Gynaecologie. Kolfdagboekje. Deze afdeling is onderdeel van het Vrouw Kind Centrum. van het Catharina Ziekenhuis.

(1)

www.catharinaziekenhuis.nl

Kolfdagboekje

Gynaecologie

Deze afdeling is onderdeel van het Vrouw Kind Centrum van het Catharina Ziekenhuis.

(2)

Inhoud

Het afkolven van moedermelk ... 3

Borstmassage voor en tijdens het kolven ... 4

Kolven met de hand: de Marmet techniek ... 4

Hoe kun je met de hand kolven? ... 5

Effectief kolven ... 6

Afkolfschema’s ... 7

Kolfschema: op gang brengen van de borstvoeding ... 7

Hygiëne richtlijnen ... 8

Richtlijnen ... 8

Richtlijn voor het afkolven van moedermelk ... 9

Opvangen, bewaren en vervoeren van de moedermelk ... 10

Houdbaarheid van moedermelk ... 11

Handige weetjes ... 11

Opwarmen van moedermelk ... 13

Kopen en huren van elektrische borstpompen ... 13

Vragen ... 14

Contactgegevens ... 14

Kolfdagboekje van: ... 15

Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl

(3)

Kolfdagboekje

Het afkolven van moedermelk

Afkolven is het op gang brengen en in stand houden van de melkproductie. Dit kan met de hand of met behulp van een kolfapparaat.

Dat afkolven nodig is, kan verschillende oorzaken hebben:

• De baby is te klein of te ziek om aan de borst te kunnen drinken.

• U gebruikt medicijnen, waardoor u geen borstvoeding mag geven. Er zijn echter weinig medicijnen waarbij borstvoeding niet mogelijk is.

Hierover kunt u contact op nemen met de arts of huisarts.

• De melkproductie is nog niet voldoende op gang gekomen, waardoor extra stimulatie nodig is.

• De baby heeft in 24 uur maar twee keer of minder goed aan de borst gedronken.

• De baby zuigt niet effectief aan de borst.

• Er is sprake van stuwing.

Als de baby niet aan de borst mag/kan, dan begint u zo snel mogelijk na de bevalling te kolven, het liefst binnen vier tot zes uur. Wij adviseren u om minimaal om de drie uur te kolven. Als u ’s nachts wakker wordt, is het verstandig om ook te kolven als uw kindje nog niet goed heeft gedronken/kunnen drinken. Het is belangrijk om in de beginperiode een goede melkproductie op te bouwen. Op die manier is er voldoende voeding op het moment dat uw baby meer voeding nodig heeft.

(4)

Borstmassage voor en tijdens het kolven

Masseer de melkgangen en -kliertjes door met een vlakke hand van boven af richting de tepel te drukken. Maak cirkelvormige bewegingen met de vingers, concentreer de bewegingen gedurende enkele seconden op één plek voor u naar een andere plek gaat.

Strijk licht van de bovenkant van de borst richting tepelhof. Probeer erbij te ontspannen, aangezien ook dat bevorderend werkt op de toeschietreflex.

Door zuigen en tepelstimuleren komen hormonen vrij die het loskomen van de melk bevorderen.

Wat ook kan helpen is gebruikmaken van de zwaartekracht door voorover te leunen.

Kolven met de hand: de Marmet techniek

Het kan voorkomen dat u uw baby niet de borst kunt geven. Door bijvoorbeeld een moeizame geboorte kan uw baby te moe of misselijk zijn om te drinken. U kunt dan op een natuurlijke manier met de hand kolven, zodat u niet direct een kolfapparaat hoeft te kopen of te huren.

Ook wanneer een baby te vroeg is geboren (prematuur), kan hij/zij toch een paar druppels moedermelk krijgen als u borstvoeding kolft.

In het Catharina Ziekenhuis wordt er volgens protocol de eerste 48 uur met de hand gekolfd. De eerste moedermelk (het colostrum) is heel waardevol voor uw baby, maar ook voor uzelf. Door handmatig te kolven kunnen deze eerste druppels direct aan de baby worden gegeven.

Daarbij is het prettig om de borst te kunnen legen, zodat het niet oncomfortabel wordt als de baby op dat moment niet bij u is of zelf niet kan drinken.

(5)

Het kolven met de hand lijkt het meest op het drinken van de baby. Dit heeft een positieve invloed op het opwekken van de toeschietreflex.

Hoe kun je met de hand kolven?

1. Plaats de duim boven de tepel en plaats de wijs- en middelvinger onder de tepel, ongeveer 2 tot 3 centimeter vanaf de tepel. Dit hoeft dus niet aan het uiteinde van de tepelhof te zijn.

Experimenteer een beetje om de juiste houding te vinden. Zorg er wel voor dat de vingers/de hand een 'C' vormen.

Knijp niet in de borst!

2. Beweeg de vingers richting borstkas: voorkom het spreiden van de vingers. Bij grote(re) borsten: eerst de borst optillen, daarna pas richting borstkas drukken.

3. Rol duim en vingertoppen tegelijkertijd naar voren. Deze rollende beweging zorgt ervoor dat de melkgangen geleegd worden zonder

het tere borstweefsel te beschadigen. Let op de plaatsing van duim en nagels op het einde van de ‘rol’ (zie plaatje).

Kolf voorzichtig, het is niet de bedoeling dat u in de borst knijpt of aan de tepel trekt. Zorg dat de vingers niet over de huid glijden.

Herhaal deze beweging ritmisch om de melkgangen te legen.

Plaats, druk, rol... plaats, druk, rol...

4. Tijdens het kolven verplaatst u de vingers rond de tepel om alle melkholtes te legen van de beide borsten. Gebruik hierbij zowel uw linker- als uw rechterhand.

(6)

Voorkom deze bewegingen

• Knijp niet in de borst, dit kan kneuzing van het borstweefsel veroorzaken.

• Laat de handen niet over de borst ‘glijden’.

• Trek niet aan de tepel, ook dit kan beschadiging van het weefsel veroorzaken.

Zie ook: http://www.youtube.com/watch?v=Vf82C1s-o6g

Effectief kolven

• Zorg dat alle benodigdheden binnen handbereik liggen, zoals de borstpomp, kolfsetje, flesjes, etiketten en een schone katoenen luier.

• Voor de aanmaak van moedermelk is vocht nodig. Drink daarom naar behoefte. Neem tijdens het kolven wat te drinken.

• Was voor het kolven uw handen.

• Zet de kolf volgens de gebruiksaanwijzing in elkaar.

• Zorg ervoor dat u comfortabel zit en probeer zo goed mogelijk te ontspannen, sluit zo nodig de bedgordijnen. Probeer ook zo recht mogelijk te zitten, zodat de afgekolfde melk gemakkelijk in de opvangflesjes kan lopen.

• Leg de katoenen luier onder uw borsten, deze vangt de gemorste melk op.

• Houd het borstschild van de borstpomp tussen wijsvinger en middelvinger en druk het zachtjes tegen de borst. De tepel moet in het midden van het borstschild zitten om schuren van de tepel aan het plastic te voorkomen.

• Stel de borstpomp in op de laagste zuigkracht. Zet dan pas het apparaat aan met behulp van de aan- en uittoets en begin te kolven.

• Verhoog eventueel tijdens het kolven geleidelijk het vacuümniveau tot een comfortabele zuigkracht die voor u het beste resultaat geeft

(7)

en geen ongemak veroorzaakt. Kolven mag nooit pijnlijk zijn. Als dit wel het geval is, is het beter om het zuigkrachtniveau van de borstpomp wat lager te zetten. Bij kolven is niet de zuigkracht het belangrijkste maar het ritme van de zuigbeweging.

• Het kan soms enkele minuten duren voordat de melk gaat stromen, dit is normaal. De hoeveelheid afgekolfde melk kan van keer tot keer verschillen. De eerste dagen na de bevalling komen er misschien niet meer dan enkele druppels. Dit is colostrum, wat veel afweerstoffen voor de baby bevat.

Ook kleine beetjes hebben in dit opzicht grote waarde en dragen bij aan de gezondheid van uw kind.

• Bij het stoppen van het kolven eerst de pomp uitzetten en dan pas de borstschild van de borst nemen, dus eerst het vacuüm verbreken.

Afkolfschema’s

Kolfschema: op gang brengen van de borstvoeding Bij gebruik van een enkele afkolfset:

Toeschietreflex bevorderen door:

5 minuten linkerborst, 5 minuten rechterborst kolven. Ongeveer één minuut stoppen en dan opnieuw 5 minuten linkerborst, 5 minuten rechterborst kolven.

Door te wisselen van borst heeft u steeds weer een toeschietreflex, wat bevorderlijk is voor de melkproductie. De genoemde tijden zijn een richtlijn. Als dit niet lukt of als er nog geen melkproductie is, probeer dan vaker te wisselen en korter te kolven.

Streef er altijd naar om de totaal aangegeven kolftijd aan te houden.

(8)

Bij gebruik van een dubbele afkolfset:

Toeschietreflex bevorderen door:

5 minuten beide borsten tegelijkertijd kolven, één minuut stoppen.

Weer beide borsten 5 minuten tegelijk kolven.

Of:15 minuten achter elkaar beide borsten tegelijkertijd kolven.

Sommige moeders merken dat het tussendoor stoppen met kolven de toeschietreflex beter stimuleert dan 15 minuten aaneengesloten afkolven. Bij het gebruik van een Medela pomp kunt u na 10 minuten nogmaals het toeschietreflex instellen.

U kunt uitproberen wat voor u het beste werkt.

Hygiëne richtlijnen

Is de afgekolfde melk voor een te vroeg geboren of zieke baby, dan is hygiëne extra belangrijk om de groei van bacteriën te voorkomen.

Moedermelk is goed houdbaar, onder andere door de aanwezigheid van levende witte bloedcellen; zeker als de melk onder de beste condities bewaard en vervoerd wordt.

Richtlijnen

• Voordat u de borstpomp gaat gebruiken, is het nodig om de handen goed met water en zeep te wassen. In het ziekenhuis gebruikt u een papieren handdoek, thuis een handdoek voor uzelf die u dagelijks dient te verschonen.

• Het ziekenhuis verstrekt steriele flesjes om de moedermelk te bewaren; probeer de binnenkant van de flesjes en de binnenkant van de dop niet aan te raken.

• Wij adviseren u de voedingsbeha dagelijks te wassen. Als u borstkompressen gebruikt, moet u deze iedere keer na het kolven verschonen.

• Het is niet nodig om de tepels extra te wassen voor het afkolven. Een keer per dag douchen is voldoende.

• Gebruik geen zeep of lotions; op de tepelhof bevinden zich kliertjes die een vettige stof afscheiden. Die houden de tepelhof soepel en hebben een antibacteriële werking.

(9)

• Na gebruik dient u de kolfset huishoudelijk schoon te maken. Dit betekent eerst met koud en dan warm water afspoelen van de losse kolfonderdelen. Daarna afdrogen (in het ziekenhuis met een papieren handdoekje en thuis met een schone theedoek of luier) en bewaren in een schone luier.

• Tijdens de opname krijgt u elke 24 uur een nieuw steriele kolfset.

• Borstvoeding wordt in de koelkast van de afdelingskeuken bewaard en gaat mee naar de kinderafdeling of bij ontslag mee naar huis.

Richtlijn voor het afkolven van moedermelk

Elke baby die borstvoeding krijgt, krijgt antistoffen mee via de

moedermelk. De eerste melk, colostrum genoemd, bevat veel van deze antistoffen. Antistoffen geven uw baby bescherming tegen infecties, waarvoor hij zelf nog geen afweer heeft. Baby's die aan de borst drinken, krijgen deze stoffen automatisch.

Door omstandigheden kan uw baby niet in staat zijn om alle voedingen bij u aan de borst te drinken. U kolft dan af. De eerste dagen is de hoeveelheid nog minimaal, maar na 3 – 4 dagen heeft u veel meer melk. Hierdoor kan het zijn dat u meer melk kolft dan uw baby mag drinken. Het teveel aan melk kan ingevroren worden, om later alsnog te gebruiken. In deze melk zitten wel minder antistoffen. Om ervoor te zorgen dat uw baby zoveel mogelijk antistoffen krijgt, vragen wij u om in de eerste week de melk (colostrum) apart te stickeren, zodat we die ook als eerste kunnen geven.

Werkwijze:

• U krijgt bij het kolfdagboekje een vel met gele stickers.

• Sticker de flesjes met de gebruikelijke witte sticker met daarop naam, datum en tijd.

• Plak op de flesjes ook een gele sticker met dag en kolfsessie (bijvoorbeeld bij eerste keer kolven na geboorte: dag 1 sessie 1).

• Neem alle melk mee naar de couveuseafdeling.

• De verpleegkundige zorgt ervoor dat uw baby de melk in de juiste volgorde krijgt.

• Als er meer melk is dan uw baby mag hebben, wordt melk ingevroren.

(10)

• De geel gelabelde melk wordt eerste aan uw baby gegeven, ook als dit betekent dat we verse melk moeten invriezen. Pas als de voorraad colostrum op is, krijgt uw baby de versgekolfde melk.

Opvangen, bewaren en vervoeren van de moedermelk

Binnen het ziekenhuis is er een grotere kans op besmetting met

bacteriën van moedermelk dan thuis. Het is van groot belang hygiënisch om te gaan met uw kolfapparaat en de opgevangen moedermelk.

• Bewaar iedere afgekolfde voeding apart. Als u beide borsten kolft, kunt u de moedermelk van één kolfsessie bij elkaar in het flesje doen.

• Moedermelk moet koel vervoerd te worden. U kunt de melk vervoeren in een koelbox/tas met vrieselementen.

• Vang de melk tijdens het kolven op in glazen of hardplastic flesjes. De steriele flesjes krijgt u van de verpleegkundige.

• Doe op de flesjes afgekolfde melk een sticker met de naam van de baby, dag en tijd van afkolven.

• Plaats de flesjes zo snel mogelijk in de koelkast (niet in de deur in verband met schommelende temperatuur bij openen en sluiten) of vriezer.

• Geef uw baby altijd verse melk. Pas als dat op is, wordt melk uit de vriezer gehaald.

• Alleen melk die in het ziekenhuis is afgekolfd, wordt ingevroren en eventueel weer aan de baby gegeven.

• Ontdooien van moedermelk: ingevroren flesjes worden in de koelkast gezet totdat de melk ontdooid is.

Als u snel melk nodig heeft, kunt u het flesje onder stromend water houden dat steeds warmer wordt gezet tot maximaal 55 graden Celsius. Restjes snel opgewarmde melk gooit u weg.

(11)

Houdbaarheid van moedermelk

verse moedermelk ontdooide moedermelk Op kamertemperatuur (20°C) 5-10 uur 1 uur

In de koelkast (5°C) tot 5 dagen 24 uur In de vriezer***(-15°C) 3 maanden

In de diepvries (-20°C) 3-6 maanden

Na het opwarmen 1 uur 1 uur

Handige weetjes

• Verse moedermelk blijft langer goed dan (koe)melk, omdat er actieve ziektekiembestrijdende factoren inzitten. Dat maakt moedermelk een slechte voedingsbodem voor bacteriën, ondanks de grote hoeveelheden suiker en de relatief lage hoeveelheid eiwitten. De eiwitten in de moedermelk zijn vooral antistoffen; bacteriën leven niet van deze eiwitten, maar worden erdoor vernietigd. Daarom kan verse afgekolfde moedermelk, waar hygiënisch mee omgesprongen is, 5-10 uur bij een kamertemperatuur van 20 °C bewaard worden.

• De kleur van moedermelk varieert van doorzichtig tot blauw, groen, wit, grijs tot zelfs roze. De kleur van de melk zegt niets over de voedingswaarde.

• Afgekolfde moedermelk, en zeker ontdooide moedermelk, kan wat vreemd, zepig of vies ruiken en smaken. Dit is normaal en betekent niet dat het bedorven is.

• Vlokjes in de melk zijn meestal vetvlokjes. Door de fles na het opwarmen rustig te schudden (zwenken), lossen de vlokjes weer op.

• Sommige baby’s weigeren ontdooide moedermelk, waarschijnlijk vanwege de smaak. Geef uw baby in dat geval zoveel mogelijk verse moedermelk.

• Veel kinderen lusten de melk ook op kamertemperatuur.

Ontdooien van moedermelk

Ontdooimethode Snelheid Antistoffen

Ruim tevoren achter in de koelkast

Geleidelijk Behoud beschermende stoffen 100%

(12)

In stromend lauwwarm water

Snel Bij te heet water risico op

verlies van beschermende stoffen

Opwarmen van moedermelk

Opwarmmethode Juist gebruik Voordelen Nadelen Au bain Marie Tot maximaal 35°C

verwarmen

Neem elke keer schoon water om besmetting te vermijden

Verwarming is geleidelijk

Behoud van beschermende stoffen

Flessenwarmer Tot maximaal 35°C verwarmen

Neem elke keer schoon water om besmetting te vermijden

Verwarming is geleidelijk

Behoud van beschermende stoffen

Magnetron Op het laagste vermogen

Haal de speen van de fles

Tussendoor altijd twee keer rustig schudden

Geen tijdswinst Het moet zeer zorgvuldig gebeuren

Kans op het ontstaan van plekken of brandblaren bij de baby en verlies van beschermende stoffen

Melk bederft sneller

(13)

Bewaren van opgewarmde moedermelk

Opwarmmethode Tijd Opmerkingen

Au bain Marie 1 uur Melk niet in warm water

bewaren

Geef de melk eventueel lauw

Na een uur de melk wegdoen

Flessenwarmer 1 uur Melk niet in de

flessenwarmer bewaren Geef de melk eventueel lauw

Na een uur de melk wegdoen

Magnetron Direct opmaken Ongebruikte restanten

weggooien

Opwarmen van moedermelk

Moedermelk kan worden opgewarmd onder de warme kraan, in een flessenwarmer of in een pannetje met warm water (au Bain Marie).

Tijdens het verwarmen de voeding niet schudden maar lichtjes

‘zwenken’. Moedermelk kan beter niet in de magnetron worden opgewarmd, omdat waardevolle bestanddelen van melk verloren gaan als ze boven de 55°C komen. Restjes al opgewarmde moedermelk mogen niet worden bewaard.

Kopen en huren van elektrische borstpompen

Een professionele elektrische borstpomp is een duur apparaat. Omdat u die maar tijdelijk nodig hebt, is huren een goedkope oplossing. Tijdens het verblijf in het ziekenhuis kunt u gebruikmaken van een kolfapparaat op de afdeling. Vraag gerust aan de lactatiekundige op de afdeling welke kolf het beste bij u persoonlijk past. Als u wat meer te weten wil komen over de verschillende soorten kolven, dan kunt u kijken op www.

borstkolven.net.

(14)

Vragen

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Neem dan contact op met de lactatiekundige via de polikliniek Verloskunde. De lactatiekundige houdt spreekuur op afspraak.

Dinsdag van 18.00 - 20.00 uur Donderdag van 09.00 - 11.00 uur

Telefonisch spreekuur: woensdag van 09.30 - 10.30 uur

Contactgegevens

Catharina Ziekenhuis 040 - 239 91 11

www.catharinaziekenhuis.nl Polikliniek Verloskunde 040 - 239 93 00 Lactatiekundige

040 - 239 81 03 (woensdag 09.30 - 10.30 uur)

Routenummer(s) en overige informatie over de polikliniek Verloskunde kunt u vinden op www.catharinaziekenhuis.nl/verloskunde

Voor het lenen, huren en kopen van kolfapparaten kunt u onder meer terecht bij lactatiekundigen en thuiszorgwinkels.

Vrijgevestigde lactatiekundigen: www.nvlborstvoeding.nl Borstvoedingscentrum Eindhoven

Dr. Cuyperslaan 65 5623 BB Eindhoven 040 - 206 44 46

ZuidZorg Winkel (diverse locaties) 040 - 250 38 38

(15)

Kolfdagboekje van:

(naam)

...

U kunt het kolfdagboekje invullen, eventueel samen met de

verpleegkundige, voor een overzicht van het kolven. Dit kan u helpen het kolven in uw dagelijks ritme in te passen. Het boekje kan eventueel gebruikt worden voor de overdracht van kolfgegevens tussen kraam- en kinderafdeling.

Naam baby:

...

Tijdstip geboorte:

...

(16)

Dag 1, datum: .../.../... Kolf: enkelzijdig - dubbelzijdig - hand

Kolf beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Hoeveelheid afgekolfde melk in ml

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

eventueel rechtstreeks aan de borst gevoed 1

2 3 4 5 6 7 8

(17)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(18)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(19)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(20)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(21)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(22)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(23)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(24)

Kolf Beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(25)

Kolf beurt

Starttijd kolven

Stoptijd Kolven

Kolfafspraken/

bijzonderheden/

2 3 4 5 6 7 8

(26)

(27)

(28)

Altijd als eerste op de hoogte?

Meld u dan aan voor onze nieuwsbrief:

www.catharinaziekenhuis.nl/nieuwsbrief