BIBLIOTHEEK ^N.V.H.EL. H lfe imii i = w im int Hereira

de Historie v/d Rai

BIBLIOTHEEK

^N.V.H.EL

:

©H©lfe©imii©©i = fe@y w©im ©int Hereira

\

I

■

I

i

2eherzienedruk 1980 3eherzienedruk 1982

ISBN9060822331

©1978DeMuiderkring B.V.Bussum-Nederland

Nietsuitdeze uitgavemagwordenverveelvoudigd en/ofopenbaargemaakt door middel van druk, fotocopie,microfilm of opwelke andere wijzedan ook,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

/

EIBL10THEEK N''iN.V..H.Pu/

EIEKTRONIGA BOUWEN LEREN EN

G.J.B0TH

De Muiderkring B.V. - Bussum

UITGEVERIJ VAN TECHNISCHE BOEKEN EN TIJDSCHRIFTEN

.

.

$1$

;

m 59

BIBLIOTHEEK NM.V.H.B ü

Inleiding

Dewereldvan de elektronika iseenfascinerendewereld,dieonsongekende mogelijkheden biedt. Helaas is ditvoor velennog een mysterieuze wereld.

Voorhen lijken die kastjes metelektronischeschakelingenweltoverdoosjes waarin allerlei geheimzinnige dingen gebeuren. Voor deze lezers, die de mysterie-sluierrondde elektronika willendoorbreken, isditboekbedoeld.

Aan de handvan ruim twintig nuttigeen speelse schakelingen kan de lezer zich enige praktische kennis van de elektronika eigen maken. Zonder inge­

wikkelde theorieën tegebruiken wordtdelezergetoondwatdetoepassings­

mogelijkheden zijn van de belangrijkste elektronika-onderdelen. Natuurlijk wordt ook verteld hoedeverschillendeonderdelenherkendkunnenworden enhoedezeonderdelenindeschema'swordengetekend.

Om eengoede werkingte kunnen garanderen zijnalleschakelingendoorde auteur gebouwd en getest. Met deze gebouwde exemplaren als voorbeeld zijn debouwtekeningen zodanig samengesteld,datiedere schakelingaande handvandezetekeningkanworden nagebouwd.

Om de lezer niet direkt met ingewikkelde elektronika te konfronteren, worden eerst enkele eenvoudige schakelingen besproken. Pas in de laatste onderwerpen gaan we geïntegreerde schakelingen (IC's) gebruiken, deze worden dan ook opheuse printplaatjesgemonteerd. Opde laatste pagina's van dit boek zijn de nodige schemasymbolen, kode-tabellen en aansluit- gegevensvandetoegepasteonderdelenopgenomen.

Om debetekenisvaneenbegripofdebeschrijvingvaneenonderdeelsnelop tezoeken istevenseentrefwoordenlijstopgenomen.

Voor deze derdedruk zijn alle schema's aangepastaande huidige normen.

Amersfoort,najaar1982 C.J.Both

Belangrijke mededeling!

Om elektronischeschakelingen met succeste kunnen bouwen,isenige ken­

nis omtrentdeze materie even belangrijk alshetgebruikenvan goedgereed­

schap. Daarom mijn advies, lees dit hoofdstuk goed alvorens aan de slagte gaan.

Om elektronische schakelingen in de vorm van een schema op papier te kunnen zetten, is aan elk onderdeel een bepaald symbool toegewezen.We kunnen dus aaneen symbool zien ofwe bijvoorbeeld meteentransistorof met een weerstand te maken hebben. Daarnaast is het ook nodig datwe weten welkewaarde een weerstand heeft ofvanwelktypeeentransistoris, daarom is elksymbool voorzienvan een verwijzingnaardeonderdelenlijst.

Staat er bijvoorbeeld bijhet symbool vaneentransistordeaanduiding'T2', dan kunnen we in de onderdelenlijstvindenwelk typetransistor met T2' wordt bedoeld. Zoals in een apparaat de verschillende onderdelen door middelvandraadjesmetelkaarwordenverbonden,zowordenineenschema de verschillende symbolen aan elkaar gekoppeld door middel van lijnen.

Een kompleet overzicht van alle toegepaste symbolen staat achter in dit boek.

Omhet nog makkelijker te maken, isvoorelkeschakelingnaasthetschema ookeen bouwtekeningafgedrukt. In deze bouwtekeningenzijndeonderde­

leninhunwaregedaanteafgebeeldenzijndeaansluitingenduidelijkweerge­

geven. Sommige onderdelen zoalsdioden,transistoren,thyristoren en elek- trolytische condensatoren moeten in een bepaalderichting worden gemon­

teerd. We mogen van zo'n onderdeel de aansluitdraden niet verwisselen.

Daarom hebben we van alle toegepaste onderdelenwaarbij verwarringzou kunnenontstaan deaansluitgegevensachter in ditboek aandehandvande tekeningenaangegeven.

Onderdelen kunnen op verschillende manieren in een apparaatworden ge­

plaatst, sommige onderdelen worden direkt op de frontplaatgemonteerd, we denken hierbij aan schakelaars,signaallampjes, kontaktbussen enpoten- tiometers. Andere onderdelen zoals transformatoren, relais en batterijen vinden hunplaats opde bodemplaatvan eenkastje.Alsheteeneenvoudige schakeling betreft kunnen de resterende kleine onderdelen direkt of via draadjes met de in het kastje gemonteerde onderdelenworden verbonden, eenvoorbeeld hiervan vindtuindebouwtekeningenvandeeerstedriescha­

kelingen. Bij uitgebreidere schakelingen met meer kleine onderdelen zoals weerstanden,condensatoren,dioden, transistoren en dergelijke, kunnen we gebruik maken van universele montagebordjes. Dit zijn plaatjes isolatie-

» :

I

j

6 ';

;

;

materiaal waarop aanéénzijdekoperbanenzijnaangebracht. Dezemontage- bordjes zijn reeds voorzien van gaatjes waardoor de aansluitdraden van onderdelen gestoken kunnen worden. In schakeling 4 is een gedeelte van zo'n montagebordje toegepast,een pijl geeftaan ofde koperbanen in hori­

zontale of vertikale richting lopen. Onderdelen moeten altijd aan de niet verkoperde zijde van het montagebordje worden aangebracht. Nadat de aansluitdraden van de onderdelen door de juiste gaatjes zijn gestoken kunnen de draadjes aan de andere zijdeop de koperbanen wordenvastge­

soldeerd. De uitstekendedraden dienendaarna zokort mogelijk teworden afgeknipt.

Indien in de bouwtekening twee gaatjes door een dubbele lijn metelkaar zijnverbonden,betekentditdatophetmontagebordjedekorresponderende gaatjes met behulp van een stukje montagedraad moeten worden doorver­

bonden. Ook nuwordendeuiteindenvanhetmontagedraadaandenietver­

koperde zijde door de gaatjes van het montagebordje gestoken en aan de andere zijde op de koperbanen gesoldeerd. Soms is het nodig dat één of meer koperbanenworden onderbroken,ditwordt danaangegevendooreen ster in een cirkel. Meteen scherp mes kanopdeplaatsenwaarditisaange­

geven de onderbreking van de koperbaan worden aangebracht. De plaats waar de bevestigingsgaten komen waarmee laterhetmontagebordje in het kastje kanworden geschroefd,wordt aangegeven door een cirkel met twee witteentweezwartevelden.

Steeds isgebruikgemaaktvan hetzelfdetypemontagebord,namelijk'Vero- board printplaat',een hele plaat heeftelf koperbanen en telt in debreedte 11 gaatjesen inde lengte 19gaatjes. Indemeesteschakelingenisslechtseen gedeelte van de printplaat nodig,het overblijvendedeel kan danweervoor eenandereschakelingwordengebruikt.

In de laatste tweeschakelingen zijn onderandere IC's (geïntegreerde scha­

kelingen) toegepast, elk IC bevat één of meer schakelingen bestaande uit transistoren,diodenenweerstanden.

Aangezien het bedraden van schakelingen waarin IC's worden toegepast nogal ingewikkeld is, hebben we hiervoor speciale printplaten ontworpen.

De bedrading, die nodig is om de verschillende onderdelen met elkaar te verbinden,isop deze printplaten reedsaanwezigindevormvankoperbaan- tjes. Zo'n printplaat bestaatineersteinstantieuiteenplaatisolatiemateriaal waarop aan één zijdeeen dun koperlaagje isaangebracht. Meteen speciale viltstift oflangsfotografische wegworden de plaatsen,diestraksdeverbin­

dingen moeten vormen, afgedekt. Daarna wordt de plaat in een etsende vloeistof gedompeld met als gevolg dat al het koper datniet isafgedekt wordt weggeëtst. Opdeze wijzekrijgenweduseenmontageplaatwaaropde bedrading al aanwezig is. Overigens geldtvoordezeprintplatendegebruiks­

aanwijzingzoalsdievoordeuniverselemontagebordjesisbeschreven.

De kwaliteitvaneen elektronischapparaatisinbelangrijkemateafhankelijk van de soldeerverbindingen. Het materiaal datwe nodighebben om goede

verbindingen te kunnen maken bestaat uit een soldeerbout van ongeveer 15wattensoldeertinmetharskern.Bij hetsolderenvanelektronischeonder­

delen mogen wenooit soldeerwater of soldeerpasta gebruiken; uitsluitend soldeertin met harskern is hiervoor geschikt. Solderen moet altijd zo snel mogelijk gebeuren, dit om te voorkomen dat onderdelen of printplaat te heetwordenen defektraken.

Een soldeerverbinding bestaat uitde volgendehandelingen.We brengende hetesoldeerboutstiftenhetsoldeertinsamentegendeverbindingaan,zodra een weinig tin is gesmolten nemen we het soldeertin weg, de soldeerstift houden wenogeven op de verbindingtotdathettinoverdeverbindinguit­

vloeit. Hierna mag de soldeerverbinding nietworden bewogenvoordat het tin is verhard; het wordt dan plotseling dof. Met een vuile soldeerbout is het moeilijk solderen, daarom moeten we regelmatig vuil en overtollig soldeer verwijderen. Dit doen we door met een doekje de stift snel af te vegen.

i

:i

I-

ï

I

■

;. :

1. Laag-spanningzoeker

A

:

X jt *

A/

I

ia:>g spanningzoëne»

De eerste schakeling die we gaan maken, is een eenvoudig testapparaatje waarmee we spanningen tussen de 5 en 50 volt zichtbaar kunnen maken.

Dezelaag-spanningzoeker geeftaanofweeenwissel-danweleengelijkspan­

ning meten en in het laatste geval wordt zelfs aangegevenwaar deplusvan de spanning zich bevindt. Kortom een handig testapparaatje dat zijn nut zekerzal bewijzen.

Hetprincipeschema in fig. 1.1 laatziendatwevoordezeschakelingen maar weinig onderdelen nodig hebben, n.l. tweelichtgevende dioden,éénweer­

stand en twee stekerbusjes. Maarvoordat wedezeonderdelen gaan samen­

bouwen tot een apparaatzal ik eerst ietsvertellen overdewerkingvande laag-spanningzoeker. Een lichtgevendediode,ookwel LED genoemd,heeft evenals iedere andere diode de funktieom een elektrische stroom in maar één richting door te laten en een stroom in detegenovergestelde richting tegen te houden. Naastdeze eigenschapheefteen LED hetbijzonderever­

mogen om lichtuittestralen als ereen stroomdoorvloeit.Alswenutwee LED's tegenovergesteld met elkaar verbinden en er vervolgens een gelijk­

stroom door laten vloeien,danzal één LED oplichten endeanderedonker blijven, immers één diode zal stroom doorlaten (geleiden) en de andere diodezaldestroomtegenhouden (sperren).

Zodra we in plaats van de gelijkspanning eenwisselspanning opde LED's aansluiten, dan zal er ook een wisselstroom gaan vloeien. Dit betekentdat destroom iedereseconde 100maalvan richtingverandertmetalsgevolgdat beide LED's om de beurt 50 maal per secondeaan enuitgaan. Dezeknip- persnelheid is zo hoog, dat onze ogen de indruk krijgen dat beide LED's konstantoplichten.

Slechts een kleine stroom is nodig om een LED te doen oplichten, al bij ca 1 milli-ampère (0,001 ampère) kunnen we dit waarnemen. Een hogere stroom zal ook eenhogerelichtopbrengsttotgevolghebben.Destroom kan echter niet ongestraft worden opgevoerd, daarom is in hetschema van de laag-spanningzoeker een weerstand van 2200 ohmopgenomen. Dezeweer­

stand zorgt ervoor dat de stroomdoorde LED's zelfsbij 50 V niet hoger wordtdandeveiligewaardevan25milli-ampère.

v\Dl

ei)----_ B2

\N02

Fig. 1.1 Schema/aagspanningzoeker

Fig. 1.1 is het principeschema. Hierin zijn de onderdelen als symbolen getekend zoals in deelektronikagebruikelijkis. Dezelfdeschakelingzienwe ookin fig. 1.2 getekend, nu echer metonderdelen zoals ze er inwerkelijk­

heiduitzien,wenoemenditdebouwtekening.

Aande handvan deze tekening kunnen we nu delaag-spanningzoekergaan maken met deonderdelen diein deonderdelenlijst zijn omschreven. Zoals de foto laatzien, isde schakelingondergebracht in een klein kastje waarin aan devoorzijdetwee gaatjeszijngeboordvoordekontaktbussenenaande bovenzijde twee gaatjes voor de LED's. Bij het monteren van de LED's moeten wegoed op de richting of, zoalsditindeelektronikaheet,depola­

riteit letten. Veel LED-typen hebben bij één van de aansluitdraden een platte kant aan de uitstekenderand,wekunnenditduidelijkzien infig. 1.2

3

Fig. 1.2 Bouwtekeninglaagspanningzoeker i

10 ■

:

i

bij LED 'D2'. DerodeLED'D1'komtmetdezeplattekantaandezijdevan 'B1'f degroende LED 'D2' wordt tegenovergesteldgemonteerd, deze komt metdeplattekantaandezijdevan 'R1

Als de onderdelen zijn gemonteerd en de aansluitdraden goed zijn gesol­

deerd, kunnen wehet kastje sluitenen demeetsnoertjes in de kontaktbus- sen steken. In kontaktbus 'B1' komt een snoertje met een krokodilklem zodat we deze straks gemakkelijk kunnen bevestigen. In kontaktbus 'B2' stekenweeen snoertje metaan het uiteinde een meetpen. Voordat weons zojuist gebouwde apparaatje gaan gebruiken moeten wegoed in onzeoren knopen, datdeze laag-spanningzoeker geschikt is voorspanningenvan5tot maximaal 50volt,dusbeslistnietvoorde220voltnetspanning.

Afb. 1.3 Laagspanningzoeker

Gebruiksaanwijzinglaag-spanningzoeker:

UITLEZING MEETRESULTAAT

LED D1 rood

LEDD2 groen

uit gelijkspanning,—aan meetpen

gelijkspanning,+aanmeetpen wisselspanning

geenoftelagespanning aan

uit aan

aan aan

uit uit

Onderdelenlijst

B1 =kontaktbus(voormeetsnoermetkrokodilklem) B2 =kontaktbus(voormeetsnoermetmeetpen) D1 = LED(lichtgevendediode)rood

D2 = LED(lichtgevende diode)groen R1 =weerstand2200ohm,Vz watt kast =aluminiumkastje,AmrohtypeA 1

2. Eenvoudige voeding

■... BB

MINI VOEDING 6V

+

o

UIT

t

Zoals alles wat leeftvoedsel nodig heeftominlevente blijven,zoheefteen elektronisch apparaatstroom nodigom te kunnenfunktioneren.Natuurlijk is het mogelijk om deze stroom uit een batterij te betrekken, maarhet is dikwijls veel voordeligeren gemakkelijker om hiervoor het lichtnet te ge­

bruiken. We mogen echter niet zonder meer de 220 volt wisselspanning aansluiten op een apparaatdat is ontworpen voor bijvoorbeeld6of12volt gelijkspanning. Hiervoor hebben we een toestel nodig dat de netspanning omlaagtransformeertendezelagerespanningvervolgensgelijkricht.

De voedingwaarvan hetprincipeschemainfig.2.1 isgetekend,iseeninzijn soort erg eenvoudige voeding, samengesteld uit een minimum aan onder­

delen. Een direkt gevolg van deze eenvoud isdatde uitgangsspanning niet geschikt isomalsvoedingte dienen voorbepaalde apparaten zoalsverster­

kers, radio'sen kalkulatoren. Voordeze apparaten zal in hoofdstuk 19een regelbarevoedingworden beschreven. De voedingdiewenugaanmaken,is meergeschiktomschakelingenmetlampjes,relaisendergelijketevoeden.

Het eerste onderdeel dat we in het schema van fig. 2.1 tegenkomen isde zekering 'Z1\ Deze zekering, die ookwel smeltveiligheid wordt genoemd, dientterbeschermingvanzoweldemini-voedingalsvandeapparatendiewe erop aansluiten. Een te hoge stroom zal het draadje in de zekering doen

doorbranden waardoor deverbindingtussen hetlichtneten detransforma­

toralshetwarewordtuitgeschakeld.

De transformator 'Tr'heefttwee funkties. In deeersteplaatsisoleerthijde gevaarlijke netspanning van de laagspanningswikkeling en in de tweede plaats transformeerthij de220voltnaar6en 12volt.Omdatwebeidespan­

ningen die de transformator onslevert willengebruiken, is schakelaar 'S1' in de schakelingopgenomen. Metdeze schakelaar kunnenwe strakskiezen tussen 6 en 12 volt. Ookkunnenwe'S1'indemidden-oftussenstandscha­

kelen, in dezestand is de voedinguitgeschakeld. Hetvolgende onderdeelis de gelijkrichter 'D1'. Deze zorgtdatwisselspanning verandert ingelijkspan­

ning. Zoals we in hetprincipeschema kunnen zien,bestaat degelijkrichter uit vier met elkaar verbonden dioden. In de praktijk vinden wedeze vier dioden,onderdenaambruggelijkrichter,samengebrachtin éénhuisje.

&—EE3

Z1

220volt

Tr

ft

Fig.2.1 Schemaminivoeding

Hetlampje 'L1'aan heteindvandeschakeling,laatonsnietalleenwetenof devoeding aan of uitstaat, we kunnen hieraan ookzienofdevoeding6of 12 volt levert. Bij 6 voltzal hetlampje namelijk duidelijk minder fel bran­

dendanbij 12volt.

Nu we de onderdelen van de mini-voedingenigszins hebbenleren kennen, gaan we onzevoeding aande hand van de bouwtekeninginfig.2.2maken.

Voordat we degaten gaan boren, leggenwe eerstdeonderdelen los in het kastje, ongeveerzoalszestraksgemonteerd zullenworden.Nugaanwemet een potlood aangeven waardegaten in het kastje moetenwordengeboord.

Hierbij letten we eropdat deverschillendeonderdelenelkaarnietindeweg zitten.

Aan de achterzijdevan het kastje komen twee gaten,éénvoordezekering- houder en één bestemd voor een rubbertule, waardoorwestrakshet net- snoer naar buiten kunnen voeren. Op de bodem van het kastje wordtde transformator gemonteerd en,zoalsdefotolaatzien,eenkroonsteentjeom het netsnoer aan tesluiten. In defrontplaatwordentenslottedegatenaan­

gebracht voor de schakelaar, de lamphouder en de twee kontaktbussen.

Nadat weonservan overtuigd hebben datalleonderdelen goedpassen,kan hetkastje worden afgewerktmet een kwastje verf,een spuitbus lak ofmet plakplastic. De laatste methode heeft onze voorkeur omdat plakplastic kleine oneffenheden wegwerkt en omdatwe na hetaanbrengen ervan niet

hoeven te wachten tot hetdroogis,maardirektverderkunnenmetbijvoor­

beeld het aanbrengenvan de tekst. De frontplaatkunnen weeenprofessio­

neeluiterlijkgevendoorermetwrijfletterstekstopaantebrengen.

Wrijfletterszijn in allerlei maten entypenin onderanderewarenhuizenver­

krijgbaar. Omtevoorkomen datde lettersbeschadigen ishetwelnodigdat ze worden beschermd door de transparante lak of door transparant plak- plastic.

Fig.2.2 Bouwtekeningminivoeding

Onderdelenlijst

B1 =kontaktbuszwart(—) B2 = kontaktbusrood (+),

D1 =bruggelijkrichter25volt,0,5amp. (Amrohtype110A1) L1 =sïgnaallamphoudermetlampje12volt

S1 = omschakelaarenkelpoligmetmiddenstand

Tr = transformator220V:6en 12V250mA (AmrohtypeP254) Z1 =zekeringhoudermetglaszekering250mA

kroonsteentje,netsnoerensteker kastje (AmrohtypeB3)

14

Nu zijn we dan eindelijk zover, dat de onderdelen definitief in het kastje kunnen worden gemonteerd. Hetisergbelangrijk datde moeren waarmee de onderdelenworden vastgezetgoedwordenaangedraaid. Laterishetvaak ergmoeilijkomlosgeraaktemoerenmeteensleutel oftangtebereiken.

De bouwtekening laatduidelijk zien hoe de aansluitdraden op de zekering- houder en de transformator worden aangesloten. Omdat deze draden be­

stemd zijn voor de 220 volt netspanning, mogen ze niet te dun zijn en moetendezeaansluitdraden eengoedeisolatiehebben.

Detaillichtnetaansluiting Afb.2.3

Afb.2.4 Minivoeding

Om devoeding extra veiligte maken ishetraadzaamom hetmetalenkastje te aarden.Wehebben hiervoornodig een stekermet randaardeeneendrie- aderigsnoer. Deaarddraadvanhetsnoer, meestalgeel-groengekleurd,wordt met het kastje verbonden door hem onder de bevestigingsschroef van de transformatorteklemmen. Deoverigeverbindingenkunnenmetnormaalge­

ïsoleerd montagedraad worden aangebracht. De plus-enminaansluitingvan de bruggelijkrichter worden rechtstreeks op de kontaktbussen gesoldeerd.

De aansluitingkomtaandezwartekontaktbusB1 ende aansluiting aande rode kontaktbus B2. Alsalleverbindingen zijnaangebracht,gaanwe de schakeling eerstkontroleren, pas alsweervan overtuigd zijndatallever­

bindingen volgens de bouwtekening zijn aangebracht en de soldeerpunten vastzitten, kunnen wede steker in een kontaktdoos steken. Voordatwede voeding gaan gebruiken, kan de spanning op de kontaktbussen nog even worden gekontroleerdmet de laag-spanningzoekeruithetvorigehoofdstuk.

16

3, Oproepsysteem

OPROEP---- o

In fig. 3.1 is het principeschema getekendvan een simpel oproepsysteem, bestaande uit twee posten die door een twee-aderig snoermet elkaarzijn verbonden. Vanuit beide posten kunnen signalenwordenverzondenenont­

vangen. Hiertoe iselkepostvoorzienvaneendruksschakelaar(S)eneensig- naallampje(L).

^5F

Fig.3.1 Schemaoproepsysteem

Ook zijn enkeledioden in de schakeling opgenomen. D2 en D4zorgen dat de inkomendeenuitgaandesignalenvanelkaargescheidenblijven.Zozal L2 uitsluitend oplichten alsS1 wordtingedruktterwijl L1 oplichtalsS2wordt ingedrukt. Dedioden D1 en D3 beveiligen de schakelingtegen kortsluiting die zondertoepassingvan deze diodenzou ontstaan,alsbeidedrukschake- laarstegelijkertijdingedruktworden.

Door een bepaalde kodering te gebruiken, kunnen tussen de twee posten berichten worden uitgewisseld. Het is bijvoorbeeld mogelijk om vader,die in de schuur zit te knutselen,te latenweten dat de koffie klaaris, of om zoonlief in zijnstudeerkamermee te delen dathet eten op tafel staat.Een dergelijke boodschap kan worden overgebracht door middel van een een­

voudige kode, zo kan bijvoorbeeld worden afgesproken: één signaal bete­

kent 'naar de woonkamer komen'. De ontvanger van dit bericht kan vervolgens door twee signalen te geven latenweten dat hetbericht isont­

vangenen begrepen. Vooruitgebreidere berichten isnatuurlijkeen meerin­

gewikkelde koderingnoodzakelijk.Wekunneneventueeldesignalensplitsen in twee soorten, namelijk korte en langesignalen ofwel punten en strepen.

De kombinaties die hiermee mogelijkzijn,laatonsonderstaande tabel van morsetekenszien:

MORSETEKENS

s 2 a .—

b -... k 3

I

t

4 c u

d m v 5

6 ? ..-

n w

e .

x 7 o

8 ^u

P y

g

9 () h ....

i ..

q z

o

i r

beginteken sluitteken

scheidingsteken —...—

begrepen wachten vergissing

Evenals bij de mini-voeding, wordt ook bij dit oproepsysteem gebruik gemaaktvaneen transformatorom van de 220volt netspanning 12 voltte maken. Ook nuwilikeropwijzen,datdedradendiedenetspanningvoeren voldoende geïsoleerd moeten zijn en dat de verbindingen goed moeten wordengesoldeerd.

De transformatorkan opdebodemvanhetkastjewordenvastgezet,evenals een kroonsteentje bestemd voor aansluitingvan het netsnoer. Op defoto kunnen we zien hoede drukschakelaaren hetsignaallampje zijn geplaatst.

In beide kastjeskanvervolgenseentwee-deligkroonsteentjewordengemon­

teerd waaropwe straks hetverbindingssnoer tussende posten kunnen aan­

sluiten.Hetbedradenvandehoofd-enbijpostzal geenproblemenopleveren mitsalle verbindingen volgens de bouwtekening in fig. 3.2worden aange­

bracht.Alleen demontage van de dioden verdient specialeaandacht. Gelet moet namelijk worden op de polariteit, deze isaangegevendoor een witte ringomdediode,zoalsweookindebouwtekeningkunnenzien.

Fig.3.2 Bouwtekening oproepsysteem

SI

HOOFDPOST

Dl

!?n

S2

BIJPOST

Onderdelenlijst hoofdpost

D1-2 = 2X diode1N4002

L1 = signaallamphoudermetlampje12volt S1 = drukschakelaar-maakkontakt

Tr = transformator220 : 12volt,0,25Amp.(AmrohtypeP254) 1 kastje (Amrohtype331)

1 tule,kroonsteentje,netsnoerensteker

1 tweedeligkroonsteentjet.b.v.verbindingssnoer bijpost'

D3-4 =2X diode1N4002

L2 =signaallamphoudermetlampje12volt S2 =drukschakelaar-maakkontakt

1 kastje(AmrohtypeA 1)

1tweedeligkroonsteentjet.b.v.verbindingssnoer

Afb.3.3 Oproepsysteem

4. Alormcentrole

ALARM CENTRALE

o.'q

UIT

m r, m 5

•^3

Een installatie die ons waarschuwt wanneer onbevoegde personen onze woningtrachten binnente dringen, is zekergeenoverbodigeluxe.Erwordt immersregelmatig inde krantenmeldinggemaaktvaninbrakenenonnodige vernielingen. Nietalleen winkels en bedrijvenzijn hiervan de dupe, ook de partikuliere woning behoort tot het werkterrein van inbrekers. Dikwijls blijkt dat algemene preventieve maatregelen, zoals het goed sluiten van deuren en ramen, onvoldoende beschermend zijn, er moetmeer gebeuren om de ongewenste bezoekers uit ons huis te houden. Een goed middel hiertoe is een alarminstallatiedie in geval van onraaddeinbrekersafschrikt en debewonersofomwonendewaarschuwt.

Om een huis te beveiligen is het in eersteinstantienodigdatdedaarvoorin aanmerking komendedeuren en ramenvaneen melderwordenvoorzien.De funktie van een alarmmelder is: het openen van een deur of raam om te zetten in eenschakelendkontakt,waardooraandealarmcentraleeenseintje wordt gegeven als er onraad dreigt. Erg geschikt om als alarmmelder te worden toegepast, is de zogenaamde glas- of reedschakelaar. Dit is een schakelkontaktondergebrachtineenglazenhuisje.Zo'nschakelkontakt,dat normaal is geopend, kanalleenworden geslotendooreen magnetisch veld.

Veel problemen kanhetnietopleverenombijvoorbeeldindedeureenklein magneetjete plaatsen en in de deurposteenglasschakelaartemonteren.Bij

21

montage dientwel gelet teworden opde afstand tussen de magneeten de glasschakelaar.

Alsde deur gesloten is, moet namelijk een minimumafstand aanwezig zijn om het schakelkontakt te doen sluiten. Natuurlijk mogen ook andere schakelaarsals alarmmelderworden gebruikt. In principe iselkelementdat een kontakt maakt of verbreekt toepasbaar. Zo is het ook mogelijk een thermostaat in de serie melders op te nemen, dan zal de alarminstallatie tevensals brandmelderdienstdoen.Dewijzewaaropwe straksdealarmmel- dersopdecentralegaanaansluiten,wordtinfig.4.6aangegeven.

De alarmcentrale heeft twee belangrijke funkties. In deeerste plaats moet hij, zodraéénvandemeldersonraadmeldt,eentoeterofsireneinschakelen en daarnaast moetdealarmcentrale een eenmaal ingeschakeld alarm intakt houden. Alsbijvoorbeeldhetalarmwordtgeaktiveerd doordatereendeuris geopend, moet dit alarm ingeschakeld blijven ook al wordtde betreffende deurweer gesloten. Het schemavan eenalarmcentraledieaandezojuistge­

steldeeisenvoldoet,isinfig.4.1 getekend.

1 I

Fig.4.1 Schemaalarmcentrale

De thyristor (Th),hetbelangrijkste onderdeel inditschema,doetdienstals elektronische schakelaar. In rusttoestand laat hij geen stroomdoor, pas als op de gate-aansluiting (g) een positievespanning wordt aangesloten,zal de thyristorgaangeleidenenindezetoestandblijven,ookalwordtdepositieve spanning vande gateweggenomen. Meteendrietalweerstandeniseenzoge­

naamdespanningsdelergemaakt,dieervoorzorgtdatdegateinrusttoestand niet meer dan 0,5 volt krijgt. Deze spanning istelaag omdethyrsitor te doen geleiden.Zodra echtereen alarmmeldingbinnenkomt, doordatB1-B2 wordtoverbrugd ofB3-B4 wordtonderbroken, raaktde spanningsdeler uit

balanswaardoordegateeenhogerespanningkrijgt. Hetgevolghiervanisdat de thyristor gaat geleiden zodat het relais (Ry) inschakelt. Met de reset- schakelaar S2 kan hetcircuitworden onderbroken. Alleenhierdoorzal de thyristor in zijn normale, niet-geleidende, toestand terugkeren. Het indrukkenvan S2heefttevenstotgevolgdatdeschakelingweerparaatstaat voor eenvolgend alarm. Om de installatie regelmatig opeengoedewerking te kunnen kontroleren, is drukschakelaar S1 in het schema opgenomen.

Doordezeschakelaarintedrukkenwordtnamelijkeenalarmmeldinggeïmi­

teerd.

Tijdens het bouwen van dealarmcentrale zullen we kennis maken meteen meer 'elektronische' wijze van monteren;wegaan namelijk gebruik maken van een universeel montage bordje of, zoals we dat met een term uit de elektronikanoemen: eenuniverseel printplaatje.Debouwtekeninginfig.4.2 laatzien datdeweerstandenen dethyristoropzo'nprintplaatjezijngemon­

teerd.

+|®

Relais BI U

B2 I

B5 B6

^=bevestigingsgat3.2mm

®=onderbrekingkoperbaan

—*=richtingkoperbanen

-ÜH}

Fig.4.2 Bouwtekeningalarmcentrale

Deze printplaatjes zijn in de elektronika-onderdelenhandel in bepaaldeaf­

metingen verkrijgbaar. Aangezien we voor dealarmcentrale slechts een ge­

deelte van zo'n plaatje nodig hebben, gaan wehem eerst op maat maken.

Aan de hand van de bouwtekening4.2 kunnen deafmetingen wordenbe­

paald door het aantal gaatjes te tellen. De richtingwaarindekoperbanen

moeten lopen mogenwe hierbij nietvergeten. Het opmaatmakengaatvrij eenvoudig als we de printplaat aan beide zijden met een scherp mes insnijden. De print kan dan namelijk gemakkelijk op de ontstane snijlijn worden gebroken. Op deplaats die in de bouwtekeningis aangegeven,kan nu hetbevestigingsgatworden geboord endeonderbrekinginde koperbaan wordenaangebracht.

Onderdelenlijst

=4kontaktbussen (t.b.v.alarmmelders)

=2kontaktbussen (t.b.v.signaalgever)

=weerstand470ohm,'A watt

=weerstand5,6 k.ohm,'A watt

= weerstand470ohm,A watt

= weerstand1 k.ohm,'Awatt

= drukschakelaar,verbreekkontakt

=drukschakelaar,verbreekkontakt

= relais 12volt

=thyristor50volt, 1 A(b.v.typeTD501 ofTIC45) 1 tule+tweedelig kroonsteentjet.b.v.voedingssnoer gedeeltevan AmrohVeroboardprintplaat

1 kast(Amrohtype B3) B1-4

B5-6 R1 R2 R3 R4 S1 S2 Ry Th

Pasnugaanwedeonderdelenmonterendoordeaansluitdraadjesaandeniet verkoperde zijde van de printplaat door de juistegaatjes te stekenen een weinigom te buigen. Ookde doorverbindingtussen deweerstandR2ende thyristor brengen we opdeze wijzeaan, waarnawe aande achterzijdevan de printde aansluitdradenopde koperbanenvastsolderenenzokortmoge­

lijk afknippen.Tenslottesolderenwenogdezogenaamdeprintsoldeerlippen op die plaatsen waar straksdeaansluitdradenkomen. De printplaat,die er nu uit zal zien als afb. 4.4, leggen we even terzijde om onze aandachtte verplaatsen naar het kastje. Nadat we ons ervan overtuigd hebben dat de onderdelen elkaar niet in dewegzitten,kunnenweaandevoorkantvanhet kastjedemontagegatenboren.

Hierna schroeven we de kontaktbussen en de schakelaarsop defrontplaat zodat we kunnen zien welke ruimte vrij isom de resterende onderdelen te plaatsen. Zoals afb. 4.5 aangeeft, kan de printplaat op de achterwand wordengeschroefd.

Dit doen we met behulp van een afstandbusje vanca 5 mm lengteom er zeker van te zijn dattussen de achterzijdevan de printen het kastje geen sluiting ontstaat. Hetrelaiskanvervolgensmeteenbeugeltjeofgewoonmet

Afb.4.3 Glasschakelaar

4-magneet Printplaatvoorzien

vanonderdelen

1

Alarmcentrale

watlijm op de bodem van hetkastjewordenvastgezet.Tenslottemonteren we nog een tule en een kroonsteentje omstraks devoedingskabel doorte voeren en aan tesluiten.Alsweerzekervanzijndatalleonderdelen passen, gaan we ze demonteren zodatwe het kastje metverfofplakplastickunnen afwerken en er metwrijflettersdetekstopaankunnenbrengen.Hiernakan alles definitief gemonteerd en aangesloten worden waarbij we voorde be­

dradingtussen printplaatenandereonderdelen fig.4.2 kunnen raadplegen.

De voeding die de alarmcentrale nodig heeft, kan uit een 9 volt batterij worden betrokken, maarook de mini-voeding uithoofdstuk2kanalsener­

giebron worden gebruikt. Bij hetaansluitenvandespanningweleven oplet­

tendatdeplusenminnietverwisseldworden.

Na tussen de kontaktbussen B3 en B4 een overbruggingte hebben aange­

bracht, kan de alarmcentrale getest worden. Het relais zal nu op drie manieren kunnen worden ingeschakeld. Indeeersteplaatsdoordetestscha- kelaar in tedrukken, in de tweede plaatsdoorde kontaktbussen B1 en B2 te overbruggen en in de derde plaats door deverbinding tussen B3 en B4 weg te nemen. Het relais kan telkens weer worden uitgeschakelddoorde reset-schakelaarS2in tedrukken.

ALARMMELOERS

>B1

vS

>83

ALARM­

CENTRALE

>B‘

Fig.4.6 Aansluitschemaalarmcentrale

5.

| ï i IÊ I § I d

SIRENE

f)

( )

t

De elektronische sirene, die in dit hoofdstukwordt besproken,iseigenlijk ontworpenomalssignaalgevertedienenvoordealarmcentraleuithetvorige.

Hetisechterookbestmogelijk omdezeherriemakeralsdeurbeltegebruiken ofalshulpjeindediscobar,bijvoorbeeldteraankondigingvanalarmschijven.

Zo zijn er nogwel enkele toepassingen te bedenken voordit apparaat, dat instaatisdoordringendeenalarmerendegeluidenteproduceren.

De twee transistoren T1 enT2, diewe tegenkomen in het in fig. 5.1 gete­

kende schema,vormenhethartvandesirene;tezamenmetweerstandR3en de kondensatoren C2 en C3 wekken ze een wisselspanning op. Het bij­

zondere aan deze wisselspanningopwekker, die met een elektronika term 'oscillator' wordt genoemd is,datdefrequentieveranderdkanwordendoor de spanning op de basis van transistor T1 teveranderen. Dezebasis isvia weerstand R2 op een elektrolytische kondensator aangesloten. Zo'n kon- densator, beter bekend onder de naam 'elko', kunnen we enigszinsverge­

lijken met een akku. In de elko kan namelijk een klein beetje elektrische energie worden opgeslagen die dan opeen latertijdstipweer gebruikt kan worden. Doornu schakelaarS1 tesluiten,zaldeelkoC1 zichviaweerstand

R1 langzaamopladen;de spanning aan de pluszijde vandeelkowordthier­

doorlangzaam hoger. Een logisch gevolg hiervan is, datvia R2ookdebasis van transistorT1 een langzaam hogerwordendespanningkrijgtaangeboden waardoordefrequentieeveneenslangzaamzalstijgen.Zodrawedrukschake- laar S1 loslaten, wordt de elkoniet langeropgeladen met als gevolg dathij zich via weerstand R4 geleidelijk zal ontladen waardoorook de frequentie van deoscillator langzaam lager zal worden. Doortenslotteeen luidspreker via C4 op de oscillatoraan te sluiten,wordt devoortdurend veranderende frequentieomgezetineenvoortdurendveranderendehoorbaretoon.

ft

f-J I S,

TESTI

C3

"iHcïl

ï

C!

o

O»

(L

'R4 t=ïa TR2 Tl

LS

Fig.5.1 Schemasirene

Eenwelkome bijkomstigheidvandeze schakelingis, dat hij zichzelf alshet ware uitschakelt. Zodranamelijkde elko C1 isontladen,stoptdeoscillator waardoor hij geen stroom meer verbruikt,als we tenminstehet kleine lek­

stroompje van 6 micro-ampère ofwel 0,000.006 ampère nietmeerekenen.

Aangezien de sirenetijdensbedrijfslechts 10milli-ampèreverbruikt,kande schakeling heel goed door een 9 volt batterijtje worden gevoed. Ook de mini-voedingvan hoofdstuk 2 kan alsenergie-bronwordenaangewend.Het is dan wel noodzakelijk dat we de spanning afvlakken. Dit afvlakken, of meer gelijkmaken vande spanning,doen wedoortussendeplusendemin eenelko van tenminste 500 (micro-farad) te monteren;hierbij komtde plusvandeelkoaandeplusvandevoedingsspanning.

Zoals de afbeeldingen laten zien,isde sireneuitgevoerd mettweekontakt- busjes. Hierop kanextern een schakelaarworden aangesloten zoalsbijvoor­

beeld dealarmcentraleofeendeurbelschakelaar. DedrukschakelaarS1 blijft dandienstdoenalstestschakelaar.

Nadat het universeleprintplaatjevolgens fig. 5.2opmaatisgemaaktenvan bevestigingsgaten en onderbrekingen is voorzien, gaan we de onderdelen monteren.

Hetbouwschema in fig. 5.2 geeftaan waarenhoedeonderdelenkomenen ook waar de doorverbindingen op de print moeten worden aangebracht.

28

g

®bevestigingsgot 3.2mm.

®onderbrekingkoperbaan richtingkoperbanen Fig.5.2 Bouwtekeningsirene

Onderdelenlijst

B1-2= 2kontaktbussen t.b.v.externeschakelaar C1 =elko 100/jF,25volt

C2 =kondensator10nF (=0,01/iF) C3 = kondensator150nF (=0,15juF) C4 = elko 100/iF,25volt

LS = luidspreker8ohm,kleinmodel R1 =weerstand39k.ohm,'Awatt R2 =weerstand39k.ohm,'Awatt R3 =weerstand470ohm,'Awatt R4 =weerstand330k.ohm,'Awatt S1 =drukschakelaar-maakkontakt T1 =transistorBC 107

T2 =transistorBC 177

gedeeltevanAmrohVeroboardprintplaat 1 kastje,AmrohtypeB3

Alleenbijtoepassingbatterij-voeding

1 knoopaansluitingvoor9voltbatterij 1 batterij 9volt

Alleenbijtoepassingmini-voeding

1 tweedeligkroontsteentje+tulet.b.v.voedingssnoer 1 elko500/lzF,25volt(zietekst)

I

29

!

Als eerste monteren we deze doorverbindingen omdat het later, als de andere onderdelenopdeprintzijngemonteerd,ergmoeilijk kanwordenom ze aan te brengen. Voor de kortedoorverbindingen mag gewoon ongeïso­

leerd montagedraadworden gebruikt;delangeredoorverbinding,dievanT1 naarT2,moetechterwelgeïsoleerdzijn.Vervolgenskunnendeweerstanden worden gemonteerd en hierna zijn de transistoren aan de beurt. Bij het monteren vande transistoren moetervoorworden gezorgd,datdeaansluit- draadjes exact zo worden geplaatst als in de bouwtekeningis aangegeven.

Hetverwisselen vantransistoraansluitingenzaldeschakelingzekernietdoen werken en kan er zelfs de oorzaak van zijn datdeze gevoelige onderdelen defekt raken. Ook hetsolderenaantransistorenverdientenigeaandacht;dit moet namelijk zo snel mogelijk gebeuren om oververhitting tevoorkomen.

De laatste onderdelen die we gaan monteren zijn de vier kondensatoren.

Ook hiermoeten we oplettendatdeelko'sC1 enC4wordengeplaatstzoals de montagetekening aangeeft: dusdeplus,dieveelalisaangegevendooreen ril inhethuis,aandegoedezijde.Opdeplaatswaarstraksdeaansluitdraden komen, solderen we tenslotte nog print-soldeerlippen waarmee de print- plaatvoor de sireneis voltooid. Afb.5.3 kanwordengeraadpleegdomvoor deprintendeandereonderdelen eenplaatstevinden inhetkastje.

Voor de luidspreker, die tegen de bovenzijde van het kastje kan worden gelijmd, is het nodig dateen aantal gaatjes wordengeboord om hetgeluid doorte laten. Deze gaatjes kunnen netjesop afstand worden geboorddoor

Afb.5.3 Sirene

i

een stukje universele printplaat als boormal te gebruiken. Hiertoe plakken we de printplaat met plakband vast op de plaats waar de gaatjesmoeten komen. Vervolgens boren we de nodige gaatjes door met een boortjevan 1 mm. Later kunnen deze gaatjeseventueel meteen groter boortjeworden opgeboord. Nadathet kastje isgeboorden afgewerkt, monteren we dever­

schillende onderdelen. Hierbij moetervooral opgeletwordendatdeonder­

zijde van de printplaat geen sluiting maaktmethet metalen kastje. Nadat tenslotte de bedrading is aangebracht, kunnen we de batterij of de mini- voeding aansluiten. Ditmogen weechter pas doenals weer zekervan zijn dat de bedrading goed is aangebracht en de plus en min draad van de voedingnietzijnverwisseld!

6. Lichtnet-uitvaHndikator

LICHTNET yjxt INDIKATOR

220V ALARM

(

De tijdspeelt in ons leven eenergbelangrijkerol.Alinheteerstelevensjaar is het de klok die bepaald wanneer we onze melk krijgen. Naarmate we ouder worden gaat deze klok een steeds grotere rol spelen. Of hetnu de school betreft, het werk of een afspraak, telkens is het nodigdat weeen klokraadplegen. Nieuwetechnieken worden daarom regelmatig aangewend om uurwerken nauwkeuriger tedoen werken. Eénvan dieverbeteringen is de vervangingvande opwindbare veer dooreen elektrisch aandrijfsysteem.

Hierdoor ishet regelmatig opwinden komen te vervallen. Immers een elek­

trischeklok geeftdag in dag uitdejuiste tijd aan,zolanger tenminste een toevoer isvan elektrischestroom.Bij eenonderbrekingvandestroom,door bijvoorbeeld een storing of gewoon omdatwegenswerkzaamheden aan de elektrische installatie een zekering is losgedraaid, zullen de meeste elek­

trischeklokken onmidellijk stilstaan. Hetuurwerkzalpasdanweeropgang komen als de de elektrischestroom wordt ingeschakeld,detijd echterdie het uurwerk dan aangeeft,zal niet meer overeenstemmenmetdewerkelijk­

heid.

Natuurlijk isditvrij eenvoudig teverhelpen door hetuurwerk opde juiste tijdintestellen.Demogelijkheidbestaatechterdatweditvergetenenhetis

ook niet ondenkbaar dat een tijdelijke stroomonderbreking onopgemerkt aan ons voorbijgaat. Om in deze situatietoch attent tewordengemaaktop het feit dat de aangegeven tijd nietkorrektis,hebbenwe een toestel ont­

worpen dat het lichtnet kontinu bewaakt en een eventuele onderbreking doormiddelvanlichtsignalenzichtbaarmaakt.

Fig.6.1 toontonshetprincipeschemavandelichtnet-uitvalindikator. Hierin herkennen we de transformatordie220 volt netjesomvormt naar 12 volt.

Diode D1 zorgt vervolgens voor de gelijkrichting van de spanning. Met één diode krijgen we weliswaar eenerg slechtegelijkspanning, maardat is ruim voldoendeomdezeschakelinggoedtelatenfunktioneren.Detweesig- naallampjes L1 en L2 geven ons straksinformatie over de toestandvanhet lichtnet. Zo zal L1 altijdzwak,dusniethinderlijk,oplichtenalsde220volt aanwezigis.L2daarentegenzal feloplichten,echteralleenalsnaeenstroom­

onderbrekingdespanningweerwordtingeschakeld.

fct-r

<B1

n

Fig.6.1 Schemalichtnet-uitzal-indikator

Hetelektronisch geheugen vandeschakeling isdethyristorTh welke door de gate-aansluiting (g) wordtgestuurd. Dezegateisverbondenmeteenelek­

tronisch netwerk bestaande uit twee weerstanden en een elektrolytische kondensator. Zolang de netspanningaanwezig blijft,wordtde spanningdie de gate krijgt aangeboden bepaald doordeweerstanden R1 en R2. Minder dan 1 volt bedraagtdezespanningen datis ruimvoldoendeomtevoorko­

men datde thyristorgaat geleiden. Zodra nu het lichtnet na eenonderbre­

kingweerwordt ingeschakeld komtde elkoC1 inaktie,hijgaatzichname­

lijkvia R2opladen,ditheefttotgevolgdatdespanningopdegategedurende een korte tijd zo hoog wordtdat dethyristorgaatgeleidenen dus L2 zal gaan branden. Om eventueel een relais (elektrisch gestuurde schakelaar) ofeen zoemeropdeschakelingtekunnenaansluiten,zijndekontaktbussen B1 en B2toegevoegd. Op dezekontaktbussen komtalleenspanning als L2 brandt,dusnadateenstroomonderbrekingisopgeheven.Doordereset-scha- kelaar S1 gedurende enkele seconden in te drukken,zal delichtnet-uitval­

indikatorweer in zijn oorspronkelijketoestandterugkeren.

In onderstaande tabel gevennog eveneenoverzichtvan debetekenisvande lampjesL1en L2.

L1 L2 betekenis

rood groen

Niets aande hand,netspanning isaanwezigennietuit­

gevallengeweest.

uit aan

Lichtnetismomenteeluitgevallen.

uit uit

Lichtnetisaanwezig,hij isechteruitgevallengeweest!

aan aan

Slechtseenheelkleingedeeltevaneenuniverseel printplaatjeisnodigomde de onderdelen voordeze schakelingtemonteren. Nadathetplaatjeopmaat is gemaakt en het bevestigingsgat is geboord, gaan we het aan dit gat grenzendekoperzodanigwegkrabben,dathetafstandsbusjestraksgeen kon- taktmaaktmet dekoperbanen. Alswehiernadeonderdelengaanplaatsen, raadplegen we de bouwtekening in fig. 6.2voordejuiste montagerichting vande diode,deelko endethyristor.Aangezienderuimteinhetkastjebe­

perkt is, verdient het aanbevelingalvorensde montagegaten te boreneerst te kijken ofde onderdelen envooraldetransformator,elkaarnietindeweg zitten.

SI B2 BI

trafo

11

L2 L1

®=bevestigingsgat 3.2mm.

=richtingkoperbanen Fig.6.2 Bouwtekeninglichtnet-uitval-indikator

Hetfeitdatdeze schakelingdirekt uit het lichtnetwordtgevoed betekent, datwe weer de nodige aandachtmoeten schenkenaan een goedeenveilige netaansluiting, zoals bijvoorbeeld in afb. 2.3 isaangegeven. Na montage en aansluiten van de onderdelen lopen wenog evenalleverbindingennaomte kontrolerenof alleswel opdejuisteplaatszit.Pasnustekenwedestekerin een kontaktdoos, als de schakeling goed werkt, zullen beide lampjes op­

lichten. Doorde reset-schakelaarin te drukkenzal L2uitgaan,delichtnet- uitval-indikatorstaatnuparaatomzijn kontrolerendefunktieuitteoefenen.

Onderdelenlijst

B1-2=2kontaktbussen C1 =elko100/iF,25volt D1 =diode 1N4002

L1 =signaallamphoudermetlampje24volt (groenelens) L2 =signaallamphoudermetlampje 12volt (rodelens) R1 =weerstand470k.ohm,Yz watt

R2 =weerstand2,7 k.ohm,Yz watt S1 =drukschakelaar,verbreekkontakt

Th =thyristor25volt,0,5 ampère (b.v.typeTD501 ofTIC45) Tr =transformator220:12V,0,25A (b.v.Amrohtype P254)

gedeeltevanAmroh Veroboardprintplaat

1 kastjeAmrohtypeB3-1 tule,kroonstrip.netsnoerensteker

Afb.6.3 Lichtnet-uitval-indikator

7 Noodverlichting

\

NOODVERLICHTING

ï

Ondankshetfeit dat devoorziening van elektrischeenergie in onslandaan bijzonder strenge eisen voldoet, bestaater toch altijd een mogelijkheid dat de netspanning opeen onverwachtmomentwegvalt.Storingindeelektrici­

teitscentrale of een defekte zekeringbij ons in huis kan er de oorzaak van zijn dat we in het donker tastend op zoek moeten naar kaarsen ofzeke­

ringen. Een dergelijk ongemak isenigszinstebeperken doorop een strate­

gisch punt inhuiseenzogenaamdenoodverlichtingaantebrengen.Denaam geeftal aan dat dittoestel defunktieheeftomin gevalvannoodeenbeetje licht in de duisterniste brengen. Hettoestel datindithoofdstukwordtbe­

schreven, iszo'n noodverlichtingdie in aktie komtzodra het lichtnetweg­

valt.Om de batterijen diehet noodlichtvanstroom voorzien,nietonnodig te verspillen,bepaalt dittoestel tevens ofhetwel donker genoeg is omhet noodlichttedoenontsteken.

De eersteonderdelen diewetegenkomeninhetinfig.7.1 getekende schema zijn de inmiddels welbekende transformatoren bruggelijkrichter. Tezamen met het relais 'Ry' bewakenzevoortdurend het lichtnet. Het relais, ofwel een elektromagnetischeschakelaar, isvoorzienvan één of meeromschakel-

kontakten. De stand hiervan wordtbepaalddoor hetfeitofer wel ofgeen spanning op de relaisspoel aanwezig is. In een principeschemawordendeze kontakten altijd in deruststand getekend,datwil zeggenindiestandwaar­

bij er geen spanning op de relaisspoel aanwezigis.Zodradenetspanningop de transformator wordt aangesloten, zal een door 'D1' gelijkgerichte span­

ning het relais doen aanspreken met als gevolg dat de batterij 'B1'wordt uitgeschakeld. Pas alsde energievoorzieninghet laatafweten,valthetrelais terug in de ruststandwaardoorhet elektronische gedeelte van de noodver­

lichting op de batterijspanning wordt aangesloten. Met behulp van een lichtgevoeligeweerstand,indepraktijkLDRgenoemd,wordthetomgevings­

licht gemeten en aan een uit twee transistoren bestaande elektronische schakelaartoegevoerd.

[ }-

Ry

Fig.7.1 Schemanoodverlichting

Transistoren kunnen in tweehoofdgroepenwordenonderverdeeld,namelijk in PNP-transistoren en NPN-transistoren.T1 is een PNP-transistor. Globaal kan gesteldwordendatdezetransistorgaatgeleidenzodradebasiseennega­

tieve spanning krijgtaangeboden.T2iseenNPN-transistor,dezekunnenwe latengeleidendooropdebasiseenpositievespanningaantebrengen.

Gewapend met deze summiere transistorkennis isdewerkingvan de licht- donkerschakelaar te verklaren. De weerstandswaarde of ohmse weerstand van een LDR wordt bepaald door de hoeveelheid licht die op de LDR schijnt. Zo zal een toename van de licht-intensiteit de ohmse weerstand kleiner doen worden. Al een weinigomgevingslichtzaldeohmseweerstand van de LDR R1 kleiner maken dan de 470 k.ohm van R2. Ditheefttot gevolg dat de basis vanT1 een meer positievespanningkrijgtaangeboden.

Deze PNP-transistor zal dus niet geleiden. Omdat transistor T2 hierdoor geen positievespanning opdebasis krijgt,zalookdezenietgeleiden.Zodra hetechterdonkerwordt,zaldeohmseweerstandvandeLDRhogerworden.

Bij voldoende duisternis zelfszo hoogdatde spanningopde basisvanT1 meer negatief wordt, hetgeen betekent dat deze transistor gaat geleiden.

Door deze geleiding wordt de spanning op de basis van T2 meer positief

zodat ook deze transistor zal gaan geleidenmet als uiteindelijk gevolg dat de noodlamp gaatbranden. Zowel doorhetweer inschakelen vanhetlicht- net als door het lichter worden van de omgeving, zal de noodverlichting zichzelfweeruitschakelen.

De bouwtekeninginfig.7.2laatziendaternogal watonderdelenbuitenhet universeleprintplaatjevallen.

Alleendeweerstanden,transistorenendebruggelijkrichterkunnenweopde printplaatmonteren,echter nadat we deop detekening aangegevenonder­

brekingenenhet montagegat hebben aangebracht. Detwee wisselspanning- aansluitingenvan D1 zijn opdetekening nietzichtbaar. Dezezijnnamelijk recht onder het diodehuisje door de korresponderende gaatjes gestoken.

Eventueel kan ookhet relaisopde printplaatworden gemonteerddoorde twee spoelaansluitingen rechtstreeks op de printplaatte solderen. Voorde overige onderdelen moetelders in hetkastje eenplaatswordengezocht.Zo kunnen de transformator en de batterijhouder op de kastbodem worden gemonteerd. De batterijhoudervoorvier VAvoltbatterijenkunnenwekant en klaarkopen.HetisechterookmogelijkomvaneenVeroboardprintplaat en enkele paperclipsenzelfeen batterijhouder te maken. Fig. 7.4 laatzien hoe de print bewerktmoet worden enwaardevan paperclipsen gemaakte beugeltjesgesoldeerddienenteworden.

i

. i

BATTERIJ BATTERIJ BATTERIJ

1 'r[J

[ 1.5VOLT f

BATTERIJ

f

1.5VOLT 1.5VOLT 1.5VOLT

R1

*==<R? >=»

• «CEO

' '9' Jr

° • 0 Q#

SI

:: ’JE ^m

®=bevestigingsgat3.2mm.

0=onderbrekingkoperbaan T =richtingkoperbonen 12V

LI

220V Fig.7.2 Bouwtekeningnoodverlichting

Onderdelenlijst

B1 =4batterijen V/2volt,modelengelsestaaf

1 batterijhoudervoor4X engelsestaafof1 Veroboard printplaat (zietekst)

D1 = bruggelijkrichter25volt,250milli-ampère

L1 = gloeilampje6volt,50milli-ampèreof300milli-watt R1 = LDR(lichtgevoeligeweerstand)

R2 =weerstand470k.ohm,V2 watt R3 =weerstand 1 M.ohm,V2watt R4 =weerstand470ohm,V2 watt Ry = relais 12volt

S1 =drukschakelaar,verbreekkontakt T1 =transistorBC177

T2 = transistor2N1613

Tr = transformator220 : 12volt,250milli-ampère (AmrohtypeP254) gedeeltevanAmrohVeroboardprintplaat

tulen,kroonsteentje,netsnoerensteker kast,Amrohtype334

signaallamphouder (behuizingLDR) gedeeltezaklantaarn(behuizing L1)

Deonderdelen diewetenslotteopdefrontplaatgaanmonterenzijn:detest- schakelaar'S1';denoodlamp'L1'endelichtgevoeligeweerstand'R1'.

Montagevandetestschakelaarzalgeenprobleemopleveren.Deoverigetwee onderdelen vragen echter enige kreativiteit van debouwer. Zowel voorde noodlamp alsvoor de lichtgevoeligeweerstandmoetenwenamelijkzelfeen behuizing maken. Afb.7.5 laatzien hoedenoodlampkanwordenonderge­

bracht.

Van een zaklantaarn is de kop kompleet met reflektoren lamphouder als behuizing gebruikt. Vooral dereflektor iserg belangrijk omdatdezeervoor zorgt datde hoeveelheid lichtenergie wordt gebundeld. Metbehulpvaneen beugel of een weinig lijm kan dit zaklantaarngedeelte op de frontplaat worden vastgezet. Een montagevoorbeeld van de LDR laat ons afb. 7.3 zien.

Hier is de LDR in een 'lege' signaallamphoudergelijmd,zodoendekandeze op eenvoudige wijze op defrontplaatworden geschroefd. Bij montagevan de LDR moet er opgeletwordendat hetlichtvandenoodlampnietopde LDRschijnt;immersmeer licht opde LDRbetekentminderlichtopbrengst van de noodlamp. De testschakelaar is aangebrachtom denoodverlichting van tijd tot tijd op zijn werking te kontroleren. Door deze schakelaar in tedrukkenzal,alleenalshetvoldoendedonkeris,denoodlampbranden.

Afb. 7.3 LDRin

signaallamphouder

Fig. 7.4 Bouwtekening batterijhouder 17mm.

fff—

éf-

IT T .

. tl.

Afb. 7.5 Noodverlichting

8. Quiztafel

O _O

3 4

Televisie-quizzen zijn erg populair. Sommige kijkers makener dan ook een gewoontevan ommeetezoekenenteraden naardegevraagdeantwoorden.

Veel plezieriger is hetnatuurlijkom indehuiselijkekringonzeeigenquizte spelen.Wat wehiervoor nodig hebben isniet meer dan eenlijstmetvragen en een toestel datdespelleiderlaatwetenwievandespelersheteerstdege­

vraagde oplossing heeftgevonden. Zo'n toestel datopeeneerlijkewijzedie speleraanwijst dieals eerste te kennen geefthetantwoordteweten,wordt indithoofdstukbesproken.

Deze quiztafel, zoals wehet toestel noemen, isgeschiktom met2, 3 of4 personen hetvraag- en antwoordspel te spelen. Hiervoorkrijgtiederespeler eendrukschakelaarwelkeviaeensnoermetdequiztafel isverbonden.Zodra nu een speler meenthetantwoordop degestelde vraagte weten,drukthij ofzij razendsnel dedrukknop in. Deeersteknopdiewordtingedruktheeft tot gevolg dat het korresponderende lampje op de quiztafel gaat branden terwijl op hetzelfde ogenblikalleanderelampjeswordengeblokkeerd. Door dereset-schakelaarintedrukkenkandespelleiderhetbrandende lampjeuit­

schakelen en de blokkering opheffenen is de quiztafel tevensgereed voor eenvolgendspel.

Dequiztafel bestaatnaastdealgemeneonderdelenS5en R5uiteenvoorelk kanaal identieke schakeling. In fig. 8.1 kunnen wedit hetduidelijkst zien.

Belangrijk in dit schema is de stuurlijn waaropalledrukschakelaars en via dioden ook alle thyristoruitgangen zijn aangesloten. Normaal wordt deze stuurlijn doorweerstand R5voorzienvaneenpositievespanning.Zodraéén vandedrukschakelaarswordtgesloten,komtdezepositievespanningviaeen weerstand op degate van de betreffendethyristor. Ditheeftdantotgevolg dat deze thyristorgaatgeleiden en het daarop aangesloten lampjezal gaan branden. Deze geleiding zal blijven bestaan ook al wordtdedrukschakelaar weergeopend.

*

12 13 14

I

oo .Thl .Th3 .Th4

uf

I ïïn

hi

resetC*

h h

Fig.8.1 Schemaquiztafel

Alleen door met S5 de voedingsspanning even te onderbreken zal de thyristor in zijn oorspronkelijke niet geleidende toestand terugkeren. Op hetzelfde ogenblik dat de thyristor gaat geleiden, wordt de negatieve spanning via een diode op de stuurlijn geschakeld.Aangezien de positieve spanning doorR5meerweerstandondervindtdandenegatievespanning,zal de stuurlijn negatiefworden. Als hiernaeendrukschakelaarwordtgesloten, zal dit tot gevolg hebben dat de betreffende gate een negatieve spanning krijgt aangeboden waarop de thyristor niet zal reageren. Immers een thyristor kan alleen worden ingeschakeld door op de gate een positieve spanningaantebrengen.

Met uitzonderingvande lampjes en de schakelaars worden alle onderdelen van deze quiztafel op de inmiddels bekende universele printplaat gemon­

teerd. Na het voorbewerken van de print kunnen aan de hand van bouw­

tekening8.2deonderdelenwordenaangebracht.

Vooral moet hierbij gelet worden op de positie van de dioden en de thyristoren,zoals dieindebouwtekeningisaangegeven.Eveneensmonteren we op die plaatsen waar later de aansluitdraden op de print komen.

iiiil I i

L3 L4

• 0=

Ik

• <=i/ -~s

D4 CC

®bevestigingsgat3.2mm.

&onderbrekingkoperb^5

—»richtingkoper V

banen ^

+

S3 S2

Fig. 5.2 Bouwtekeningquiztafe!

Onderdelenlijst

D14 =4dioden 1N4002

L14 =4signaallamphoudersmetlampje12volt R14 =4weerstanden 1 k.ohm,.% watt

= 1 weerstand1 k.ohm,V*watt S14 =4drukschakelaars,maakkontakt

= 1 drukschakelaar,verbreekkontakt

Th14 =4thyristoren50volt,0,5ampère(b.v.typeTD501 ofTIC45) gedeeltevanAmroh Veroboardprintplaat

1 kastje,AmrohtypeB4 4kastjes,AmrohtypeA 1 4 meter2-aderigsoepelsnoer

8-delige kroonstrip-2-deligekroonstrip.

R5

S5

zogenaamde printlippen,welkeweop dezelfde wijzeals de onderdelenaan deniet-verkoperdezijdedoordegaatjesstekenenaandekoperzijdesolderen.

Nu kande komplete printplaatmetbehulp van afstandbusjes opdebodem vanhetkastjewordenvastgeschroefd.Deafstandbusjesmoetenervoorzorgen dat geen kortsluiting kan ontstaan tussen desoldeerpunten vande printen debodem vanhet kastje. Omstraksdedrukschakelaarsendevoedingsspan­

ninggemakkelijk tekunnen aansluiten,monteren we opdekastbodemook eenacht-eneentweedeligekroonstripzoalsweinafb.8.4kunnenzien.

Vervolgensmaken wein hetdeksel vanhetkastjeviergatenvoordesignaal- lamphouders en eendrukschakelaar.Nadatgeprobeerdisofdelamphouders en dedrukschakelaar passen,brengen wede nodige tekstaan en monteren wedeonderdelenophetdeksel.

In fig. 8.2 zijnvoor hetgemak deaansluitdradenvandeprintnaardedruk­

schakelaars S1 tot en met S4 rechtstreeks getekend. Deze draden lopen echterviadereedsgemonteerdeachtdelige kroonstrip. Omeensoepelever­

binding te krijgen tussen kastbodem en deksel gebruikenwe gespiraliseerd montagedraad om de printplaatop dereset-schakelaarS5endelampjesaan te sluiten. Zo'n soepele verbinding verkrijgen we door twee circa 20 cm langemontagedraadjes in elkaartedraaien en hetgeheelvervolgensom een breipen of iets dergelijks te wikkelen. Het verkregen resultaat zien we in afb.8.3.

Afb.8.3 Gespiraliseerdmontagedraad

QUIZTAFELSPELREGELS Déspelleiderbegintmethetvoorlezenvandevraag.

Zodra een spelerdoorhetindrukkenvande knop te kennen geefthet antwoordteweten,stoptdespelleidermethetvoorlezenvandevraag.

Despelerwienslampjebrandt,krijgtgedurende 10secondendegelegen­

heidomhetantwoordtegeven.

Eengoedantwoordwordtbeloondmeteenpunt.Indiengeenofeenfout antwoordwordtgegeven,wordteenpuntvande reeds behaaldepunten afgetrokken.

Indiengeenofeenfoutantwoordisgegeven,druktdespelleiderevende reset-schakelaarinengaatzonodigverdermethetvoorlezenvandevraag.

Iederespelermagpervraagslechtséénantwoordgeven.

Een rondeisbeëindigdalseenspelerhetgoede antwoordheeftgegeven of alsniemand binnen de 10seconden na hetstellenvan devraagzijn schakelaar heeftingedrukt ofalsallespelerseenfoutantwoordhebben gegeven.

Alleendespelleiderbeslistofeengegevenantwoordjuistis.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Tot slot rest ons nog de drukschakelaars S1 tot en metS4 aan te sluiten.

Deze schakelaarsmonterenwe eerst in een klein kastje alvorens weze met een twee-aderig snoer op deachtdelige kroonstrip aansluiten. Doornu een batterij ofeenvoedingsapparaat meteenspanningtussende6ende 12volt aantesluiten,isdequiztafelgereedvoorgebruik.

Opmerking

De hoogtevan de gatespanning waarbijeen thyristorgaatgeleiden,kanper thyristorverschillen.Demogelijkheidbestaatdanookdatdelagerestspanning (die opde stuurlijn aanwezig blijft alséén van de thyristorengeleidt) toch nog in staatisdeanderethyristorenteontsteken. Inditgeval ishetnodigin seriemet R5tweedioden ingeleidenderichtingoptenemen.

Eénvandevierdrukschakelaars

Afb.8.4 Quiztafel

9. Audio schokelbox

AUDIOSCHAKELKAST LUIDSP1 VERST1 LUIDSP

#

i

VERST2 HOOFDTEL LUIDSP2

hoofdtelefoon

Deze audio schakelbox die ook wel naar de naam 'audio control unit' luistert, steltde gebruiker in staatom stereo signalenvanverschillendever­

sterkers te koppelen met verschillende luidsprekers of meteen hoofdtele­

foon. Op zich is dit niet zo bijzonder, wel echter het feit dat de audio schakelbox het overbodig maakt om, aan de dikwijls moeilijk bereikbare achterzijdevan deversterker, pluggen omtezetten. Doorhetsimpelwegbe­

dienen van een drietal tuimelschakelaartjes kiezen we de versterker en de geluidsweergeversdiewewensen.

Deschakelbox die in dithoofdstukwordtbesproken,heefttweeversterker- ingangen. Niet alleen de uitgang van een aparte versterker kan hierop worden aangesloten, maar ook bijvoorbeeld de stereo-uitgangen van radio, bandrecorderofplatenspelerkunnendoordeschakelboxwordengedirigeerd naar de geluidsweergevers. Tweesets luidsprekerboxen plus een hoofdtele­

foon kunnenalsgeluidsweergeversaande uitgangvandeschakelboxworden aangesloten. Infig.9.1 ishetprincipeschemagetekend.

Hierin zien we aan de linkerzijde vier luidspreker-chassisdelen die de in­

gang vormen voor tweestereo-signalen.Aan derechterzijdevindenweeven­

eens vier luidspreker-chassisdelen die tezamen met de hoofdtelefoon-aan- sluiting dienst doen als uitgang van de"schakelbox. Tussen dechassisdelen zien weeen drietal schakelaarsgetekenddiehetmogelijkmakendesignalen van een bepaalde ingang naar een bepaaldeuitgang te sturen. Met schake­

laar S1 kunnen we een keuze maken tussen de twee versterker-ingangen.

Vervolgens kan met schakelaarS2 hetsignaal ofnaardehoofdtelefoon of naar de luidsprekers gestuurd worden. Indien de luidsprekerszijn gekozen kan tenslotte met schakelaar S3 een keuze worden gemaakt uit de twee luidsprekersets.

o *o-

o o-

o ^o

♦ft

VERST2 2

L

o-

VERST2 LSP2

R R

S3<>

S2°—I SI

“rT HOOFDTEL.

KEUZESCHAKELAARS ⁱ⁾

S1 verst.1 verst.2 f—W _JL.

S2 luidspr. hoofdtel.

S3 luidspr. 1 luidspr.2 Fig.9.1 Schemaaudioschake/box

Om zowel de versterkers als de luidsprekers te beschermen tegen defekt raken en om de kwaliteiten hetvermogenvandeinstallatieoptimaaltebe­

nutten, is het nodig dat de elektrische eigenschappen van de luidsprekers passen bij die van de versterker. Zozal hetduidelijkzijn,dathetvermogen dat de versterker kan leveren door deluidsprekers verwerktmoet kunnen worden. Een versterkermeteensinus-ofkontinuvermogenvanbijvoorbeeld 25 watt zal dus moeten worden belast met luidsprekers die tenminste geschiktzijnvoor25watt.Vooralom hetoptimalevermogentebenutten,is het nodig dat de uitgangsweerstand van de versterker, de zogenaamde impedantie,gelijkisaandeimpedantievandeluidsprekers.

Een luidsprekerimpedantie die hoger isdan dievaneenversterkerzal een kleinergeluidsvermogen totgevolg hebben,terwijl eenlagereluidsprekerim­

pedantie er de oorzaak van kanzijn dat eindtransistoren in eenversterker worden overbelast en defektraken. Eenhoofdtelefoonvraagtslechtsweinig

vermogen, daarom is de impedantie van de hoofdtelefoon door de weer­

standen R1 en R2kunstmatighogergemaakt. Ditheefttotgevolgdatiedere laagohmigehoofdtelefoonopdeschakelboxmagworden aangesloten.

De audio schakelbox kan worden samengebouwd in een aluminium kastje dat doordefirma Amroh opde marktwordt gebracht onderde benaming 'B-4'. Hoede schakelaars en dechassisdelen zijnondergebrachtlaatfig.9.2 onszien.

Fig.9.2 Bouwtekeningaudioschakelbox

Aan de frontzijde isvoldoende ruimte beschikbaarvoordedrieschakelaars en het voor de hoofdtelefoon bestemdechassisdeel. Het isvanzelfsprekend dat in dit chassisdeel de plug van de hoofdtelefoon moet passen. In de bouwtekening zien we een voor ditdoel veel toegepasttype. Voorenkele afwijkendetypen kunnenwe in fig. 9.4deaansluitgegevensvinden. Aande

achterzijde van het kastje ontstaat enig gedrang als de acht luidspreker- chassisdelen hier een plaatsjezoeken. Demaatschetsinfig.9.4geeftaandat zeechtallemaalaandeachterzijdegeplaatstkunnenworden.

Nadatde onderdelen stevig in hetkastjezijnvastgezet,kanaandehandvan fig.9.2 de uit dunmontagedraad bestaandebedradingwordenaangebracht.

MLR

Fig.9.3 Hoofdtelefoonchassisde/en

■15—x--- 20—

-*-15—¥-15 15—y—15—*—15

f-15—¥—15

I5

! ⁱ

12

T

I |

*

W

16

ï

i

maten in mm.

16 e

Fig.9.4 Maatschetsachterzijdekast

Onderdelenlijst

R1 = weerstand100ohm,5watt R2 =weerstand100ohm,5watt

51 =tuimelschakelaar4-poligom (miniatuur) 52 =tuimelschakelaar4'-poljgom (miniatuur) 53 =tuimelschakelaar4-poligom (miniatuur)

8X luidspreker-chassisdeel 1 X hoofdtelefoon-chassisdeel 1 Xkast,AmrohtypeB4 16X boutjeenmoertjeM3

Als eerste worden de draden aan de onderste rij aansluitlippen van de schakelaars SI en S3 gesoldeerd en met de luidspreker-chassisdelen verbonden. We onderscheiden twee soorten luidspreker-chassisdelen, namelijk mèt en zonder ingebouwde schakelaar.Beidesoortenkunnenvoor de schakelbox wordengebruikt. Bijchassisdelenmet ingebouwdeschakelaar wordendeaansluitingengenummerdmet '3'en '4'nietgebruikt.

De tweede fase van de bedrading bestaat uit het aanbrengen van de ver­

bindingen tussen de ondersteaansluitlippen vanS2metdemiddelsterijvan S3 en vervolgens de middelsterijvanS1 metdemiddelsterijvanS2.Hierna solderen wemontagedradenaan de bovenste rijaansluitlippenvanS1 enS2 enverbindendezedradenmetdedaarbij behorendeluidspreker-chassisdelen.

Totslot brengen we de tweedradenendeweerstanden R1en R2aantussen de bovenste rij van S2 en het hoofdtelefoon-chassisdeel. Alvorens we de audio schakelbox gaan gebruiken, kontrolerenwe eerst ofer geen onjuiste doorverbindingenzijngemaakt.

Met een ohmmeter - ofindien deze nietvoorhanden is - met de in hoofd­

stuk 5 besproken sirene,testenwebijelkchassisdeel ofdebeideaansluitlip­

pen wel van elkaargeïsoleerd zijn. Pas alsdeze test geen enkele weerstand heeft aangetoond, kunnenwede versterkers en de luidsprekerboxen op de schakelbox aansluiten en bij een laag volume uitproberen. Voordatverster­

kersworden ingeschakeld kontroleren we nog even of alle luidsprekerszijn aangesloten. Sommige versterkers kunnen namelijk defekt raken als ze zonderbelastinginbedrijfzijn!

I mwmjÊt

Afb.9.5 Luidspreker-enversterkeraansluitingen

:

Afb.9.6 Audioschakelbox

I

■

c 1

;

10. (Brom) fiets lichtkontrole

LAIVIR KOIMTROLE

\

Veel elektronika-tijdschriften besteden regelmatigaandachtaan hetonder­

werp auto-elektronika. Zo zijn er reeds tallozeruitenwisser-intervalschake- laars, elektronische toerentellers, automatische parkeerlichten en meervan dergelijke schakelingen de revue gepasseerd. Omdat de fiets toch ook een belangrijkvervoermiddel is,willen we in dithoofdstuk de elektronika eens ten dienstestellen van hetrijwiel. Met slechts enkele onderdelen isdaarom een schakeling ontworpen diedegebruiker in staatsteltomdewerkingvan het achterlichtte kontroleren doormiddel van een aan devoorzijdevande fiets bevestigd indikatielampje. Aangezien we voor de onderdelen minder geld behoeven neer te tellen als voor de bekeuring die een niet funktio- nerend achterlichtkan opleveren, isditapparaatzekerrendabelte noemen.

Ookvanwege het feitdat de geringeenergiediedeschakelingvraagtzonder bezwaar van de bestaande fietsdynamo kan worden afgenomen. Eenmaal aangesloten op de dynamo zal de lichtkontrole steeds automatisch in werkingtredenzodradefietsverlichtingwordtontstoken.

Ondanks het feit dat de lichtkontrole speciaal voor de fiets is bedoeld, moeten we eerlijkheidshalve vermelden dat dit apparaat ook heel goed gebruiktkanwordenomerdeautoverlichtingmeetekontroleren.