Route naar maatschappelijk ondernemen
Nederlandse gemeenten staan voor vele uitdagingen. Naast de extra taken rondom zorg en welzijn, werk, onderwijs en participatie, dienen zich ook allerlei nieuwe complexe
vraagstukken zoals het het naleven van het energieakkoord, het aanjagen van innovaties vanuit de economische agenda en het optimaliseren van de sociale infrastructuur.
Covid-19 geeft daar nog een extra dimensie aan.
Enerzijds legt het pijnlijk bloot waar de
kwetsbaarheden in onze samenleving liggen, en anderzijds benadrukt het eens te meer het belang van de transitie naar een sociale economie. Een
economie waarin groei maatschappelijke
vooruitgang betekent. Sociale ondernemingen, of tegenwoordig ook wel impact,- of maatschappelijke ondernemingen genoemd leveren een belangrijke bijdrage aan deze transitie.
Ze werken net als gemeenten aan maatschappelijke vraagstukken zoals het vergroten van de toegang tot de arbeidsmarkt voor kwetsbare groepen, het
vergroenen van de stad door middel van
circulaire initiatieven, of het aanpakken van de eenzaamheid onder ouderen. Ondanks dat het
aantal maatschappelijk ondernemingen groeit en de doelstellingen vaak matchen met die van
gemeenten, weten ze elkaar toch maar beperkt te vinden. En dat is echt een gemiste kans, want juist door samen te werken wordt de impact die je wil maken groter.
Uit recent onderzoek van PwC naar
samenwerkingen tussen gemeenten en sociale ondernemingen blijkt dat gemeenten hebben
geïnvesteerd in hun kennis en netwerk van sociaal ondernemers.
Daarmee is een goede stap gezet en is de tijd rijp voor het vervolgen van de ingeslagen weg.
Routeplan voor maatschappelijk ondernemen
KplusV is van mening dat succesvolle partnerships tussen gemeenten en maatschappelijk ondernemers helpen bij het oplossen van maatschappelijke
vraagstukken. Daarom hebben wij een routeplan ontwikkeld, die het maatschappelijk
ondernemerspotentieel van jullie gemeente optimaal benut.
Stap 1: Benoem de voortrekker(s) en organiseer bestuurlijk draagvlak.
Stap 2: Verken wat er al voor, door en met
maatschappelijk ondernemers wordt gedaan.
Stap 3: Ontwikkel gezamenlijk een eerste visie Stap 4: Ontwikkel een actie-agenda
Stap 5: Pas het beleid aan op basis van ervaringen uit de praktijk
Stap 6: Veranker het beleid in de organisatie Stap 7: Monitor op impactvergroting
Stap 8: Goed voorbeeld doet goed volgen
Benoem de voortrekker(s) in uw gemeente. Laat hen een portefeuillehouder (wethouder) vragen zich te
committeren aan het belang van maatschappelijk ondernemen en aan het routeplan voor jullie gemeente. Doe dit door de voor bestuurders relevante maatschappelijke vraagstukken van de gemeente te benoemen en aan te geven hoe maatschappelijk ondernemingen voor vernieuwing kunnen zorgen. Maak daarbij zoveel mogelijk gebruik van praktijkvoorbeelden uit eigen en andere gemeenten.
Wanneer KplusV gevraagd wordt om Move2Social in een regio te ontwikkelen, wordt er altijd gestart met een eerste verkenning. In deze verkenning wordt gezocht naar ambtelijk en bestuurlijk draagvlak voor het maatschappelijke ondernemerschap. Daarbij wordt altijd aangesloten op bestaande maatschappelijke
problematiek. In sommige gevallen helpt het om het niet te hebben over maatschappelijk of sociaal ondernemerschap, maar over ondernemers die kunnen helpen bij het oplossen van maatschappelijke problematiek. Het draagvlak in deze fase is essentieel voor het duurzaam inbedden van een later visie.
Roep de sleutelpersonen op de diverse beleidsterreinen binnen je gemeente bij elkaar. Dit zijn vaak de
afdelingen werk en inkomen, economische zaken, milieu, wijkontwikkeling, zorg & welzijn, inkoop & financiën.
Bekijk samen welk beleid en welke instrumenten nu worden ingezet voor sociaal of maatschappelijk
ondernemen in jullie gemeente. Verken vervolgens samen met lokale ondernemers in hoeverre het beleid en instrumentarium bekend is en aansluit bij de vraagstukken in de gemeente en behoeften van maatschappelijke ondernemingen.
Een van onze gemeentelijke klanten zag de ontwikkelingen rondom maatschappelijk ondernemerschap en pakte de handschoen op. De vraag was: wat kan maatschappelijk ondernemerschap betekenen bij het
bereiken van onze maatschappelijke doelen? Wat zijn de mogelijkheden voor de gemeente rondom
maatschappelijk ondernemerschap? Wat sluit aan bij het beleid en welke programmering past daarbij?
KplusV heeft in samenwerking met de gemeente, haar netwerkpartners en lokale maatschappelijk
ondernemers een verkenning uitgevoerd om hier een scherp beeld van te krijgen, en te vertalen in een lokale actie agenda.
Benoem de voortrekker(s) en organiseer bestuurlijk draagvlak
Verken wat er al gedaan wordt voor, door en met maatschappelijke ondernemingen
Ontwikkel een eerste visie
Op basis van de uitkomsten van de verkenning ontwikkel je op hoofdlijnen een eerste visie ten aanzien van maatschappelijk ondernemen. Ga op basis van uw eerste gemeentelijke visie het gesprek aan met
maatschappelijk ondernemers en andere belangrijke stakeholders in uw gemeente. Deze eerste visie kan helpen om intern draagvlak te creëren bij de diverse beleidsafdelingen over de toegevoegde waarde van
maatschappelijk ondernemerschap om specifiek doelen te behalen. Stel een pakkende visie op waarmee helder wordt gecommuniceerd welke potentie maatschappelijk ondernemen in jullie gemeente heeft. Op die manier kunnen betrokkenen worden gemotiveerd om te helpen deze potentie beter te ontsluiten.
Deze (eerste) visie heeft vooral een communicatieve en motiverende waarde. Een gezamenlijke visie, gedeeld door alle netwerkpartners kan zich vervolgens prima ontwikkelen in de praktijk.
Deze stap kan in feite gelijktijdig worden uitgevoerd met stap 3. Al doende, middels het opzetten en
implementeren van experimenten en pilots, een visie op maatschappelijk ondernemen ontwikkelen, past zelfs zeer goed bij dit type ondernemingen. Het definiëren van een korte termijn actieagenda met concrete
doelstellingen stimuleert de verschillende partijen elkaar op te zoeken, zorgt voor een snel lerend vermogen onderling, en maakt eerste successen snel zichtbaar.
Ontwikkel een actie-agenda
In Twente was maatschappelijk ondernemerschap in 2016 nog onbekend terrein. Veel (potentiële)
maatschappelijk ondernemers opereerden nog 'onder de radar' of waren nog niet gestart. De ondersteuning van maatschappelijk ondernemen in deze regio is op gang gekomen doordat diverse Rabobank(en) in
Twente een aantal koplopende ondernemingen identificeerde. Samen met diverse gemeentes, waaronder Gemeente Enschede en Almelo, en ROZ Groep heeft KplusV een samenwerking gestart om deze
ondernemingen ondersteunen. De samenwerking in de regio heeft vorm gekregen door de start van Move2Social. Provincie Overijssel, diverse Rabobanken, Gemeente Almelo en Enschede, Saxion
Hogeschool, ROC van Twente, Universiteit van Twente, Grolsch, ROZ Groep en Hendriksen Accountants zijn de betrokken partners, die elkaar vinden door middelde van gedeelde ambities ten aanzien van
maatschappelijk ondernemen en verbinden om deze ambities in de praktijk concreet te maken.
Evalueer de eerste uitkomsten van de actie-agenda en pas waar nodig het beleid en instrumentarium daarop aan. Zijn de doelstellingen haalbaar gebleken? Sluit het geformuleerde beleid voldoende aan bij de meest
essentiële maatschappelijke vraagstukken in jullie gemeenten. En past het publiek instrumentarium voldoende bij de werkwijze van de maatschappelijke ondernemingen.
Om samenhang tussen de verschillende beleidsportefeuilles (domeinen) te bevorderen, is het advies om aanpassingsvoorstellen voor het beleid gelijktijdig te ontwikkelen, deze tijdens het proces regelmatig af te
stemmen en een niet inhoudelijk betrokkene het proces te laten begeleiden en bewaken. Zo wordt gezamenlijk gewerkt aan één eindresultaat: een integraal beleid voor maatschappelijk ondernemen in jullie gemeente. Bied dit beleid als één geheel aan het college en de raad aan, zodat op alle niveaus het belang van dit integrale beleid vooropstaat.
Zorg ervoor dat de voortrekker of procesbegeleider het beleid blijft toetsen bij de ondernemers en andere stakeholders in het veld. Gebruik hiervoor de relevante netwerken, of stimuleer de ontwikkeling van deze netwerken waar mogelijk. Het is belangrijk om hierin een faciliterende rol te vervullen als gemeente om te laten zien dat je een duurzame samenwerking met maatschappelijke ondernemingen wilt opbouwen.
Veranker het beleid in de organisatie
Pas het beleid aan op basis van ervaringen uit de praktijk
Op verschillende plekken zijn overheden betrokken bij de ontwikkeling van netwerken van en voor sociaal ondernemers. In Rotterdam is in samenwerking met verschillende partijen de stichting Voor Goed
opgericht. Deze stichting heeft als doel nieuwe verbindingen en nieuwe oplossingen voor de
maatschappelijke vraagstukken in Rotterdam te laten ontstaan. Daarvoor worden onder andere sociaal
ondernemers gekoppeld aan investeerders. In Noord Nederland is Impact Noord actief, een vereniging van meer dan 50 ondernemers uit Groningen, Friesland en Drenthe die ondernemen zien als manier op
maatschappelijke problemen op te lossen. Samen met overheden, het bedrijfsleven en onderwijsinstellingen versterken zij het ecosysteem voor impact ondernemers. Eenzelfde vereniging wordt nu opgestart in
Overijssel, onder de noemer Impact Oost.
Maak aan alle medewerkers in de gemeente bekend wat de visie en het beleid voor maatschappelijk
ondernemen is. Zo herkennen en erkennen niet alleen de direct betrokkenen de maatschappelijk ondernemer, maar doet de hele gemeente dat. Doe dit zoveel mogelijk aan de hand van sprekende voorbeelden. De ervaring leert dat er snel draagvlak en trots ontstaan voor dit type ondernemerschap.
Toets of de medewerkers voldoende zijn toegerust om het beleid uit te voeren en welke kennis en kunde verder moet worden ontwikkeld. Inkopers moeten bijvoorbeeld inkopen doen, die maximale maatschappelijke waarde opleveren. Waar moet je als inkoper dan op letten, hoe meet je dat en wat heb je nodig? Zorg daarbij voor de
juiste begeleiding.
Blijf tevens met de relevante stakeholders in gesprek over de uitvoerbaarheid van het beleid. Ervaren sociale ondernemers geen belemmeringen meer? Strookt het beleid met andere beleidskeuzes? Lopen medewerkers nog tegen problemen aan? Biedt het beleid voldoende ruimte om flexibel in te spelen op de behoeften van
ondernemers en maatwerk te leveren.
Monitor op impactvergroting
Als volgende stap op de route naar maatschappelijk ondernemen in jullie gemeente of provincie, is het
belangrijk om periodiek het effect van het beleid en de maatschappelijke impact van de ondernemingen te meten. Doe dit zoveel mogelijk aan de hand van de vooraf bepaalde indicatoren, die in het beleid zijn
opgenomen en als zodanig zijn gecommuniceerd aan de stakeholders. Voorbeelden hiervan zijn:
Toename van het aantal maatschappelijke ondernemingen in jullie gemeente of provincie? En/of de groei in omvang (in omzet en impact) van de ondernemingen (van start-up naar scale-up);
Afname van het aantal mensen in de uitkering, daling van de werkloosheidscijfers, toename van participatie van kwetsbare doelgroepen;
Verbetering van de leefbaarheid in wijken, doordat een stijging in het gevoel van veiligheid;
Afname in zorg,- ondersteuningskosten;
Toename in gebruik van reststromen voor nieuwe grondstoffen (circulaire bedrijven), daling van het aandeel restafval (kringloopbedrijven).
Op basis van de lokale doelstellingen en situatie kun je de indicatoren nog specifieker formuleren. Om de
resultaten goed te monitoren, moet eerst een nulmeting plaatsvinden. Meet hierna periodiek. De frequentie hiervan kan per indicator sterk verschillen. Indicatoren waarbij de beleving van de impact vooropstaat (de
leefbaarheid in de wijk bijvoorbeeld), laten vaak pas na jaren een verandering zien. Terwijl het jaarlijks monitoren van de uitstroom van mensen met een uitkering naar reguliere werkgevers prima kan.
De provincie Overijssel heeft afgelopen beleidsperiode geïnvesteerd in sociaal ondernemerschap. Ook in de komende beleidsperiode is er aandacht voor de maatschappelijke en sociale waarden die een sterke
economie met zich meebrengt. Om de impact van het beleid te kunnen monitoren wordt er gewerkt aan een nulmeting met betrekking tot impact ondernemen. KplusV ondersteunt verschillende partijen met het
meten van hun impact aan de hand van een Impact Pathway, waarmee op een laagdrempelige en toegankelijke manier gewerkt wordt aan het afbakenen van impactgebieden.
Goed voorbeeld doet volgen
Met het doorlopen van de voorgaande zeven stappen van het routeplan heb je een belangrijke regierol gepakt in het stimuleren van maatschappelijk ondernemen in jouw gemeente of provincie. Om de vruchten van
maatschappelijk ondernemen in je gemeente te benutten, is het niet alleen cruciaal dat de goede voorbeelden zichtbaar zijn, het moeten er ook voldoende zijn om continuïteit en schaal van de impact te borgen. Hierin kan je als gemeente of provincie een belangrijke voorbeeldfunctie vervullen door o.a. in te kopen bij
maatschappelijke ondernemingen, door te experimenteren met innovatieve financieringsinstrumenten (zoals bijvoorbeeld social impact bonds), of door acceleratieprogramma’s voor (maatschappelijk) ondernemers aan te bieden.
Daarnaast is er een belangrijke rol weggelegd voor maatschappelijke ondernemingen in het aanzetten tot
maatschappelijk verantwoord gedrag bij reguliere bedrijven. Een recent onderzoek van Social Enterprise NL toont ook aan dat het potentieel van sociale ondernemingen om de duurzaamheidstransitie te beïnvloeden groot is.
Het samenbrengen van het regulier MKB en
maatschappelijke ondernemingen in jullie gemeente is een kans om innovatiepotentieel te ontsluiten,
nieuwe samenwerkingen te realiseren en zo meer
impact te maken. Specifieke handelingsperspectieven voor gemeenten, provincies en het rijk, beschreven
we eerder in een artikel.
