Welkom bij de themadag Overspel in relatietherapie
DR. PIETERNEL DIJKSTRA
Wie ben ik?
mens, Groninger, moeder
sociaal psycholoog
relatietherapeut
auteur
Vandaag gebaseerd op:
Wetenschappelijke literatuur
Praktijkervaringen
IBCT (deels normatief)
Kort voorstellen
Naam, locatie in het land en beroep.
Wie van jullie:
heeft ervaring met overspel in RT?
Wat vinden jullie er:
interessant aan?
lastig aan?
Definities
Ontrouw/overspel: daad waarmee afbreuk wordt
gedaan aan de onderlinge commitment, waarbij de
seksuele en/of emotionele intimiteit zonder toestemming van de partner bij een ander wordt gezocht (Fife et al., 2013).
Uiteindelijk ……
maar net wat partners eronder verstaan.
Overspel
• Vormen: Emotioneel vs seksueel overspel, online vs offline overspel
• Vraagstukken: scenario 1 en 2
Scenario 1 overspel
Er is ‘duidelijk’ overspel geweest in een heteroseksuele relatie die bedoeld was als monogaam. Het overspel is ontdekt, en het stel zoekt hulp. Stel wil samen door of die optie op zijn minst verkennen. Sterke gevoelens van
boosheid en verraad aan de kant van de bedrogen
partner. Spijt of schuld, maar soms ook rouw (als affaire nog vers is) aan de kant van de overspelige.
Scenario 2 overspel
Partner A vindt dat er sprake is van overspel,
partner B is het daar niet mee eens. Er ontstaat
ruzie, gekibbel, achterdocht, jaloezie en een
gevecht om erkenning.
Hulpvraag scenario 1
Hoe kan de relatie het overspel overleven, er
lessen uit trekken en verbeteren (post-traumatic
growth)?
Wat doet overspel met partners?
Na overspel
Aandacht voor ‘ik’ en ‘wij’:
Jezelf opnieuw vinden en positioneren in de relatie (differentiatie)
Elkaar opnieuw vinden en je relatie opnieuw
vormgeven en verbeteren (verbinding)
Eerste betekenisgeving is vaak eenzijdig en smal
Bedrogen partner s chrijft overspel toe aan opzet of persoonlijkheid van de partner.
Weinig oog voor situationele invloeden en
eigen bijdrage. Fundamentele attributiefout.
Overspelige partner:
Gaat hier vaak in mee. Voelt zich schuldig
en klein.
Men komt binnen
Dader
Slachtoffer
Eerste betekenisgeving kan ook gepolariseerd zijn
Overspelige partner: schrijft overspel voor groot deel toe aan zaken buiten zichzelf
(zelfdienende vertekening). Alcoholgebruik, verleiding, onvervulde behoeftes, zat in een bubbel, ander was zo aanhoudend, etc.
Bedrogen partner voelt geen erkenning.
Insteek: gelijkwaardigheid
Samen een voedingsklimaat gecreëerd waarin overspel kon plaatsvinden:
Beide hebben aandeel.
Praat overspel als actie niet goed.
Meerzijdige partijdigheid
Scenario 1: belangrijke
thema’s bij recent overspel:
1.
Crisismanagement
2.
Betekenis geven (cognitieve/systemische reframing)
3.
Vergeven en vertrouwen
4.
Werken aan een betere relatie: hoe kan het anders en beter dan eerder (post-
traumatische groei).
Tijdens therapie komen tot de volgende ‘dubbele’ conclusie:
Bedrogen partner: ik kan mijn partner niet blijven straffen voor het overspel. Hoe kan ik vergeven?
Overspelige partner: mijn partner zal af en toe
nog steeds denken aan en geraakt worden door
het overspel. Hoe kan ik daar (empathisch) mee
omgaan?
Toewerken naar dubbele conclusie
Relatietherapie en waar nodig individuele
sessies.
1. Crisismanagement
Als overspel vers is…..
Doel: Effectieve regulatie van emoties
Voorkomen dat de relatie verder ondermijnt raakt door al te heftig geuite emoties
Zodat men effectiever kan communiceren
Zodat men kan functioneren (bijv. zorg voor kinderen).
Wat hebben partners daarvoor nodig, van elkaar en/of anderen? Welke aanpak kies je?
Boosheid bedrogen partner
als emotionele reactie op overspel begrijpelijk en passend. Schending afspraken.
boos gedrag kan veel beschadigen als je met iemand door wilt. Het stimuleert bovendien een ongelijkwaardige houding: slachtoffer-dader.
Crisismanagement
Kaderen en kanaliseren gevoelens door:
Normaliseren emoties rondom overspel zoals boosheid, spijt, schaamte, schuldgevoelens, etc.
Erkennen boosheid bedrogen partner.
In de communicatie tussen partners: stimuleren
empathische aansluiting. Uiten zachte emoties die onder harde schuilgaan.
Empathische aansluiting
Zachte emoties Harde emoties
Zachte vs harde emoties
Zie handout
Gevolgen uiten zachte emoties:
In plaats van wijzen naar de ander stilstaan bij de eigen pijn;
vermindert defensiviteit
maakt gelijkwaardiger. Beide hebben pijn.
bewust van de eigen emoties.
helen van de pijn. Blijf je met boosheid wijzen naar de ander dan blijft de energie naar buiten gericht, je komt niet aan je eigen pijn toe.
voorkomt dat wrok nog jarenlang de relatie ondermijnt
NB. meerzijdige partijdigheid kan hier voor bedrogen partner lastig zijn.
Toeleiden naar zachte emoties (zie handout)
Stimuleer praten over de eigen
ervaringen. Wat deed het met jou?
Sta stil bij de pijn. Wat zit onder de boosheid? Waar voel je dat in je lichaam? Hoe ziet de emotie eruit?
Laat de ander hier (sensitief) op
reageren. Stimuleer ook hier praten in
termen van zachte emoties.
Zelfzorg
Wat heb je op dit moment nodig om te kunnen functioneren?
Praktische zaken: wonen, kinderen, etc.
Behoeften op emotioneel gebied.
Welke behoeften zien jullie zoal
bij partners?
Veel genoemde behoeften
Bedrogen partner:
Behoefte aan duidelijkheid en informatie over de affaire. ‘Waarom…..?’
Hoe gaan jullie daarmee om?
Kader dit
Vele vragen indikken.
Bijv. belangrijkste vragen op laten schrijven en in sessie bespreken.
Feitelijke vragen: identiteit ander, duur affaire, hoe vaak, waar en wanneer, is het afgelopen?
De belangrijkste emotionele zaken: was je verliefd?
Niet alle vragen goed te beantwoorden, zoals de
‘Waarom heb je het gedaan’-vraag.
Meer doet veel pijn en werkt obsessieve
gedachten in de hand. ‘Wat levert het je op?’
Verwijs naar volgende sessie: hoe heeft het zo ver kunnen komen?
Andere behoeften
Bedrogen partner:
Behoefte aan transparantie.
Contactverbreken met minnaar/minnares als dat nog niet is gebeurd of daar afspraken over maken.
Behoefte aan uiten frustratie
Kanaliseren boosheid
Uiten boosheid zonder elkaar als boksbal te gebruiken
Time-out
Communiceren op vaste momenten over
het overspel
Andere behoeften
Overspelige partner:
Behoefte aan straf
Behoefte aan vertrouwen, vergeving of
‘normaal’
Crisismanagement
Huiswerk bijvoorbeeld (afhankelijk van wat saillant is):
bedrogen partner: brief schrijven aan de
overspelige, door laten lezen door therapeut, in volgende sessie laten voorlezen aan
overspelige.
lijst met vragen opstellen aan partner,
uitvoeren ideeen over uiten boosheid
Thema 2. Systemische Reframing
Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Hoe heeft en
voedingsbodem kunnen ontstaan waarin …
2. Systemische Reframing
Komen tot een verhaal over de relatie en de rol van de affaire daarin. Geeft grip, inzicht en
aangrijpingspunten voor verbeteren relatie.
Bij monogame relatie: wat de oorzaak ook is, een affaire is nooit de juiste manier is om met
problemen om te gaan.
Systemische reframing
Begin positief: Hoe is de relatie begonnen? Hoe was het toen?
Wat vond men aantrekkelijk aan elkaar? Wat waren de sterke punten van de relatie? Wanneer en waardoor veranderde de relatie?
Verkennen van factoren die kunnen hebben bijgedragen aan de situatie waarin de ontrouw kon plaatsvinden:
Aspecten relatie: communicatie, onvervulde behoeften, etc.
Individuele factoren van beide partners: hun verleden, gezin van herkomst, hun behoeften, etc
Externe stressoren
Doel
Breder en genuanceerder beeld
Er is geen ‘dader-slachtoffer’
Ook positieve zaken, evenwichtiger beeld.
Inzicht en begrip
Faciliteert vertrouwen en vergeving
Misschien hadden we dit GVD wel nodig
Thema 3. Vergeven en vertrouwen
Vergeven om:
te helen van pijn.
voorkomen dat het overspel een schaduw blijft werpen
ook als partners alleen verder gaan
(projectie).
Decision-based
Niet wachten tot je emotioneel klaar bent maar handelen vanuit de intentie en bereidheid tot vergeven en
vertrouwen. Rationeel besluit nemen.
Decision-based forgiveness: wil je je partner gaan vergeven (ipv kan je dat)? Wil je dat weer gaan proberen?
Decision-based trust: wil je je partner gaan vertrouwen (ipv kan je dat)? Wil je dat weer gaan proberen?
Bereidheidsknop
Ben je bereid om de onzekerheid en andere gevoelens te
ervaren die gepaard gaan met het weer gaan vertrouwen en vergeven?
Wat is vergeven in dbf?
Handout. Ga het gesprek aan.
Vergeven = bewust loslaten van negatieve
emoties en gedachten die je hebt ten aanzien van iemand die je onrecht heeft aangedaan, en het tonen van vriendelijkheid richting deze
‘dader’ ook al heeft deze dat, gezien het
onrecht, niet verdient.
Decision-based forgiveness (DiBlasio)
Beide vragen vergeving aan elkaar voor zaken die ze in het verleden hebben laten liggen. Vergeving voor het overspel zelf kan
al eerder een topic zijn, in bijv. thema 1.
Communicatie via empathische aansluiting.
4. Groeien
Welke lessen vallen te trekken uit het
‘verhaal’?
Hoe dan wel? Relatiewaarden.
Veel genoemde zaken :
communicatie: meer openheid
seksuele behoeftes
emotionele verbinding
Opdracht in groepjes:
Bespreek in groepjes
De handouts en de 4 thema’s
Hoe kan je de handouts inzetten?
Cases waar je over wilt praten
Individuele sessies in RT bijvoorbeeld
pijn overspel raakt aan onverwerkt oud zeer
overspelige partner rouwt ivm affaire
emotiemanagement, bijv. jaloezie
twijfel over commitment
Individuele therapie na overspel: crisismanagement, cognitieve reframing, vergeving is ook dan relevant (zie bijv. Rafta Aliabadi & Shareh, 2021)
Scenario 2 overspel
Partner A vindt dat er sprake is van overspel,
partner B is het daar niet (helemaal) mee eens. Er ontstaat ruzie, gekibbel, controledrang, verwijten, achterdocht en een gevecht om erkenning.
Voorbeelden?
Voorbeelden van grijze gebieden
Porno
Whatsappen met ex
Geheimen delen met een ander
Emotioneel overspel.
Overspel is
maar net wat partners daaronder verstaan.
Vaak weinig over gepraat
Geen of weinig concrete afspraken over grenzen relatie
False-consensus effect: men projecteert eigen
mening op de partner
Jaloezie
Emotie die wordt opgewekt als mensen het idee
hebben dat de relatie met hun partner wordt bedreigd door een (echte of imaginaire) rivaal.
Functioneel: alarmbel, beschermingsmechanisme voor:
De relatie
Het zelfbeeld
Probleem
Partner A beschuldigt partner B van overspel, partner B ontkent
Partner B beschuldigt partner A van
onredelijke jaloezie, partner A voelt zich
onbegrepen.
Hulpvraag bijvoorbeeld:
We maken zoveel ruzie over contact met anderen. Help ons hierbij.
Mijn partner is zo jaloers….. Help hem/haar hier vanaf!
groepjes
Wat zou je doen als het gaat om:
De jaloezie
Het vermeende overspel
De communicatie over het vermeende overspel
Start
Hulpvraag vaak gericht op jaloezie partner. Wat is een van de eerste dingen die je kan doen?
In dat geval:
Jaloezie positief herformuleren
Communicatie van zachte emoties stimuleren
Herformuleren tot gezamenlijk probleem
Ook:
Wat is overspel eigenlijk?
Wat betekent het voor jullie?
Afspraken maken over grenzen relatie op
gedragsniveau: zie handout
Ook:
Communicatiepatronen onder de loep nemen over het gevoelige thema.
Kruisverhoor – sussen
Welles-nietes discussie
Rol beide partners bekijken: ACCOMMODATIE
Functie-analyse kruisverhoor
Situatie Reactie Gevolg
Korte termijn:
……
Lange termijn:
…….
Functie-analyse kruisverhoor
Situatie Reactie Gevolg
Partner A is
weggeweest en komt thuis
Korte termijn:
……
Lange termijn:
…….
Functie-analyse kruisverhoor
Situatie Reactie Gevolg
Partner A is
weggeweest en komt thuis
Partner B heeft gedachten over overspel en
voelt zich
onzeker en bang
Partner B stelt jaloerse vragen, Partner A sust
Korte termijn:
……
Lange termijn:
…….
Situatie Reactie Gevolg Partner A is
weggeweest en komt thuis
Partner B heeft gedachten over overspel en
voelt zich
onzeker en bang
Partner B stelt jaloerse vragen, Partner A sust
Korte termijn: bij beide stressreductie.
• Partner B voelt zich gerustgesteld en opgelucht
• Partner A kan zo een conflict vermijden
Lange termijn:
• Kruisverhoor wordt bekrachtigt
• Partner A gaat op eieren lopen
• Onderliggend probleem gaat er niet door weg
• Relatiestress
Hoe kan je dit doorbreken?
Uitdaging partner B: geen jaloerse vragen meer stellen.
Uitdaging partner A: niet meer sussen.
Wat is daarvoor nodig?
En wat dan wel in plaats van jaloerse
vragen stellen en sussen?
Onderliggende vraag jaloerse partner?
Wat is het onderliggende vraagstuk onder het kruisverhoor, dus het stellen van
jaloerse vragen?
‘Ik heb het moeilijk. Help me hier door
heen!’
Onderliggend probleem beide partners
Wat is het onderliggende probleem
onder zowel het kruisverhoor (stellen van de vragen) als het sussen?
Gebrekkig vermogen om negatieve emoties en gedachten te verdragen.
Leidt tot primaire reacties
Emotiemanagement: Minder reactief worden
Jaloerse partner:
Leren verdragen dat je je soms bang en onzeker voelt. Als je dit er kan laten zijn kan je beter afvragen wat je nu precies met je gevoel wilt. Minder (primair) reageren vanuit angst en onzekerheid.
Andere partner:
Onzekerheid en ongemak door partner’s jaloerse vragen beter leren verdragen. Van daaruit kan je er anders op reageren
Hoe?
Door bij die gevoelens stil te staan.
Door te merken dat je ze kan dragen (maar niet oneindig)
Geeft een keus: primair reageren of iets anders doen of zeggen?
Communicatie
Jaloerse partner:
Zeggen dat je je onzeker en bang voelt in plaats van in een kruisverhoor te schieten.
Andere partner:
Empathie tonen. ‘Ik zie dat je het moeilijk hebt. Wat
vervelend voor je. Je kan dit wel dragen. Ik geloof in je.’
gevolg
Exposure aan negatieve emoties van zelf en ander
Open communicatie
Onderliggende probleem wordt hiermee
aangepakt: beide leren beter omgaan met negatieve emoties, onzekerheden en angsten
focusverandering
Focus op je relatie en hoe je die beter kan maken.
In plaats van je richten op wat je partner doet als hij niet bij je is, richten op wat hij doet als hij wel bij je is.
Afspraken: Water bij de wijn
Wat klein offer is voor de een betekent veel voor de ander
Leren tolereren van negatieve emoties die bepaald gedrag van partner oproept
(emotiemanagement). Oprekken als elastiek.
Ontdekken waar je grens ligt.
Bereidheid tot compromis stimuleren: wat zou het voor je betekenen als….
Jaloezie = multi-dimensioneel
Drie soorten jaloezie (Buunk, 1997)
Reactieve jaloezie
Angstige jaloezie
Preventieve jaloezie
Reactieve jaloezie
Emotionele reactie op de feitelijke situatie dat de partner interesse toont in een ander of is vreemdgegaan. Positief verband met relatiekwaliteit (Barelds & Dijkstra, 2007). Vaak gezien als teken van liefde.
Preventieve jaloezie
Moeite die mensen doen om contact tussen hun partner en
(potentiele) rivalen te voorkomen. Kan zich verschillend uiten, zowel positief als negatief. Negatief als sterk gevoeld en wordt geuit in
stalking, controleren, geweld, dingen verbieden, etc.
Angstige jaloezie
Cognitief proces waarin mensen piekeren en zich zorgen maken
omdat ze bang zijn dat hun relatie wordt bedreigd door een rivaal.
Negatief verband met relatiekwaliteit. Gekenmerkt door onzekerheid en angst.
Dysfunctioneel: wanneer sterk ervaren, vooral als er sprake is van imaginaire rivaliteit. Uit zich in bijv. veel gepieker, controleren,
kruisverhoor, etc.
Kortom
Reactieve jaloezie is doorgaans een ‘gezond’
teken. Problemen in relaties vaak door angstige of preventieve jaloezie, met name als er sprake is
van imaginaire rivaliteit.
Best onderzochte meetinstrument voor jaloezie
Three scales for jealousy questionnaire (Buunk, 1997), zie handout.
Normscores ontwikkeld op basis van wetenschappelijk onderzoek
Alarmbel hoge scores angstige en
preventieve jaloezie
Reactieve
jaloezie Angstige
jaloezie Preventieve jaloezie
Zeer hoog 25 ≥13 ≥14
Hoog 23-24 9-12 10-13
Gemiddeld 14-22 6-8 6-9
Laag 10-13 5 5
Zeer laag ≤9 - -
Normtabel: n = 1366; heteroseksuele
stellen, leeftijd 19-83, gemiddeld 47 jaar (sd = 13)
In de praktijk doorgaans meeste hulpvragen bij:
Sterk ervaren angstige jaloezie van zelf of partner, eventueel gepaard met
controledrang.
Echte stalkers (vooral hoge preventieve jaloezie) zie je weinig terug in de
hulpverlening.
Hoe kan dat?
Zelfinzicht? Achterliggende problematiek?
Integrative behavioral couple Therapy (IBCT)
Overspel komt vaak voor uit het inadequaat omgaan met structurele verschillen tussen
partners.
Bij een verschil in bijv. mening of behoefte is men bang om de ander te kwetsen of wordt men defensief.
Er kunnen dan dysfunctionele
communicatiepatronen ontstaan
IBCT: Vanuit de Ik naar de WIJ
Vaak gaat bij stellen van ik naar wij
Automatisch of impliciet.
Op basis van aangeleerde (inadequate)
hechtingspatronen met alle angst die daarmee gepaard gaat
Hobbels zijn o.a. structurele verschillen tussen partners in persoonlijkheid, behoeften, voorkeuren, normen, etc.
Dysfunctionele communicatiepatronen
Bijvoorbeeld:
Ongevraagd aanpassen
Op eieren lopen
Conflicten vermijden
Blijven hangen in welles-nietes
Niet komen tot een compromis
Schuldgevoel omdat men iets anders wil dan de partner
Uiteindelijk gaat dit schuren. De eigen behoeften worden elders bevredigd.
In therapie na overspel: nieuwe balans vinden tussen ‘ik’ en ‘wij’.
Differentiatie: ruimte voor de behoeften, wensen, en grenzen van beider partners. Bijvoorbeeld:
Contact maken met je kwetsbare kant
Gezond egoïsme: Waar heb ik behoefte aan? Wat wil ik in deze relatie?
Ook die dingen durven zeggen waarvan je bang bent dat je de ander kwetst.
Sterker worden: minder reactief worden ten aanzien van partner; gevoelige knoppen in jezelf kunnen managen.
In therapie na overspel: nieuwe balans vinden tussen ‘ik’ en ‘wij’.
Verbinding:
Hoe kan ik gevoelens en behoeften zo verwoorden zonder de ander onnodig te kwetsen?
Hoe kan ik effectief luisteren naar mijn partner?
Hoe kan ik mijn partner de ruimte geven?
Hoe kunnen we compromissen sluiten?
Accepteren en tolereren van verschillen
IBCT: acceptatie en tolerantie voor de ‘ik’ van de ander en je eigen ‘ik’. Je mag beide
denken wat je denkt, voelen wat je voelt, vinden wat je vindt.
Resultaat: partners die verbinding met elkaar maken op basis van gelijkwaardigheid.
