einen @raui1l:

Dffener, gebef)nter, lnuger

~ofnl er~iilt

einen @raui1l:

werelt, snor, spoils.

l\·iir bumpfe!3 e wirb a ge\cf)rielien, wo

~erluecf;1llung

ein, treten fnnn. @utturaleil n luirb in gelui[ien

~allen

burcf) n lie3eicf;uet.

@:Jonftige @igentiimlicf;feiten iinb im ®loffnr 31t finben.

II. .Jil:exbm.

§ 17. 4\dU!eC.

SDer lieftimmte 2!rtifcl

~eifit

burcf;ltJeg

di.

SDie jyorm be!3 nieber!iinbifcfJelt

lneutrum~ het, 't

wirb nur in bcr folgenben S!'o n, ftruftion

ge~ort:

Hull'

^{is an} 't ploe-e

ober

^an di ploe-e

=fie finb beim

~fliigen. (~ergleicf)e

§ 98,

e.).

SDer unlieftimmte 2h·tifel ift unberiinberlicfJ 'n unb luirb faft immer guttural gefprocl)cn:

li.

;.Dagcgen

een =

ein1l.

~ubJlanth:J.e.

§ 18. SD c

fl

in at ion. jl]on einer dgcntlid)cn :DeHination fann feine lHebe jein. @enitib unb SDatib luerben bnrcf;

~riipofitionen

umfcf;riclien.

t5ingnlnr.

lnominatib

^{eli g-oei-e man}

@enetib

fan di g-oei-e man

SDatib

an eli g-oei-e man

IJ[fftt\atiu

di g-oei-e man

~rural.

ber gute ill1ann be1l guten

^ill1annc~

bem gnten ill1nnne ben guten

~mann.

lnominntib

di goei-e manne

bie gutcn ill1iinner alenctib

fan di goei-e manne

ber gnten

W~iimter

SDcttib

an di g-oei-e manne

ben guten ill1iinnern 2lUujatib

di g-oei-e manne

bie guten ill1iinner.

@ benfo Iautet bic SDetfinntion mit bcm nnlieftimmten 2lrtifel:

@:Jilt gular.

IJiominatib 'n

sterk pim

ein ftarfe1l

~ferb

@enetib

fan

'n

sterk pint

cine!3 ftnrfen

~ferbe5

Sl)atib

an

'n

sterk pert

eincm ftarfen

~ferbe

2!ffujatib 'n

sterl< pert

ein ftarfe1l

~ferb.

lneben bie (IJcmtioform mit ber

~riipofition fan

tritt bie Um[d)reibung mit bem

~offeifiupronomen:

Di boek fan Karel

ober

Karel sy (sa) boek

S!'ar[!3

~ucf;.

- ti -

D

i

pop fan l\Iaria ober Maria haar (sy) pop W"tnria13

)llu~~e.

@benfo: Wi sy hoek ?

(~effen ~ud)?)

· Di kinners hulle (sy) bo eke.

(~ie ~iid)er

ber Sfinber.) 2fttcfJ

~riibifatib

h>irb biefer @enetill gebraud)t:

Di boek is Karel syn(e).

(~a13 ~ud)

ACf)ort Sfarl.)

Di llop is Maria hare (syne).

(~ie )lln~~e

ge{Jort

Wlaria.)

cmergleid)e aud) §§

43, 83.)

9

19.

@benfo l)iiufig h>ie an h>irb fir (nicberiiinbi\d) voor, beutfdJ fiir) im

~atill

angetvenbet: Ek het dit an hom ober fir hom gege. (3d) {)abe e13 HJ111 gegeben.)

~ie\e13

fir l)at fief) bann bi13 auf ba1l @ebiet be13 2Hrujatiu1l erftrecft.

~man

fagt bal)er: Ek ' t Jan gesien unb Ek het fir Jan gesieu. (3d) l)abe 3 o(Jcmn gefel)cn.)

merh>ed)1llung bon

~ativ

unb 2lffufntitJ \d)eint l)ier hie llr•

jad)e 5 u \ein, unb 5 h>ar auerft bei ben )llronominibu1l.

~ie\e13

fir ijt nur nad) geh>iffen merben gebriiud)lid). 91ad) anbmn ift e13 un auliil[ig. @benfall13 faun man nicfJt jagen: Ek

't

fir di boek gekoop (3d) l)abe ba13

~ucfJ

gefauft); joualb aber fiir ba13 91omen ba13 )llronomen eintritt, \ngt man: Ek 't fi r hom (bn1l

~UdJ)

gekoop.

~ifllung

bes

~CuraCs.

s ^20.

^~ie

Wlel)qal)l h>irb gebilbet burdJ ,Pin3ufiigung bOll s ober e. @inige

~iille

tJon -ers fommen bor.

~ei

ber 18ilbu11g be13 )llluraf13 auf e muj3 genau auf bie

2ru1ilaut~gefe~e

geacf)tet h>erben. ()15ergleicfJe §§

11, 12.)

· § 21.

~iirter

·auf -aar, -aart, -er, -el, -ier ()llerfo nenbe•

3eid)nungen), -eur, -ing, -ling, -em, -rm, -lrn, -an, -e,

-i,

-oe, -o, -a, unb bie

~emi11utille

nel)men s: leu- enaars, dronkaarts, kelder s, sleutels, passag·iers, goewerneurs, t ydings, ouderling s, besems, derms, skelms, hoogtes, weduwees, boo mpies; koedoes, s6 fas , jongetjies, satans.

§ 22. llilorter auf -s, -heit, -dom, -ier (EiadJbeaeid)nungen), -si mp, -ant, -eel, -aar (Ei nd)U C3eid)nungenl, -m, -n,

-t,

-k ,

-]J,

-f, -1, -r , -g (inlofern jie nidJt llllter § 21 fallen) unb auf mofale auj3er ben in § 21 genannten nel)nten e: paleise, domhede, ei- eu- domme, skarni-re (Eid)arniere), geselskappe, fyanu e, juwele, kandelare,

bOrne,

panue, katte, sakke, poppe, ska-we

(§

9), balle, deure, 6-e ober oge

(§

8); flooi-e, kraai-e

ll\UJ.

2fu1lnaf)nten: ooms, maats ober ma.ters (Si'ameraben).

s

^23.

)lllurafe auf -ers : kinners, Iammers, kalwer s, hoe - ners, eiers, goeters, spaanders, splinters. UnberecfJtigt and) in:

ma.ters, klippers, branners, bogters (Eiinguiar bog), strimters , nik snutser s, fabonn ers, moer- skonners. SDie bier feeten finb

EidJim~f·

toiirter. 3n lliclen bicfcr mlorter fJ at bie w-tefmnfJl auf -ers ber•

ftiirfte lBebeutung. 91eben ben

~ormen

auf -er s fommen bon allen

bie regelmiij3igen

~ilbungcn

bor.

SUusna~men:

li-dere, gemoedere, goedere

(~efi(?ungen,

ba<

gegen goeters

=

@iielienfad)en, 5Dinge) alS! Shtlturtviirter.

Sn gleicljem @iinne finbet man audj @idjtuanfen liei ben }lliiirtern auf -ing tmb -ling. @io fagt man allgemein anrnerkings

(~enterfnngenl,

alier ber @itubent

f~ridjt

I.Jon Ieinen anmerkinge, antekeninge (91oti5en).

@io aucfJ ouderlings unb ouderlinge; sendelings unb sende- ling·e unterm

~inf(ufl

ber

Sfan5elf~radje.

§

24. 5l)o~~elte ~luralbilbung

fin bet fidj liei:

frou koei noi kooi

miet (@icf;olier) bet

furk (&aliel) rug

(Sjii~e)

Sjiftorijdj ridjtig lici:

frou-e koei-e kooi-e miete bed de furk e

frou-elis koei-ei'is noi-ens kooi-ens mie-dens beddens fm:kens rug-gens.

fro us koeis

fark (nieberliinbifdJ vark en) farke farkens

jong (jongen) jongens (SUrlieiter)

morre (morgen) morrens

wa (wa-gen) wa-ens.

§

25.

@iuliftantit>ierte SUbjeftitJe bi(ben bie

We~r5a~l

auf s:

swartes

(jdJI!Jar~e

:Dinge), Hoe-feul perde het jy? Ek' t dri brnines. (jillie I.Jtele

~fer

be

~aft

bu? SciJ

~alie

brei braune.)

5Deuten bie ®ufJ[ tantibe,

~Xbjeftibe

unb

~arti5i~ien

auf

~er,

jonen, jo nef;men fie feinc

~nbung:

di gefangene (bie &efangenen),

di

rykf!. (bie !neidjen) ujtu.

Uber bie 5l)eminutii.Je

fie~e

§§ 76, 77.

~bjditive.

§

26. ~or

bent @iubftantitJ -

aHeinfte~enb

ober nadj ben SUrtifeln - erf;alten mandje SUbjeftii.Je ein IJlerions< e. 2rnbere bagegen bleibcn untJeriinbert. 21:15

~riibifat

tuerbcn nur

~Jormcn o~ne

e geliraudJt.

'n iiukse pert

'n

ho'-e berg 'n mooi dag 'n groat firlies

(ein f(infes

~ferb).

(ein

~ol)cr ~erg).

(ein fdjiiner

~agl.

( ein grof3er

~eduft).

di berg is hoog, di dag is mooi.

§ 27. jillcnn irgenbtvo, mufl idj lJier meine eigeue

@i~redjtveije

5 11

~ate

5 ieljen. Sn getviflett &egenben gebraudjt man ba13 2l:bjeftii.J

mit e

~iiufjger

a{;3 in anberen.

~ergfeicf;e

liejonber13 bie Befeftiicfe

XVII bis XXXIII.

- 8 -

§ 28.

ffi1it e

lUerben gcoraudJt bie Wbjeftibe aut -1g·, -lik,

·-loos, -s (nieberliiubifcl) sch), -baar, -saam; ferner bie Drbnung 0•

aaf)ltuorter, bie !Superlatibc, bie \l3arti5ipia \l3riifenti0 unb \l3riiteriti.

§

29.

Dljne e tuerben georaucl)t bie WbjeftitJc auf -m, -p, -r unb )Bofaic,

Sufaunnenfe~ungen

auf -fol, bie

~om)Jarati!Je

unb WbjeftitJe, tuelc!)e einen !Stoff be5eicl)nen, au£l genommen gon-e. ·n gon-e ring- (ein golbener ming).

§

30.

?llienn empljatiidJ gefogt, fann ein jebe£; nbieftitJ ein e anneljmeu, 5 ·

~.

'n stout kint (ein unartige£;

~inb)

jou stoute kint (bu unartige0

~inb !)

jy

is 'n alte stoute kind (bu oift ein 3 ll nnartige0

~inb !)

§

31.

Sur !Subftantiuierung ber Wbjeftibe geuraUdJt man:

a)

mrtifel + Wbjeftib auf e.

Dis 'n mooi-e. Daar is di mooi- ii.

b)

91ad) englifcl)em 9.nnfter: Wrtifei + Wbjeftib oljne e

~

ene ober een:

Dis 'n groot ene obcr een (9:la0 ift ein @ro&e0 ).

Dis di swart ene obcr een (SDie5 iit bL10 ISdJlllOt3 e).

@IeidJfall5 di anner obcr di anner een (ene) ba0 aubere.

§

32.

!Steigerung gefcl)ieljt bnrcl) S)hqufiigung bon -er fiir ben Sfomparotib unb -ste fur ben !Super[atiu:

groot gr6ter groats te

di ep di-per di epst e

eerlik eerlikker eerlikste

geleert geleerder geleertste.

meer unb meest tuerben felten aur !Steigenmg tJertuen bet.

§

33,

Unregelmiigige !Steigenmg fommt tJor oei:

goet feul, bain g weinig, min

beter meer minner

beste mees te minste.

§

34.

SDoppelformen beim S1'omparatib [inb ljaufig : beterder, slegterder, meerder uj\u.

§

35.

Wbjefti!Je auf -r fiigen ein

d

ein: dum·der, swaard er, naarder (efeiljafter).

§

36.

SDer ISuperiatib in abfohrtem @eorattcfJ fattn anf breierfet ?llieiien tuiebergegeliett tuerben. - , SDer l)Iu& ift ljier am tiefften" fJ etfJt:

a)

Di riJier is hier op sy diepste.

b) , ,

di ,

c) ,

di diepste.

- 9 -

§

37. 2H~

ll:lergfeidJ!3partifcin bicnen nn dJ

a) ~ofitiuen as

unb

soos, soes

(n iebcrHinbijd)

zoo als):

Hy is net so groot as ek

By

is net so groot soos ek b)

Sfompnratiben

as: Hy is groter as ek.

llfr.on.om.en.

§

38. ~errouaCprouomeu.

1.

~erjon.

(Singular:

91ominntib

ek

id)

2Hfniatib

my (myn)

mid)

91ominntib

jy (u, g·y)

bn 2lffnjatib

jon (u)

bid)

2.

~erjon.

3. ~erjon.

~furnl:

oils (wy)

mir

oils

un£\.

julle (jull')

iljr

julie (jull')

end).

9 1ominntiiJ

hy

er

sy

fie

dit e~ hulle (hull')

fie 2lffujatib

hom

i!jn

haar

fie

dit e~ hulle (hull')

fie.

llber &enetib,

~ntib

unb 2lffu\ntib mit

fir

fielje §§

18, 1\J.

2 lffu\atib (Singular

myu

fiir

my

ift nid)t uncfJ3Ltaljmen . .Sm 91ominatiiJ

~fnra[

merben

wy

unb

gy, u,

bon altcn

£! cuten fJiiufig gebrand)t . .Sm &ebete hnmer.

~ie ~orm

be£\

~emininum!3

nur bei feb enbigen

~efen.

~agegeu

tritt bie

~orm

be£\

IDia~fulinum~

ljt'iufig ein fiir IJemiuimun unb 91eutrum.

jon a[~

91ominatib bei einem CSubftantib in ber 2fnrebe:

jou stoutert

(bu unnrti11cr ,Sunge!),

jou niksnuts

(bu

91id)t~mt~).

jou

afS etlJiicfJer

~atiiJ: jou-wragtag·

(tuuljrljuftig).

§

39 •

.Sn ber 2ftttcbe mirb - befouber£\ gegcn

ll:lorgeje~te

- unftntt be5

~ronomenG

baG 91omen tuieberljoH:

Pa, wanneer gan Pa dan Pa sy hoek haal?

(~npa,

tunnn tuirft bu benn bein

~nd)

[)olen?)

ID1an f)ort nucfJ

u

unb

jy,

nber lange nicfJt fo oft tu ie baG tuicbcrljofte

~nomen.

§ 40. &tefl'exivpronomeu.

2([~

!Hef(e6i1Jpronomina geltcn bie 2fffufatille ber

~erfonn[,

pronomiua, mit ober ol)tte

-self (-selwers). Sig

(fief)) fommt audJ

bor, abcr iiuj3erft jelten :

- 10

Ek was (fir) my (-self) Jy was (fir) jou (-self) Hy was (fir) hom (-self) Sy was (fir) haar (-self) Dit was (fir) hom (-self) Ons was (fir) ons (-self) Julie was (fir) julie (-self) Hulle was (fir) hulle (-self ) ( Hy (sy) was sig (-self).

icf) tualcfJe micfJ bu tuiifcf)ft bid) er tuiiicfJt fief) fie tuiijcf)t ficfJ

e~

tuii\cfJt fid) tuir tuafcf)en

un~

if)r tunfdJt eud) fie tuafcf)en fief) er luiifdJt fief).

Wenn auil bent

Sufantnten~auge

ber

@!a~

nicf)t beutlicf) ift, tuirb bei ber britten

~erjon

-self

ange~iiugt.

§ 41. 2-lH

refii)>rofe~ ~ronomen

gilt makaar: Hulle slaan mak aar (fie fcf)lagen einanber), ober mnfdJrieben: Hulle slaan di een di anner.

§ 42. Wan unterfcf)eibet:

Hy self was fir hom Hy was fir hom-self Ons was ons self Oils was ons (-self)

(er tuiiicf)t fief) felb er).

(er tuiifdJt fief)).

(tuit: tualcf)cn uns fclber).

(tuir tuafcfJen un t').

§

43. ~offerlivptonomeu.

a)

Sn attributibem @ebrauclje: my me in, oils unfer, jou bcin, julle euer, sy (s<J) fein, haar il)r (jJentiniuum), hulle il)r

(~lura().

bJ Sn 1Jriibifatit>cm &euraud)e: myne, ons syn(e); jou- e (joune), julie syn(e) ; syne, hare, hulle syn(e).

Dis my boek; Di boek is myne.

Dis oils huis; Di huis is oils syn(e).

91adJ bent

~orbilbe be~ ~lurali3

fin bet man au

d)~

myne syn, jou- e syn, syne syn, hare sy n ; unb

umgefe~rt

onse.

(~ergfeicf)e

§§

19, 31, 43, 83.)

§ 44. :!)emonlitnfivptonomen.

di, hier-di, di een, deus-kant-sy

=

biefer;

daar-di, di anner een, anner-kant- sy

=

jener;

s6 'n = fold) ein:

sulke, sukke = fofcf)e;

di-selfde = berje(be.

:J)a~

nieberfiinbifcf)e

:J)emonftratib,~ronomen

deze fiubet fief) nod) in einigen ftereo±t)1Jen

~~u~briicfett:

deus-kant (auf biejer @!cite); fan deus(e) maant (biejen

ill1ouat); fan deus(e) jaar

(bie~ Sa~r);

fan deus(e) week (biefe

lmocf)e); deser da-e (neuficf)); fan deus keer, deus ma.al (bieilma f) uftu.

§

45. ~efctfiupronomen.

gur a fie @ejdjfedJter unb beibe Sal) fen w at.

gur lperjonen begegnet

berein~elt

wi ober wi

't

(wi dat):

Di man fan w i 't oils gepraat 't

(~er

9nann, bOlt bent roir ge•

l~rod)en

f)aben).

®ef)r focfer ift bie Sfonjtruftion in

®ii~en

tuie:

Di

ding wat oils oor gepraat 't.

Di ding waar 't oils oor gepraat 't.

(€iief)e audj §§ 48, 95.)

§ 46.

~ugepronomen.

wi mer? filr lperjonen;

wat

roo~?

filr @:iadjen;

watter, waffer (nieberfiinbijdJ wat voor) = roefdjer, in attributiuem @ebraud).

watter-een, waffer-een (nieber[iinbijdj wat voor een) =

=

roefd)er, in jubftantibiertem @ebraudj.

~eibe

geften fur

~er[onen

unb ®adjen.

welke = h.Je[djer, tit je!te11.

@enetiiJ wi sy = roeflen, oiler fiir ®ad)m immer waffer-een sy.

§

47.

gib: ba13

:!lo~~el~ronomen

(:!lemo11[tratib + vtefatiiJ) gelten wi 't, wat.

Wi

't

kan weg kom,

flug.

(:!liejenigm, bie fort fonnten,

~of)en.)

Wat klaar is, is klaar. ()illaS3 fertig ift, ift fertig.)

§ 48. :!lie Wbberbialformen her :!lemonftratib•, vtefatib• unb

\}rage~ronomina

h.Jerben mit ben

lprii~ofitionen

3Ufammengeje!Jt gan3 iuie im :!leutjdjen:

daar-f~•n

(ball on), hier-fan (l)ieriJon), waar-fan (iuoiJon), waar-fan ? (itJOllOil

?). (~ergfeidje

§§ 4f>, 50, 95) .

§

49. ~ttlicl}immfc

'Rf'ronomina.

i-mant = jemanb; ni-mant = niemanb ; elk-een, ider-een

=

ein jeber; elke

=

jeber; gin= fein; gin-een = feiner; een-of- anner

=

irgenb einer; iets =

etlua~;

niks = nidjtS3; n mens, 'n man

=

i-mant, jy (jou) =man.

~in

®a!J roie: ,9nan fann [idj jo etluaS3 fanm borjtefien", fann f)eificn:

a)

'n mens kan hom (jou) so iets amper ni foorstel ni.

b) 'n man , , , , , ,

c) itnant ,: ,, .. , , , , , , d)

jy kan jou so iets amper ni foorstel ni.

,\JJlan jag!"

=a)

Hulle se.

b)

Di meilse se.

- 12

--

§ 50. 2rbueruiaf tJor j)3riipo jitionen tuerbett i

ets

unb niks

E

U e rrens unb nerrreus :

Ek

weet fan niks } "'d

·

- 'djt

Ek

weet nerrens fan ni

~

J loet)3 tJon

Itt ~-

~a}Jlwcd.

§

51.

'Ilie gebriiudjfidjften unbeftinunten

3a~huiirter

flub:

weinig, min (toenig); feul, baing (tJ ief) ; party, enige, ettelikke (einige); 'n bitji (IUenig) ; menig (mandj), me nigte (W'Iettge), 'n p anr (ein j)3aar); aile, al-di, a mmal, alma! (alle); aller-hanne (alTer=

l)attb) ; a lgaar (alle) ; meer

(mc~r);

minne r (toeniger); tt)IU.

1

een 2 tw e

o ^dri

4 fier 5 fyf 6 ses 7 seuwe 8 ag

§

52 • .,ftarbiuaC3a~feu.

11

elf 12 twaalf 13 der-tien 14 feer-tien 15 fyf-tien 16 ses-tien 17 seuwen-ti

en

18 ag-t i en 9 ne-e, nege

10

tien

19 neen-tien, neg

en-tien

20 twintig

21 een-'n-twintig,

22 tw

e-'n-twintig,

30 dertig,

~0

fe

ertig,

50 fyftig

, 60

sestig, 70 seuwentig

,

80 tagtig, \:JO negent ig, 100 honnnert, 101 honnert-

'n-een

, 175 h onnert-fyf-'n-s

euwentig,

4S:O fier-honnert-'n-tagtig (taggentig), 12\-J:l twaalf-honnert-dri-

'n-negent

ig, 3428 ( ]ri-dui sent-fier-honnert-ag-'n-twinti g, 1,000.000 ('n) miljoen.

§ 53.

0rbiuaC~a~Cett.

1. eerste 6. sesde 11. elfue

2. twe-de 7. seuwend e 12. twaalfde

3. de r-de 8. ags te n. derti

ende

4. fierde 9. ne-end

e

18. agtiende

5. fyfde 10. tiende 20. twintigste

50. fyftigste 100. honnert-ste 1000. duisentste

€lie uef)alten bai3 e im attrifJutitJen lotoic im priibifatitJctt CS.Iebraudj. Di eerst e man. Hy is (di) eer st e. (®ief)C audJ §§ 28, 31.)

§ 54.

~riid)e:

1 /2

^'n

^half; 11J een-derde

;

1 / 4 ^{'n fierde,}

^'n

kwart;

4 /;

fier-fyfd

e, 1fs

seuw

e-ag·ste (seuwe

-aks);

¹/100 ecn

honnertste.

2!ufJer

lh ('n half) toerb en fie ^mit fan fon[trttiert: Dri-

fyfde fan 'n dag (3/

5

citte i3

~ngei3.)

s ^55.

~ll~Cabverliieu

uub 3urammeugere4te

~a~Cworfer.

erjten£\

= ten eerste, in

tli

ee

rste plaas ; 31neiten £\ =

ten twede,

in

di twede plaas;

Ie~ten\'3

=

ten

laaste,

eindelik;

einfacf) =

een-foudig, enkelt;

filneifaclj =

twe-foudig, duwwelt;

3efJnfadJ =

tien-foudig, tien-duwwelt;

einmal

= een-mal, een keer, een slag.

~erltnm.

~

56. jBeim

~erfntm,

mef)t noclj a!£\ bei ben anbern

~lcbe~

tei(en, begegnen un ;o ?llefte ber alten !iSlq;ion, entiueber au£\ einem

@ efiifJI, bal.! mand Je

~crba

ftarf fonjngiert roerben miif!en, ober in ftcreott)pen

~lu£ibriicfen.

~!5

normnle megel gilt aber, baf3 arrc

~crba

\d)tuaclj fon' jngiert tuerben, unb an btc 6terre be£\

~riiteritnm£\

tritt ba£\

^um~

icfJriebene

~erfdtum.

SDie

2.ru~na~men

-

~anptjiicf)Iiclj

bie

~ilf£\berba

- tuerben in ben 2Xnmerfungen 311 ben Eefeftiicfen ober im @lo[far ange' gegeben tuerben

~5

jei

~ier

abermai£\ barauf l)ingetuiefett, baj3 bie iiltcm 2eute in biel

~Of)ctm

@rabe a!£\ bie iiingern ficlj bet ftarfen !iSormcn lJebiCllCII.

~ntuiefent

bet

~inffuf.l

ber Sfit cf)C !Jierfiir betantroortliclj ift, ijt fdJtuerfid) 3tt oeftimmen. Wldnes G;rad)ten£\ ift er iiberiuiegenb gro[l.

~n

@ebetctt uftu. t>erjucf)t man

ausna~mslo£\

feine 6pradJC, 10 gut ober \o \dJfedJt

e~ ge~t,

ber nieberliinbiidJen 6cljriftfpradJe an3upafjen.

SDa~er

cine auj3erorbentlidJ ounte !iSormenmijcljnng.

§57. ~nfinititJ

unb

~riijen~

l)aben bie gleiclje

~orm.

SDie\e !iSorm ift iioertuicgenb bet 6tamm be£' 8eittuorte£\: bring (nieberliinbi\dJ brengen) btingen, neem (nem

en) ne~men,

hoor (hooren)

~oren.

§ 58.

~{nbere ~eroen

l)aben 6tamm +

^e:

^{begniwe (nieber'}

!iinbijcf) begraven) oegraben, lawe

(Iaven)

laben,

sterwe (sterven)

fterben, !ewe (Ieven) !eben, drywe (dryven) treibett,

frywe (wryven)

reiben, kou-

e (kauwen)

fatten, bui-e

(buigen)

biegen,

sui-e (zuigen)

jaugen, ploe-e

(ploegen) p~iigen,

dr6-e (droogen) trocfnen, we-e

(wegen), wei-e (weiden),

bedui-e

(beduiden)

oebeuteu,

finne (vinden)

finben, binne (binden), bidde (bidden) fJitten .

2.fu5 ben

angefii~rten

jBcijpiefen

^er~errt,

baj3 im 91ieber' liinbijcf)en bie

~erfJen

v, g ober d bot ber

~nfinititJenbunn ~alien.

~icie

bon biejen

~eroen ~alien

SDoppeiformw:

buig

unb bui-

e,

leef unb lewe,

bit

unb bidde ujtu.

§ 59. jBei einigen einfiibigen bofalijcljen 6tiimmen, tueiclje

jcf)on nieberliinbijclj nur n im

~nfinititJ ~aben,

ift n

er~alten: gaan slaan, staan,

doen

, sien. (6ie~e

anclj

§§ 62, 65.)

- 14 -

§

60.

i.JJiit bem en

be~

SnfinititJ [inb aucf) gelvi[fe .\'i'onjonantcn gefcf)tunnben,

bcfonber~

tuenn bcr .\'i'onfonant ftimmljaft tuar:

a)

-den: hou (nieberliinbifcf) houden) f)aften, ry (ryden) faf)relt.

b)

-gen: dra (dragen) tragen, fra (fragen), kry (krygen) befommen.

c)

-ven: bly (blyven) bfeibcn, ge (geven) geben.

d)

-wen: hou (houwen) f)auen, snou (snauwen) fd)natqcn.

(6ielje aucf) §

58.)

§

61.

)Bei ben fo!genben 18erben Iiegt .\'i'onfonantenfcf)tuunb mit 18ofalbeljnung tJor: he (hebben) ljalicn, se (zegg·en) fagen, le (leggen unb liggen) Iegen, !iegen.

§

62.

@in Weft ber nieberliinbi[cf)en

R.

jJSerfon 6ingu!ar

jJSriifen~

Snbifatib liegt bot in behoort geljiirt, reent rcgnet, begint, het ljat.

~oppe!fonncn

im jj5rii[enl3 liei: beginne, begint, begin be:

ginn en; buig unb bui-e liicncn; bit unb bid de liitten; doet unb doen tun; slaat unb slaan fcf)lagcn; staat unb staan ftef)en; siet unb sien fef)cn; gaat unb gaan geljen; wort unb worre tucrbcn.

(6icl)c aucf) §§

58, 60, 65.)

§

63.

2!Ue 18erbcn lvcrben im 2lfrifanifcf)en \cfJinacfJ alige:

tuanbe!t: gehoor, geneem, geeet, gekry uftu.

(18ergleicf)e aoer §

56 )

§

64.

@in

einfacf)e~

jJSriiteritum fennt man im aUgcmcincn nur liei ben &jilf{l5eittuiirtcrn. 6onft tuirb

ba~

um\cfn:ieliene jJSerfeftnm gebraucf)t, um bie 18ergangenf)eit 31t lie5eicf)nen. (6ielje §§

56,

102.)

§

65. ~al3

jJSartiaivium jJSriiteriti tuhb gebi!bet mit bem

jJSriifi~;

g·e- .

~ie ~orm be~ Snfinitib~

tmb

be~ jJSriifen~

if! aucf) mafl:

gebenb fur bal3 jJSartifiipium jJSriiteriti gebring, ge-hou, gelawe.

gebui-e mtb gebuig, gesien, geslaan, gele. (18ergleicf)e § 11.) )Bei gaan, staan, slaan, doen, sien [ittb bie

~ormcu

mit t aUein im jj5rii\enl3 iiolicf). Sm Snfinitib unb jj5arti3ivmm jJSriiteriti f)errfcf)en bie

~ormcn

mit n.

§

66.

)Bei ben untremtliar

3Ufmnmengefe~ten18erben

fcf)tuanft bie )BUbung mit ge. i.l1cbctt bel6we f)ort man ge-bel6we; on thou unb ge-onthou; firskeur unb ge-firskeur; herinner unb ge- herinner uftu.

§ 67. )Bci benienigen

llSriifi~;en,

bie trennoarc unb untrennliare

3nfannnen[e~ungctt

lii!ben, tommt ge liei ben trennbaren 3 tui(cf)cn

jJSriifi~;

unb 18croum unb liei ben untrcnuliaren (infoferne fie c6ifticren ) tJor

ba~

jj5riifi6, 5· )B_:

onner-g e-hou = untergcf)aften ; (ge-)onnerhou

=

tmterljalten;

onner-ge-druk = untergebriicft;

(ge-)onnerdruk

=

unterbriicft;

onner-g e-gaan

=

untergegangen ;

(ge-)onnergaan = erfaf)ren.

3m a!Igemeinen [inb bie untrennbaren

Sufammenje~ungen

biefer SUrt felten. lBei anberen macf)t man feineu Unter[d)ieb in ber iSHbnng

be~ ~artiiJi~iltm ~riiteriti.

deurgetrek = burcf)3 ogen burcf)geiJogen deurgebring = burcf)gebracf)t

0ugebracf)t ujto.

§ 68. 3 m

e>a~e

tverbeu [ie loie im

~eut[cf)eu

fouftruiert.

Hulle fa l di hoogte an (€lie greifen bie

S)o~e

an).

Ek dink, dat hull ' die hoogte anfal (,;}cf) benfe, bal3 fie bie Sjiil)e angreifen).

Ek druk sy kop onner wate r (,;}d) briicfe [einen

Sfo~f

unter !lllaffer). ·

- Hy se, dat ek sy kop onner water druk (@r [agt, bal3 icf) [einen

Sfo~f

unter !lllaffer briicfe).

Hy se, ek druk sy kop onner water (@r [11gt, icf) briicfe [einen

Sfo~f

uuter !lllaifer).

Hulle onnerdruk oils (€lie untcrbriicfen tlll1l).

Jy weet, hoe' t hulle oils onnerdruk

(~u

tveij3t, luie fie un1l unterbriicfen).

§

69. ~ie[es

ge- loirb aucf) fremben )Berben

!Jorge[e~t:

~ngiijcf)

enjoy (fief) amii[ieren),

~arti5i~iltm ~riiteriti

ge-enjoy; call (iSejucf)e macf)en), gecall ujtv.

§

70.

@nbung bes

lparti3i~ ~riifentis

ift -ent.

~ie

lYOrm tvirb

getvo~niicf)

nm am SUbjefttt.J gebraucf)t.

'n Firmoei -ende reis (@ine

mii~jame

meije).

Ek kyk firlangent daar-na uit (,;}cf) jelje bem mit 1Ber•

Iangen entgegen).

~all ~arti3i~ ~riijentis

tvirb um[cf)rieben. (1Bergleicf)e

~

98.)

§ 71. Jtonjugafiou bet

~iffsverlieu.

e>iugular:

1. ek is icf) bin 2. jy is 3. hy is

1. ek wort icf) tverbe 2. jy wort 3. hy wort

~riifen!l.

~lura!:

e>ingular:

oils is ek het icf) !)abe julie is jy het

hulle is hy het oils wort

julie wort hulle wort

ek kan icf) faun jy kan

hy kan

~!ural:

oils het julle het hulle het.

bUs kan

julie kan

hulle kan.

®ingula r:

1. ek was

icf) tuar 2. jy was

3.

hy

was

®ingular:

- 1G -

\l1riiteritum .

. \l1ht t> al: ®ingular:

blls

was ek hat

icf) f)attc julle

was

jy hat

hulle was

by

hat

\l1cr feft um.

~rural:

®ingular:

\l1f uraf:

oils bat

julie

hat

hull

c hat.

2.

j

y

is 1:

1.

ek

is }

gs

3.

hy

is

~

blls

is }

gs

julle is 1:

'bulle

is

~"

jy

ek

b het }

et ~ .., hy

h

et tJJ

\l1Iura!:

oils

bet }

...

julle

het

~

hnlle h

et g'., (i;[Je

n[o:

~nfinitiu:

wil tuollen

wort, worre luerben

moet

mii[[eu mag miigen

sal

[ollen

\l1riifen5: \l1riit.:

ek wil ek wort ek moet ek

mag

ek sal

ek

won

ek werd ek

mo

es ek mog ek sou

\l1erfeftum:

ek bet gewil (gewou) *) ek is geworre

ek het gemoet *) ek

bet

gemag *)

§ 72.

~olt(fdnbiges ~ttrttbigmtt.

\l1riifen £l.

2lftill:

1.

ek slaan

icf) fcf)lage

2.

jy slaan

3.

hy slaan

1.

^{ons slaan}

2. julle

slaan 3.

hnlle

slaan

1.

ek bet geslaan

icfJ fcf)lug,

~abe ge~

fcf)lagen 2.

jy

bet

geslaan 3. by

het

geslaan

\l1affiu:

ek wort geslaan

icfJ tuerbe gc(cf)fagen jy wort

geslaan

hy

wort geslaan.

\l1furaL

olis

wort }

julle

wort geslaau.

hnlle wort

\l1 c r f eft u m.

ek is geslaan}

geworre

icfJ tumb c gejcf)fagen, bin

gc~

jy is

geslaan

jcf)[agen tuorben.

hy is

geslaan

*) :Die \l'Otmen ek het ll'emoet ujtu. nur, tuenn bie ,Pilfober!Ja aUein[te~enb

ge!Jraud}t tuerben. @ion[t 3nfinittu tuie im :I>cutjdjen: Ek het dit moet do en (3d) l)alie eo tun mii[ien).

1. oils het geslaan 2. julie het geslaan 3. hulle het geslaan

~(uraL

oils is geslaan }

julie is geslaan gewbne.

hulle is geslaan

~ut11rum.

ek sal slaan id) loet·be fcf)fagen ek sal geslaan worre, wees icf) toerbe gejcf)lagen toerbeu.

~11turum ~erfeft11m.

ek sal geslaan 't

(he)

id) loerbe gejd)lagen

~aben

l ek sal geslaan geworre wees, ' t, he

ek sal geslaan gewees 't icf) mer be gefdJ(agen tvorben jein.

stoubitional

~riijentiil.

ek sou slaan idJ tviirbc jd)lagen ek sou geslaan worre (wees) icf) toiirbe gefdJlagenloerben.

stonbitional

~erfefti.

ek sou geslaan ' t (he) icf) loiirbe gefcf)lagen

~nben

l ^ek sou geslaan geworre wees, 't, he

ek sou geslaan gewees 't.,

he

icf) tviirbe gejcf)lagen tuorben jein.

3m~eratib.

slaan fcf)lag wort geslaan tvcrbe gefdJ(agen.

3nfinitib.

te slaan (311) fdJ(agen geslaan te worre gefdJfngen (311) tverben.

§

73.

Ubet

wy, gy,

u

fie~e

§ 38.

3m

~11t11rum ~erfe!tum

tmb S'fonbitiona(

~crfefti

ift bic lYOrm

't ( =

het) (Jiiufiger a[s he.

3 ft he aber fein

~ilfsberbum:

ek wil

he }

ek sal

he

unb nie ' t (het).

ek moet lle

:Dagegen ek wil gehat he ober 't ek sal gehat

he

ober

't.

IDl ora it ·.fi o o g '"~out, .11a~~o0iinbi(lfo. 2

- 18 -

Sm %uturum \l.lerfeftum unb Sl'onbitional \l.lerfefti \l.laffiui ift

wee;~

bor 't unb

he

51t beboqugen.

Uber bie Sl'onjugation ber !Jiefle);ib• unb

~le5iprofalberba

fief)e §§ 40, 41.

§

74.

:£ler mgatibe Smperatib luirb burd) moet + ni >

moe-ni umfcf)rieben:

:t:ue ei3 nid)t

=

Moe-ni dit doen ni.

Jy

moet dit ni doen ni.

§

75.

:£la13 @5ubjeft bei ben tmpcriottfid)ett merbett ift dit:

Dit reent (ei3 regnet).

Dis

(=

dit is) ni waar ni (e i3 ift nidJt maf)r).

III.

~utfbUbung.

A. ,..,bl.cttuug.

J)cmintttivt.

§

76. a)

Sur

~ifbung

ber :£leminutibe hlirb bie

~nbung

-i (nieberltinbifcf) -je) gebraud)t, bei l!BBrtern anf

f,

g, k, p, s mit

~erbopplnng

bei3

~nbfonfonanten

nadJ fur3em

~ofafe:

kloof (@5cf)ludJt) - kl6-fi ; brug

(~riicfe)

- bruggi; 11ak (\l.lacf) - pak-ki ; knoop

(Si:nop~)

- kn6 -pi; bos

(~ufd))

- bos-si.

b)

l!Borter auf -t nef)men -ji an: hont

(~unb)

- hont-ji;

110t (:t:opf) - pot-ji; sloot (&raben) - sl6-tji.

c)

jffii)rter auf

~ofale

unb auf 1, n, r nad) fangcm unb mt•

betontem mofa(e nef)men -tji an: se (ill1eer) -

~e-tji;

maan (illlonb) - maan-tji ; paal (@5tange)- paal-tji ; broer

(~rnber)-

broer-tji ; fenster (%enfter) - fenster-tji ; esel (ill1auitier) - esel-tji.

d)

l!Borter auf m nod) langem

~ofai

fiigen -pi an: boom

(~aunt)

,... boom-pi; raam

(~af)me)

- raam-pi.

e)

etji (at.ji) mit

~erboppiung

be13

~nbfonfonantett

nc[Jmen bie l!Borter auf 1, m, n, r nacf) fur5em, betontem

~ofal

an: lam (53amm) - lamme-tji; stal (@5taU) - stalle-tji ; man - manne- tji ; ster (@)tern) - sterre-tji.

9Rancf)e l!Borter auf

~ofaie

Iaffen aud) ein e bor ber

~nbung

f)iiren: frou - frou-tji unb frou-etji; kooi

(~ett)

- kooi-tj i unb kooi-etji.

Sn gemiifen &egenben - befonber13 im 91orben bei3 @5pracf)=

gebietei3 - gef)t tji in ki tiber: kaar-tji (Sl'arte) unb kaar-ki ; bi-tji

(~ifcf)en)

unb bi-ki ufiu.

§

77.

:£ler Umfang bei3 @ebraucf)ei3 ber :£leminutille ift im

2ltrifanifcf)en llid griifler ali3 in anberen @5prad)en. :£lai3 :£Jeminutill

beutet nicf)t immer SHeinf)eit ober @eringfiigigfeit an.

~on

lliefen

l!Biirtern e);iftiert nur bie :£leminutitJform, 3.

~-:

m6-tji (@5cf)nitte);