Visbestandopnames in Vlaanderen in het kader van het Referentiemeetnet -Bemonsteringsresultaten 2019

(1)

Visbestandopnames in Vlaanderen

in het kader van het Referentiemeetnet-

Bemonsteringsresultaten 2019

Gerlinde Van Thuyne, Linde Galle, Yves Maes, Adinda De Bruyn, Isabel Lambeens,

Thomas Terrie, Jan Breine

(2)

Auteurs:

Gerlinde Van Thuyne, Linde Galle, Yves Maes, Adinda De Bruyn, Isabel Lambeens, Thomas

Terrie, Jan Breine

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

Reviewers:

Hugo Verreycken

Het INBO is het onafhankelijk onderzoeksinstituut van de Vlaamse overheid dat via

toege-past wetenschappelijk onderzoek, data- en kennisontsluiting het biodiversiteitsbeleid en

-beheer onderbouwt en evalueert.

Vestiging:

INBO Linkebeek

Dwersbos 28, 1630 Linkebeek

www.inbo.be

e-mail:

gerlinde.vanthuyne@inbo.be

Wijze van citeren:

Van Thuyne, G.; Galle, L.; Maes, Y.; De Bruyn, A. Lambeens, I.; Terrie, T.; Breine J. (2021).

Visbestandopnames in Vlaanderen in het kader van het

Referentiemeetnet-Bemonster-ingsresultaten 2019. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2021 (4).

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.

DOI: doi.org/10.21436/inbor.19208199

D/2021/3241/004

Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2021 (4)

ISSN: 1782-9054

Verantwoordelijke uitgever:

Maurice Hoffmann

Foto cover:

De Zenne in Zemst

(3)

VISBESTANDOPNAMES IN VLAANDEREN IN HET

KADER VAN HET REFERENTIEMEETNET

-BEMONSTERINGSRESULTATEN 2019

Gerlinde Van Thuyne, Linde Galle, Yves Maes, Adinda De Bruyn, Isabel

Lambeens, Thomas Terrie en Jan Breine

(4)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Dankwoord/Voorwoord

Met dank aan Jean-Pierre Croonen, Marc Dewit, Danny Bombaerts, Franky Dens en Jan Vanden Houten voor de uitvoering van de bemonsteringen. Ook dank aan de studenten en de

vrijwilligers om hun steentje bij te dragen. We zijn ook Tom De Boeck en Jo Loos dankbaar voor de bijdrage aan de gegevensverwerking en Hugo Verreycken voor de review van het rapport.

(5)

Samenvatting

Dit rapport geeft de bemonsteringsresultaten weer van viscampagnes uitgevoerd op beken en rivieren door het INBO in 2019. De bemonsteringen gebeurden in het kader van het ‘Referentiemeetnet Zoetwatervis’, meer bepaald het deel dat invulling moet geven aan de Toestand- en Trendmonitoring voor de Kaderrichtlijn Water, categorie type ‘rivier’ waartoe ook de beken behoren. Indien er op de desbetreffende waterloop ook resultaten werden verzameld in het kader van het ‘Verdichtingsmeetnet’ (opvolging van habitatrichtlijnsoorten) dan werden deze ook in dit rapport opgenomen. De resultaten van 2019 worden per bekken weergegeven en bondig besproken in verschillende hoofdstukken.

In totaal bevisten we 89 locaties met elektrovisserij, fuiken of een combinatie van de twee. De 89 locaties zijn gelegen op 68 verschillende waterlichamen, waarvan 35 Vlaamse waterlichamen en 33 lokale waterlichamen van de eerste orde. Op drie plaatsen vingen we geen vissen. Op de overige locaties varieert de soortendiversiteit tussen 1 en 14 soorten. In totaal troffen we 39 vis- en rondbeksoorten aan. De meest verspreide soort is driedoornige stekelbaars met zijn aanwezigheid op 64 % van de beviste meetplaatsen, gevolgd door riviergrondel die op 55 % van de meetplaatsen aanwezig was. Op nummer drie staat bermpje (48 %) gevolgd door blauwbandgrondel (47 %). Blankvoorn, met een aanwezigheid op 46 % van de meetplaatsen, staat op nummer vijf. De Europees beschermde soorten bittervoorn en kleine modderkruiper werden elk op 14 % van de beviste meetplaatsen gevangen. De donderpad op 9 % van de meetplaatsen, en beekprik op 3 %.

In het rapport bespreken we ook de EQR-waarden (Ecological Quality Ratio of Ecologische Kwaliteitsverhouding) van de bemonsterde waters. In het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water en bij uitbreiding het Decreet Integraal Waterbeleid zijn de berekende EQR‐waarden van de verschillende waterlichamen belangrijk, omdat ze een maat zijn voor de ecologische toestand van een waterlichaam. De klassengrenzen en de bijhorende beoordelingsschaal die in deze rapportage werden gebruikt zijn de originele KRW-klassengrenzen en wijken lichtjes af van de huidige KRW-classificatie. De waarden bepaald met de oorspronkelijke schaal zijn immers al veel langer in gebruik en geven beter de trends doorheen de tijd weer.

Slechts 11 % van de bemonsterde locaties op de beken en rivieren bevindt zich in de door de Kaderrichtlijn vereiste ‘goede toestand’. De meeste locaties bevinden zich in een ‘matige toestand’ (51 %). Eenentwintig procent van de locaties heeft een ‘ontoereikende kwaliteit’ en

(6)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

English abstract

This report presents the results of fish surveys performed by INBO in 2019 in rivers and streams. These surveys were carried out in the framework of the 'Reference Freshwater Monitoring’. The results provide the biological information (about the fish populations) required by the European Water Framework Directive (WFD).

The 2019 results are displayed and concisely discussed per basin.

We surveyed 89 locations in 2019. We used electric fishing gear, fyke nets or a combination of both methods. The 89 sites are located in 68 water bodies, of which only three sites were without fish.

In total, we caught 39 fish species. In the top five of the most widespread species are the three-spined stickleback in 64% of the sampled sites followed by gudgeon (55 %), stone loach (48 %), topmouth gudgeon (47 %) and roach (46 %).

The protected species bitterling and spined loach were each caught at 14 % of the sampled sites while bullhead and brook lamprey at 9 % and 3 % of the sites respectively.

We also calculated the EQR values (Ecological Quality Ratio). In the context of the Water Framework Directive these values are an important measure of the ecological condition of the water body.

Only 11 % of the surveyed locations on rivers has a ‘good status’. Most of the water bodies obtain a ‘moderate status’ (51 %). However, 21 % of the water bodies is in a ‘poor state’ and 17 % of the water bodies even has a ‘bad ecological quality’.

(7)

Inhoudstafel

Dankwoord/Voorwoord ... 2

Samenvatting ... 3

English abstract ... 4

Lijst van figuren ... 7

Lijst van tabellen ... 7

1 INLEIDING ... 10

2 MATERIAAL EN METHODE ... 12

3 RESULTATEN ... 15

3.1. IJzerbekken... 15

3.1.1Ligging van de staalnameplaatsen ... 15

3.1.2 Specificaties van de uitgevoerde afvissingen ... 16

3.1.3 Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving ... 17

3.1.4 Visbestandgegevens ... 19

3.1.4 Bespreking ... 21

3.2 Brugse Polders en Gentste kanalen... 24

3.2.1 Ligging van de staalnameplaatsen ... 24

3.3 Leiebekken ... 29

3.4. Boven- en benedenscheldebekken ... 33

3.5Dijlebekken ... 41

3.5.1De Zenne ... 41

3.5.1.1Ligging van de staalnameplaatsen ... 41

3.5.1.2Specificaties van de uitgevoerde afvissingen ... 41

3.5.1.3Fysische en chemische metingen ... 42

3.5.1.4Visbestandgegevens ... 43

3.5.1.5Bespreking ... 47

3.5.2De Dijle ... 49

3.5.2.3Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving ... 50

3.5.2.4Visbestandgegevens ... 52

3.5.3Zijlopen Dijle ... 59

3.5.3.3Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving ... 60

(8)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.6Demerbekken ... 66

3.6.2Specificaties van de uitgevoerde afvissingen ... 67

3.6.3Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving ... 68

3.6.4Visbestandgegevens ... 70

3.6.5Bespreking ... 72

3.7Netebekken ... 74

3.8Maasbekken ... 81

4 Overzicht van de vangsten en de Ecologische kwaliteitsverhouding (EQR) ... 89

(9)

Lijst van figuren

Figuur 1 Overzicht van de 89 locaties bemonsterd in 2019 in het kader van het

‘Referentiemeetnet Zoetwatervis’ type ‘rivier’ ... 11

Figuur 2: Aantalsverhouding van de gevangen vissoorten op de Dijle in 2019 (Totaal aantal = 525) ... 56

Figuur 3: Biomassaverhouding van de gevangen vissoorten op de Dijle in 2019 (Totaal gewicht = 22 kg) ... 56

Figuur 4: Vangstfequentie per soort voor Vlaanderen in 2019 ... 89

Figuur 5: Procentuele verdeling van het aantal meetpunten bemonsterd in 2019 per kwaliteitsklassen (goed, matig, ontoereikend, slecht) (N=89). ... 90

Figuur 6: Procentuele verdeling volgens de EQR-kwaliteitsklassen van het aantal meetpunten bemonsterd in 2019 opgesplitst per typologie ... 91

Figuur 7: Procentuele verdeling volgens de EQR kwaliteitsklassen van het aantal meetpunten opgesplitst per bekken ... 92

Lijst van tabellen

Tabel 1 Gebruikte methodes voor het bemonsteren van het visbestand in het type ‘rivier’ voor de KRW. ... 12

Tabel 2 Overzicht van de kwaliteitsbeoordeling en overeenkomstige klassering van de EQR-score voor rivieren en beken (Breine et al., 2001). ... 14

Tabel 3: Situering van de staalnameplaatsen in het IJzerbekken. ... 15

Tabel 4: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met LO = linkeroever, RO = rechteroever, SO = stroomopwaarts en SA = stroomafwaarts) ... 16

Tabel 5: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (RO: rechteroever). ... 17

Tabel 6: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties (met * elektrisch, + fuiken, X beide methoden). ... 19

Tabel 7: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m met N = aantal). ... 20

Tabel 8: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 21

Tabel 9: Situering van de staalnameplaatsen in het bekken van de Gentse kanalen en de Brugse polders bemonsterd in 2019 ... 24

Tabel 10: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (SO: stroomopwaarts; SA: stroomafwaarts; LO: linkeroever en RO: rechteroever) ... 24

Tabel 11: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (RO: rechteroever). ... 25

Tabel 12: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties in de verschillende campagnes (GK = Gentse kanalen, BP = Brugse polders). ... 26

Tabel 13: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (g/100 m en N/100 m met N = aantal). ... 27

Tabel 14: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 28

Tabel 15: Situering van de staalnameplaatsen bemonsterd in het Leibekken 2019. ... 29

Tabel 16: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (SO: stroomopwaarts ). ... 29 Tabel 17: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de

(10)

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (LO: linkeroever; RO:

rechteroever) ... 30 Tabel 18: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties. ... 31 Tabel 19: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m, met N = aantal) ... 31 Tabel 20: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 32 Tabel 21: Situering van de staalnameplaatsen in het Boven- en Benedenscheldebekken. ... 33 Tabel 22: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (SA: stroomafwaarts; SO:

stroomopwaarts; LO: linkeroever; RO: rechteroever). ... 34 Tabel 23: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (RO: rechteroever en LO: linkeroever). ... 35 Tabel 24 Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties ... 37 Tabel 25: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m met N =aantal). ... 38 Tabel 26: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 39 Tabel 27: Situering van de meetplaatsen op de Zenne. ... 41 Tabel 28: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (LO: linkeroever; RO: rechteroever). ... 41 Tabel 29: Fysische en chemische metingen: pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm ), turbiditeit (Turb in NTU) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (RO: rechteroever en LO: linkeroever) ... 42 Tabel 30: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties in de periode 2007-2019 ... 43 Tabel 31: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (elektrisch in g/100 m en N/100 m, fuiken in g/fuik/dag en N/fuik/dag met N = aantal) ... 45 Tabel 32: Overzichtstabel van de totale vangsten op de Zenne in 2019 met per soort: de geviste aantallen (N), de aantalspercentages (N %), de geviste biomassa (G in g) en de

gewichtspercentages (G %). ... 46 Tabel 33 Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 46 Tabel 34: Ligging van de meetpunten op de Dijle bemonsterd in deze campagne. ... 49 Tabel 35: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (RO: rechteroever; LO: linkeroever). ... 49 Tabel 36: Fysische en chemische metingen: pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (LO: linkeroever en RO rechteroever). ... 50 Tabel 37: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties op de Dijle. ... 52 Tabel 38: Effectieve vangst in 2019 per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m met N = aantal). ... 54 Tabel 39: Overzichtstabel (2019) van de totale vangsten op de Dijle met per soort: de geviste aantallen (N), de aantalspercentages (N %), de geviste biomassa (G in g) en de

gewichtspercentages (G %). ... 55 Tabel 40: Overzicht van de EQR-waarden en hun appreciatie voor de vangstjaren 2013 en 2019. ... 57 Tabel 41: Ligging van de meetplaatsen op enkele waterlopen in het Dijlebekken. ... 59 Tabel 42: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met SO = stroomopwaarts, SA =

(11)

Tabel 43: Fysische en chemische metingen (pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm ), turbiditeit (Turb in NTU) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. (LO = linkeroever en RO = rechteroever). ... 60 Tabel 44: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties (* gegevens van de twee trekken). ... 62 Tabel 45: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (elektrisch in g/100 m en N/100 m met N = aantal). ... 63 Tabel 46: Overzicht van de ecologische kwaliteit ratio (EQR) en hun appreciatie. ... 64 Tabel 47: Situering van de staalnameplaatsen bemonsterd in 2019. ... 66 Tabel 48: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met SO = stroomopwaarts, SA =

stroomafwaarts). ... 67 Tabel 49: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS-cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. ... 68 Tabel 50: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten. ... 70 Tabel 51: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m met N =aantal). ... 71 Tabel 52: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 72 Tabel 53: Situering van de staalnameplaatsen in het Netebekken bemonsterd in 2019. ... 74 Tabel 54: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met SO = stroomopwaarts, SA =

stroomafwaarts, LO = linkeroever, RO = rechteroever). ... 74 Tabel 55: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (met LO =: linkeroever en RO = rechteroever). ... 76 Tabel 56 Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties. ... 77 Tabel 57: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats uitgedrukt in CPUE (elektrisch in g/100 m en N/100 m met N = aantal). Indien het traject in het kader van de Habitatrichtlijn meerdere keren werd bevist zijn hier enkel de resultaten van de eerste ‘trek’ weergegeven. . 78 Tabel 58: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 79 Tabel 59: Situering van de staalnameplaatsen in het maasbekken bemonsterd in 2019. ... 81 Tabel 60: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (Met SO = stroomopwaarts, SA =

stroomafwaarts, LO = linkeroever, RO = rechteroever). ... 82 Tabel 61: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. ... 83 Tabel 62 Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties ... 84 Tabel 63: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (elektrisch in g/100 m en N/100 m met N = aantal). Indien de locatie in het kader van de Habitatrichtlijn meerdere keren werd afgevist werden hier enkel de gegevens van de ‘eerste trek’ opgenomen. ... 85 Tabel 64: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie. ... 87

(12)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Pagina 10 van 93 doi.org/10.21436/inbor.19208199 www.inbo.be

1 INLEIDING

Dit rapport geeft de bemonsteringsresultaten weer van viscampagnes op beken en rivieren uitgevoerd door het INBO in 2019. De bemonsteringen gebeurden in het kader van het ‘Referentiemeetnet Zoetwatervis’, meer bepaald het deel dat de invulling moet geven aan de Toestand- en Trendmonitoring (T&T) voor de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW, 2000) voor de categorie type ‘rivier’. De verschillende deelgebieden of strata voor het type ‘rivier’, zijn (i) kleine beek (BKK,BKL BkZ 1), (ii) grote beek en kleine rivier (Bg,BgK2), (iii) stroom (grote rivieren en zeer grote rivieren (Rg,RzG3) en kanalen) en (iii) polderwaterlopen (zoet (PZ) en brak(Pb)).

Indien er op de desbetreffende waterloop ook resultaten werden verzameld in het kader van het ‘Verdichtingsmeetnet’ dan werden deze ook in dit rapport opgenomen. De gegevens voor de types ‘meer’ en ‘overgangswateren’ maken echter geen deel uit van dit rapport.

Bovenstaand meetnet dient voornamelijk het algemene waterbeleid. Dit beleid heeft nood aan globale cijfers per stroomgebied (indicatoren over de ecologische toestand van de oppervlaktewateren). De resultaten van het meetnet moeten helpen om strategische beslissingen te oriënteren en om de effectiviteit van het beleid als geheel te evalueren. De beleidsmakers moeten hiertoe de omvang, ruimtelijke spreiding (toestand) en evolutie in de tijd (trend) van de problemen kennen voor elk oppervlaktewatertype. Men wenst op basis van deze gegevens tijdig te detecteren of er onverwachte problemen aftekenen die de lokale inspanningen tenietdoen. Voor al deze doelstellingen heeft de KRW de T&T voorzien waarvoor de lidstaten alle biologische kwaliteitselementen verplicht moeten opvolgen. De gegevens in dit rapport geven dan ook meestal geen totaalbeeld van de aanwezige visstand op een bepaalde waterloop.

In totaal visten we in 2019 op 89 meetplaatsen verspreid over elf rivierbekkens. Per bekken bespreken we bondig de resultaten. Op onderstaande kaart zijn de verschillende meetplaatsen aangegeven. Een eerste cyclus werd doorlopen tussen 2013-2018. 2019 is het eerste bemonsteringsjaar van de nieuwe cyclus.

1_{BKK=Kleine beek Kempen, BKL=Kleine beek leem, BkZ=Kleine beek zand} 2

Bg=Grote beek, BgK=Grote beek Kempen 3

(13)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Figuur 1 Overzicht van de 89 locaties bemonsterd in 2019 in het kader van het ‘Referentiemeetnet Zoetwatervis’ type ‘rivier’

(14)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

2 MATERIAAL EN METHODE

Het doel is om op niveau Vlaanderen gegevens te verzamelen om de EQR (ecologische kwaliteitsverhouding) te bepalen in functie van de KRW (volgens richtlijnen van het European Committee for Standardization (CEN)) en zicht te houden op de verspreiding van vissen in Vlaanderen. De keuze van de bemonsteringsmethode is afhankelijk van het type waterloop of het te bemonsteren water. De methode is gestandaardiseerd omdat eenzelfde type waterloop (vb. een grote rivier zoals de Leie) steeds gelijkaardig wordt afgevist (tabel 1). Indien een locatie echter ook geselecteerd is om een habitatrichtlijnsoort op te volgen, dan kunnen bijkomende bemonsteringen noodzakelijk zijn. Een traject wordt dan meerdere keren bemonsterd in functie van de te bemonsteren soort. Indien een bepaalde habitatrichtlijnsoort niet wordt gevonden in de daarvoor geselecteerde locatie, zoeken we verder tot 1,5 km stroomop- of stroomafwaarts het oorspronkelijk geselecteerde punt.

Tabel 1 Gebruikte methodes voor het bemonsteren van het visbestand in het type ‘rivier’ voor de KRW.

Type water Gebruikte methode Beviste afstand/tijd op

geselecteerde locatie

Lijnvormig tot 1,5 m breed, diepte <1,30 m, zoet

Elektrovisserij wadend 1

elektrode

100 m totale breedte

Lijnvormig tot 6 m breed, diepte <1,30 m, zoet

Elektrovisserij wadend 2

elektrodes

100 m totale breedte

Lijnvormig >6 m breed, diepte <1,30 m, zoet Elektrovisserij wadend 2 elektrodes 1 elektrode, 100 m linkeroever en 1 elektrode 100 m rechteroever (± 2 m oeverzone per elektrode)

Lijnvormig >6 m breed, diepte >1,30 m, stromend (zoals Demer, Maas, Dijle), zoet

Elektrovisserij vanaf de boot met 2 elektrodes

2 elektrodes 250 m linkeroever

en 2 elektrodes 250 m

rechteroever Lijnvormig >6 m breed, diepte

>1,30 m, traagstromend of

stilstaand (kanalen, Leie,

Schelde), zoet

Elektrovisserij vanaf de boot met 2 elektrodes

Schietfuiken

2 elektrodes 250 m linkeroever

en 2 elektrodes 250 m

rechteroever

2 schietfuiken gedurende 48 uur parallel met elke oever

Lijnvormige gekanaliseerde

waterlopen < 20 m en

doorwaadbaar maar waarvan de conductiviteit te hoog is om elektrisch te vissen

Zegenvisserij 100 m, het water wordt langs

beide kanten over de gehele

breedte afgezet met een

afzetnet, de sleep wordt 2X uitgevoerd

(15)

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Voor elektrovisserij gebruiken we een of twee Honda EU20i-generator(en). Een generator kan 2kW leveren. De gebruikte generator(en) koppelen we aan een controlebox van Smith Root type VVP 15 C. Deze controlebox laat ons toe om het voltage te selecteren (tot 600 Volt). Ook de frequentie en puls kunnen worden ingesteld. Het toestel kan daardoor optimaal worden ingesteld om een bepaalde vissoort (of bepaalde familie) te bemonsteren. In de praktijk streven we naar een zo laag mogelijk voltage bij een stroomsterkte van vier Ampère en indien mogelijk met een continue gelijkstroom (eigenlijk een gelijkgeschakelde wisselstroom).

We gebruiken meestal twee dubbele schietfuiken (diameter grootste hoepel 90 cm; 22 m totale lengte) per locatie. Het sleepnet wordt gekozen in functie van het af te vissen water.

Op de verschillende staalnameplaatsen meten we enkele fysische en chemische variabelen. De gegevens worden opgeslagen in het Vis Informatie Systeem (http://vis.inbo.be).

De voornaamste vangstresultaten geven we weer in tabellen:

- per locatie worden de vangstresultaten van de vissoorten weergegeven, de elektrische vangsten geven we aan met *, de fuikvangsten met +, indien een soort gevangen is zowel met fuiken als elektrisch, geven we dit aan met X;

- per soort en per locatie geven we de aantallen en gewichten per vangstinspanning (‘Catch Per Unit Effort’ of CPUE), soms wordt de CPUE ook in een figuur weergegeven; - per locatie vindt men de visindex uitgedrukt in de Ecologische Kwaliteitsverhouding (EQR);

De visindex wordt berekend op basis van metriekscores. De metrieken kunnen we onderbrengen in drie groepen parameters die verband houden met 1) soortensamenstelling en -rijkdom, 2) trofische samenstelling en 3) hoeveelheid vis en conditie van het visbestand. De metrieken werden geselecteerd op basis van het feit dat hun waarde wijzigt in functie van toenemende degradatie van het milieu, bijvoorbeeld door pollutie en habitatmodificatie. Zo zal bij een verstoring van het aquatische milieu het aantal soorten in de visgemeenschap meestal afnemen, de gevoelige soorten zullen ontbreken terwijl het aantal individuen van tolerante soorten zal toenemen. Iedere metriek wordt beoordeeld en gescoord ten opzichte van een referentie. Indien geen referentie aanwezig is dan kan die worden bepaald op basis van historische gegevens, expertkennis of via modellering. Op basis van de behaalde metriekscores wordt een Ecologische Kwaliteitsverhouding bepaald. Deze EQR-waarde varieert tussen nul en een en wordt verdeeld in vijf integriteitklassen (tabel 2). De EQR integreert kenmerken van de populatie en de individuele organismen in een visgemeenschap en geeft weer in hoeverre het aquatische ecosysteem in staat is een gebalanceerde en geïntegreerde gemeenschap van organismen te dragen, waarvan de samenstelling, soortenrijkdom en functieverdeling vergelijkbaar zijn met een natuurlijk en onverstoord habitat van dezelfde geografische regio. De in tabel 2 opgenomen grenzen zijn de originele klassengrenzen. Deze wijken enigszins af van de huidige, aangepaste KRW-classificatie. Er werd immers in de loop van de tijd (meermaals) een aantal klassengrenzen aangepast (zelfs op niveau waterlichaam). De originele klassengrenzen zijn al langer in gebruik en werden gebruikt in eerdere INBO-publicaties en geven dus consistenter de trends weer.

(16)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Tabel 2 Overzicht van de kwaliteitsbeoordeling en overeenkomstige klassering van de EQR-score voor rivieren en beken (Breine et al., 2001).

EQR (beken en rivieren)

Klasse Indeling Kleurcode

>0,8-1 1 Uitstekend

>0,6-≤0,8 2 Goed

>0,4-≤0,6 3 Matig >0,2-≤0,4 4 Ontoereikend

(17)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3 RESULTATEN

3.1. IJZERBEKKEN

We bemonsterden 12 locaties gelegen op volgende waterlopen in het IJzerbekken in 2019: de Grote Beverdijkvaart (twee locaties), de Kemmelbeek (drie locaties), de Martjevaart (drie

locaties), de Heidebeek (een locatie), de IJzer (twee locaties) en de Handzamevaart (een locatie).

3.1.1 Ligging van de staalnameplaatsen

Tabel 3: Situering van de staalnameplaatsen in het IJzerbekken.

Nummer X Y Waterloop Gemeente Omschrijving

01222100 35647 187987 GROTE BEVERDIJKVAART Lo-Reninge nabij Slopgatbrug 01422100 40522 197773 GROTE BEVERDIJKVAART Diksmuide Karpelbrug

21121150 40719 176212 KEMMELBEEK Ieper Elverdinge, aan Veurnseweg 21121400 39198 184526 KEMMELBEEK Lo-Reninge ter hoogte van de monding in

de IJzer

21121400B 39224 183739 KEMMELBEEK Lo-Reninge aan de Broekstraat 22130100 47066 178953 MARTJEVAART

Langemark-Poelkapelle

achter fabriek aan de Boezingenstraat

22130150 42887 183370 MARTJEVAART Lo-Reninge achter kasteel van Merkem 22130150B 43187 182958 MARTJEVAART Lo-Reninge tussen de velden

23030100 26021 178440 HEIDEBEEK Poperinge /

23110100 26150 179533 IJZER Poperinge ter hoogte van Kruisstraat, grens Frankrijk

23110300 27264 180335 IJZER Poperinge ter hoogte van Dode Ijzer 24223050 59151 192276 HANDZAMEVAART Torhout Spanjaard

(18)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.1.2 Specificaties van de uitgevoerde afvissingen

Tabel 4: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (met LO = linkeroever, RO = rechteroever, SO = stroomopwaarts en SA = stroomafwaarts)

Nummer Datum Beviste afstand

Methode Opmerking

01222100 26/03/2019 100 m LO + 100 m RO

Elektrovisserij vanaf de boot met 2 elektroden

01422100 26/03/2019 100 m LO + 100 m RO

Elektrovisserij vanafde boot met 2 elektroden

21121150 26/04/2019 100 m Elektrovisserij wadend met 2 elektroden

21121400 26/04/2019 100 m LO + 100 m RO

Elektrovisserij vanaf de boot met 2 elektroden

Tevens locatie in functie van de Habitatrichtlijn voor bittervoorn. De soort werd gevangen op de B-locatie

21121400B 26/04/2019 100 m LO + 100 m RO

Hier wel bittervoorn gevangen

22130100 3/05/2019 100 m SO de brug

Elektrovisserij wadend met 2 elektroden

22130150 3/05/2019 100 m LO + 100 m RO

Elektrovisserij vanaf de boot met 2 elektroden

Tevens afgevist in functie van de Habitatrichtlijn voor bittervoorn. De soort werd niet gevangen ook niet op B- of C-locatie, op C-locatie werd zelfs geen vis gevangen

22130150B 3/05/2019 100 m LO + 100 m RO

Bittervoorn niet gevangen

23030100 2/05/2019 100 m Elektrovisserij wadend met 2 elektroden

Tevens afgevist in functie van de Habitatrichtlijn voor kleine modderkruiper. Het traject van 100 m werd 2 keer afgevist.

23110100 24/05/2019 238 m LO + 238 m RO

Elektrovisserij vanafde boot met 2 elektroden

Dit is een locatie binnen de straal van 3 km van 23110300 en werd bemonsterd in functie van de Habitatrichtlijn voor bittervoorn want deze werd niet gevangen op 23110300

(19)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

23110300 24/05/2019 250 m LO + 250 m RO

Elektrovisserij vanafde boot met 2 elektroden

Tevens afgevist in functie van de Habitatrichtlijn voor kleine modderkruiper en bittervoorn. Het traject werd 1 keer afgevist (boot). Kleine modderkruiper werd gevangen en bittervoorn niet maar wel op punt 23110100

24223050 26/03/2019 100 m SO weg Elektrovisserij wadend met 2 elektroden

3.1.3 Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving

Tabel 5: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (RO: rechteroever).

Nummer pH O2 T Cond Turb Biotoopbeschrijving

01222100 7,68 7,94 9,2 669 29,5 Gem. 8,2 m breed. Kunstmatig verstevigde oevers, steile taluds, bodem van slib en stenen, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, maïsakker langs 1 oever, gem. 1,20 m diep en doorzicht tot 50 cm. Er is een stuw aanwezig. 01422100 8,04 11,49 10,3 1136 31 Gem. 11,7 m breed. Oevers gedeeltelijk

verstevigd, flauwe taluds, zanderige bodem, weinig schuilplaatsen aanwezig, ingezaaid grasland langs beide oevers, rietgordels langs de oevers, doorzicht tot 45 cm diep.

21121150 7,83 6,1 11,6 708 Gem. 3,2 m breed, bodem van modder, slib en stenen, oevers gedeeltelijk met hout verstevigd, kleine stuw aanwezig, veel natuurlijke

schuilplaatsen aanwezig, 10 tot 60 cm diep en doorzicht tot op bodem.

21121400 8,87 20,94 16 763 Gem. 8,8 m breed, bodem van zand, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, oevers

verstevigd, weide op RO, riet aanwezig, waterplanten aanwezig, doorzicht tot 30 cm. 22130100 7,6 7,01 13,8 1063 12,6 Gem. 4,7 m breed, bodem van klei en stenen,

weinig natuurlijke schuilplaatsen, oevers gedeeltelijk verstevigd met schanskorven en beton, landbouw en een fabriek langs de oevers, gem. 70 cm diep en doorzicht tot op de bodem.

(20)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

22130150 7,8 4,56 14,6 1407 28,2 Gem. 7,7 m breed, bodem van klei en modder, oevers gedeeltelijk verstevigd, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, weides en landbouw langs de oevers, gem. 1,1 m diep en doorzicht tot 45 cm.

23030100 8,08 11,5 11,5 1077 18,9 Gem. 4,2 m breed. Natuurlijke oevers, bodem van zand, slib en stenen, waterplanten en draadalgen creëren veel natuurlijke

schuilplaatsen, weide en natuurgebied op LO en grasland op RO, gem. 60 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,12 m/s.

23110300 8,14 7,48 17,1 758 11,7 Gem. 18 m breed, bodem van klei. Oevers deels verstevigd met betonplaten, taluds matig steil, weides en bebouwing langs beide oevers, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, 24223050 8,29 13,3 10,1 579 17,7 Gem. 5,4 m breed. Oevers met paaltjes en

betonplaten verstevigd, steile taluds, bodem met stenen en grint, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, akker op LO en grasland op RO, gem. 73 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,21 m/s.

(21)

3.1.4 Visbestandgegevens

Tabel 6: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties (met * elektrisch, + fuiken, X beide methoden).

N u mme r jaar alve r b aar s b e rmp je b itte rv o o rn b lan kv o o rn b lau wban d gr o n d e l b rase m d ri e d o o rn ig e ste ke lb aar s gi e b e l kar p e r kl e in e mo d d e rkr u ip e r ko lb le i ko p vo o rn p al in g pos rie tv o o rn ri vi e rg ro n d e l sno e k sno e kb aar s ti e n d o o rn ig e ste ke lb aar s ve tje wi n d e ze e lt To taal 01222100 2019 * * * * * * * * 8 2013 + X * X X * X X X X X * + + * 15 01422100 2019 * * * * * * * 7 2013 * * * * * 5 21121150 2019 * * 2 2013 * * * * * 5 21121400 2019 * * * * 4 2013 * * * * * * * * * * * * * * * * 16 22130150 2019 * * * * * * 6 2013 * * * * * * * * * * * * * * 14 23030100 2019 * * * * * * * 7 2013 * * * * * * * * * 9 23110100 2019 * * * * * * * * * * 10 23110300 2019 * * * * * * * * * * 10 2013 * * * * * * * * * * * * * * * * 16 24223050 2019 * * * * * 5 2013 * * * * * 5

(22)

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tabel 7: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m met N = aantal).

N u m m e r b aar s b e rm p je b itt e rv o o rn b lan kvoo rn b lau wb an d gr o n d e l b rasem d ri e d o o rn ig e ste ke lb aar s gi e b e l kar p e r kl e in e m o d d e rk ru ip e r ko lb le i ko p vo o rn p al in g pos rie tvo o rn ri vi e rg ro n d e l sn o e k tien d o o rn ig e ste ke lb aar s ve tje wi n d e ze e lt To taal 01222100 g/100m 210,2 378,1 5 1,25 228,0 5 12,8 45,15 447,85 290,5 1613,95 Elektrisch N/100m 31,5 8 0,5 0,5 2 2,5 1,5 1 47,5 01422100 g/100m 71,45 87,25 0,8 0,65 4,25 0,3 13,05 177,75 elektrisch N/100m 6 8 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 16,5 21121150 g/100m 67,3 716,3 783,6 elektrisch N/100m 12 229 241 21121400 g/100m 5,8 1691, 95 1 15,65 1714,4 elektrisch N/100m 0,5 44 1 1 46,5 21121400B g/100m 21,4 3,1 4,0 165,0 1, 0 652, 9 1 1,1 20,9 2,2 48,4 0,9 921,9 elektrisch N/100m 2 0,5 2,5 5 0, 5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 4,5 0,5 18 22130100 g/100m 0 elektrisch N/100m 0 22130150 g/100m 29,4 278,9 16,2 29,6 16,3 60,8 431,2 elektrisch N/100m 1 6,5 1,5 0,5 0,5 2 12 22130150B g/100m 8,6 225,4 49,5 35,6 334,5 653,6 elektrisch N/100m 0,5 5 2 0,5 9 17 23030100 g/100m 14,3 13 ,3 14,6 4,9 222,7 10 ,6 280,4 elektrisch N/100m 3 6 8 3 6 6 32 23110100 g/100m 57,54 2,08 1,09 89,1 2,37 0,61 46,11 3,3 4, 79 320,53 527,52 elektrisch N/100m 3,36 0,42 0,42 1,47 2,94 0,42 1,47 0,21 1, 89 0,21 12,81 23110300 g/100m 44,08 0,92 185 0,68 14,2 8 11,5 8 67,58 1,16 1, 06 16,78 343,12 elektrisch N/100m 2,2 0,2 3,8 0,2 0,4 0,2 1 0,2 0, 8 0,2 9,2 24223050 g/100m 159, 9 11 ,3 0,4 4,8 0,7 177,1 elektrisch N/100m 15 13 1 1 2 32

(23)

Tabel 8: Overzicht van de visindexwaarden (in EQR) en hun appreciatie.

Nummer Waterloop Waterlichaamnummer Jaar EQR Appreciatie

01222100 GROTE BEVERDIJKVAART VL11_13 2013 2019 0,58 0,60 matig matig 01422100 GROTE BEVERDIJKVAART VL11_13 2013 2019 0,47 0,48 matig matig 21121150 KEMMELBEEK L107_10 2013 2019 0,43 0,20 matig slecht 21121400 KEMMELBEEK VL05_2 2013 2019 0,55 0,45 matig matig 21121400B KEMMELBEEK VL05_2 2019 0,45 matig 22130100 MARTJEVAART L111_1001 2013 2019 0,2 0 slecht slecht 22130150 MARTJEVAART VL11_10 2013 2019 0,58 0,45 matig matig 22130150 B MARTJEVAART VL11_10 2019 0,40 ontoereikend 23030100 HEIDEBEEK VL05_4 2013 2019 0,6 0,37 matig ontoereikend 23110100 IJZER VL08_7 2019 0,6 matig 23110300 IJZER VL08_7 2013 2019 0,55 0,55 goed matig 24223050 HANDZAMEVAART L111_1044 2013 2019 0,4 0,33 ontoereikend ontoereikend

3.1.4 Bespreking

In het bekken van de IJzer bemonsterden we 12 locaties gelegen op zes waterlopen. In totaal visten we 21 soorten.

Op de Grote Beverdijkvaart (2 locaties) visten we 11 vissoorten: baars, blankvoorn, brasem, karper, kolblei, paling, pos, rietvoorn, snoek, vetje en zeelt. Baars gevolgd door blankvoorn zijn hier de meest gevangen soorten. De index op het meest stroomopwaartse punt (Lo-Reninge) bedraagt 0,60 en 0,48 op de locatie in Diksmuide. Beide krijgen de waardebeoordeling ‘matige kwaliteit’. In 2013 visten we hier 15 soorten, dezelfde soorten domineerden. De indexen hadden toen eveneens de ‘matige kwaliteit’.

(24)

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// De Kemmelbeek werd op drie locaties bemonsterd, in totaal vingen we hier 13 soorten: baars, bermpje, bittervoorn, blankvoorn, blauwbandgrondel, driedoornige stekelbaars, giebel, kolblei, kopvoorn, paling, pos, rietvoorn en zeelt. Op de locatie in Ieper vingen we slechts twee soorten waarvan het merendeel driedoornige stekelbaars. Ook op de locatie in Lo-Reninge vingen we amper vier soorten, vooral blankvoorn, terwijl er in 2013 nog 16 soorten gevangen werden op deze locatie. De strook van 100 m werd toen wel drie maal bemonsterd in het kader van de Habitatrichtlijn. De locatie was geselecteerd voor bittervoorn. De kans om meerdere soorten te vangen neemt toe met de bemonsteringsintensiteit. Omdat de habitatrichtlijnsoort bittervoorn hier in 2019 niet werd gevangen, werd een bijkomende locatie in de nabijheid bemonsterd (21121400B). Hier vingen we 12 soorten en dit leunt dus meer aan bij de vangsten van 2013.

De locatie in Ieper scoort een EQR-waarde van 0,20 wat een ‘slechte kwaliteit’betekent. De locaties in Lo-Reninge scoren hoger en halen een EQR van 0,45. De Kemmelbeek op de locatie in Ieper is van een ‘matige kwaliteit’ in 2013 naar een ‘slechte kwaliteit’ gegaan. Locaties met slechts twee soorten scoren sowieso de ‘slechte kwaliteit’. De locaties gelegen in Lo-Reninge scoren lager dan in 2013 maar toch wordt ook in 2019 een ‘matige kwaliteit’ gehaald.

De Martjevaart werd op drie locaties bemonsterd, in totaal vingen we volgende acht soorten: baars, blankvoorn, brasem, giebel, karper, kolblei, rietvoorn en winde. Op de meest stroomopwaartse locatie vingen we geen enkele vis. Met een bodem van beton en stenen en weinig natuurlijke schuilplaatsen is het een slecht biotoop voor vissen. De index krijgt dan ook de score 0 wat overeenkomt met de waardebeoordeling ‘slechte kwaliteit’. In 2013 werd hier alleen blauwbandgrondel gevangen en de index scoorde dus ook de ‘slechte kwaliteit’. De meer stroomafwaarts gelegen locatie, biedt een iets beter biotoop. We vingen er zes soorten, maar in lage densiteiten. De basiskwaliteitsnorm voor de zuurstofconcentratie van 6 mg/l wordt niet gehaald en bedroeg maar 4,56 mg/l tijdens onze bemonstering . Opmerkelijk was dat we hier in 2013 14 soorten vingen waaronder de kleine modderkruiper. Het was toen de eerste keer dat die soort er werd gevangen en dat terwijl we op het moment van de bemonstering slechts een zuurstofconcentratie van 2,6 mg/l vaststelden. Dit zijn geen waarden waarbij een stabiele visstand kan worden gewaarborgd. De index in 2019 scoort met een waarde van 0,45 een ‘matige kwaliteit’, wat lager is dan in 2013 maar wel in dezelfde categorie (zie tabel 8). Deze locatie was ook geselecteerd voor bittervoorn in het kader van de Habitatrichtlijn. Aangezien we geen bittervoorn vingen, werd een bijkomend punt in de nabijheid (22130150B) bemonsterd. Hier vingen we vijf soorten maar geen bittervoorn. De EQR behaalde hier 0,4 en is dus van ‘ontoereikende kwaliteit’.

De Heidebeek werd op een locatie bemonsterd. We vingen er volgende zeven soorten: driedoornige stekelbaars, bermpje, blauwbandgrondel, kleine modderkruiper, kopvoorn, paling en riviergrondel. In het kader van de bemonstering in functie van de Habitatrichtlijn werd deze locatie twee maal bemonsterd voor kleine modderkruiper. In totaal vingen we 24 exemplaren van deze soort (al 8 na de eerste bemonstering). De index scoort 0,37; een ‘ontoereikende kwaliteit’ en is hiermee ten opzichte van 2013 een klasse gedaald. De vangsten lagen dan ook een pak lager en er werden weinig juveniele exemplaren aangetroffen.

Ook de IJzer werd in deze campagne op een locatie bemonsterd in het kader van het referentiemeetnet (in Poperinge). We vingen 10 soorten namelijk baars, bermpje, blankvoorn, kleine modderkruiper, kolblei, kopvoorn, paling, pos, riviergrondel en winde. De

(25)

vangstaantallen waren laag en de index scoort er 0,55 wat een ‘matige kwaliteit’ is. Deze locatie is ook geselecteerd als staalnameplaats voor de Habitatrichtlijn in functie van kleine modderkruiper en bittervoorn. Omdat bittervoorn niet werd aangetroffen op deze locatie werd er binnen een straal van 3 km een bijkomende bemonstering uitgevoerd op een locatie in Poperinge, ter hoogte van de Kruisstraat, op de grens met Frankrijk (23110100). Ook hier werden 10 vissoorten gevangen waaronder de gezochte bittervoorn. De index scoort hier 0,60 en krijgt de waardebeoordeling ‘matige kwaliteit’. De IJzer zal in cyclus 2 (2022-2025) bijkomend op zes locaties worden bemonsterd.

De Handzamevaart bevisten we eveneens op een locatie. We noteerden er tiendoornige stekelbaars, driedoornige stekelbaars, bermpje, blauwbandgrondel en paling. Bermpje is de meest gevangen soort. De index scoort 0,33 wat overeenkomt met een ‘ontoereikende kwaliteit’ en dus dezelfde klasse als in 2013.

(26)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.2 BRUGSE POLDERS EN GENTSTE KANALEN

We bemonsterden in 2019 in het bekken van de Gentse Kanalen twee waterlopen: de

Isabellastroom en het Brakeleike. In de Brugse polders bemonsterden we het Zuidervaartje, de Rivierbeek en de Ringbeek. Op elke waterloop werd slechts een locatie bemonsterd, behalve op de Rivierbeek waar twee locaties werden bemonsterd.

3.2.1 Ligging van de staalnameplaatsen

Tabel 9: Situering van de staalnameplaatsen in het bekken van de Gentse kanalen en de Brugse polders bemonsterd in 2019

Nummer X Y Bekken Waterloop Gemeente Omschrijving

08141100 103018 214234 G en ts e Kan al en

ISABELLASTROOM Assenede hoek van Nieuwe Boekhoutestraat en Heulken, naast Nieuwe Boekhoutestraat 13143100 100663 204230 BRAKELEIKE Evergem Sleidinge,

Schroonhoek 09028150 68950 207890 Bru gs e Po ld ers

ZUIDERVAARTJE Brugge Sint-Michiels, Rijselstraat 15630100 68430 199925 RIVIERBEEK Oostkamp Hillestraat

15630150 70676 202364 RIVIERBEEK Oostkamp Waterstraat

15673100 73166 19672 RINGBEEK Wingene tussen Beekhoek en

Peerstalk

3.2.2 Specificaties van de uitgevoerde afvissingen

Tabel 10: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (SO: stroomopwaarts; SA: stroomafwaarts; LO: linkeroever en RO: rechteroever)

Nummer Bekken Datum Beviste afstand Methode

08141100 _Gentse Kanalen

5/04/2019 100 m Elektrisch wadend met 1 elektrode 13143100 5/04/2019 100 m LO + 100 m RO Elektrovisserij vanaf de boot met 2

elektroden 09028150

Brugse Polders

27/03/2019 100 m Elektrisch wadend met 2 elektroden 15630100 27/03/2019 100 m SA weg Elektrisch wadend met 2 elektroden 15630150 27/03/2019 100 m SO brug Elektrisch wadend met 2 elektroden 15673100 27/03/2019 100 m SA weg Elektrisch wadend met 2 elektroden

(27)

3.2.3 Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving

Tabel 11: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (RO: rechteroever).

Nummer pH O2 T Cond Turb Biotoopbeschrijving

08141100 7,55 4,9 7,7 491 16,5 Gem. 1,5 m breed. Oevers met schanskorven verstevigd die zijn overgroeid, bodem van zand en modder, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, riet en gras aanwezig, weide en landbouw langs de oevers, gem. 35 cm diep en gem. stroomsnelheid is 0,12 m/s.

13143100 8,26 21,82 10,4 610 21,4 Gem. 6,5 m breed. Oevers deels met schanskorven verstevigd, bodem van slib en modder, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, zeer veel wieren, weide langs beide oevers, gem. 1,2 m diep en doorzicht tot 50 cm.

09028150 7,19 8,09 9,5 441 16,9 Gem. 3,9 m breed. De waterloop is gem. 4 m breed, de bodem is verhard met beton, alsook de oevers, geen natuurlijke schuilplaatsen, enkele

stroomversnellingen in het traject aanwezig, 2 bochten, geen landbouw, paardenweide op RO, bomen langs de oevers, gem. 50 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,57 m/s.

15630100 7,75 8,73 10,1 615 20,1 Gem. 3,8 m breed, bodem met slib, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, natuurlijke oevers, weide langsheen de oevers, enkele bomen langs de oevers, waterplanten afwezig, gem. 1,05 m diep en de gem. stroomsnelheid is 0,11 m/s.

15630150 7,71 8,86 10,4 489 23,7 Gem. 3,6 m breed. Bodem van zand en stenen, natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, 3 bochten in het traject, oever gedeeltelijk met schanskorven en houten paaltjes verstevigd, bos, landbouw en weides op de oevers, waterplanten afwezig, gem. 55 cm diep en de gem. stroomsnelheid is 0,18 m/s. 15673100 7,99 10,71 11,3 578 23,6 Gem. 2,95 m breed. Zanderige bodem met stenen,

natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, enkele stroomversnellingen in het traject, 2 bochten, oevers kunstmatig verstevigd en deels

overgroeid,landbouw, weides en enkele bomen langs de oevers, een verval vormt knelpunt, gem. 65 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,48 m/s.

(28)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.2.4 Visbestandgegevens

Tabel 12: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties in de verschillende campagnes (GK = Gentse kanalen, BP = Brugse polders). N u m m e r van gstja ar Wate rl o o p B e kk e n b aar s b e rm p je b lan kvoo rn b lau wb an d gr o n d e l b rasem d ri e d o o rn ig e st e ke lb aar s gi e b e l ko lb le i p al in g ri e tvo o rn ri vi e rg ro n d e l sn o e k tien d o o rn ig e st e ke lb aar s ze e lt To taal 08141100 2013 2019 ISABELLASTROOM GK * * * * * 2 2 13143100 2013 2019 BRAKELEIKE * * * * * * * * * * * * * 6 7 09028150 2013 2019 ZUIDERVAARTJE BP * * * * * * 2 4 15630100 2013 2019 RIVIERBEEK * * * * * * * * 2 6 15630150 2013 2019 RIVIERBEEK * * * * * * * * * 2 7 15673100 2013 2019 RINGBEEK * * * * 2 2

(29)

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tabel 13: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (g/100 m en N/100 m met N = aantal).

N u m m e r b aar s b lan kvoo rn b e rm p je b lau wb an d gr o n d e l b rasem _drie d o o rn ig e ste ke lb aar s gi e b e l ko lb le i ri e tvo o rn ri vi e rg ro n d e l tien d o o rn ig e ste ke lb aar s sn o e k ze e lt To taal 08141100 g/100m 21,4 19,4 40,8 elektrisch N/100m 15 57 72 13143100 g/100m 182,65 1354,9 24,35 359,3 0,95 62,55 299 2283,7 elektrisch N/100m 9,5 74,5 1 13,5 1 0,5 12,5 112,5 09028150 g/100m 17,6 1,6 24,8 27,1 71,1 elektrisch N/100m 2 3 10 16 31 15630100 g/100m 8,2 153,5 7,9 49 0,4 9,1 228,1 elektrisch N/100m 16 2 3 3 1 4 29 15630150 g/100m 53,3 217 0,9 28,7 4 336 1,8 641,7 elektrisch N/100m 5 35 1 13 1 45 1 101 15673100 g/100m 303,5 5,3 308,8 elektrisch N/100m 165 4 169

(30)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Nummer Waterloop Bekken Waterlichaam Jaar EQR Appreciatie

08141100 ISABELLASTROOM Gentse Kanalen L111_1112 2013 2019 0,2 0,2 slecht slecht 13143100 BRAKELEIKE VL05_154 2013 2019 0,35 0,63 ontoereikend goed 09028150 ZUIDERVAARTJE Brugse Polders VL05_18 2013 2019 0,2 0,3 slecht ontoereikend 15630100 RIVIERBEEK VL05_20 2013 2019 0,2 0,28 slecht ontoereikend 15630150 VL05_20 2013 2019 0,2 0,38 slecht ontoereikend 15673100 RINGBEEK L111_1068 2013 2019 0,2 0,2 slecht slecht

3.2.5 Bespreking

In het bekken van de Gentse kanalen bemonsterden we een locatie op de Isabellastroom en een op het Brakeleike. In het bekken van de Brugse polders bemonsterden we vier locaties gelegen op drie beken namelijk het Zuidervaartje, de Rivierbeek en de Ringbeek.

Op de Isabellastroom vingen we, net als in 2013, slechts de twee stekelbaarssoorten, de index krijgt de waarde 0,2 en dat is dus een ‘slechte’ beoordeling voor deze waterloop.

Op het Brakeleike vingen we zeven soorten: baars, blankvoorn, kolblei, rietvoorn, riviergrondel, snoek en zeelt. Blankvoorn werd het meest gevangen maar ook van rietvoorn, zeelt en baars werden meerdere exemplaren gevangen. De index krijgt score 0,63 en de waardebeoordeling is ‘goede kwaliteit’. Met dit visbestand is de index ten opzichte van 2013 met twee klassen gestegen!

Op het Zuidervaartje vingen we bermpje, blauwbandgrondel en de twee stekelbaarssoorten. Het is voor de eerste keer dat we op het Zuidervaartje bermpje en blauwbandgrondel aantreffen. In 2013 vingen we hier alleen drie- en tiendoorinige stekelbaars. De index is lichtjes gestegen tot 0,3 en komt in de klasse ‘ontoereikend’terwijl het in 2013 nog een ‘slechte kwaliteit’ was.

Op de Rivierbeek vingen we acht soorten: baars, bermpje, blauwbandgrondel, brasem, driedoornige stekelbaars, giebel, riviergrondel en tiendoornige stekelbaars. Het is voor de eerste keer dat we op deze beek bermpje en riviergrondel vangen. De locatie in Oostkamp, aan de Hillestraat krijgt een EQR-score van 0,28 aangezien hier voornamelijk blauwbandgrondel werd gevangen. Op de andere locatie zijn bermpje en riviergrondel de meest gevangen soorten. De EQR krijgt hier een iets hogere score 0,38. Beide locaties vallen nu in de klasse ‘ontoereikende kwaliteit’. In 2013 scoorden beide locaties echter nog een ‘slechte kwaliteit’.

Op de locatie op de Ringbeek, vingen we 165 driedoornige stekelbaarzen. Hier scoort de EQR 0,2 en deze locatie bevindt zich net als in 2013 in een ‘slechte kwaliteitstoestand’.

(31)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.3 LEIEBEKKEN

We bemonsterden de Douvebeek, de Geluwebeek, de Neerbeek, de Kasselrijbeek en de Mandel in het Leiebekken in 2019.. Op elke waterloop bemonsterden we een locatie.

3.3.1 Ligging van de staalnameplaatsen

Tabel 15: Situering van de staalnameplaatsen bemonsterd in het Leibekken 2019.

Nummer X Y Waterloop Gemeente Omschrijving

30043150 47299 161556 DOUVEBEEK Mesen aan de Steenbrug 31030150 61149 166828 GELUWEBEEK Menen Ons Dorp

31149100 68652 168769 NEERBEEK Wevelgem Wevelgem, aan Vliegpleinstraat 32046100 81512 170720 KASSELRIJBEEK Anzegem Knok

34021150 59990 183372 MANDEL Roeselare baan Roeselare-Staden

3.3.2 Specificaties van de uitgevoerde afvissingen

Tabel 16: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen (SO: stroomopwaarts ).

Nummer Datum Beviste afstand Methode

30043150 28/03/2019 100 m Elektrovisserij wadend met 2 elektroden 31030150 28/03/2019 100 m Elektrovisserij wadend met 2 elektroden 31149100 28/03/2019 100 m Elektrovisserij wadend met 2 elektroden 32046100 29/03/2019 100 m Elektrovisserij wadend met 2 elektroden 34021150 29/03/2019 100 m SO brug Elektrovisserij wadend met 2 elektroden

(32)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.3.3 Fysische en chemische metingen en biotoopbeschrijving

Tabel 17: Fysische en chemische metingen: zuurgraad of pH, zuurstofconcentratie (O2 in mg/l), temperatuur (T in °C), conductiviteit (Cond in µS/cm), turbiditeit (Turb in NTU) en de

biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname (LO: linkeroever; RO: rechteroever)

Nummer pH O2 T Cond. Turb. Biotoopbeschrijving

30043150 7,98 9,79 9,9 1295 28,9 Gem. 2,5 m breed. Oevers verstevigd en deels overgroeid, zanderige bodem met stenen, landbouw en weides langs de oevers, weinig natuurlijke schuilplaatsen, een aantal bochten in het traject, gem. 65 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,16 m/s. 31030150 7,68 8,43 10,6 634 43,6 Gem. 3,6 m breed. Oevers verstevigd met

paaltjes, zanderige bodem met stenen, weinig natuurlijke schuilplaatsen, bebouwing op LO en bosje op RO, gem. 63 cm diep, doorzicht tot op de bodem, en de gem. stroomsnelheid is 0,04 m/s.

31149100 7,83 6,99 10,5 752 37,7 Gem. 1,3 m breed. Natuurlijke oevers, steile taluds, bodem van slib, landbouw op RO, weides en vliegveld, speeltuin en tuinen op LO, weinig natuurlijke schuilplaatsen aanwezig, gem. 30 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,26 m/s. Het water stinkt.

32046100 7,9 11,66 10,9 652 11,1 Gem. 1,6 m breed. Oevers met schanskorven en beton verstevigd, betonnen bodem met zand, natuurlijke schuilplaatsen afwezig, steile taluds, landbouw, grasland en bebouwing met tuinen langs de oevers, draadalgen

aanwezig, gem. 25 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,22 m/s.

34021150 7,92 12,93 12,2 2460 27,6 Gem. 4,5 m breed. kunstmatige oevers die overgroeid zijn, weinig natuurlijke schuilplaatsen steile talud, landbouw en weides op LO, bebouwing met tuinen op RO, bodem met slib, waterplanten

aanwezig, gem. 50 cm diep, doorzicht tot op de bodem en de gem. stroomsnelheid is 0,05 m/s.

(33)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.3.4 Visbestandgegevens

Tabel 18: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties. N u m m e r Van gstjaar b lau wb an d gr o n d e l d ri e d o o rn ig e st e ke lb aar s gi e b e l kar p e r p al in g ri vi e rg ro n d e l tien d o o rn ig e st e ke lb aar s To taal 30043150 2013 2019 * * * * 4 * 1 31030150 2013 * * * 3 2019 * 1 31149100 2013 0 2019 * 1 32046100 2013 0 2019 0 34021150 2013 * * 2 2019 * * * * 4

Tabel 19: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2019 uitgedrukt in CPUE (in g/100 m en N/100 m, met N = aantal) N u m m e r b lau wb an d gr o n d e l d ri e d o o rn ig e ste ke lb aar s gi e b e l kar p e r To taal 30043150 g/100m 0,3 0,3 elektrisch N/100m 1 1 31030150 g/100m 585,5 585,5 elektrisch N/100m 342 342 31149100 g/100m 2,4 2,4 elektrisch N/100m 2 2 32046100 g/100m 0 elektrisch N/100m 0 34021150 g/100m 1 19,3 178,6 14,2 213,1 elektrisch N/100m 3 6 14 1 24

(34)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Nummer Waterloop Waterlichaam Jaar EQR Appreciatie

30043150 DOUVEBEEK L107_113 2013 2019 0,48 0,2 matig slecht 31030150 GELUWEBEEK L111_1003 2013 2019 0,3 0,2 ontoereikend slecht 31149100 NEERBEEK L107_104 2013 2019 0 0,2 slecht slecht 32046100 KASSELRIJBEEK L107_97 2013 2019 0 0 slecht slecht 34021150 MANDEL L111_1084 2013 2019 0,2 0,25 slecht ontoereikend

3.3.5 Bespreking

Van de zijbeken van de Leie werden vijf locaties gelegen op evenveel waterlopen bevist.

Met de visstand blijft het heel droevig gesteld.

Op de Douvebeek vingen we enkel een driedoornige stekelbaars. In 2013 troffen we nog de twee stekelbaarssoorten, paling en riviergrondel aan. In 2019 is de EQR 0,2 wat overeenkomt met een ‘slechte kwaliteit’.

Op de Geluwebeek, , is alleen driedoornige stekelbaars aanwezig maar wel talrijk. De EQR krijgt een score van 0,2 en dus een waardebeoordeling ‘slechte kwaliteit’. In 2013 vingen we hier nog drie soorten.

Op de Neerbeek vingen we ook enkel driedoornige stekelbaars en deze beek scoort dan ook ‘slecht’ (EQR = 0,2). In 2013 werd hier geen visleven vastgesteld.

Op de Kasselrijbeek ( L107_97) konden net als in 2013 geen vissen worden aangetroffen. De EQR scoort dan ook 0.

Op de Mandel tenslotte werd driedoornige stekelbaars en blauwbandgrondel aangetroffen waardoor de EQR 0,2 is en de beek dus een ‘slechte kwaliteit’-waardebeoordeling krijgt. In 2013 werden hier ook nog giebel en karper gevangen.

(35)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

3.4. BOVEN- EN BENEDENSCHELDEBEKKEN

In 2019 bemonsterden we twee waterlopen in het Bovenscheldebekken, de Molenbeek (een locatie) en de Peerdestokbeek (een locatie) terwijl we in het Benedenscheldebekken zes waterlopen bemonsterden, namelijk het Antitankkanaal (een locatie), de Lede (een locatie), de Molenbeek (twee locaties), de Birrebeek (twee locaties), de Benedenvliet (een locatie) en de Zuidelijke watergang (een locatie).

3.4.1 Ligging van de staalnameplaatsen

Tabel 21: Situering van de staalnameplaatsen in het Boven- en Benedenscheldebekken.

Nummer X Y Waterloop Bekken Gemeente Omschrijving

45130250 99583 167701 MOLENBEEK Boven scheldebekken

Maarkedal /

46159200 102280 174400 PEERDESTOKBEEK Zwalm Weg van Nederzwalm

naarSint-Denijs-Boekel 10332150 167039 213000 ANTITANKKANAAL

Beneden scheldebekken

Ranst Oelegem, fort

47247200 117648 198314 LEDE

Lokeren t.h.v. Nieuwe Stationstraat

82130175 143885 193277 MOLENBEEK Puurs t.h.v. Hof ter

Bollendreef

82130200 144290 194058 MOLENBEEK Puurs aan de stuw

82230100 148198 189600 BIRREBEEK Kapelle-op-den-Bos Het Broek

82230125 148992 194158 BIRREBEEK Willebroek stroomopwaarts

Vinkstraat

84030300 147445 202182 BENEDENVLIET Hemiksem achter de kerk, aan

het basketpleintje 86268100 86268100B 135964 135915 214634 214636 ZUIDELIJKE WATERGANG Beveren stroomafwaarts verval stroomopwaarts verval