en bevordert de

daadwerkelijke politieke en maatschappelijke participatie (democratisch burgerschap).

Het Huis heeft in 2013 een fysieke vestiging in de directe omgeving van het Binnenhof in Den Haag en biedt aan diverse doelgroepen programma’s, informatie en activiteiten aan. Dit voorjaar wordt het programma van eisen voor de huisvesting opgesteld en zal voor de fysieke vestiging van het Huis een locatie nabij het

Binnenhof worden geselecteerd.

Het Huis richt zich op verschillende doelgroepen. Het grootste percentage van de doelgroepen bestaat uit jonge Nederlandse burgers: kinderen, scholieren,

studenten, werkende jongeren. Andere doelgroepen zijn onder andere: algemeen publiek, toeristen, professionals, leden politieke organisaties etc.

De fysieke vestiging van het Huis is in beginsel zeven dagen per week geopend (overdag en ’s avonds) en heeft een landelijk bereik. Dit geldt voor het digitale aanbod, maar ook voor de spreiding van de activiteiten buiten Den Haag.

Beleidsmatig wordt voor de activiteiten in Den Haag gestreefd naar 250.000 deelnemers/bezoekers per jaar, waarvan 175.000 scholieren en studenten.

Het Huis werkt intensief samen met vele andere organisaties.

“Huis voor democratie en rechtsstaat” is op dit moment een werktitel, deze is wellicht minder geschikt als definitieve naam. Er zal een prijsvraag of wedstrijd voor de naam worden georganiseerd.

Aan de verschillende doelgroepen worden programmatrajecten aangeboden met een thematische (rode draad) aanpak, zoals de Grondwet, geschiedenis, Europa, het wetgevingsproces, de rechtsstaat, mensenrechten, vrijheid en verantwoordelijkheid.

Naast het aanbod aan programma’s en activiteiten vervult het Huis een aantal andere functies zoals opleidingscentrum en debatcentrum.

Het Huis voor democratie en rechtsstaat biedt een inspirerende en

enthousiasmerende ervaring die aansluit bij de persoonlijke leefwereld van de diverse bezoekers (met de nadruk op de doelgroep jongeren). Het biedt door het gevarieerde en vernieuwende aanbod een beleving die aanspreekt en uitnodigt tot herhaling en bijdraagt aan actief burgerschap (handelingsperspectief).

Het Huis zal in 2013 een flinke uitvoeringsorganisatie hebben, met een professionele dagelijkse leiding, een eigen staf en interne hiërarchie. Het Huis heeft dan een

(3)

Pagina 3 van 51

Raad-van-Toezicht-model. Een in de loop van 2009 aan te trekken manager voor de uitvoeringsorganisatie krijgt een substantiële opbouw- en veranderopdracht.

De oprichting van het Huis wordt gekoppeld aan een nog vorm te geven proces waarbij de bestaande instellingen die op dit terrein werkzaam zijn en structureel door het Rijk worden gesteund, opgaan in de nieuwe uitvoeringsorganisatie. Deze zijn de Stichting Bezoekerscentrum Binnenhof en het Instituut voor Publiek en Politiek. Met deze instellingen worden integratie/fusiegesprekken gevoerd.

Het Huis zal vanaf 2012 een structurele subsidie ontvangen van € 4,75 miljoen. Tot dan zal met beperktere middelen worden proefgedraaid met vernieuwende

programma’s en werkvormen.

De conceptuele uitwerking van het Huis maakt het mogelijk dat structureel meer middelen kunnen worden ingezet, indien deze beschikbaar worden gesteld. Het concept bevat een groeimogelijkheid die tot een versterkte doelbereiking kan leiden.

Het gaat daarbij om o.a. extra inzet voor (interactieve) websites,

evenementen/conferenties, exposities (in/outdoor), marketinginzet voor diverse doelgroepen en een beter bereik van het formele onderwijs

(4)

Pagina 4 van 51

HOOFDSTUK 1. ALGEMEEN

1.1 Inleiding

Het kabinet wil samen met de beide Kamers der Staten-Generaal en de gemeente Den Haag een Huis voor democratie en rechtsstaat realiseren¹. Het Huis moet een educatief centrum voor democratie en rechtsstaat zijn, en gericht zijn op

bevordering van participatie en democratisch burgerschap.

Het Huis is een instelling die beoogt kennis over te dragen over de kernwaarden en fundamenten van onze democratische rechtsstaat en over de werking van de instituties van de rechtsstaat en de democratie. Kennis van de instellingen alleen volstaat niet, mensen moeten zichzelf ook ontdekken als actieve deelnemer aan de samenleving waar ze deel van uitmaken. Daarom richt het Huis zich niet alleen op educatie maar ook op participatie. Het een gaat soms ook (ongemerkt) over in het ander. En educatie is soms ook oefenen in participatie. En voor participatie zijn ook kennis en vaardigheden nodig.

De kennis en vaardigheden worden aangeboden via programma’s rond de in Den Haag gevestigde instellingen van de democratische rechtsstaat. Het Huis geeft bezoekers letterlijk een kijkje in de wereld van politiek en rechtsstaat. Het Huis leert je begrijpen hoe de democratische rechtsstaat werkt. Wat zijn de rechten en

plichten van burgers en wat houdt de eigen rol als (actief) burger in.

Het hart van de instelling is een fysiek gebouw waarin het Huis is gevestigd, op een locatie in het centrum van Den Haag. Daarnaast organiseert het Huis activiteiten via Internet en satellietactiviteiten op lokaal en regionaal niveau in samenwerking met politieke, justitiële, historische, culturele en andere (publieke) instellingen.

Voorwaarde van de in dit document uitgewerkte projectbeschrijving, is dat het Huis voor wat betreft doelstellingen, doelgroepen en middelen een samenvoeging is van het kabinetsvoornemen een Huis voor democratie en rechtsstaat op te richten èn de taken en functies van de Stichting Bezoekerscentrum Binnenhof (SBB) en het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP).

1.2 Leeswijzer

Dit document geeft een blik op de toekomst, het is een weergave van het Huis voor democratie en rechtsstaat gezien in het jaar 2013. Het Huis wordt beschreven vanuit een alsdan gerealiseerde locatie in Den Haag.

Dit document beschrijft de doelstellingen, doelgroepen en bereik van het Huis.

Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van de conceptuele kaders, inclusief de middelen en werkvormen die zullen worden toegepast. Aansluitend volgt een uitwerking van het organisatie- en sturingsmodel. Na een korte toelichting van de uitgangspunten voor de huisvesting wordt ingegaan op de exploitatieopzet en daarna worden de verschillende samenwerkingsvormen besproken. Ten slotte wordt kort ingegaan op de opbouw- en transitiefase van het Huis van 2009 tot 2013.

1 Brief van de minister van BZK met de reactie van het kabinet op de wens van de Kamer om een Huis van de democratie op te richten (15 mei 2008), kamerstuk 31 475, nr.1

(5)

Pagina 5 van 51

HOOFDSTUK 2. PROFIEL, DOELSTELLING, DOELGROEPEN, BEREIK, NAAM

2.1 Algemeen profiel van het Huis

Het Huis voor democratie en rechtsstaat is het centrum van kennis over het functioneren van de democratische rechtsstaat. Het laat aan brede groepen in de samenleving zien hoe onze democratie werkt en wat de rechtsstaat inhoudt. Het brengt enthousiasme voor onze democratische rechtsstaat teweeg op heel verschillende manieren, voor heel verschillende groepen. Het draagt bij aan de overdracht van kennis over onze democratie, zowel op een basisniveau, voor

jongeren en nieuwe Nederlanders, als verdiepte kennis aan professionals en politici.

Het Huis biedt aan brede doelgroepen een plek bij uitstek om meer te weten te komen over democratie en over hun eigen rol als democratisch burger. Het is gedeeltelijk ook de academie van onze democratische rechtsstaat. Het Huis is voor vele verschillende doelgroepen een centrale plaats voor educatie èn participatie over het functioneren van onze democratische rechtsstaat in ruime zin. De doelgroepen variëren van scholieren en nieuwe Nederlanders tot de Bond van plattelandsvrouwen en toeristen. Voor bijvoorbeeld de doelgroep jonge Nederlanders is het Huis een plek en een organisatie die je via school ten minste één keer hebt ontmoet via een programma dat je hebt doorlopen. Voor studenten biedt het Huis verdieping van hun studie en een verdieping van hun algemene ontwikkeling (studium generale). Voor burgers die niet participeren, zich afzijdig houden van onze democratische

samenleving, of zich dreigen af te keren van de democratie, zal het Huis bijdragen aan het (weer opnieuw) betrekken van deze burgers als actief deelnemer aan democratische processen en debat. Voor buitenlandse bezoekers is het Huis het unieke, en internationaal toonaangevende, centrum van inspiratie over het verleden, het heden en de toekomst van de democratische rechtsstaat.

In 2013 staat er voor het Huis een centraal gebouw, in het centrum van Den Haag in de directe omgeving van het Binnenhof², met een adequate oplossing voor beveiligingseisen van de toegang tot de gebouwen van de Eerste en de Tweede Kamer.³ Randvoorwaarde van de locatie⁴ is o.a. dat deze zich bevindt in het centrum van Den Haag, op directe loopafstand van de gebouwen rond het Binnenhof. Het Huis biedt programma’s, informatie en activiteiten aan, in het gehele land, op Internet en vanuit een centrale locatie in Den Haag. Vanuit die centrale locatie in Den Haag worden bezoeken en rondleidingen georganiseerd aan, respectievelijk in de beide Kamers, de Ridderzaal, het Haagse stadhuis, de Raad van State, het Provinciehuis, de Raad voor de Rechtspraak, de Gevangenpoort, de Hoge Raad, het Vredespaleis en andere instanties die vorm en inhoud geven aan onze

democratische rechtsstaat, dat kunnen illustreren of het enthousiasme kunnen stimuleren. In Den Haag verbindt het Huis de in deze stad fysiek aanwezige

instellingen en symbolen van onze democratie aan interactieve programma’s voor de doelgroepen. Aan Den Haag als bestuurscentrum en internationale stad van recht en

2 Op loopafstand van de diverse gebouwen van de instituties van de democratische rechtsstaat 3 Het oplossen van het knelpunt (steeds groter wordende bezoekersstromen aan zowel de Eerste als de Tweede Kamer) is een belangrijke succesfactor van het Huis. Het creëren van een ondergrondse verbinding tussen het Huis en het parlement (beide kamers) dient nader onderzocht te worden.

4 Hoek Spui/Kalvermarkt is een potentiële locatie.

(6)

Pagina 6 van 51

vrede voegt het Huis ook iets toe als motor van activiteiten rond de Haagse symbolen en instellingen.

2.2 Focus programma op democratie en rechtsstaat

Vele organisaties hebben reeds eigen programma’s die goed aansluiten bij het Huis.

Op dit moment is er een sterk versnipperd aanbod. Het Huis zal voor dit aanbod als een platform fungeren. Het kan de vele kleine initiatieven verbinden en door samenwerking een meerwaarde creëren voor zowel de aanbieders als de afnemers en doelgroepen. Men weet dat er één aansprekende “centrale organisatie” is voor informatie over alles wat met democratie en rechtsstaat te maken heeft. Eenmaal op de marktplaats (fysiek en digitaal) van het Huis aangekomen kan de ‘consument’

zogezegd haar inkopen doen. Het Huis kan door zijn brede netwerk aan

samenwerkingspartners voldoen aan de vele specifieke wensen en behoeftes van het publiek. Er ontstaat een variëteit aan programma’s/activiteiten (al dan niet op maat gemaakt). Het Huis streeft er dus bewust niet naar om opnieuw het wiel uit te vinden. De organisatie van het Huis biedt niet alleen eigen programma’s aan, maar juist ook producten/activiteiten van derden of zelfs co-producties van het Huis met derden. Deze samenwerking betreft natuurlijk alleen samenwerking binnen het afgebakend terrein van de kern van het Huis (te weten democratie en rechtsstaat).

Het Huis heeft door de brede samenwerking dus een breed profiel. Er zal continu met deze afbakening van de kernfuncties van het Huis rekening gehouden moeten worden bij de keuze van de programma’s en bij het aangaan van

samenwerkingsverbanden. Dit maakt het mogelijk om het Huis als lerende organisatie te verbeteren en daarmee ook continu aan te laten sluiten op de actualiteit.

Het gebouw waarin het Huis is gevestigd, biedt (naast ‘Huis-activiteiten’) een dak waaronder tal van andere activiteiten rond de Haagse instellingen een plaats kunnen krijgen. Deze activiteiten variëren van conferenties en evenementen tot

start/eindpunt van een wandeling langs gebouwen en plaatsen die betekenis hebben voor de democratische rechtsstaat of de geschiedenis van ons staatsbestel.

Afhankelijk van de locatie, kunnen zich in het gebouw van het Huis ook organisaties vestigen die programmatisch samenwerken met het Huis of een vanzelfsprekende huisgenoot kunnen zijn op dezelfde locatie. Een indicatieve uitwerking van deze verschillende mogelijkheden van samenwerking staat in bijlage A.

2.2 Doelstelling

De centrale doelstellingen van het Huis zijn:

A. het overdragen van kennis over:

• de kernwaarden en fundamenten van onze democratische rechtsstaat

• de werking van de instituties van de rechtsstaat en de democratie

• de Grondwet en het constitutioneel bestel in ruime zin

B. het vergroten van vaardigheden om deel te nemen aan democratische processen (burgerschapscompetenties).

C. het bevorderen van daadwerkelijke politieke en maatschappelijke participatie en het enthousiasme daarvoor (democratisch burgerschap)

Deze doelstellingen moeten worden vertaald in specifiek meetbare (SMART) doelstellingen.

1. meer kennis van de principes van onze democratie en rechtsstaat.

(7)

Pagina 7 van 51

2. beter begrip van de processen van de democratische rechtsstaat en hoe haar verschillende instellingen werken, zowel nationaal als in Europese en

internationale context.

3. beter weten dat men zelf een bijdrage kan leveren aan politiek en samenleving (bewustzijn bijbrengen) en ook hoe men dat kan doen.

4. bredere lagen van de samenleving zijn betrokken bij het functioneren van democratie en rechtsstaat, doen actief mee.

Als uitgangspunt voor doelbereiking (tevens nulmeting voor de jongvolwassenen 18- 25 jaar) worden de toetspunten genomen uit het onderzoek “Jonge burgers en democratie”⁵. Voor andere doelgroepen worden andere onderzoeken⁶ en data als nulmeting benut, waar nodig aangevuld met een aanvullende meting.⁷

2.3 De doelgroepen Doelgroep educatie

Het Huis richt zich op verschillende doelgroepen (zie overzicht in bijlage B). De omvangrijke doelgroep, waar het Huis zich met educatieve activiteiten hoofdzakelijk op richt, omvat jonge Nederlandse burgers, in het bijzonder:

• Leerlingen hoogste groepen basisonderwijs (10 – 12 jaar),

• Leerlingen voortgezet onderwijs: VMBO, HAVO, VWO en MBO/PrO dagonderwijs (12 - 18 jaar),

• Studenten: HBO, WO, MBO (VE)

• (Werkende) jongeren (18 – 25 jaar).

De inhoudelijke thema’s politiek, democratie en rechtsstaat genieten een behoorlijke belangstelling bij deze doelgroepen. Ze zijn geïnteresseerd en willen er graag actief iets mee doen. ⁸

Daarnaast zijn er doelgroepen waarvoor specifieke educatieve activiteiten of programma’s worden aangeboden, zoals:

• het algemene publiek

• nieuwe Nederlanders (inburgeringsonderwijs),

• maatschappelijke organisaties

• leden van politieke organisaties

• toeristen uit binnen- en buitenland

• expat community

• professionals (bijv. rijksambtenaren, rechters, politiefunctionarissen).

Maatschappelijk en politiek actieven (zoals partijleden en gemeenteraadsleden) zijn in omvang geen grote doelgroep van het Huis, maar ze zijn als ‘multiplicatoren’ of

‘intermediairs’ wel essentieel om de doelstelling van het Huis te realiseren. Deze intermediairs spelen in verschillende ‘vormen’ een rol, zowel als co-producent, in de rol van leverancier van politieke context, als in de rol van afnemer (contact met het publiek, met kiezers) voor beleidsontwikkeling, debat, netwerk, enz. Het Huis kan in samenwerking met politieke partijen allerlei activiteiten aanbieden.

5 Veldkamp, 2007.

6 Het Ministerie van BZK laat twee onderzoeken uitvoeren begin 2009, waarvan de resultaten kunnen worden gebruikt door het Huis als input voor het opleidingsprogramma voor onder andere lokale en regionale bestuurders in het kader van het Project Versterking Grondwet. Onderzoeken bestaan uit: doelgroeponderzoek naar het vereiste kennisniveau van het staatsrecht en de Grondwet onder rijksambtenaren en een evaluatieonderzoek naar de functie en de betekenis van de Grondwet vanuit de juridische en politieke invalshoek. Tevens is een TNS NIPO onderzoek gedaan (2008) naar de beleving van en kennis over de Grondwet onder inwoners van Nederland.

7 Dat onderzoek zal, al dan niet in een bredere opzet, met ander onderzoek, worden ontwikkeld tot een monitor waarmee de effectiviteit van het Huis mede kan worden gemeten.

8 Bron: Brainstormsessies en jongerenconferentie Forum voor Democratische Ontwikkeling, d.d. 03- 10-2008.

(8)

Pagina 8 van 51

Doelgroep participatie

Voor deelname aan maatschappelijke en politieke processen is het Huis een centrum van kennis en expertise. Het neemt een politiek neutrale positie is. Maar juist daardoor kan het een motor van politieke participatie worden. Omdat het niet verbonden is met een bepaalde partij of politiek-maatschappelijke stroming kan het een toegangspoort tot daadwerkelijke participatie zijn, o.a. door het bevorderen van:

• opkomst bij verkiezingen,

• deelname aan organisaties die politiek actief zijn,

• deelname aan politieke besluitvormingsprocessen en burgerparticipatie,

• deelname aan maatschappelijke activiteiten, vrijwilligerswerk

Het Huis streeft naar een zo breed mogelijk verspreide participatie (door alle bevolkingslagen heen, bij zowel hoog- als laag opgeleiden). De doelgroepen worden gevormd door een brede groep van (potentieel) politiek en maatschappelijk actieve burgers: variërend van volksvertegenwoordigers, bestuurders en ambtelijke beleidsmakers tot actiegroepen en actieve burgers, jong en oud. Binnen deze doelgroepen vallen ook burgers die minder politiek bewust zijn, maar hun

participatie aan de democratische rechtsstaat wel willen vergroten. Afhankelijk van hun rol en achtergrond worden voor verschillende groepen verschillende

participatiemogelijkheden geboden, gericht op het versterken van de representatieve democratie en de betrokkenheid van burgers daarbij.

Jongeren zijn het nieuwe of aankomende electoraat. Een deel van deze jonge burgers vormt bovendien het potentieel voor doorstroming naar functies binnen de instellingen van de democratische rechtsstaat. Zij worden bestuurder, rechter, volksvertegenwoordiger of maken deel uit van het politieke kader van de toekomst.

De democratie zal zich continu moeten vernieuwen en zal eigentijdse vormen moeten vinden om duurzaam aan te kunnen sluiten bij de samenleving. De betrokkenheid van jonge burgers is om die reden een prioriteit.

2.4 Bereik Bezoekers

Beleidsmatig wordt voor de activiteiten in Den Haag het volgende bereik nagestreefd:

§ Aantal deelnemers/bezoekers per jaar aan het Huis: 250.000

§ Waarvan de groep kinderen, scholieren, studenten en jongeren per jaar: 175.000 De exploitatie van het Huis, waaronder met name de vorm en inhoud van de Haagse locatie en bijbehorende personeelsformatie, is erop gericht in Den Haag een grote groep scholieren te trekken. Uitgangspunt is dat elke Nederlandse scholier één keer deelneemt aan programma waar een bezoek aan de Haagse vestiging van het Huis deel van uitmaakt. Dat zou – afgezien van een inhaalslag – betekenen dat het Huis structureel 195.000 scholieren per jaar kan laten deelnemen. Omdat een bezoek aan het Huis weliswaar op een ruime belangstelling lijkt te kunnen rekenen⁹, maar anderzijds vrijwillig is en een eigen investering van de betrokken onderwijsinstelling vergt, wordt uitgegaan van een forse ambitie, te weten een bereik van ca. 90% van de scholieren, ofwel 175.000 p/jaar. Deze scholieren komen met openbaar vervoer

9 Ervaringen met het bestaande programma van het IPP, De Haagse Tribune, waarbij het schooljaar 2008/2009 (25.000 leerlingen) met weinig reclame al snel geheel was volgeboekt, geven aan dat deze bezoekersaantallen door de koppeling aan het onderwijs voor deze doelgroep – onder voorwaarden! - realistisch zijn.

(9)

Pagina 9 van 51

of groepsvervoer (bussen)¹⁰ naar Den Haag. Om deze aantallen te halen, moet de deelname aan programma’s voor scholieren en studenten in het Huis in de regel gratis zijn. Slechts voor speciale of aanvullende diensten en producten worden tarieven gerekend. Voor de overige doelgroepen worden tarieven gehanteerd, gericht op het realiseren van een maximaal exploitatieresultaat.

Deze ambitieuze streefcijfers maken het mogelijk dat vrijwel alle jonge Nederlandse burgers ten minste eenmaal in hun jeugd deel hebben genomen aan een

programma van het Huis.¹¹ Daarnaast wordt het realistisch geacht dat het Huis ca.

75.000 bezoekers van buiten het onderwijs aantrekt om deel te nemen aan een van de programma’s in de centrale locatie dan wel in en rond het Binnenhof.¹² Deze groep bestaat uit specifieke groepen (20.000), deelnemers aan debatten (5.000) en bezoekers van het Binnenhofcomplex (50.000).¹³

Het aantal deelnemers van/aan specifieke trainingen, cursussen en evenementen is niet geraamd. Naar verwachting gaat het om jaarlijks enkele duizenden in Den Haag.

Het aantal bezoekers/gebruikers van het digitale aanbod van het Huis zal afhankelijk zijn van verschillende factoren. De actualiteit en de vraag of er in het desbetreffende jaar verkiezingen worden gehouden, zijn van belang. Dit aantal

bezoekers/deelnemers van het digitale aanbod (exclusief deelnemers van Haagse activiteiten) wordt geraamd op minimaal 300.000 p/j (jaar zonder verkiezingen) en maximaal 6.000.000 p/j (jaar met Tweede Kamerverkiezingen).¹⁴

Het Huis heeft een landelijk bereik. Dit geldt naar de aard voor het digitale aanbod, maar ook voor de spreiding van de activiteiten buiten Den Haag. Om dat voor de Haagse educatieve activiteiten voor scholieren ook daadwerkelijk te realiseren, wordt, zodra daarvoor aanleiding is om de beoogde bezoekersaantallen te halen en daarvoor aanvullende financiering beschikbaar is, aan scholen buiten een bepaalde straal rond Den Haag een beperkte bijdrage aangeboden in de reiskosten.¹⁵ Werving en marketing

Om de komende jaren aan een succesvolle naamsbekendheid te werken, moet de gemeenschappelijke deler van het Huis benoemd worden. Dit lukt alleen met een duidelijk, nader uit te werken, profiel.¹⁶ Waarschijnlijk zal per doelgroep een andere communicatieaanpak gekozen worden. Het woord ‘educatie’ kan bij de werving zo geformuleerd worden zodat het voor alle doelgroepen aansprekend wordt. Het is

10 De meeste scholen maken gebruik van touringcar bussen

11 Zie de motie-Schinkelshoek Kamerstukken II, 30996 nr.11 (Raming TK 2008).

12 Daarnaast zijn er buiten de programma’s van het Huis ook nog deelnemers aan het

bezoekersprogramma van de Tweede Kamer (ca. 35.000), bezoekers van de publieke tribune en bezoekers van de kamervoorzitters, kamerleden en –fracties (ca. 40.000).

13 Het aantal bezoekers is dus circa 250.000 p/j. Voor de nieuwe huisvesting wordt rekening gehouden met het opstellen van een MER.

14 De Stemwijzer voor de Tweede Kamerverkiezingen kreeg in 2006 4.767.611 bezoekers. Daarbij was er bij die verkiezingen een flinke concurrentie. Het aantal bezoekers was een forse stijging t.o.v. vorige versies. Verwacht wordt dat deze stijgende lijn zich nog wat zal voortzetten.

15 Dit wordt zodra de noodzaak zich manifesteert en de aanvullende middelen daarvoor beschikbaar komen, nader uitgewerkt in een bijdrageregeling waarbij als uitgangspunt geldt dat scholen die aan een compleet programma meedoen (met een voorbereidings- en een vervolgtraject), voorrang hebben boven andere scholen. Ander uitgangspunt is dat de school altijd een substantieel deel van de kosten zelf zal moeten betalen. Ter indicatie wordt in de exploitatie uitgegaan van € 5 p/l voor 50% van de scholieren.

16 Het Huis moet ook zorgen haar profiel niet wordt vertroebeld wanneer instellingen onder hetzelfde dak van de vestiging in Den Haag gaan ‘communiceren’.

(10)

Pagina 10 van 51

belangrijk om goed te laten onderzoeken hoe het Huis haar diverse activiteiten gaat communiceren.

De groepen leerlingen, scholieren, studenten bezoeken het Huis via

school/onderwijsinstelling of door bemiddeling van school/onderwijsinstelling dan wel via intermediaire instellingen (politieke partijen, politieke jongerenorganisaties, jongerencentra enz.). Het bezoek is vrijwillig, maar door de koppeling aan het onderwijs en politiek scholings- en vormingswerk kan deze doelgroep met een lichte wervingsaanpak tot bezoek (deelname aan een programma) worden verleid.

Het Huis is sterk extern en publieksgeoriënteerd, d.w.z. gericht op doelgroepen en intermediairs. Door de geconcentreerde aanpak (ketenbenadering) van programma’s (zie hfst 3) is het Huis structureel in overleg met de diverse instellingen waarmee zij samenwerkt (zoals professionele experts, onderwijsinstellingen, maatschappelijke organisaties etc.). De wervende kracht van het Huis zit ‘m vooral in de kwaliteit van het aanbod. Om de beoogde aantallen bezoekers/deelnemers te realiseren is het Huis in Den Haag een levendig doe-centrum, biedt het een inspirerende en enthousiasmerende ervaring die aansluit bij de persoonlijke leefwereld van de diverse bezoekers (met de nadruk op de doelgroep jongeren). Het biedt een ervaring die aanspreekt en uitnodigt tot herhaling en bijdraagt aan actief

burgerschap (handelingsperspectief). De beoogde deelnemers/bezoekersaantallen vereist dat het Huis waar nodig ook een gevarieerd en vernieuwend aanbod levert.

2.5 Naam

Het succes van het Huis voor democratie en rechtsstaat bij de centrale doelgroep is mede afhankelijk van een sterke naam, aansluitend bij de diverse doelgroepen.

“Huis voor democratie en rechtsstaat” is de werktitel, die wellicht niet geschikt is als definitieve naam. Gestreefd moet worden naar een naam die de volgende lading dekt van:

• centrum voor educatie en participatie

• het thema “democratische rechtsstaat”

• het Huis als fysieke locatie èn als kader voor allerlei activiteiten

De keuze van de naam volgt pas in de realisatiefase van het project en gaat gepaard met tests onder de doelgroepen. Ook de uiteindelijke (vorm van de) locatie in Den Haag speelt een rol. Totdat een definitieve naam is gekozen, is de aanduiding “Huis voor democratie en rechtsstaat” de werktitel.

Om een bijdrage te leveren aan het vinden van een passende naam voor het Huis, zal een wedstrijd of prijsvraag worden georganiseerd.

(11)

Pagina 11 van 51

HOOFDSTUK 3. CONCEPTUELE UITWERKING

3.1 Belangrijkste uitgangspunten

In overleg met de leden van de voor dit project ingestelde Stuurgroep zijn er een aantal uitgangspunten gegeven die betrekking hebben op het

besluitvormingsproces. Daarnaast is het financiële kader gesteld op een structurele rijkssubsidie van € 4,75 miljoen. Uitgangspunt is dat daarnaast op projectbasis of anderszins van andere partijen middelen worden verworven.

Inhoudelijke randvoorwaarden voor het Huis zijn: sterke aansluiting op de leefwereld van de verschillende doelgroepen (met de nadruk op de doelgroep jongeren), het bieden van een authentieke/unieke ervaring die aanspreekt en uitnodigt tot herhaling, het aanspreken van docentengroepen en het bijdragen aan actief burgerschap. Hierna staan de conceptuele uitwerking van de doelstellingen, binnen de gegeven randvoorwaarden en uitgangspunten beschreven.

Democratie en rechtsstaat zijn overal

Democratie en rechtsstaat komt men overal tegen. Over het hele land zijn zichtbaar instituties van de rechtsstaat aanwezig. Recht geldt overal en voor iedereen,

verkiezingen zijn in alle gemeenten en rechtbanken en gemeentehuizen staan verspreid door het land. De principes van democratie en rechtsstaat krijg je met de paplepel ingegoten, van je ouders, op school, op straat, via de media. Niettemin blijkt uit onderzoek¹⁷, maar ook uit gesprekken met jongeren zelf, dat zij basale kennis missen en een flinke behoefte hebben aan concrete kennis en vaardigheden over hun rol – rechten en verantwoordelijkheden - als burger in een democratische rechtsstaat.

Zelf doen en beleving staan centraal

Uit UNESCO-onderzoek¹⁸ blijkt dat succesvolle programma’s op het terrein van democratie en burgerschap wordt gekarakteriseerd door:

• Ketenbenadering: een of twee sessies/ervaringen hebben weinig of geen effect, terwijl het bij drie of meer ervaringen beklijft.

• Participatieve methoden: werken in kleine groepen, rollenspelen, zelf oplossingen bedenken voor problemen, simulaties, en schaduwverkiezingen of nagespeelde rechtszittingen leidt tot betere resultaten dan passieve lesmethoden zoals lezingen of de distributie van materialen.

• Deskundigheid en inspiratie door docenten/begeleiders.

Deze conclusie sluit aan bij de ervaringsgerichte leercyclus van Kolb¹⁹ en ook bij de aanbevelingen van de commissie 'Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat'.²⁰ Het Huis zal zich om die reden bij de educatieve activiteiten richten op programma’s waarin concrete ervaringen of ondervindend leren mogelijk is, en waarbij wordt

17‘Jonge burgers en democratie’ (Veldkamp 2007); Onderzoek Avans Hogeschool ‘Leren van democratie, een onderzoek naar waar en hoe jongeren kennis, houding en vaardigheden opdoen ten aanzien van politieke partijen en godsdienstvrijheid’ (juli 2008); FDO Jongerenconferentie (oktober 2008)

18 Learning to live together: building skills, values and attitudes for the twenty-first century, Margaret Sinclair, UNESCO: International Bureau of Education, Geneva, 2004. Zie voorts Literature review on outcomes of school-based programs related to “learning to live together”, UNESCO, International Bureau of Education 2005.

19 De Leercyclus volgens Kolb is kort beschreven te vinden op:

http://nl.wikipedia.org/wiki/David_Kolb

20 'Onverschilligheid is geen optie. De rechtsstaat maken we samen.' Advies van de commissie 'Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat', 13 februari 2008.

(12)

Pagina 12 van 51

gewerkt met (de kracht van) herhaling. Het Huis in Den Haag is vooral vanuit die invalshoek een levendig doe-centrum, waarbij de bezoeker, of beter gezegd: de deelnemer – kennis opdoet (educatie) over democratische processen die direct betrekking hebben op zijn persoonlijke belevingswereld. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de interactieve technieken, zoals bijvoorbeeld gebruikt in het Newseum in Washington.

Democratische instrumenten en de kaders van de rechtsstaat spelen een belangrijke rol. Vooral de manier waarop in Nederland besluitvorming tot stand komt en welke rol (jonge) burgers daarbij spelen, wordt in het Huis duidelijk. Het Huis helpt bezoekers zich een mening te vormen, een bewuste keuze te maken in actuele maatschappelijke vragen en burgerschapsvaardigheden te verbeteren. Het laat de waarde, de werking en de structuur (de keuze voor de trias politica, het

tweekamerstelsel etc.) zien van de democratische rechtsstaat. Daarnaast kan de bezoeker van het Huis ook kennismaken met de ‘echte democratie’ door

bijvoorbeeld ontmoetingen met politici en rondleidingen door de Eerste en de Tweede Kamer of met behulp van een simulatie/game (participatie).

De boodschap van het Huis is serieus, de verpakking is gevarieerd. Soms uitdagend en prikkelend, soms spectaculair en bezielend, soms informatief en altijd boeiend.

Soms wat minder leuk, want ook de taaie kanten worden getoond. Kennis van de democratische rechtsstaat is soms taai, maar door voorbeelden en ervaringen komt deze materie tot leven.

Deelnemers worden warm gemaakt voor actief burgerschap, en verleid zich hierin verder te verdiepen.

3.2 Inhoudelijke afbakening activiteiten: oriëntatie op Den Haag Er valt veel te vertellen over onze staatsinrichting, over de democratische- en politieke cultuur, over de positie van de monarchie, de ontwikkeling van de

rechtsstaat en de trias politica, over mensenrechten, grondrechten en de verhouding tussen de verschillende rechten, over vrijheid en de grenzen aan de vrijheid. De democratische rechtsstaat kun je niet compleet in één dagprogramma proppen. Er moeten dus keuzes worden gemaakt. De keuzes voor de inhoudelijke oriëntatie zijn in de eerste plaats de zaken die de doelgroepen lokaal in Den Haag kunnen beleven.

In Den Haag kun je gebouwen en mensen zien die je elders niet of minder snel ziet.

De Ridderzaal, de Tweede Kamer, de Eerste Kamer, de ministeries, de Raad van State, de Hoge Raad, het Vredespaleis, het torentje – het zijn allemaal unieke gebouwen en instellingen. Kamerleden, departementsambtenaren, leden van het Kabinet en vertegenwoordigers van de parlementaire pers zijn overal te vinden, maar vooral in Den Haag. Juist de typisch Haagse elementen moeten herkenbaar in de (Haagse) programma’s zijn opgenomen, op een zodanige manier dat de

doelgroep bereid is de reis naar Den Haag te maken.

3.3 Structuur: de rode draad

De door het Huis geboden activiteiten hebben altijd een centraal thema (rode draad) die focus geeft aan het inhoudelijke programma. Dit maakt het mogelijk het bezoek goed voor te bereiden en kan de opbrengst vergroten. Een thematische aanpak concentreert zich bijvoorbeeld op de volgende onderwerpen:

Grondwet, nationale constitutie, Koninkrijk

Europese besluitvorming en internationale politiek

(13)

Pagina 13 van 51

Wetgeving en rechtsstaat

Scheiding der machten, relatie politiek – rechter

Grondrechten en Mensenrechten

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Geschiedenis van de staatsinstellingen en belangrijke politieke en staatsrechtelijke gebeurtenissen

Voor invulling van de programma’s kan bij deze thematische aanpak inhoudelijk en logistiek worden gewerkt met relevante partners (zie Hoofdstuk 8 en bijlage A, Samenwerkingspartners). Hierdoor wordt kennis samengebracht voor een aantrekkelijk bezoek.

3.4 Educatieve scholierenprogramma’s

Uit het hiervoor genoemde onderzoek (UNESCO 2004) volgt dat een

geconcentreerde aanpak (een ketenbenadering) effectiviteit oplevert. Eén of twee sessies/ervaringen hebben weinig of geen effect, terwijl het bij drie of meer

ervaringen beklijft. Om die reden hanteert het Huis het principe dat het beter is een kleine groep een programmatraject te laten doorlopen, dan een grotere groep een eenmalige ervaring te laten hebben. Dit programmatraject dat de deelnemers – vooral scholieren en studenten – volgen omvat 3 fases:

1. voorbereiding op bezoek,

2. bezoek aan Den Haag (vullend dagprogramma voor scholieren),

3. activiteiten/opdrachten na afloop om ervaring van bezoek te ‘verwerken’ of er een vervolg aan te geven.

Deelnemers worden voorafgaande aan hun bezoek aan het Huis in Den Haag en na afloop o.a. via internet aan dit programma verbonden. Via een speciale website vol vragen en antwoorden over hoe de politiek werkt, publicaties en lespakketten, kunnen docenten hun leerlingen voorbereiden op een bezoek aan politiek Den Haag en hun opdrachten op deze site afstemmen. Om effectief te zijn en om de kosten te beheersen, zal sterk worden geleund op bestaande internettoepassingen. Door te kiezen voor toepassingen die de doelgroepen al gebruiken, en die zij reeds intuïtief kunnen vinden, wordt de impact daarvan versterkt. Bovendien is het gebruik van die toepassing in de regel vele malen goedkoper dan de ontwikkeling van eigen

internettoepassingen. Groepen die fase 1 reeds hebben afgerond, hebben bij het reserveren van een bezoek aan het Huis voorrang op groepen die deze fase nog niet hebben afgehandeld.

Na afloop van het bezoek aan Den Haag kunnen de deelnemers verder aan de slag gaan met fase 3 van het traject, een voortzettingsprogramma. Op deze manier kan ook na het bezoek een vervolg worden gegeven aan wat men heeft ‘meegemaakt’.

Programma’s ter voorbereiding en ter voortzetting kunnen digitaal zijn, door gebruik te maken van materiaal en antwoorden die de deelnemers in fase 1 en 2 hebben verzameld. Daarnaast kan na afloop van een bezoek aan het Huis in Den Haag het traject worden voortgezet in de vorm van activiteiten. De activiteiten binnen deze

(14)

Pagina 14 van 51

programma’s worden lokaal – in de klas, in het gemeentehuis, in de rechtbank – en/of via internet aangeboden.

Het scholierenprogramma is een belangrijk onderdeel van het Huis. Maar een Huis als uitsluitend een instelling voor scholieren heeft een te smal profiel om buiten schooltijden andere groepen en functies aan te trekken. Bovendien kan een te sterke focus op scholieren de aantrekkelijkheid van het Huis voor politici, politieke partijen, bestuurders enz. om actief bij te dragen, doen afnemen. Behalve “school voor de democratie” zou het educatieve programma derhalve ook een

democratieacademie moeten zijn, om andere groepen te trekken. De combinatie van aanbod voor grote groepen jongeren en volwassenen in één centrum blijkt elders ook goed mogelijk.²¹

3.5 Participatietrajecten

Naast de educatieve programma’s biedt het Huis ook participatieprogramma’s voor de deelnemende bezoekers om daarmee een bijdrage te leveren aan

burgerschapsontwikkeling en voor de bezoekers/deelnemers een

handelingsperspectief te ontwikkelen. Het Huis activeert. Bezoekers en deelnemers aan activiteiten worden aangemoedigd tot handelen in hun eigen omgeving.

Hierdoor wordt actief burgerschap bevorderd. Door te zorgen voor participatie door mannen én vrouwen van verschillende leeftijd en afkomst, kortom voor vele

verschillende doelgroepen, versterkt Het Huis dat iedereen zich kan herkennen in de landelijke, regionale en lokale politiek.

Ook voor jongeren worden naast de specifiek op educatie gerichte activiteiten

“werkplaatsen” aangeboden waarin men aan de slag gaat met maatschappelijke vraagstukken binnen de context van de democratische rechtsstaat.

Het Huis wil participatie van burgers bij het maken van overheidsbeleid vergroten en verbeteren. Bij deze programma’s richt het Huis zich niet alleen op het bevorderen van actief burgerschap bij de burgers zelf, maar juist ook op de bestuurders en hun organisaties die deze betrokkenheid mogelijk moeten maken. Zie voor een verdere uitwerking van de participatieprogramma’s: § 3.9.

3.6 Opleidingscentrum

Het Huis is een opleidingscentrum dat in aanvulling op bestaand aanbod specifieke trainingen en cursussen aan verschillende doelgroepen aanbiedt. Het Huis heeft dus een eigen aanbod in opleidingen. Een ander deel van de cursussen/trainingen kan verzorgd worden door derden (zie hfst 8, Samenwerkingspartners). De uitgebreidere cursussen worden voornamelijk tijdens de avonduren aangeboden. De lokalen die voor het opleidingscentrum gebruikt worden, worden overdag gebruikt voor de scholierenprogramma’s.

Voorbeelden van aanbod trainingen/cursussen:

• Studiedagen voor (huidige en toekomstige) docenten wier vakgebied nauw aansluit bij de kennis en vaardigheden die in het Huis worden aangeboden.

(bv. maatschappijleer, geschiedenis, godsdienst en aardrijkskunde). ²²

• Debattrainingen / mediatrainingen voor verschillende doelgroepen.

Debattrainingen en workshops voor zowel scholieren als voor docenten in

21 Het Koorenhuis in Den Haag biedt vele verschillende soorten cursussen en workshops aan (individueel of in groepen) aan voor zowel volwassenen als adolescenten en kinderen.

22 Het Huis biedt daarnaast (gratis) ondersteunend materiaal aan voor leerkrachten (gericht op VO) die actuele kwesties en conflicterende thema’s willen ‘aanpakken’ in de klas.

(15)

Pagina 15 van 51

opleiding. Dit is een doorontwikkeling van de activiteiten van de Dienst Communicatie van de Tweede Kamer.²³

• Leergang politiek bestuurlijke verhoudingen, masterclass constitutionele verhoudingen voor ambtenaren (van zowel lokale, regionale als nationale overheidsinstanties).

• Cursussen over de werkwijze (de procedures) van de instituties van de democratische rechtsstaat voor (parlementair) journalisten (binnenland en buitenland) en lobbyisten etc.²⁴

• Cursussen politieke participatie voor burgers.

• Cursus maatschappelijk besturen

• Cursus burgerparticipatie

• Diverse cursussen voor raadsleden

• Cursus burgerparticipatie voor (nieuwe) raadsleden, (nieuwe) wethouders en ambtenaren (i.s.m. VNG)²⁵

• Cursus universele mensenrechten 3.7 Wetenschappelijke inbedding

Het Huis als opleidingscentrum is een plaats voor studie en verdieping in

samenwerking met Universiteiten en Hogescholen.²⁶ De wetenschap zal ook via de interne organisatie aan het Huis worden verbonden, bijvoorbeeld door een

gezaghebbende wetenschapper te benoemen als lid van de raad van Toezicht en/of als lid van de Raad van Advies. Een strategische alliantie met universiteiten en hogescholen zal worden gevormd om de aansluiting op de studentendoelgroep te borgen. Verder zal het Huis jaarlijks een democratieprijs uitreiken aan studenten die een publicatie hebben ingezonden op een jaarlijks aan te wijzen onderwerp.

3.8 Debatfunctie Algemeen

Het publieke debat is een wezenlijk onderdeel van de democratische rechtsstaat dat bijdraagt aan informatieoverdracht en meningsvorming. Het vormen van een mening is een democratisch basisprincipe. Het publieksdebat is bij uitstek een voorbeeld van hoe in een democratische samenleving op een open, vreedzame en respectvolle manier kan worden omgegaan met meningsverschillen en

belangenverschillen. Het Huis is daarom bij uitstek het ‘centrum’ om

publieksdebatten (over onderwerpen gerelateerd aan de democratische rechtsstaat) te organiseren. De debatfunctie van het Huis streeft naar bevordering van

communicatie tussen beleidsmakers, volksvertegenwoordigers, wetenschappers en het publiek. Naast het organiseren van een vast aantal ‘Huisdebatten’ per jaar ontwikkelt het Huis programma’s waarbij debateducatie centraal staat. De

zogenoemde Huisdebatten betreffen (voornamelijk) onderwerpen die verbonden zijn met democratie en rechtsstaat. Te denken valt bijvoorbeeld aan onderwerpen rondom thema’s als mensenrechten en verkiezingen. Het Huis organiseert zelf of in samenwerking met derden²⁷ een aantal vaste (Huis)debatten zoals:

• Debatten in aanloop naar de verkiezingen (van EP, TK, PS, GR, WS)

23 Extern/ nog nader te financieren

24 De Tweede Kamer merkt een groeiende vraag van bovenstaande doelgroepen naar speciale cursussen over de werking van de kamerorganisatie) en heeft niet voor alle vraag aanbod.

25 De laatste 5 cursussen worden thans door het IPP aangeboden.

26 De Campus Den Haag, het Parlementair Documentatie Centrum en het Montesquieu-instituut zijn hier voor de hand liggende partners (wellicht ook als potentiële huisgenoot, onder één dak met het Huis).

27 Zoals lokale debatcentra in het land en organisaties zoals Nieuwspoort en Coolpolitics.

(16)

Pagina 16 van 51

• Debatten rond de belangrijke dagen als; internationale dag voor de rechten van de mens, Dag van Europa, Koninkrijksdag, Internationale Vrouwendag, Dag van de tolerantie etc.

• Debatten naar aanleiding van de maatschappelijke actualiteit

Het debatcentrum van het Huis zal zich hiermee richten op debatten die raken aan de kernfuncties van het Huis. Dit zijn thema’s op het snijvlak van media en politiek, de werking van de democratische rechtsstaat en internationale onderwerpen. Het debatcentrum richt zich ook op het gebruik van nieuwe media en bindt zich hiermee aan (jongere) journalisten.

Online debatten

Het Huis biedt aansluitend op activiteiten in Den Haag voor diverse doelgroepen op Internet faciliteiten waar burgers online kunnen debatteren over politieke

onderwerpen die zijn gerelateerd aan democratie en rechtsstaat en daarover ook voorstellen kunnen ontwikkelen. Het Huis koppelt de resultaten van deze

internetdebatten ook aan politieke besluitvorming, bijvoorbeeld door deze te aggregeren en aan de media of aan de betrokken bestuursorganen te sturen. Debat wordt ondersteund door specifieke informatie, quizzen en online polls. Debat wordt als module geïntegreerd in of gekoppeld aan (populaire) bestaande digitale sociale netwerken, zodat de doelgroepen daadwerkelijk worden bereikt. Politici worden uitgenodigd om deel te nemen aan deze online debatten. De online discussies lopen via de computer thuis of op kantoor, op elk moment van de dag. Door de

uitwisseling van ideeën en vragen naar aanleiding van de discussies helpen deze de politieke besluitvorming.

Het Haags Debatcentrum

Naast de eigen debatfunctie van het Huis is er mogelijk ruimte voor een zelfstandig debatcentrum. De debatfunctie van het Huis en een zelfstandig debatcentrum zouden kunnen worden samengebracht tot één centraal Haags debatcentrum. Dit kan een belangrijke versterking van de debatfunctie van het Huis opleveren.

3.9 Overzicht activiteiten

De educatieve activiteiten van het Huis zijn doelgroepgestuurd opgezet. De optiek van de doelgroep, en dus niet bijvoorbeeld een instelling, wordt als uitgangspunt genomen voor een programma/activiteit.

Onderwijs

Het Huis biedt scholen/onderwijsinstituten actuele en ook vernieuwende lespakketten, aangepast aan verschillende schooltypes en –niveaus, voor vele verschillende onderwerpen. De variëteit aan (online)lesmethodes en materialen geven de groepen een totaalpakket. De programma’s verrijken de leerervaring doordat ‘zelf doen’ centraal staat bij de programma’s. Daarnaast worden

thema’s/onderwerpen geselecteerd die dicht bij de persoonlijke belevingswereld van de verschillende doelgroepen staan.

Een volledig programmatraject (voor de scholieren doelgroepen) bestaat uit 3 fases:

-fase 1 - voorbereiding op bezoek aan het Huis -fase 2 - bezoek aan het Huis

-fase 3 - nabespreking bezoek aan Huis (voortzettingsprogramma) Groepen kunnen natuurlijk ook kiezen om slechts fase 2 te doen. Maar op verschillende manieren zal het Huis het doorlopen van het gehele programma aantrekkelijk maken.

(17)

Pagina 17 van 51

De digitale lespakketten bieden (in de klas) een goede voorbereiding op bezoek aan het Huis, maar de lesmethode kan ook tijdens een bezoek aan het Huis (online) worden geraadpleegd.

Fase 2 bestaat uit een (voornamelijk educatief) dagprogramma in Den Haag: een actieve en leerzame dag met discussie, rondleidingen, bezoek aan het Huis en activiteiten rondom en in de gebouwen van het Haagse Binnenhof²⁸.

De activiteiten van het Huis sluiten aan op de kerndoelen en eindtermen van het voortgezet onderwijs en de hogere klassen van het basisonderwijs.²⁹ Dat betekent dat per schooltype en –niveau per schoolvak een passend programma wordt aangeboden. Deelname aan de programma’s is vrijwillig, maar zal zich geleidelijk een vaste plek in het onderwijs ontwikkelen.

Fase 3 bevat een variëteit aan werkvormen, mede afhankelijk van de (gekozen) rode draad (thema).

De fasen 1 en 3 worden ondersteund via diverse activiteiten zoals

scholierenverkiezingen, wegwijsdagen op het plaatselijke gemeentehuis, gastlessen over diverse onderwerpen en scholierenkranten over actuele onderwerpen.

De intermediaire groep docenten wordt daarnaast voor de fasen 1 en 3 ondersteund via het tijdschrift Maatschappij en Politiek (vakblad voor docenten maatschappijleer) en de jaarlijkse conferentie (docentendag) voor leraren maatschappijleer.

Burgerparticipatie

Het Huis ontwikkelt methoden en technieken ter bevordering van burgerparticipatie, en stelt deze beschikbaar of zet deze in. Hierbij gaat het om bijvoorbeeld:

- Het (in opdracht) begeleiden van overheden bij burgerparticipatie trajecten - Het (in opdracht) begeleiden van overheden bij het ontwikkelen van participatienota’s

- Het (in opdracht) evalueren van uitgevoerde participatietrajecten - Het toerusten van (potentieel) actieve burgers

- Het (in opdracht van gemeenten en provincies) op maat maken van trajecten voor (jongeren)participatie.

Deze activiteiten zullen nader worden afgebakend en in lijn worden gebracht met de expertise binnen de organisatie van het Huis en de meerwaarde in relatie tot de overige activiteiten van het Huis. Waar derden al in voldoende mate voorzien in deze activiteiten zal het Huis in de regel geen initiatieven ontplooien.

Bevorderen van kwaliteit en diversiteit

Het Huis verricht activiteiten ter bevordering van de kwaliteit en diversiteit van volksvertegenwoordigers door bijvoorbeeld:

• Het ondersteunen van (kandidaat) volksvertegenwoordigers.

• Projecten die de deelname van vrouwen en allochtonen bevorderen.

Burgers bij politiek betrekken

Het Huis ontwikkelt en gebruikt instrumenten om burgers dichter bij de politiek te betrekken. Hierbij gaat het om de doorontwikkeling en inzet van bijvoorbeeld online instrumenten als de Stemwijzer, de Opiniewijzer, de Partijenwijzer, de

Stemmentracker, het Stemexamen. Verder zal de debatfunctie van het Huis een bijdrage aan het vergroten van de betrokkenheid van burgers leiden.

3.10 Inspiratiebronnen

28 Dit is een doorontwikkeling van het succesvolle concept van ‘De Haagse Tribune’ van het IPP.

29 Met ingang van 1 februari 2006 legt de wet op scholen de taak om bij te dragen aan actief burgerschap en sociale integratie

(18)

Pagina 18 van 51

Inspiratiebronnen voor de inhoudelijke uitwerking van de activiteiten van het Huis zijn onder andere:

§ National Constitution Center, Philadelphia

§ Bezoekerscentra van een aantal buitenlandse parlementen (zoals London, Berlijn, Canberra, Zweden, Washington).

§ Knooppunt democratie, Brussel

§ MiniTinget, Oslo

§ Freedom Trail, Boston

§ Haus der Geschichte, Bonn

§ Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn

§ The Eden Project, Cornwall

§ Newseum, Washington

§ Museum of Tolerance, Los Angeles

§ Naturalis, Leiden

§ Museum voor Communicatie, Den Haag

§ Museon, Den Haag

§ Fort van de democratie, Utrecht

§ Lesproject Staten-Generaal: De Derde Kamer

§ Scholierenpakket Raad voor de Rechtspraak

§ Programma’s De Haagse Tribune (IPP)

§ Wegwijsdagen (IPP)

Meer informatie over de belangrijkste buitenlandse inspiratiebronnen is opgenomen in bijlage G.

3.11 Door externen georganiseerde activiteiten

Een deel van de ruimtes in het gebouw van het Huis wordt niet continu gebruikt voor de kerntaken. Er is daardoor ruimte voor gebruik door derden. Het Huis heeft door centrale ligging t.o.v. het Binnenhof een grote aantrekkingskracht op derden die hier ruimtes willen huren voor presentaties rapporten, persconferenties, lezingen en dergelijke. Exploitatie van de zalen kan gedeeltelijk worden ondergebracht bij een externe organisatie. Te exploiteren functies zijn:

• losse verhuur op vrije uren/dagdelen van ruimtes (bijvoorbeeld de centrale hal en vergaderzalen).

• het beschikbaar stellen van het Huis voor evenementen (bijv. recepties, partijcongressen³⁰, debat avonden).

• aanvullende horeca (catering en drankjes bij activiteiten)³¹.

30 Onderzoek moet uitwijzen welke partijen hier interesse in hebben en hoeveel leden de verschillende partijcongressen gemiddeld trekken.

31 Het Huis (als organisatie) heeft geen zelfstandige horecagelegenheid zoals een grand-café. Zie ook bijlage E voor uitwerking elementen centrale huisvestiging.

(19)

Pagina 19 van 51

HOOFDSTUK 4. HUISVESTING

4.1 Uitgangspunten voor omvang organisatie en bezoekersaantallen Het Huis is zeven dagen per week geopend, overdag op werkdagen voor

scholierengroepen en ’s avonds en in het weekeinde voor speciale activiteiten en zaalverhuur. De reguliere openingstijden voor groepsbezoeken zijn van 9.00 uur tot 18.00 uur. Voor de omvang wordt uitgegaan van maximaal 250.000 bezoekers per jaar. Hierbij wordt rekening gehouden met een piek van 1500 bezoekers op een dag en een drukste bezetting van 1200 bezoekers tegelijk.

Voor de locatie Den Haag wordt in dit stadium uitgegaan van een bezetting van ca.

72,1 fte, waaronder 24,5 fte groepsbegeleiders en 2,9 fte met een externe werkplek (Binnenhof). Een deel van de medewerkers (ca. 44,7 fte) heeft haar/zijn werkplek in het Huis. Voor de indicatieve formatieomvang wordt verwezen naar bijlage E

(personeel).

4.2 Elementen centrale huisvesting

Hieronder zijn de belangrijkste elementen van de Haagse huisvesting van het Huis voorlopig beschreven. Deze worden nader uitgewerkt in een Functioneel Ruimtelijk Programma van Eisen.

Uitstraling

Het gebouw in Den Haag heeft een herkenbare uitstraling voor het publiek en voor de voorbijgangers. Het gebouw is tenslotte het visitekaartje van het Huis. Van buiten moet zichtbaar zijn wat er binnen aan activiteiten te doen is. Het gebouw moet aantrekkelijk zijn voor de verschillende doelgroepen en een balans weergeven tussen het serieuze onderwerp en de boeiende programma’s die worden

aangeboden.

Functionele invulling

Het gebouw ontvangt diverse groepen en individuen die snel moeten zien waar ze heen moeten. Dit vraagt om een duidelijk overzicht van de diverse ruimten. Verder vraagt dit oplossingen voor logistieke problemen zoals de vele groepen die in een keer binnenkomen en de kruisende stromen in het gebouw, wanneer gebruik gemaakt wordt van diverse faciliteiten.

Hierna worden een aantal ruimten verder toegelicht:

* Centrale Hal

De entree van het gebouw is een zeer laagdrempelig semi-openbaar gebied. Je loopt makkelijk binnen ook als je het Huis niet bezoekt, maar slechts even binnenkomt. Je kunt de hal inlopen via de hoofdingang, maar het is ook mogelijk om via functies grenzend aan de hal binnen te komen. Hierbij valt te denken aan de Huiswinkel of het Café. Het is zelfs mogelijk dat in de hal meer functies te vinden zijn zoals een pinautomaat, een winkel of een baliefunctie van een andere organisatie. Deze diverse manieren om de hal in te kunnen lopen moet bijdragen aan de

toegankelijkheid voor een grote en diverse groep bezoekers. Buiten openingstijden is de hal wel afsluitbaar.

In de hal zelf kun je afspreken, verzamelen, een entreekaartje kopen en een

voorproefje zien van wat het Huis te bieden heeft. Ook zie je al enkele ruimtes die je

(20)

Pagina 20 van 51

het gevoel geven eigenlijk al in het Huis te zijn. De hal kan ook de plek zijn waar in de avonduren bijeenkomsten voor genodigden georganiseerd worden, zoals

recepties, lezingen of radio en televisie-uitzendingen. De hal heeft een open karakter en is uitnodigend. In de hal kun je natuurlijk ook terecht om je spullen op te bergen in een locker en zijn toiletten te vinden.

Afhankelijk van de uiteindelijke locatie en beschikbare ruimte op de begane grond, wordt speels omgegaan met niveauverschillen. Naast zicht op diverse ruimten vanuit de hal is er ook zicht op de hal. Niveauverschillen passen bij onderscheid dat

gewenst is tussen ruimten en vormen geen fysieke of visuele barrière.

* Auditorium

Het auditorium is een ruimte waar 300 personen een plek kunnen vinden voor een groot evenement. Het auditorium kan echter ook gebruikt worden voor kleinere groepen. Te denken valt aan diverse bijeenkomsten, zoals presentaties, films, forumbijeenkomsten etc.

Het auditorium is met de entreehal verbonden en op sommige momenten ook te betreden zonder entreebewijs voor meer openbare evenementen. Het gebruik van deze grote ruimte is niet continue. Daarom is het streven om de verbinding zo open te maken dat het auditorium met een tribuneachtig zitgedeelte ook gebruikt kan worden als verzamelplek voor groepen. De entreehal is een natuurlijke foyerruimte voor het auditorium.

* Café

Het Huis als organisatie heeft in principe geen eigen horeca gelegenheid. Er wordt wel gekozen voor een café dat door derden wordt geëxploiteerd en tegelijkertijd de catering voor andere ruimten in het Huis verzorgt. Dit café kan ook de plek zijn voor een politiek café of een debat.

* Winkel / informatiepunt

Vanuit een eigen entree en een ingang via de centrale hal is ook de Winkel van het Huis bereikbaar. De winkel verkoopt o.a. boeken en een aandenken aan het bezoek aan het Huis. Bij de winkel zou ook plaats zijn voor een informatiepunt, waar eventueel doorverwezen kan worden naar diverse bibliotheken of waar een handige site met informatie over Democratie eenvoudig toegankelijk is gemaakt.

* Diverse Huisruimten

Doe-activiteiten zijn het hart van het programma in het Huis. Naast een ruimte met een tentoonstelling zijn er vooral ook actieve onderdelen opgenomen. Je kunt door je eigen inbreng en die van je groep meedoen aan verkiezingen, debatten, een rechtszaak naspelen, een film bekijken en bespreken of een product maken (poster, tv-rapportage, krant etc.). Via internet en TV kan men kijken naar live

vergaderingen van bijv. de Tweede Kamer.

Voor sommige van bovenstaande activiteiten zijn ruimten speciaal ingericht.

Afhankelijk van je programma bezoek je diverse ruimten. Deze ruimten zijn gepast ingericht, waar nodig met audiovisuele apparatuur (beamer, smartboard of

videoschermen) en zijn afhankelijk van de functie geschikt voor groepen van 20 tot 80 personen. Een informatiepunt zou ook hier een plek kunnen krijgen, waardoor groepen die aan een opdracht werken (bijvoorbeeld kort journalistiek nieuwsitem voor tv) hier informatie kunnen verzamelen. Het informatiepunt kan ook de koppeling zijn van het dagprogramma en een eindproduct dat verwerkt wordt en later (vanaf school) digitaal opgehaald kan worden voor een afsluitende activiteit.

(21)

Pagina 21 van 51

Het Huis staat in Den Haag omdat dit de plek is waar ook in de stad veel over democratie en rechtstaat te beleven is. Vanuit het huis zijn er dan ook diverse activiteiten te ondernemen in de binnenstad, zoals wandelingen en rondleidingen in o.a. de parlementsgebouwen. Het Huis is de centrale plek voor elk programma.

De specifieke ruimten zoals een vergaderruimte, debatzaal, een studio of een atelier kunnen ook verhuurd worden aan derden op het moment dat zij niet in gebruik zijn voor een huisprogramma. Mogelijkheden zijn: partijraadsvergaderingen,

rondetafelgesprekken, expertmeetings, kaderscholing partijen etc.

* Kantoorruimte

De organisatie van het Huis heeft in dit gebouw ook het kantoor voor de

medewerkers. De begeleiders van programmaonderdelen hebben in dit kantoor hun verzamelpunt, waar ze zich kunnen voorbereiden, onderling kunnen afstemmen en evalueren.

Opslag en voorzieningen

Er zijn diverse voorzieningen zoals de expeditie, de toiletten, maar ook werkkasten voor de schoonmaak etc. Daarnaast is verschillende opslagruimte nodig. Het gaat om opslag van zaalmeubilair, kantoormeubilair, expositiemateriaal, leermiddelen, maar ook brochures, en bulkopslag voor kantoor- en schoonmaakartikelen. Een eventuele grote opslag voor specifieke elementen of grote hoeveelheden meubilair moet in een ruimte elders in Den Haag opgeslagen worden. Hiervoor is ruimte in de binnenstad te kostbaar.

Toegankelijkheid

Een deel van het gebouw is zo openbaar mogelijk en met zo min mogelijk barrières.

Een deel is echter alleen toegankelijk met een toegangsbewijs en dus gecontroleerd.

Het Huis biedt diverse faciliteiten om rondleidingen (o.a. aan de Tweede Kamer) zo goed mogelijk voor te bereiden. Zo zijn er lockers voor de spullen van de bezoekers.

Bij het vergroten van het aantal bezoekers aan de Tweede Kamer is aanpassing nodig van de publieksentree en de benodigde beveiligingsmaatregelen. Voor een betere en efficiëntere manier van de afhandeling van een grote stroom bezoekers moet nog een oplossing gevonden worden. Wellicht is een beveiligingscontrole in het Huis een oplossing. Onderdeel van het onderzoek is de mogelijkheid om (afhankelijk van de locatie van het Huis) een fysieke verbinding te maken met het Binnenhof.

Daarbij dient ook een ondergrondse verbinding tussen het Huis en het parlement (beide Kamers) te worden onderzocht.

Openbare ruimte

De openbare ruimte is een verantwoordelijkheid van de gemeente Den Haag. In overleg met de gemeente zal de toegang, zeker de ruimte rondom het gebouw, verder worden ingericht.

Technische eisen

In een later stadium wordt het Functioneel Ruimtelijk Programma van Eisen aangevuld met de technische eisen. Dit betreft diverse eisen aan

gebruikersapparatuur, conditie van ruimten, geluidseisen etc.

Oppervlakte eisen

Voor de benodigde oppervlakte wordt een Functioneel Ruimtelijk Programma van Eisen opgesteld. In dit stadium kan slechts een globale indicatie worden gegeven van het aantal ruimten en de omslagfactor voor de daarbij behorende

voorzieningen. Tevens moet nog inzichtelijk gemaakt worden wat nodig is aan

(22)

Pagina 22 van 51

parkeerplaatsen en stallingruimte voor (brom)fietsen. Voor vaste parkeer- en stallingplaatsen wordt uitgegaan van de gemeentelijke parkeernormen.

4.3 Globale planning realisatie huisvesting

Deze projectbeschrijving heeft tot doel om besluitvorming over concept, organisatie en gebouw een stap dichterbij te brengen. Met name de lange aanlooptijd voor de realisatie van de definitieve huisvesting maakt het nodig nu al de contouren daarvan te schetsen. Dit hoofdstuk zal worden uitgewerkt in een Functioneel en Ruimtelijk programma voor de definitieve huisvesting. De locatie Spui/Kalvermarkt wordt daarbij in elk geval op haalbaarheid onderzocht. De reden daarvan is de

beschikbaarheid van deze locatie en de reeds door de ontwikkelaar in gang gezette planontwikkeling, en met het oog op de vaststelling, op korte termijn, van concrete locatie-eisen voor het Huis alsmede deze projectbeschrijving, is het van belang nu de haalbaarheid van deze locatie nader te onderzoeken. Dit onderzoek loopt parallel aan de locatiescan die het ministerie van BZK en de gemeente Den Haag samen afronden. Een definitieve keuze voor een locatie kan pas na toetsing van de haalbaarheid en zicht op het totaal aan locatieopties gemaakt worden.

Afhankelijk van de locatie (bestaand pand, nieuwbouw of zelfstandige ontwikkeling) wordt bepaald welke inbreng vanuit het Huis nodig is. Los van de locatie is een globale planning als volgt voor te stellen:

PvE opstellen en architectenselectie 6 maanden

Ontwerptijd 15 maanden

Bouwvoorbereiding 12 maanden

Bouwtijd 24 maanden

Inrichting en openbare ruimte 3 maanden

De geschatte doorlooptijd is daarom geschat op 5 jaar na het akkoord over deze projectbeschrijving.

In bijlage D is, met het oog op de raming van de huisvestingskosten als onderdeel van de exploitatie een indicatieve ruimtestaat van de centrale huisvesting

opgenomen.

(23)

Pagina 23 van 51

HOOFDSTUK 5. ORGANISATIE EN STURINGSMODEL

5.1 Uitgangspunten onafhankelijke stichting

Uitgangspunt is dat de programmering en de activiteiten niet afhankelijk zijn van bepaalde politieke, maatschappelijke of economische actoren. Het Huis dient binnen de gestelde kaders en inhoudelijk onafhankelijk van politieke organen te kunnen functioneren. Die neutraliteit en onafhankelijkheid garandeert deelnemers aan de programma’s en bezoekers objectieve en politiek neutrale informatie en educatieve inhoud. Deze onafhankelijkheid is nodig om duurzaam brede lagen van de bevolking en relevante doelgroepen te kunnen aanspreken. Het Huis mag geen spreekbuis zijn van de politieke meerderheid of van bepaalde politieke of maatschappelijke

stromingen. Om die reden wordt het Huis geëxploiteerd door een onafhankelijke Stichting. De inhoudelijke onafhankelijkheid van het Huis wordt geborgd door de keuze van rechtsvorm (stichting) en sturingsrelatie (regelgeving en jaarlijkse toetsing). De politieke verantwoordelijke minister ziet toe op de instandhouding (continuïteit) en de effectiviteit. Deze verantwoordelijkheid wordt gewaarborgd door een sturingsrelatie waarin de minister beschikt over een beperkt pakket van

sturings- en verantwoordingsinstrumenten, te weten:

• vastleggen van de doelen, taken en financiële kaders

• goedkeuring van jaarplannen.

Deze sturingsinstrumenten worden geëffectueerd via de toekenning (vooraf) en vaststelling (achteraf) van de rijkssubsidie.³²

5.2 Subsidievoorwaarden

Deze bovengenoemde Stichting wordt gefinancierd uit een rijkssubsidie. Krachtens de wet worden voor de toekenning van deze rijkssubsidie de centrale doelstellingen en doelgroepen van de Stichting bepaald alsmede de eisen aan de door de stichting te leveren informatie ten behoeve van de subsidiëring en verantwoording,

waaronder een algemeen inlichtingenrecht ten behoeve van de minister. Ook worden specifieke randvoorwaarden gesteld over het interne bestuur (statuten, gedragscodes e.d.) en de bedrijfsvoering. Uiteraard geldt de

beschikbare/gerealiseerde huisvesting in Den Haag als een randvoorwaarde voor de Stichting.

De rijkssubsidie zal op jaarlijkse basis worden toegekend indien wordt voldaan aan de krachtens de wet gestelde eisen. Voorafgaand aan elk jaar wordt door de Stichting een voorstel gedaan voor de in dat te ondernemen activiteiten, de prioriteiten en het beleid van de Stichting (jaarplan, aangevuld met een meerjarenplan of - visie). Na afloop van elk jaar wordt door de Stichting

verantwoording afgelegd over de besteding van de rijkssubsidie (jaarverslag, met accountantscontrole).

De hiervoor bedoelde kaders van de Stichting worden, naast de toepasselijkheid van algemene wetgeving voor stichtingen en voor overheidssubsidies (de algemene wet bestuursrecht) vastgelegd in:

• Een ministeriele regeling krachtens de Wet overige BZK-subsidies:

Subsidieregeling Huis voor democratie en rechtsstaat

32 Indien de Stichting eigenaar/rechthebbende is met betrekking tot de locatie in Den Haag, zal in de statuten een beperkte invloed van de minister worden vastgelegd, die aan die positie is

gerelateerd.