vir ter

DIE AFSTROPINGS~VTIEF IN DIE POESIE

VAN

ELISABETH EYBERS

deur

Susan Marie Gouws (nee Vm1 Coller)

Voorgele ter gedeeltelike voldoenjng aan die vereistes

vir die graad

MAGISTER ARTIUM (Afrikaans-Nederlands)

in die Fakulteit LETTERE EN ~~SBEGEERTE

POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT VIR CHRISTELIKE HOER ONDERWYS

STIJDIELEIER: :Mnr. L. S. Venter

VANDERBIJLPARK

WOORD VOORAF

Dit is vir my n voorreg om dank te betuig aan prof. T.T. Cloete en prof. P.D. van der Walt onder wie se besielende onderrig ek my studies kon voortsit.

Ek is veel dank en erkentlikheid verskuldig aan my leier, rnnr. L.S. Venter, vir sy besondere leiding, aansporing en hulpvaardigheid.

My dank aan my ouers vir hulle liefdevolle ondersteuning en aanmoediging gedurende al my studiejare.

Aan my man en kinders, vir hulle liefdevolle onderskraging en aanmoediging, my opregte dank. Graag dra ek hierdie werk aan hulle op.

My diepere dank en erkentlikheid aan my Skepper vir sy oneindige genade.

S.M. Gouws

VANDERBIJLPARK 20 Deseniber 1979

INHOUDSOPGAWE INLEIDING HOOFSTUK 1 1 • 1 1.1. 1 1. 1. 2 1. 1. 3 1. 1.4 1.2 1 • 3 Terrninologiese opmerkinge

Definisies van die tenn "motief"

Motief as herhalings- en patroonbegrip

Motief as

n

gegewe birn1e en/of buite die enkelgedig? •.•...• Samevatting

Die onderlinge samehang tussen gedigte vs. gedigoutonomie •• Die werbyYse van die motiefondersoeker •.••••.•••.••.••..•.•

HOOFSTUK 2

2.1 Inleidend: algemene literere beskouings oor Elisabeth

2.2

2.3

Eybers se poes ie ... .

Die term "afstroping" Afstroping as motief

HOOFSTUK 3

BELYDENIS IN DIE SK~ffiRING

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Inleiding

...

Afstroping: 'n versoek aan die lewe ..•••.••••••••••••.•••.• Afstroping: die soeke na die eie kern •..••••.••••••.•••••• Afstropingsbegrippe met 'n hoe frekwensie •••••••••..••••.• Slot ... . 1 1 3 7 11 11 23 28 33 37 39 39 43 48 50

-HOOFSTUK 4

DIE STIL AVONTUUR EN DIE VROU EN ANDER VERSE

4.1 4. 1.1 4. 1 • 2 4.1. 3 4.1.4 4.2 4. 2. -, 4.2.2

Inleiding: Die stil avontuur

...

Vervullb1g t.o.v. die afstropingsmotief ..•...•.•. Vervulling/vervuldheid .•...••.•..•....•.••...•...• Die vervullingsgedagte in verskeie gedigte, ook

geironiseer • • • • •· • • • • • • • •- • • • • • • • • • • • • • • • e • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Gemis: 'n voorwaarde vir vervulling

...

Inleiding: Die vrou en ander verse

...

"bloed en worsteling": 'n voorwaarde vir vervulling

Slot • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • :t . . . .

HOOFSTUK 5

DIE ANDER DORS EN TUSSENSANG

5. 1 5. 1. 1 5.1.2 5. 1.3 5.2 HOOFSTUK 6

Inleidir1g: Die ander dors

..

.

...

Van afstroping tot suiwering

...

·-

... .

Afstroping: verdere voorwaardes •...•..•....•.

Slot ... .

Tussensang. Afstroping: 'n verposing by 'n gegewe

DIE HELDER HALFJAAR

6.1 6.2 6.3 Inleiding

...

Afstropillg: 'n kulminasie ... . Slot . . . . 52 52 54 56 62 65 65 71 74 75 . 87 95 98 101 102 111

I-IOOFSTIJK 7

NEERSLAG

Inleiding

...

Afstroping: 'n nuwe konsekwens ie

Job: 'n wegne.emgedig 7.1

7.2 7.3 7.4 7.5

Afstroping: in die verhouding met 'n ander

HOOFS1UK 8 BALANS 8.1 8.2 8.3 Slot

.

.

.

. . . .

. .

. .

.

.

.

. .

.

.

. ...

Inleid:ing

...

"

... .

Afstroping: die resultaat

Slot

...

HOOFSTIJK 9 OJ\lJJERDAK 9. 1 9.2 9.3 9.4 Inleiding Afstroping:

...

'n teenpool?

...

Ironie as stropingsmiddel

...

Slot

...

HOOFSTIJK 1 0 KRUIS OF MUNT Inleiding Afstroping: • • e; • • • • • • • versoening Afstroping geironiseer

...

...

...

10. 1 10.2 10.3 10.4 Slot

...

113 113 114 116 117 118 118 124 125 127 132 134 135 136 141 146

HOOFSTUK 11 EINDER 11.1 11.2 11.3 11.4 Inleiding

...

.

•

... .

Afstroping: 'n terugtrekking

Afstroping: geen einde maar 'n begin

...

Slot

...

·•

... .

HOOFSTUK 12

'N WYER BLIK: AFSTROPING IN NATUUR EN KUNS

12.1 12.2 12.3 12.4

Inleiding

Afstroping in die natuur •.•••..•....••.•...•..•... Afstroping rondom die kunstenaarskap ..•..•.•...•....•.. Slot . . . .

HOOFSTUK 13

AFSTROPING T.O.V. DIE VORMLIKE: 'N SAMEVATTING

13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 13.8 13.9 13.10 Inleiding

Afstroping: woordgebruik, samestellings, herhalings

Afstroping en Y)'I1l ••• ~ •••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Afstroping en die parentese

Afstroping en die verletterliking van die woordbetekenis

Afstropillg en ontkell11jng . . . . Afstroping en die voorvoegsel ont- •••••.•.•••...•••.••.••

Afstropin.g en beeldvennoe ... . Afstroping en die versvorni. •....•....•...•.•....•.•....• Afstroping en die gebruik van die hoofletter ...••...•.••

148 149 151 154 156 156 164 171 172 172 175 176 177 179 181 182 183 184

13 0 11

13 012

13o 13

Afstroping en die gebruik van die uitroepteken Afstroping en die romantiese toonaard

Slot

...

HOOFS1UK 14 SLOTBESKOUING EN GEVOLGTREKKING

...

·•

... .

BIBLIOGRAFIE

...

184 186 187 189 191

INLEIDING

Dit is 'n inherente vereiste van 'n motiefondersoek dat dit met 'n groot

korpus moet werk, anders kan

n

bepaalde voortgang nie geillustreer

word nie. Die waarde van 'n motiefondersoek le ook daarin dat dit 'n bepaalde progressie in die werk van die betrokke digter aandui. Met progressie word nie hier 'n reglynige ontwikkeling bedoel nie, maar

o.a. verdieping, variering, kontraswerking, ornkering, ens. n Motief=

ondersoek kan iets laat blyk van patroon en verskeideru1eid in

n

skrywer se werk: aan die een kant die patroon in die verskeidenheid en aan die ander km1t die verskeidenheid in die patroon.

In hierdie studie kom al elf bundels van Elisabeth Eybers wat tot op hede verskyn het, onder bespreking. Dit rnaak die omvang van die studie= veld geweldig wyd, maar om die hele gang van die afstropingsmotief te kon bestudeer, was dit nodig dat al die bundels betrek word. Ek het

my ook gehou aan die chronologie van die bundels. By sornrnige digters

kan 'n motiefprogressie beter aangedui word juis deuT af te wyk van die bundelvolgoTde. Die feit j_at Elisabeth EybeTs se bundels qua titel en motiefweefsel uit die vorige bundels "groei", is genoegsarne rede waarom ek nie die chronologie van die bundels deuTbreek het nie. In die ver=

band skTyf F. I.J. van Rensburg (1971: 120): "Daar is 'n ontwikkelings=

gang in haar werk wat 'n mens, agteraf besien, byna logies-noodwendig

kan noem, n voltrekking fase vir fase, volgens 'n duidelik-waarneembare

plan".

Anders as studies waar op 'n enkele bundel of op enkele gedigte toegespits word, is 'n oeuVTe in hieTdie studie die studieveld. Tog moet daar ook

(il)

seleksie toegepas word: sekere gedigte wat vir die motief kerngedigte

is, word uitgesonder. Hierdie gedigte bied hulself as't ware aan en

is dus nie na willekeur gekies nie. Hierdie kerngedigte word dan enig=

sins uitvoeriger bespreek. Verskraling word teegewerk deurdat steeds

substansierend na ander gedigte verwys word. Gedigte wat min of geen steun gee aan die afstropingsmotief nie, word weggelaat. Daar is ook gedigte wat lyk of hulle die hele ontwikkelli1g stuit of terug laat loop; ook hierdie gedigte is weggelaat, omdat dit die onwang van die studie te wyd sou rnaak. Tog toon die ondersoek dat 'n groat aantal van die beste gedigte in Elisabeth Eybers se oeuvre ontwikkelingsgewys, varierend, kontrasterend, ens. verband hou met die motief_van afstroping.

Kwantita.tief en kwalitatief het ons na my mening dus hier met 'n sub=

stansiele gegewe in haar werk te make.

Die grootste enkele gebrek van 'n motiefondersoek is dat die behandeling

van die gedigte nie te uitvoerig kan wees nie. Waar moontlik, het ek

wel gepoog om die kerngedigte enigsins breedvoeyig te bespreek en dan

ook tot

n

evaluasie van die gedig te kom. Dit is ook verder so da.t

n

gedig in n motiefondersoek net vanuit een hoek bekyk word, wat die uit=

spraak daa.roor beperk. As motiefondersoeker pretendeer ek derhalwe in die behandeling van die gedigte geensins volledigheid nie.

In Hoofstuk 1 gaan ek kortliks in op die begrip "motief" en wys op

probleme en waarde verbonde aan 'n motiefondersoek .

.Hoofstuk 2 is 'n inleidende hoofstuk oor Elisabeth Eybers se poesie en

(iii)

Afstroping kan op vele niveaus werksaam wees, byvoorbeeld afstroping rondom die religie, afstroping rondom die menslike bestaan, afstroping

in die natuur en afstroping rondom die kunstenaarskap. In Elisabeth Eybers se poesie is die religieuse geen belangrike motiefgegewe nie. Dit blyk dat afstroping rondom die menslike eksistensie die rykste ontginningsmoontlikhede het, en daarom handel Hoofstukke 3 tot 11

oor hierdie niveau van afstroping. In hierdie hoofstukke word die ontwikkeling van die afstropingsmotief random die mens chronologies deur al haar bundels nagegaan.

In Hoofstuk 12 bespreek ek oorsigtelik twee ander niveaus waar af= stroping geld: afstroping in die natuur en afstroping random die kunstenaarskap. Dit is slegs 'n wyer blik en geen yolledige bespreking nie.

Deurgaans word daar in die bespreking van die gedigte ook gewys op af= stroping t.o.v. die vorm1ike. Dit is egter dikwe1s net terloopse ver= wysings waarop daar ter p1aatse nie dieper ingegaan word nie. Hoofstuk

13· is n samevatting van die vorm1ike aspekte wat in die voorafgaande hoofstukke ter sprake gekom het.