D.V. Coornhert, Recht ghebruyck ende misbruyck van tydlycke have · dbnl

(1)

Recht ghebruyck ende misbruyck van tydlycke have

D.V. Coornhert

bron

D.V. Coornhert, Recht ghebruyck ende misbruyck van tydlycke have. Christoffel Plantyn, Leiden 1585

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/coor001rech01_01/colofon.php

© 2015 dbnl

(2)

1r

DE RERVM VSV ET ABVSV.

D.V. Coornhert, Recht ghebruyck ende misbruyck van tydlycke have

(3)

1v

Qvis sit opvm finis vel earvm qvis sit abvsvs ostendo, rervm qvis bene vivat inops.

(4)

2v

Aan den Lezer,

Op des Dichters naam.

Die ryck en mild is, laat zich hier mercken, Vol kaersen der kennes die opentlyck lichten, Kóórn wijn en voedsel tót sgheests verstercken, Hert elyck uyt delende om elck een te stichten.

Dueghd verhueght.

(5)

2

I. Opvlentia non exhilarat, nec paupertas contristat.

Melior est buccella panis cum gaudio, quàm domus plena victimis cum iurgio.

Prouerb. 17, 1.

Mens hominis variè rerum simulachra figurat:

Hinc non luxuriae ducit Adamus Eden:

Et pius aerumnas tolerat nec sentit amaras, Sed cotem fidei deputat esse suae.

(6)

3 Recht Ghebruyck ende Misbruyck, van tydlycke Haue.

I. Rijckdom ende armoe zyn ghoed nóch quaad.

Na des menschen ghemoed neemt alle ding zyn beelde:

T'weeldigh paradijs en was Adam gheen weelde.

Zó en is den armen, die in Gód kan verblyden,

Zyn ghebreck gheen ghebreck, maar oeffening van stryden.

IN tydlyck goed vintmer Arm, Middelbaar, en Ryck:

T'leuen der Armen, waant elck mensch ellendigh;

T'ghêmene pynlyck, omme d'arbeyd bestendigh, Maar t'rycke zaligh, door weeldes valsche blyck:

Dus jaaght elck na ryckdom met gheweld óff pracktyck, Door t'verkeerde óórdeel verleyt zynde schendigh.

Want t'is niet buyten, maar in elck inwendigh, Zó wat verblyt óf bedroeft ons leven al ghelyck.

Men vint zó wel rycken als armen die trueren:

Immers de gróótste druck, druckt den gróótsten dueren;

Alsmen gróte vrueghde in kleine huttekens ziet.

Dit moght niet zyn, zó d'uyterlycke dinghen

Uyt haren aart vrueghd óf druck nóódlyck vóórtbringen:

Dus baart ryckdom gheen lust, nóch armoe gheen verdriet.

(7)

4 I I.

Zó de mensch is, zó is hem alle ding.

Rijck verghat Jób Gód niet, maar deylde overvloedigh;

Arm lasterde hy niet, maar prees Gód ghelyckmoedigh.

Gódsvruchticheyd is nut tót allen dinghen ghemeyn:

Den reynen ist al reyn, den onreynen ist al onreyn.

DEr dinghen recht gebruyck brengt vrólickheyd en baat;

Maar t'misbruyck gheeft schade met schuldige pyne.

De dronckaart zuyckt zieckte uyt ghezonden wyne:

Want zijn zótheyd en kent haar kracht, eynde, nóch maat.

Daar teghen bruyckt wysheyd, die des dings aard verstaat, Tot ghezontheyts lust óóck dóódelycke venyne.

Ghezond terdtmen veyligh dóór dóórnen inde woestyne, Als een dóórnighe voet pynlyck op pluymen staat.

Gryptmen t'zwaerd byder snee, t'quetst den dwaas int gevecht;

Maar hy quetst zyn viand diet wyselyck grypt byt hecht:

Den vroeden ist al nut, den narren ist al teghen:

Ryckdom en Armoe zyn van zelfs ghóed, nóch bóós:

T'hindert al d'onwysen, t'helpt al den vroeden lóós.

Zó veel is aan t'ghebruyck óf misbruyck gheleghen.

(8)

t.o. 4

Abvsvs tristitiam, vsvs volvptatem parit.

Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit: si autem oculus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit.

Matth. 6, 22.

Diuitiis locuples Dominum collandat Iobus, Oppressus pleno laudat & ore Deum.

Vtilis in cunctis pietas est: omnia puris Pura, sed impuris sunt malè pura nimis.

(9)

t.o. 5

Qvid sit egestas et opvlentia.

Initium vitae hominis aqua & panis & vestimentum, & domus tegens turpitudinem.

Eccl. 29, 28.

Pauperie cruciatur Achab in diuite regno, Nabothi vites cùm cupit esse suas.

At Paulus diues sub paupertate videtur:

Omnia diues enim qui facit apta sibi.

(10)

5 I I I.

Wat overvloed, nódruft, en ghebreck is.

By een ghants Koningrijck d'armoe Achab bedroefde, Als hy door waanghebreck Nabóths wijnghaard behoefde.

Daar teghens konste Paulus arm schynende ryck // zyn:

Hy is waarlyck ryck diet hem al laat ghelyck // zyn.

DE nódruft ghenoeghzaam voor een welvarend lyf, Is kóst tót voetsele, ende kleed om te decken;

De kóst kóst zeer lettel, daar honger kóek magh strecken;

T'kleed deckt zonder purper, t'warmt sonder steecksel styf.

Daar aan kleed, bróód, óff bórn ontbreeckt nódrufts gheryf, Dats ghebreck: heeftmens óóck om nau uyt te trecken Kóst en kleed, dats nódruft; maer kanmens breed recken Boven nódruft, tót lust, dats overvloeds bedryf.

Een hoos sluytende omt been, werd nódruft gheleecken, Neemtmer af, al ist klein, daar moet an ghebreecken:

Een wyde box hout veel, al verliest zy een darm.

Zulck heeft ghenoegh, ia veel, die zich arm waant met smert;

Een ander heeft lettel, en is ryck in zyn hert.

Waan heerschapt de werld, waan maackt ryck en arm.

(11)

6 I I I I.

Onschuldighe armoe.

Was Jóbs gróte ryckdom niet vanden Heer ghekomen?

Wie anders dan de Heer heeft die weder ghenomen?

Kómet dien bey van Gód, zó moetet óóck bey ghoed // zyn:

Die dit recht verstaat zal in bey ghelyck van moed // zyn.

DE mensch komt in ghebreck buyten óf met zyn schuld:

Onschuldigh werter veel ghebreckigh gheboren;

Onschuldigh hebben veel hun have verloren

Wel hem die zulx ghedóóght met Jóbs lóflyck gheduld.

Gód gheeft elck dat best is, want hy met haaf vervult, Den weecken dien t'ghebreck tót wanhoop zou bekoren, En maackt arm den stouten, die na lust zou sporen, En zyn Gód verachten als kemel hóóch ghebult.

Zó wel als de ryckdom komt armoe van Góde, Die zend dat hy voorziet elck te zyn van nóde:

Zaligh zyn die armen die hen des niet en belghen, Die t'onschuldigh ghebreck van Góds hand ontfanghen, En als bitter dranck met zeker verlanghen,

Na t'ghemoeds ghenezing blydelyck in zwelghen.

(12)

t.o. 6

I I I I.

Pavpertas immerita.

Dominus pauperem facit & ditat.

I. Regum 2, 7.

Vt Deus auctor opum quas olim Iobus habebat, Sic paupertatis tum Deus auctor erat.

Qui bonum vtrumque putat, Dominus quia donat vtrumque, Ille animo forti semper vtrumque feret.

(13)

t.o. 7

V. Pavpertas commerita.

Vacantes potibus consumentur.

Prouerb. 23, 21.

Anima dissoluta esuriet.

Prouerb. 19, 15.

Prodigus à luxu vitam traducit egenam:

Crescit socordi farris auena loco.

Ostia virginibus praecludit inertia somni:

Haec tria pauperies semina digna capit.

(14)

7

V. Schuldighe armoed.

Overdaad verarmde den zoone verloren,

Onachtsaamheyd bracht kaf onder t'ghoede koren, En slapen traagh sloot buyten de maaghden gheck:

Dees drie zyn meest óórzaeck van alle schuldigh ghebreck.

TSchuldighe ghebreck vol wroeghens oneerlyck,

Komt van Gód, nóch van mensch, maar van eyghen gheckheyd:

Die verdoet óf verzuymt, dat der ouders vreckheyd Dick tzamen heeft ghespaart doort sparen vermeerlyck:

De quist-ghoed brast en pronckt boven zyn staat heerlyck, En ydelt zyn bórze door stróyende leckheyd,

Uyt zótte mildicheyd, die haast tót ghebreck leydt, En maackt den ghever een arm bidder deerlyck,

Die t'ghoed óóck verwaarlóóst en onachtzaam verzuymt;

Smaackt benaude kommer na een weeldighe ruymt, Niet zonder verachting en smartelyck wroeghen:

Maar die d'arbeyd vreest, den traghen slaap bemint, En van t'hoopken af teert, werd arm eer hyt verzint, T'werd kleyn daarmen afneemt zonder by te voeghen.

(15)

8 V I.

Vande ghierighe bedelaar.

D'onschamel bedelaar gheen aalmoes en betaamt;

Zoeckt na eerlyck gebreck, die houdt in eeren de schaamt.

Want d'onschamele werdt van d'eersuchtighe ghevoet, Als de schamel verderft door zyn schandvluchtigh gemoet.

T'Ghemeenste ghebreck byden ghemeenen armen, Is luyheyd vet ghevoedt door svolx mild ontfarmen.

De traghe is onschamel, óf gróóthertigh int quaad;

D'onschamele is ghierigh óf een lecker vraat,

En veracht verachting, vlied arbeyd, zoeckt ghemack, Ende volght stadelyck den rycken troggelzack, Die hem zoude hazaard zeecker magh gheneren;

Want men gheeft hem veel meer dan hy magh verteeren:

Ende dat byzonder inden dieren tyden,

Als elck mildelyck deylt om Góds straf te myden.

Want dan een stuck dróógh bróóds, dat zy meest verkópen, Meer gheldt, dan vier stucken in ghoey tyd kan belópen.

Zó valt de ghemeen scha, des bedelaars meeste baat, Zó komt t'gheld int strick daart langzaam uyt ghaat.

Zy kryghen veel meer bróóds dan zy moghen eten, En haar vruchtbaarste kleed is ghelapt en versleten:

Dus werdt dick by dees bedelaars gheltghierigh T'klein bedel penninxken van d'aelmoesen vierigh, Tót zeer gróóte schatten en ridderlycke sommen:

Want toe, zonder affdoen tót gróticheyd moet komen.

Óch óf de overheyd zó wacker hier op paste,

Datmen t'land van dees last, door lastigh werck ontlaste.

(16)

t.o. 8

V I.

Mendici avari.

Propter frigus piger arare noluit: mendicabit ergo aestate, & non dabitur illi.

Prouerb. 20, 4.

Ne des mendico perfrictae munera frontis:

Des inopi in vicos quem vetat ire pudor.

Illos ambitio solita est saturare potentum.

Hic iacet, & tandem, dum pudet vsque perit.

(17)

t.o. 9

V I I.

Mendici Epicvrei.

Seruo maleuolo tortura & compedes: mitto illum in operationem, ne vacet.

Eccl. 33, 28.

Qui semel innocuum detersit fronte pudorem, Mollicie vincit saepe datoris opes.

Ille solet populi consumere dona benigni, Indulgens genio nocte dieque suo.

(18)

9 V I I.

Smetsende Bedelaars.

Die eens schaamt en eer ter kercken heeft ghebracht, Leeft boven zyn ghevers in luyer weelden zacht:

Svolx mildheyd versmetst hy auond en mórghen, En laat zórghelóós den voghelkens zórghen.

D'Onschamele bidder zó ghulzigh en traghe, Ziende des bedels vrucht, van daghe tót daghe, Schadelóós en zeker óóck boven behoefte;

Verlaat zich daerop: zó dat dit gheboeffte Vaster betrouwen heeft op svolx mildigheyd zót;

Dan de naam-Christenen op den ghaafrycken Gód.

Dit zyn sacrilegers die smetsen en stelen

D'aalmoessen, die elck meynt Christo in d'armen te delen.

Dit zyn wespen onnut, die overdadelyck

Ghoede arbeyds winst verdoen met arbeyd schadelyck.

En dit zyn dieven, bouen al bast waardigh

Vertraghende d'aalmis die voormaals was vaardigh.

Want als de ghevers zien, dat veel traaghlyck verzuymen Hun zelfs eelick ghewin, ende eens anders versluymen, Verbrassen, versmetsen, avondt en mórghen;

Beghinnen zy te recht twyfelyck te zórghen, Dat hun ghifte mocht vallen in die lóóze vuycken:

Dan gheeftmen traaghlycker, des veel ydel buycken Den waardighen aalmis diefflick werdt ghestolen Van dees traghe wespen: Vindtmen dan gheen molen, Gheen dyken, gheen ghaley, gheen ander nutte dinghen, Om die stercke luyaards tót arbeyd te bedwinghen.

(19)

10 V I I I.

Quaad doenders.

Mildelycker voedtmen den leedighen stercken, Danmenze wyslick dwingt, tót land nutte wercken, Zo maackt zótte mildheyd den landen vol gheboeft, Dat den vromen met dieft, róóf, en móórd bedroeft.

D'Ander traghen zyn tót bedelen te hóóghmoedigh, Des zy tót dieft, gheweld óf wanhoop komen spoedigh Die niet ghoeds willen doen, en hen t'quaad doen schamen Stelen eens anders haaf tót spys haarder lichamen;

Op hoop van bedecktheyd stil en behendelick.

Andere achten t'stelen als t'bedelen schendelick;

Dees róven zetten af, en móórden met smerten Maar die zó eerlyck zyn, dat zy uyter herten

T'quaad doen zó wel vrezen als den arbeyd moeyelick, Werden dul, óf eynden haar leven verfoeyelick Met zwaerd, put óf strick der wanhoopen spinsele.

Dits van d'eewighe dóód t'tytlyck beghinsele:

Waar hongher óf schande hier niet liever te wenschen, Beschermt hier voor (ó Heer) alle de traghe menschen, Óóck voor dieft gheweld, en voor alle quaden;

Maar immers voor wanhoop vyand uwer ghenaden.

(20)

t.o. 10

V I I I.

Pavperes malefici.

Ignauum placidè nimium tractare solemus, Corpore qui valido scindere posset humum.

Hinc nimia exundat nebulonum copia paßim, Qui furtis vexant, caede bonósque necant.

(21)

t.o. 11

I X.

Veri pavperes.

Quatenus fecisti vni de his fratribus meis minimis, mihi fecisti.

Matth. 25, 40.

Barraban absoluunt, Christum sine crimine damnant.

Donatur sceleri, vita negata Deo.

Pascimus ignauos, iustis alimenta negamus:

Quomodo ritè locet munera, nemo videt.

(22)

11 I X.

Rechte Armen.

Christus bleeff inden nóód, Barrabas kreegh t'leven Góds armen verzuymtmen den schelmen werdt ghegheven De vrome lydt hongher, de traghe is zat en vet:

Elck werpt zyn aalmis wech, niemant op t'wel gheven let.

BEhalven den luyen vindtmen nóch rechte armen

Jong, oud, kranck, winnelóós, waardigh des vólx ontfarmen.

Kinderen gryzen, ziecken werden hier te land ghevoed, Langs straat óf in stichten vander rycken overvloed:

Maar de winnelóze, die gheen rechte winst verzuymt, Nóch boven de nódruft niet en teert in zyn ruymt, Ziende zyn naasticheyd niet ghenoegh te vermoghen Tót bróód voor wyff en kind die hongher ghedoghen, En niet willende dieft óf róóf, wyckt den herden nóód, Verkóópt truerigh zyn schaamt om een stuxken dróógh bróód.

Zó dees niet verleckert aan s'biddens luy ghemack, Maar werck bekomende scheydt vanden troggelzack, Zyn bróód met zweet verdient na arbeyd spoort begheerlyck, Kleyn teert, en Gód danckt, bruyckt hy zyn armoe eerlyck;

Ghave Gód datmen hier met gheven wil vaardigh,

Voorquaam t'nóótlyck bidden van zulck ontfangher waardigh Waar ons mildheyd snelder dan zyn traagh begheeren, Zyn eerlycke schaamt bleef eerlick in eeren:

Dit zou by veel vromen t'bedelen hinderen, Dit zou huysghezinnen van bedelaars minderen, En dit zou uytwieden t'onkruyd van bedelens zaad:

Zalich is die mensch die hem op den armen verstaad.

(23)

12

X. Nódruft.

Als een schoe te kleyn is, óf te gróót, quetst hy den voet, Door wringhen, óf sloppen, de maat dats te pas, is ghoed.

Nimmermeer' ghenoeght hem, die na pracht zy nódruft voeght;

Maar die heeft ghenoeghlyck, dien slechte nódruft ghenoeght.

WAt ter nóód bederf is, werdt by nódruft ghemeynt.

Van nódruft natuyrlyck is t'enighe eynd,

Honghers, dorsts en koudheyds verjaghing ghereed:

Dit doet (by ghezonden) bróód, water en kleed.

Watmen meer neemt is ter nódruft niet beradelick;

Maar t'dient tót wellust en waan onverzadelick.

Dit leeren óóck Heydens uyt de wet der naturen, Die wy Christenen (Gód wouts) al ter hellen sturen.

Maar Christ, wiens arme hóófd niet hadde op te rusten, Vólghen wy weeldigh na in bróód-droncken lusten:

Treedt dan ons Heer door dóórn met ons kruys beladen, En zullen wy knechten inden róóskens baden?

Ick acht dat de Heydens by ons veracht, in dezen Inden dagh des óórdeels ons rechters zullen wezen.

De waan nódruft kóst veel, de natuyrlycke weinigh.

Ist niet een snóód mensche traagh, ghulzigh en vyleinigh, Die zyn bróód niet waard is? heeftmen t'water niet om niet?

Duyrt óóck en kleed niet lang, alsment raadlyck verziet?

Zy hebben al nódruft die in ambacht óf nering Ghenoegh, dóch magherlyck ghenieten haar tering:

Óóck niet zonder arbeyd, maar zonder zórghlycke moeyt Als die vayligh byt land, onder t'klein zeylken roeyt.

(24)

t.o. 12

X. Qvae res sint necessariae.

Nihil intulimus in mundum: haud dubium quòd nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta & quibus tegamur, his contenti simus.

1. Timoth. 6, 7.

Si pede sit maior, subuertit; si minor, vrit Calceus: aequalis conuenit vsque pedi.

Qui sequitur fastum, nunquam contentus abibit:

Sed cui conueniet res sua, tutus erit.

(25)

t.o. 13

X I.

Abvsvs Fortvnarvm.

Qui diligit epulas, in egestate erit: qui amat vina & pinguia, non ditabitur.

Prouerb. 21, 17.

Qui supra citráve modum conuiuia tractant, Vel temerè arripiunt omnia, egere solent.

Prodigus & stultè temerarius omnia perdunt:

Sponte sua, condens plurima, auarus eget.

(26)

13 X I.

Nódrufts Misbruyck.

Die Nódruft heeft, en daar boven, óf onder teert;

Óf die zyn nódruft waaght, werdt recht in ghebreck verneert.

Want braszaart en hazaart maken t'klein ghoedken haast quyt;

En gheldzucht int hebben vrywilligh kommerlydt.

DE nódruft werdt misbruyckt doort teren onwyselyck, Boven óf beneden nódrufts mate pryselyck,

Óf duert stoute waaghen van des nódrufts behoeft.

T'eerst doet den doorbrengher, die hem zelfs haast bedroeft, Als hy nódruft eerlyck door smets oneerlyck uytjaaght;

Des hem t'schandlyck ghebreck in zynen huyze plaaght.

Het tweede wert ghedaan by den ghieryghen zót, Die t'ontrou gheld betrout boven den trouwen Gód:

Dees vast zijn gheldgód onghenoeght is zyn quellen, En maghert zyn lichaam om den buers te doen zwellen.

Zó veel t'doorbrenghen zondight boven de maat,

Zó veel daalt de gheldzucht onder den Koninglycken staat.

Deen komt uyt ghenoegheyd in waarachtigh ghebreck, D'ander heeft ghenoegh, is arm uyt waan; bey zynze gheck.

T'derde doen dwazen, die met Esopus hond

Dwaaselyck hazardeeren den nódruft uyt hun mond:

T'zeecker dat ghenoegh is, komt in anxt van bederven, Om d'onzeekere ryckdom zórghlyck te verwerven.

Zó doet des overvloeds hazar dues verkiezen, Dick den rechten nódruft truerighlyck verliezen, Zó komt veel tyds t'ghebreck dezen zótten verasschen, En zó zitmen tuschen twee stoelen inder asschen.

(27)

14 X I I.

Nódrufts ghebruyck.

Maar die zyn nódruft heeft, na den eysch van nódruft leeft Eerlyck windt, Gódlick spaart, t'ghespaarde den armen gheeft:

Gód betrout, meer na duechd, dan na gheld is begheerlick Des leeft hy Gódlick, ghezond, natuyrlick en eerlick.

MAar de vroede treft hier t'middel lichtelick Leeft naarstich, natuyrlyck en voorzichtelick, Want na eerlyck ghewin arbeyd hy vlytelyck Daar af neemt hy nódruft, na maat profytelyck, Sparende t'overschót teghens den tyd winnelóós Al is nu de nódruft door lands zede zinneloos.

Zó hóógh opghesteghen datmen meer heeft van doen Dan bróód, water, woning, klederen en schoen Zó teert dees ghoede man nóchtans met ghoede reden Waynich boven nódruft veel onder de qua zeden, Hy kleint te met zyn staat schickt lettel te behoeven Tróóst met zyn overschot der armen zwaar bedroeven Is altyd op voordeel en magh zyn rycker lenen Zulck raatlyck huysvader zoud ick ter werld menen Gheluckigh, hóógh boven andren ryck van ghoede Want hy leeft hier vayligh vry en bly van moede Onbelaaght, onbenydt, onbekommert en ghezond Door slechte spys en dranck voor zyn sobere mond Door een ghoede ghewissen uyt een ghoe wandeling Door rechtvaardigh te zyn in al zyn handeling En door t'vast betrouwen op Gód zynen vader Die hem trouwelyck bezorght uyt zyn mildheyds ader.

(28)

t.o. 14

X I I.

Fortvnarvm rectvs vsvs.

Vita sibi sufficientis operarij condulcabitur, & in ea inuenies thesaurum.

Eccles. 40, 18.

Qui iustè partis moderatè viuit, & apta Quaesitum cura dat quoque pauperibus;

Ille Deo fidit, virtutem plus facit auro, Nature vitam conuenienter agit.

(29)

*1

[soo wie slaep als hij leeren sal]

soo wie slaep als hij leeren sal ten is gheen wonder dat hij niet en ca soo wie slaept als hij saeijen sal heeft geen vreuch als hij maijen sal die slaep als hij bidden sal

die woort gheweyghert alsmen gheven sal die slaept alsmen wercken sal

behort te vasten s alsmen eten sal die slaept als hij hem gheneren sal die miest dickmaes als hij leeren sal

(30)

t.o. 15

X I I I.

Qvid opvlentia.

Sint mores sine auaritia, contenti praesentibus: ipse enim dixit, non te deseram neque derelinquam.

Hebr. 13. 5.

Vulgari dicto populi bene diues habetur, Contentus viuit qui bene sorte sua.

Sit tua sors Christus, ditaberis atque repentè;

Et propter Christum cuncta putabis acus.

(31)

15 X I I I.

Wat Ryckdom is.

Die is (zó t'spreeckwóórd leert) de ryckste die hier leeft Die ghenoegh hebbende ghenoeght met dat hy heeft.

Dit ghenoegh is Christus; die hem heeft, is waarlyck ryck Dees perl vind elck diet al om Christum veracht als slyck.

RYckdom en is gheen schat diemen niet magh vermeren:

Neen? t'is ghenoegh hebben zonder meer te begheren, Arm zyn van begheren maackt recht rycke menschen Vol ryckdom zynze arm, die veel hebbende meer wenschen, Zó leyt waare ryckdom niet in kisten vól ghoed

Maar in een vól hert, int ghenoeghent ghemoed,

T'ghoed ghenoeghen maackt ryck, veel begheren maackt arm Byt ghenoeghen woont vrueghd, byt begheeren ghekarm, Wie doet veel begheeren? waan, die baart onghenueght

Wie vernoegt haast? wysheyd, die ghebruyckt t'klein met vrueght Alles te verkryghen dat elck begheert en hóógh acht

En heeft Gód niet ghestelt inde menschelycker macht Maar van t'ghunt niet en staat in ons macht om verwerven Moghen wy t'begheren myden, derven en sterven

Dit maackt recht arm van gheest en erfghenaam van Góds ryck Dezen Jóbs zóóne is hebben en derven ghelyck

Want hy verkryght Christum die zyn begheert kan matten Die Christum heeft, die heeft in hem al Godes schatten, Hoe lang zuldy ó mensch in valsche ryckdom sluymen En dit hemelsche kóórn om t'helsche kaf verzuymen.

Hoe lang zult ghy zótten dus onberadelyck Dinghen beminnen die u zyn zó schadelyck.

(32)

16 X I I I I.

Doorbrenghers.

Ist vreemd dat des smetsers al verslinnende kaken, Ten lesten huys en hóf schandelyck uyt braken.

Ist onrecht dat ghebreck pynlyck hun lyf doet quelen, Die uyt hun overvloed der armen nódruft stelen.

ZÓ wie boven nódruft, ghewin óf renthen heeft, En boven t'behoeven de inkoomsten uyt gheeft Aan kócks, an roffiaans, an hoeren, en an boeven Misbruyckt zyn ryckdom, t'ghebreck zal hem bedroeven.

Te recht quelt hem t'ghebreck die met overvloed versluymt, Tghunt zyns naastens ghebreck moght stóppen en houden ruymt.

Dit zyn gódlóze dieven stelende hun zelfs ghoed, Int alleen verdoen daar zes by mochten zyn ghevoedt.

Dees onbarmhertighe zal God niet ontfarmen, Want haar zótte weelde verhonghert Góóds armen, Zó liet des rycken pracht den Lazarum in nóód;

Die dief voer ter hellen d'arme in Abrams schóót:

Wat zal Gód dóch eyschen door zyn rechte rechters mond Dan der lieffden woecker van onze ontfanghen pond?

Verdoemt Gód die t'pond brengt zonder weldaads vóórdeel, Die t'pond schentlick verdoet, wat verwacht hy daar voor óórdeel?

Voor een vluchtighe lust, eewich durende smerten.

Bedenckt u ghy quistghoed, neemt dit doch ter herten.

Zydy gódlóós? vreest ghy Gód, duyvel nóch helle?

Vreest dan ten minsten hier t'behoeftigh ghequelle.

Want die hier duer verliest t'ghoed van zyn ouders gheërft, Erft zyn eyghen armoe, die hem met schanden bederft.

(33)

t.o. 16

X I I I I.

Prodigi.

Vacantes potibus & dantes symbola, consumentur.

Prouerb. 23, 2.

Qui nutrit scortum, perdet substantiam.

Prouerb. 29, 3.

Quid mirum, fundos si prodigus euomat haustos:

Illos comminuit faucibus antè suis.

Graecari solitum tandem diuexat egestas;

Qui vel pauperibus danda alimenta vorat.

(34)

t.o. 17

X V.

Avari.

Vir cui dedit Deus diuitias, &c. nec tribuit ei potestatem Deus vt comedat ex eo, sed homo extraneus vorabit illud. Eccles. 6, 2.

Semper auaritiae studium insatiabile macrae:

Crudelis miseris est famulisque suis.

Quaerit opes, quarum locuples & pauper abundat:

Eius diuitias tinea saepe vorat.

(35)

17 X V.

Ghierighe.

De wrede ghiericheyd magher en onverzadigh Is niet min haar dienaar van d'armen onghenadigh.

Hy jaaght na rycke haaf die hy armoedigh // heeft En weet niet dat niemant vant overvloedigh // leeft

DIe meer heeft dan ghenoegh, en min dan ghenoegh gheniet, Jont zyn kist t'gheld wel, maar zynen buyck niet:

Eer zou hyt in d'aerde dan in zyn maagh beghraven Hy derff niet zat eeten, nóch zyn dorst recht laven:

Hier blyck de ghiericheyt int straffen rechtvaardigh, Want zy acht haar slave zyn voetsel niet waardigh, Dees tóónt niemand weldaad dan aan woeckers ghewin, Hy ontfangt gheern, hout vast, is ondanckbaar van zin, En verhoopt ghenoegheyd doort kryghen van veel ghoud Maar dit blust ghiericheyd, als t'vier t'inwerpen van houd Zó had die zót een werld (was daar ghebreck óf behoeft?) Hy droomder meer, terstond heeft waanghebreck hem bedroeft.

Recht als de kaeswerpers verachten d'ontfanghen kaes En flux na andere zien: zó doet de ghierighe dwaes

Wiens gheldzucht, ghelds ghewin zó wainigh magh verzaden Alsmen des hels afgrond met zielen magh verladen.

T'overspel walcht van zyn, en zoeckt eens anders wyff Zó brandt na t'vreemde gheld de gheldminnende katyff, Die raapt, die schraapt, die spaart bewaart, bezórght, en dient T'snode gheld, en is zyn zelfs, noch niemands vriend.

(36)

18 X V I.

Werld wyze.

O dóód hoe bitter u dencken met smerte // quelt, Den rycken die op t'ghoud zyn tróóst en herte // stelt, Eer hy vande róde aard kryght t'verhoopte misbruyck, Zwelght hem de zwarte aard diep in haar helsche buyck.

DE ghierige en quistghoed zyn zót óóck in svólx óóghen Maar die boven nódruft en beneeden vermoghen

Ryckelycken huyshoudt, zó dat zyn gheld noch vermeëert, Wert van al de werld voor een wys mensche gheëert:

Want hy niet onnuttelyck (zóment heet) zyn haaff verdoet, Nóch niet zórchvuldelyck na gróte winst en wroet:

Maar schynende verzaad vant onverzadelyck ghoed, Zeyt met Epicuro tót zyn bedroghen ghemoed, Vergróót nu u schuren, rust, eet, drinck, en brast:

Nóchtans noemt Gód hem dwaas, want hy bout opt zand onvast, Hy bemindt tyds wellust boven den eewighen Gód,

Ghaart schatten op aardryck voor den schalcken dief óf mot, Vult vlytigher met gheld zyn boomlóze kist óf pot,

Dan met dueghden zyn ziel, is dat niet een oprecht zót.

Ist gheen zót? die zóttelyck der zótten waanghoed verkiest?

Daar door hy t'ewighe en ware ghoed verliest.

Ist gheen zót? die t'snóde lyf boven d'edel ziele pryst.

Ist gheen zót? die zyn gheld boven zyn Gód eer bewyst:

Elck eert meest, t'ghunt hy meest bezórght dient en bemint, Dits den werld wyzen, t'gheld, om datmen wellust door wint.

Wie bout voor t'hemelsche kóórn ruyme en niewe schuren, Om t'gheld dencktmen daghen: wie denckt om Gód uren.

(37)

t.o. 18

X V I.

Sapientes mvndi.

Vbi thesaurus vester est, ibi & cor vestrum erit.

Luc. 12, 39.

Horrescit mortem venientem diues, in auro Qui fuluo miseram spemque fidemque locas.

Ille priùs terrae nigro condetur in orco, Auri quàm terra gnauiter vsus erit.

(38)

t.o.19

X V I I.

Rervm iniqva dispensatio et conservatio.

In praesenti tempore vestra abundantia illorum inopiam suppleat. 2. Corinth. 8, 14.

Quisque sonat Christum, factis quem denegat: omnis Lingua Deo fidit, quem cor adesse negat.

Vita placet cumulantis opes, si splendida, vulgo:

At stolidum sapiens hunc ait esse Deus.

(39)

19 X V I I.

Onbehoorlyck wtgheef en bewaren.

Elx wóórden zyn Christelick, elx daad met Christo spót, De tong betrout Góde, t'hert zeyt daer en is gheen Gód.

In hóógh teeren, en veel opleggen, swerelds prijs // leyd;

Maar Gódes wysheyd vervloeckt deze dwaze werlds wysheyd.

DEes werld wyze door misbruyckt zyn ryckdom doorlyck Int uytgeven ende int bewaren onbehoorlyck.

S'vleesch wellust met landzede doen hem te veel behoeven, En te veel verteren tót veel armens bedroeven:

Wederom doet hem zyn Heydens Gód mistrouwen, Den naasten verzuymen, en t'gheld te veel behouwen, Maar zegdy, t'gheld is myn, magh ick t'myn niet verteeren, Ick ben vraat nóch dronckaart, ick leef van t'myn met eeren, En bewaar t'overschót tót nut van myn kinderen,

Wien magh myn bewaren oft uytghift dan hinderen?

T'gheld hoort u niet maar Gód, ghy bewaart des Heeren pond, Teert na nódruft, niet na dyn wellustighe mond:

Zó mooghdy vanden kóst nóch ryckelyck deelen, Góóds inmaanders, d'armen, dit is Góóds bevelen.

Ziedy deze in nóód, voerse met u sparen, Mooghdy u overschót óóck nóch beter bewaren.

Wat ghy den minsten gheeft aan kleet, spys ofte dranck, Des danckt u Christus zelfs als van zyn eyghen ontfanck.

Als ghy Góóds pond verdoet in u aardsche wellust, Óf zórghvuldigh opsluyt tót u mistrouwens rust:

U maagh en kist vult, maar leegh laatst u naastens buyck, Is t'uytgheef en opleg dan gheen Gódlóós misbruyck.

(40)

20 X V I I I.

Weeldich leven.

Die den armen onthoudt, zyn buyck gheeft zyn overvloed, Komt hier in kranckheden, hier na inder hellen gloed.

Noyt was hy anderen mild diet voor hem zelfs te veel // is Hy doet Christum vasten, diens Gód lust vande keel // is.

NU bestaat t'misbruyck van te veel uytgheven In een weeldigh, cierlyck, en heerlyck leven:

Deze drie Goddinnen zyn meest by elck gheacht

Lust des vleeschs, der óóghen met hómoedicheyds pracht, T'weeldighe leven teert kóstelyck en lecker,

Dit maackt voor den armen den milden te vrecker Die lucht, aarde, en water moeyelyck doet duerwroeten, Om d'ydelheyd des buycks met wellust zat te boeten.

Vraaghdy wat kóst dees waan met gróte kósten zoeckt Kóst die waan hongher maackt van Socrate vervloeckt:

Want die zónder hongher gróten lust maackt tót eeten, Door verbeelding des smaacks vande leckere beeten.

Hier werdt d'aalmis magher door vetheyd der mórselen, Want t'veel behoeven en magh niet veel uytdelen.

Wie zó mildelick gheeft tót vulsel zynder darmen Biet Christo den rugge, en onthouwet den armen.

Al dunckt hem nu dwaselyck dat Góóds óórdeel vertraaght, Zó zyn zy inder daat nu al jammerlyck gheplaaght.

Haar zótheydt houdt gheen maat, maar vergrypt zich blendelick Dan quelt onlust, walghing met zieckten ellendelick,

En dan moet de Doctoor der lecker verladen rompen, Met dure juleppen den overvloed uytpompen.

(41)

t.o. 20

X V I I I.

Vita lvxvriosa.

In multis escis erit infirmitas, &c. propter crapulam multi obierunt: qui autem abstinens est, adiiciet vitam. Eccles. 37, 33.

Qui sua dat ventri miseris quae tollit egenis, Sublatus morbis in Phlegethonte iacet.

Qui pellem curat, nunquam solet esse benignus, Christo procurans esuriente gulam.

(42)

t.o. 21

X I X.

Vita elegans.

In die illo auferet Dominus ornamentum calceamentorum & lunulas, &c. & erit pro suaui odore foetor, &c. Esa. 3, 18.

Omnes ostentant, quo seruant corpus, amictum:

Antea quem pardus vel pia geßit ouis.

Et nisi sic faciant, nullo videantur honore Digni. Sic nudant Christe benigne tuos.

(43)

21 X I X.

Cierlyck leven.

Elck pronckt met zyn gebreck wie leent niet tkóstel kleed

Van schaap, wolf, óf wurm? droeght die niet eerst? maar elck weet Hem selfs niet eerwaardigh, t'kleed moet eerlyck doen schynen Dees diere en zótte pracht bloot Christum inden zynen.

T'Cierlycke leven maackt óóck d'uytghift zó gróót Dattet den duer toesluyt, voor Christo naackt en blóót;

Men zóeckt meer menschen eer door zyd en bont te draghen, Dan Gód door t'kleeden der armen te behaghen.

Alzó laatmen Christum in zyn leden verkouwen Om cierlyck te schynen inder luyden aanschouwen:

Wat magh t'diere purper tót warmt óf decksel strecken?

Zou dees onnutte kóst den naackten niet bedecken?

Bracht Lazari koude en naacktheyd schóffierigh, Den pronckaart gheen hetten inden vlammen vierigh.

O verdoemlyck misbruyck voor gheen misbruyck ghekend Hoe vermóórdt ghy de ziel door óóghlusts eerzucht blend.

Den Heer onthoudy t'zyn, en laat hem naackt na lópen Om d'onnódighen hoop, t'gheld te gheven by hópen.

Als perlenstickers, verwers van t'scharlaken

Pluymlichte pluymajiers, die dwazen t'gheld ontschaken Juweliers, tapitsiers, met veel smetsende knapen, Beeldsnyders vernuftigh, en onze Juppiters apen Wiens meeste kunst bestaat in kunstighe loghen.

Laat af vólght waarheyd, die werdt niet bedroghen:

Maar zal zeggen, kleedt hem u pracht in d'armen niet hier, Ick was naackt, ghy liet my naackt, ghaat in t'eewighe vier.

(44)

22 X X.

Heerlyck leven.

De heerlycke doet kóst, veel meer dan hond, valck óf paerd Dan aanden beelden Góds, die lidtmaten Christi waerd.

Zyn hóghe hert, bout hóógh, voor hóghen, t'klein blyft buyten, Christus was noyt zyn ghast, die zal hem óóck uyt sluyten.

ANdere willen leven in gróótachtbaarheyd heerlyck, En zyn slaven veracht van haar hómoed begheerlyck.

De burgher bout huyzen als een Prins óf Koning, Zyn ziel blyft een vuyl graf, der duyvelen woning.

Ist niet misbruyck dit graf uytwendigh te verghulden, Alst binnen blyft vol stanx, vól helwaardighe schulden.

Heerlyck bout hy Gode in zyn ziel een kamer, Die arme huyskens bout, dits Gode aanghename:

Maar wy bouwen voor ons ghemackelycke lusten, D'arme Christus heeft niet om zyn hóófd op te rusten.

De Heer leyt inden stal by t'ghedierte vertreden, De knecht woont int paleys, is dit nóch al reden.

Waarom boutmen zó hóógh, menen wy dat de dóót Trap onbreeckt om klimmen in onze huyzen gróót?

Zegghen wy niet zelve in gróót huys woont gróót kruys, Gróót ghezind, gróót bewind, met dat lastigh ghespuys.

Behalven dat de Heer met hertsmoeyelyck verdriet, Zyn haaf van t'onnut vólck onnutlyck verslinden ziet, Óóck van paerd, hond en valck die hy moght ontberen, Wat gheniet hy doch meer dan zyn kóst en kleren.

Zórghvuldigh bezórght hy die lastighe overvloed, En bevindt hier zyn zonde haar zelfs straf en boed.

(45)

t.o. 22

X X.

Vita splendida.

Vidésne quòd ego habitem in domo cedrina, & arca Dei posita sit in medio pellium?

2. Reg. 7. 2.

Plus canibus lauti praebent nitidisque caballis, Quàm membris Christi, quae simulachra Dei.

Quae reserant magnis occludunt ostia paruis.

Christus eis claudet templa serena poli.

(46)

t.o. 23

X X I.

Inivsta rervm cvstodia.

Iudicium sine misericordia illi qui non fecit misericordiam.

Iacob. 2, 13.

Iniustè seruat luxus iniusta libido:

Horrea quàm seruos plus facit illa Dei.

Cor, nummos, aures querulis obturat egenis:

Elexuram credis voce querente Deum?

(47)

23 X X I.

Onbehóórlyck bewaren.

Lust tót weeldigh leven, doet onrecht bewaren, In rycke schuren, niet in Góds arme dienaren:

Men sluyt kist, hert en óór voor t'gheroep der armen, Zal God zulcke dieven int óórdeel óóck ontfarmen.

T'Aardryck is Gódes met alle dat daar inne // is:

Hoe kómt dan dat de mensch zó dieflyck van zinne // is.

Dat hy van enigh ding derf zegghen, ziet dat ist myn?

Wat heeftmen dat niet eerst van Gód ontfanghen moet zyn.

Niet als ons eyghen, maar recht als gheleende ghoeden, Om ons den rentemeesteren en Góóds armen te voeden.

Om hem zelfs te voeden dees rycke niet en verzuymt, Maar wie voedt Goods armen uyt zyn overschóts ruymt.

Wy heeten al Christens, ismen Christen zonder liefd, Heeft hy liefd diet vermagh, en den armen niet gheriefd?

Hoe moghen wy ons zelfs dóch Christenen wanen, Als wy Gód weygheren t'zyn als hy ons kómt inmanen.

Gód maant door doorwaarders an ons dooren met óótmoed, Gheen hóóftsom, maar de rent, van tzyn niet onze ghoed.

Gód maant tóverlóóp van onze dertel weelden:

Waart niet recht dat wy hem de kruymkens zyns bróóds deelden.

Watmen den armen gheeft, dat ontfangt Gód zelve:

Gód zelve onthou ick t'zyn, als icx in myn kist delve.

Dit doet elck, elck pleeght nu dees dieft vólkomelyck, Dits der Sodomyten gódlóósheyd verdomelyck.

Gód is wel barmhermtigh, maar hy is óóck rechtvaardigh, D'onbarmhertighe is Goods ontfarmen ghants onwaardigh.

(48)

24 X X I I.

Min gheven om meer na te laten.

T'misvertrouwen Góóds wil t'kind zórghlycke ryckdom erven Dees wil van veel hebben, doet den armen veel derven.

T'vólck betrout Gód veel min dan t'ontrou geld inde pot:

Gód is hunder tonghen, maar t'gheld is hun herten God.

DIt onrecht bewaren, en dit aalmis minderen

Streckt om ryck te maaken niet ons ziel, maar kinderen Om ons kind lief te doen wy ons vader vertóórnen:

Maar ist óóck liefd datmen t'kind beddet inden dóórnen?

Inden dóórnen die t'koren van Goods wóórd versticken O dwaze liefd die t'kind leyt dóódlycke stricken.

Wie gheeft zyn kind gheen zwaerd tot spelens verblyden, Wie koopt zyn zoon gheen paerd, dat hy niet kan beryden:

Dit paerd, is ryckdom woest, wiens wellustigh smeken Den woesten jueghd veeltyds den hals doet breecken.

Men klaaght over strengheyd vanden wegh der waarheyd Nóch zoeckt elck voor zyn kind meer zorghlycke zwaarheyd:

Lust ons dan t'verzwaren vanden wegh totten hemel

Daar komt ryckaart zwaarlyck als door den naald een kemel, Die dan d'aalmis opsluyt om zyn kind ryck te maacken, Arbeyd om hem zwaarlyck ten hemel te doen raacken.

Elck plant meer in zyn kind gheld en eerzuchticheyd, Dan de ghoedadighe al nutte Godsvruchticheyd,

En elck póóght meer zyn kind gheld dan wysheyd te erven, Dus heerschapt ryckdom zót dits t'ghemeen bederven.

Ach betrout Gód, die laat den vromen gheensins ter nóód, Noch zynen zade niet dat ghing nóyt bedelen bróód.

(49)

t.o. 24

X X I I.

Liberalitas coercetvr vt ditetvr haeres.

Qui dat pauperi, non indigebit: qui despicit deprecantem; sustinebit penuriam.

Prouerb. 28, 27.

Diffidens Domino cumulat patrimonia natis:

Et multos, cupiens plurima, egere facit.

Confidit nummis, posita quos seruat in olla:

Ore Deo psallit, corda sed aere fouet.

(50)

t.o. 25

X X I I I.

Divitiarvm rectvs vsv.

Qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus & metet.

2. Corinth. 9, 6.

At pius à Christi verbis & nomine pendens, Ieiunat, miseris largus vt esse queat.

Certus enim natos seponere posse parentem:

Nunquam sed Dominum posse fugare suos.

(51)

25 X X I I I.

Recht ghebruyck der Ryckdommen.

De Christen bouwende op zyn vaders wóórden vast,

Leeft sober, gheeft weeldigh, vast dick uyt liefd voor een ghast.

Want hy weet dat een vrou haar kind eer vergheten zouw, Dan die trouwe vader zyn kinderen ghetrouw.

DE Christen teert spaarlyck, deylt mild, bewaart voorzichtigh, Voor arm, voor hem, voor kind, en is elck nut en stichtigh.

Al eyscht verscheydenheyd elkerlyks verscheyden // staat, Nóch gheeft bescheyden liefd, hier elck een bescheyden // maat.

Die teert beneden staat wat onder t'ghemeen besteck, En snoeyt zyn overvloed t'snoeysel vult s'broeders ghebreck.

Dat leert hem t'veel gheven door oefening kinnen, Hy deylt zyn overvloed, waar hy ghebreck kan vinnen:

Want hy zyns naastens nóód, die nu is meer behert, Dan zyns zelfs óf zyns kinds toekomende onwisse smert.

Ja by wylen beweeght door iemands pynlycke last, Hy tót diens verzading willigh hongherigh vast.

Maar ziende niemand recht in behoefticheyds plaghen, Ghedenckt hy in Gode d'anstaande quade daghen, En bewaart voorzichtigh dat rechtvaardighe overschót, Voor hem, voor wyf, voor kind, maar byzonder voor Gód.

Want in dit bewaren is hy meest in onvreden,

Des zoeckt hy rechte armen om t'pond recht te besteden.

Dit zyn rechte Heeren, dees leven óóck heerlyck,

Doen niemand quaad, elck ghoed, en gheven zó begheerlyck Alst de ghierighe neemt in zyn bodemlóze vuyck:

Is dit van ryckdom niet t'rechte en Gódlyck ghebruyck.

(52)

26 X X I I I I.

Mindering van behoefte om meer te gheven.

T'is de beste mensch die Gód meest is ghelyck,

Die was ryck en werd arm, om d'armen te maacken ryck.

Boet uwes naastens ghebreck door t'derven van u weelde Ryckt ons armoe anderen, zó draghen wy recht Goods beelde.

DUnckt iemands onghewoont dit recht ghebruyck wat te streng?

Die lees der naturen wet, dees is immers zó eng, Doet andren zó ghy wilt dat u zouw gheschieden.

Wie zou niet begheeren om zyn hongher t'ontvlieden, Dat een ryck ghezond man een kappoen zou ontbeeren, Om óóck verzaadt te zyn door mildheyds klein teeren?

Wie zou niet begheeren tot wermt van zyn koud ghedermt, T'gheld vant bórderen, dat den pronckert deckt nóch wermt?

Zouden wy dan behoefftigh zulx van andren wenschen;

Waarom doen wy dat niet den behoeftighen menschen.

Al d'arm en óórringhen ghaf Israël tót t'snóóde kalf, Waarom gheven wy Gód onze kleynodyen niet half.

Zout wel zyn uyt vreze, voor die eerlycke schanden, Dat wy Gód meer vólghen dan die ghewoonte vande landen.

Laat ons veel meer vrezen int óórdeel te komen, Wyckt voor schandelycke eer, t'ewigh verdomen.

Elck onderzoeck met ernst inder waarheyd blótelyck, Wat hy nóódlyck verteert, ende wat onnóótelyck:

D'onnóótlycke kóst zal hy zó gróót aanschouwen, Dat hy een arm ghezind daar met moght onderhouwen.

Verteert weynigh, gheeft veel en mindert t'bedroeven, Der rechte behoevers door u kleyn behoeven.

(53)

t.o. 26

X X I I I I.

Svmptvvm minvtio vt liberalitas avgeatvr.

Quoniam propter vos egenus factus est, cùm esset diues, vt illius inopia diuites essetis.

2. Corinth. 8, 9.

Qui habet duas tunicas, det non habenti.

Luc. 3, 11.

Optimus ille Deo similem qui praestat amorem, Vt fiat pauper, factus vt antè Deus.

Imminuit sumptum luxus quo, donet egenis, Vt largi illustris fiat imago Dei.

(54)

t.o.27

X X V.

Tunc dicet his qui à dextris erunt, Venite benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum: &c. Illis verò qui à sinistris, Discedite à me maledicti in ignem aeternum, &c. Matth. 25.

Diues inópsque simul patienter ferte laborem, Vt detis vigili parta labore piis.

Sic vt oues Christum venientem in nube feretis, A me cùm fuci dicet abite mali.

F

I N I S

.

(55)

27 X X V.

Oórdeel.

Arm, nódruftigh, ryck, bruyckt u wel ghelyckelyck,

Lydt duldigh, wint naarstigh, spaart matigh, deylt ryckelyck:

Zó blyfdy als schaapkens int óórdeel by d'herder ghoed, Daar af alle bocken scheyden ter helscher gloed.

D'Alwetende rechter zal inden jongsten dagh,

Elck gheven na zyn werck, lóón met vrueghd, óf straf met klagh.

Wat elck hier doet óf lyd, magh wel óf qualyck gheschien, Voor ons rechters óóghen, diet al wackerlyck aanzien:

Ist dan niet lóflycker tót ons eewigh verblyden, Alles wel, dan qualyck te doen óf te lyden?

1 Is iemand in armoe vól pynlycke onlust,

Die schou quaad werck, óóck t'niet doen, dats qua rust:

Al waar hy schóón zelve an zyn armoede schuldigh,

T'schaadt hem niet, bruyckt hys recht, met lydsaamheyd duldigh.

2 Die slechte nódruft heeft ghebruyckt die manierigh, Vermyehde hazard, smets, en spaarbeck gheldghierigh, Win eerlyck, teer matigh, en betrou den trouwen Gód, Zó bruyckt hy nódruft recht, na t'Goddelyck ghebód.

3 De rycke vlie gróót behoef en ontrou bewaren, Zoeck levende kisten zyn schat in te vergharen, Veyligh voor den mótten, en voor t'dieflyck belaghen, En bruyck zó ryckdom recht na Godes wel behaghen.

O hoe vrólyck en bly zullen deze anhoren,

Dat laatste blyde wóórd komt myns Vaders verkoren.

Maar den misbruyckers zal vreeslyck t'hert doorsnyden, T'vreeselycke leste wóórd, ghaat ghy vermaledyden.

(56)

28 Eenighe misstelling inden druck, waar na de verstandighe licht andere helpen kan.

Blad.3. Reg. 8. goed, leest ghoed, ende meer voor g, leest gh. Blad 4. reg. 12. dóór, leest door. Blad. 6. reg. 14. ende 15. góde, nóde, leest gode, node. Blad 8. reg.

11. zoude, leest zonder. Blad 9. reg. 19. eelick, leest eerlyck. Blad 10. reg. 17.

t'tytlyck, leest het tytlyck. reg. 21. ó Heer, leest o Heer. Bl. 11. reg. 12.

naasticheid, leest naarsticheid. Bl. 12. reg. 5. heeft, leest leeft. reg. 16. dóórn, leest dóórnen. Bl. 15. reg. 17. menschelyker, leest menschelycke. Bl. 16. reg.

15. Góóds, leest Goods. reg. 20. ende 21. vóórdeel, óórdeel, leest voordeel oordeel. Bl. 17. reg. 10. blyck, leest blyckt. reg. 15. houd, leest hout. Bl. 18.