De rollen omgedraaid

(1)

CTA in de praktijk

De rollen omgedraaid

Beschrijving van een decontaminatieproces

Vanuit een leidinggevende functie in de academische wereld heb ik in de afgelopen jaren de omslag gemaakt naar zelfstandig coach-counselor. Deze ommekeer heb ik afgelopen zomer gemarkeerd met het behalen van mijn CTA-counseling.

De transactionele analyse (TA) is de filosofie en theorie van waaruit ik werk.

Ik ben vanaf de eerste kennismaking door TA gefascineerd geweest omdat ik mijn denken kon inzetten om mezelf, de ander en mijn omgeving te be- grijpen. Mijn coachees zijn veelal afkomstig uit het hoger onderwijs, zowel medewerkers met een onderzoeks- en docentfunctie als medewerkers met een ondersteunende functie.

De nadruk van mijn interventies ligt op het decontamineren, met als doel de autonomie van de coachee te vergroten. Daarbij maak ik gebruik van de krachtbronnen van de coachee: de kwaliteiten waarover de coachee al be- schikt en hulpbronnen in de sociale context van de coachee die hij/zij kan inzetten om de eigen ontwikkeling te stimuleren en te borgen. Deze casus is een voorbeeld van mijn aanpak en is de gevalsstudie van mijn schriftelijk CTA-examen. Het is tevens een voorbeeld van decontaminatie zoals ik die regelmatig tegenkom in mijn praktijk.

Door Audrey Peters

78 | TA magazine 04 | 2016

(2)

Context van de casus

Mara heeft een coördinerende functie bij een faci- litaire dienst van een grote non-profit organisatie.

Ze komt bij mij via een collega die in het verleden een coachtraject bij mij volgde en daar naar eigen zeggen nog steeds de vruchten van plukt.

De aanleiding voor het coachtraject is een assistent die haar eerder meer dan minder werk bezorgt.

Mara neemt mede hierdoor in haar hoofd haar werk mee naar huis, krijgt een korter lontje en slaapt slecht. Ze kan op haar werk nergens haar verhaal kwijt waardoor ze het plezier in haar werk begint te verliezen.

Diagnostische fase: waar zijn de opties?

Tijdens het kennismakingsgesprek neem ik met Mara een vragenlijst door om een eerste indruk te krijgen of coaching überhaupt een goede interventie is. De vragenlijst is gebaseerd op de vragenlijst van Stewart (2014) waarin ik in de loop van de tijd vragen van heb gewijzigd of toegevoegd. Het volgende valt me op: Mara praat over haar assistent vanuit negatief Voedende Ouder en negatief Structurerende Ouder en ze ziet nog geen andere opties. Verder zie ik weinig Vrij Kind en geeft ze keurig antwoord op al mijn vragen vanuit haar Aangepast Kind. Mara vertelt over haar verleden. Zij laat de drivers ‘Wees Sterk’ en ‘Doe de ander een genoegen’ zien: ze moet haar eigen boontjes doppen en haar moeder niet te veel lastig vallen. Vader is veel van huis en moeder vindt haar leven al zwaar genoeg.

Mara heeft een gezin en een sociaal leven, ze werkt, gebruikt geen medicatie of drugs, drinkt in het weekend één of twee glazen alcohol en heeft geen psychisch verleden. Ik zie voldoende Volwassene bij Mara om op zichzelf te reflecteren en te verande- ren waardoor ik coaching een geschikte interventie vind.

Mara’s organisatie neemt de kosten voor het traject op zich. Ze heeft toestemming voor vijf bijeenkom- sten van een uur. We spreken als administratief contract af dat we elkaar eens per twee weken zullen zien.

In de eerste bijeenkomst vult Mara een egogram in (Dusay, 1972). Dit ziet er als volgt uit:

CTA in de praktijk

Egogram van Mara.

Posief

Volwassene (en Voorzier)

Coach

Vrije Kind Voedende Ouder

Structurerende Ouder

Aangepast Kind

SO VO V VK AK

Negaef

Ouder-egotoestand Mara vóór self-reparenng

mo e de r

mo ed e r va

d er

va d er

ni e wu

Ouder-egotoestand Mara ná self-reparenng

Posief

SO VO V VK AK

Negaef

Zorgt ervoor dat ze haar droom

volgt Zorgt voor

schouderklopjes

Zorgt voor gestructureerde opbouw van het

scenario

Herinnert iedereen aan de afspraken en roept

de vergadering regelmag bijeen

Ik kan het wel! Wat moet ik doen om

het scenario te schrijven dat ik wil schrijven?

04 | 2016 TA magazine | 79

(3)

Mara behandelt haar assistent als haar kinderen Mara herkent onmiddellijk de negatief Voedende en Structurerende Ouder in haar relatie met haar assistent: ze wil alles voor haar assistent oplossen.

Tegelijkertijd is ze boos op hem omdat ze zoveel tijd kwijt is om hem te begeleiden, terwijl hij haar zou moeten ontlasten. Daardoor is ze naar hem vaak onaardig en geïrriteerd. Het valt Mara op dat er ego-toestanden zijn die ze veel minder inzet zoals de Volwassene en het Vrij Kind en de positief Structu- rerende en Voedende Ouder.

In de zorg voor haar kinderen herkent ze hetzelfde mechanisme als in haar relatie met haar assistent:

ze regelt alles voor hen en wordt vervolgens boos omdat ze het allemaal zelf moet doen. We beden- ken samen een aantal experimenten in de privé- sfeer waarin ze het communiceren vanuit andere ego-toestanden gaat inzetten en eerste ervaringen kan opdoen met het effect daarvan.

In de tweede bijeenkomst vertelt Mara over haar ervaringen thuis. Ze heeft met haar kinderen afspraken gemaakt over hun eigen taken en verant- woordelijkheden (inzetten positief Structurerende Ouder) en merkt aan zichzelf dat ze daardoor meer ontspannen is en niet meer zo loopt te mopperen (minder negatief Structurerende Ouder en meer Vrij Kind).

In de derde bijeenkomst sluiten Mara en ik ons professionele contract af. Mara’s coachvraag wordt:

welke opties kan ik inzetten in de omgang met mijn assistent zodat ik de verantwoordelijkheid voor zijn taken ook bij hem laat?

Drie te bereiken doelen en een psychologisch contract

De coachvraag is voldoende beantwoord als Mara de volgende doelen heeft bereikt:

• ze heeft minimaal drie andere opties toegepast dan de Reddersrol,

• ze richt zich in haar vrije tijd weer op andere zaken dan op haar werk,

• ze slaapt ’s nachts goed door.

Tenslotte bekijk ik wat het psychologisch contract kan zijn. Mara’s primaire drivers zijn ‘Wees sterk’

en ‘Doe de ander een genoegen’. Dat zijn ook mijn primaire drivers. Als ik te maken heb met een ‘Wees sterk’, loop ik het risico een bondje te sluiten met Mara: “Wij met onze ‘Wees sterk’ begrijpen elkaar.

Dat zielige gedoe van de ander, ze moesten eens weten waar wij ons allemaal doorheen geslagen hebben en zijn wij omgevallen? Nee, dus.” In de andere driver: ‘Doe de ander een genoegen’ zie ik het risico van een ‘braaf’ traject: Mara doet braaf wat ik suggereer en ik zeg braaf dat ze het hartstikke goed doet. Doordat ik bewust stil sta bij het psychologisch contract ben ik me ervan bewust dat we in de derde bijeenkomst in een ‘elkaar een genoegen doen’ terecht dreigen te komen.

In een supervisiebijeenkomst breng ik dit in. De optie die ik daarna kies om uit dit psychologisch contract te blijven, is door in de coachrelatie de inbreng van mijn Vrije Kind te vergroten. Van mijn supervisiegenoten krijg ik allerhande suggesties hoe ik dat kan doen. In dit coachtraject is veel meer inzet van Vrij Kind ook mijn uitdaging.

CTA in de praktijk

80 | TA magazine 04 | 2016

(4)

Uitvoerende fase: de vijf matjes

Tijdens de vierde sessie vertelt Mara, dat ze haar assistent zit af te katten en uiteindelijk het werk zelf doet. Ik leg vijf matjes neer, die voor de verschillende ego-toestanden staan en vraag haar vanuit elke ego-toestand opnieuw op dezelfde situatie te reageren. In haar reactie vanuit Vrij Kind verwoordt ze haar diepste verlangen. Ze zegt over de assistent: “Ik wil zo graag niet meer met jou werken”. Als we weer uit de oefening zijn, besluit Mara bij haar leidinggevende aan te kaarten dat ze niet langer wil werken met de assistent en een andere wil. Omdat ze niet weet hoe haar leidinggevende hierop zal reageren, bespreken we ook opties om anders met de assistent zelf om te gaan. Mara besluit om de klussen die ze aan hem uitbesteedt voortaan één keer aan hem uit te leggen. Komt hij met meer vragen, dan zal ze hem zeggen, dat hij daar zelf de beste optie in moet kiezen zolang hetzelfde resultaat wordt bereikt. We maken dit sessiecontract meetbaar door het hoe en wanneer van deze acties verder te concretiseren.

En toen werd de assistent ziek

Tijdens de vijfde bijeenkomst vertelt Mara dat de assistent zich ziek heeft gemeld. Voor zijn ziekmelding had Mara met hem gesproken en haar handelwijze aan hem verteld. Ze weet niet of zijn ziekmelding daar iets mee te maken heeft en ze voelt zich een beetje schuldig.

Ik vraag haar of ze denkt dat hij echt ziek is. Ze zegt:

“Hartstikke ziek!” Ik vraag haar of het dan klopt, dat hij zich ziek gemeld heeft. Ze knikt bevestigend.

Nu lijkt ze ruimte te kunnen geven aan haar opluchting, dat ze niet meer met hem hoeft te werken. Haar leidinggevende heeft ze gevraagd om zo spoedig mogelijk een nieuwe assistent te regelen en ze heeft hem ook een lijst met criteria toegestuurd waar de assistent aan moet voldoen.

Ik strook Mara met het feit dat ze haar behoefte zo snel kenbaar heeft gemaakt aan haar leidinggevende (Volwassene in combinatie met Vrij Kind) en er ook zo concreet uiting aan heeft weten te geven. Nu het probleem van de assistent er feitelijk niet meer is, stel ik voor om een tussenevaluatie te doen om te kijken waar we staan.

CTA in de praktijk

De nadruk van de interventies in mijn coaching ligt op het decontamineren met als doel de autonomie van de coachee te vergroten.

04 | 2016 TA magazine | 81

(5)

Mara zegt het volgende over de doelen die we in het contract hebben geformuleerd: “Ik heb minimaal drie andere opties toegepast in de relatie met mijn assistent” en vertelt dat ze in de praktijk andere opties heeft ingezet naar de assistent, haar familie en haar leidinggevende. Dus drie opties, maar wel met drie verschillende personen. Ze geeft zichzelf een 8 voor dit doel. Over doel 2: ‘ik richt me in mijn vrije tijd op andere zaken dan mijn werk’ wil ze vandaag met mij praten. Ze geniet al veel meer van haar vrije tijd, maar in haar allerliefste hobby – schrijven – voelt ze zich nog geremd. Ze geeft een 6 voor dit doel. Voor doel 3: ‘ik slaap goed door’ geeft ze zich een 7 en zegt hierover tevreden te zijn.

Aan de slag met zelfcoaching

Mara vertelt dat ze meer ruimte wil geven aan haar favoriete hobby: scenarioschrijven. We gaan hiermee aan de slag met behulp van zelfcoaching (Kouwenhoven, 2007). Hierbij ‘organiseert’ de Volwassene een vergadering met de overige vier ego-toestanden rondom een vraag. Voor de ego- toestanden gebruik ik voorwerpen of playmobil- poppetjes waaruit ik de coachee een keuze laat maken (Kouwenhoven, 2007). Het kiezen stimu- leert over het algemeen al de ego-toestand van het Vrije Kind (wel/niet de zeemeermin inzetten, wel/

niet een zonnebril op bij een poppetje, superman-cape wel/niet omlaten).

Als coach ben ik ook aanwezig bij de vergadering in de vorm van een play- mobilpoppetje of voorwerp en kan de coachee mijn advies vragen.

Mara’s vraag is: “Wat kan ik doen om het scenario te schrijven dat ik wil schrijven?” Vervolgens laat ze haar ego-toestanden een voor een aan het woord. Haar Aangepast Kind zegt: “Ik kan het gewoon niet.” Ik vraag aan Mara of dat klopt. Ze schudt van nee.

Op mijn vraag wie er achter haar Aangepast Kind staan zegt ze: “Beide ouders.” Met behulp van twee andere poppetjes voert Mara’s Aangepast Kind een gesprek met haar ouders. Mara ontdekt dat ze wel de onvoorwaardelijke liefde van haar ouders heeft gevoeld, maar niet is gezien in haar creatieve talen- ten. Ze wordt er verdrietig van. Met een aantal ge- stuurde vragen van mijn kant, vertelt ze haar ouders dat ze deze strooks heeft gemist. Vervolgens vraag ik haar om haar ouders te vertellen dat ze nu zelf voor haar schouderklopjes gaat zorgen, hetzij door ze aan zichzelf te geven of door ze aan anderen te vragen.

Mara bedankt haar ouders voor alles wat ze haar wel hebben gegeven en zo rondt ze het gesprek af.

Het proces dat Mara zojuist heeft doorlopen heet Self Reparenting (Muriel James, 1974).

CTA in de praktijk

De Self Reparenting van Mara.

Posief

Coach

Aangepast Kind

SO VO V VK AK

Negaef

mo e de r

mo ed e r va

d er

va d er

ni e wu

Posief

SO VO V VK AK

Negaef

schouderklopjes

scenario

Ik kan het wel!

Wat moet ik doen om het scenario te schrijven

dat ik wil schrijven?

Ik ben vanaf de eerste kennismaking door TA gefascineerd geweest omdat ik mijn denken kon inzetten.

82 | TA magazine 04 | 2016

(6)

Vervolgens vraag ik haar om al haar ego-toestanden een tip te laten geven over hoe ze het schrijfproces op gang kan houden. Elk doet een duit in het zakje maar het proces stokt bij het Vrij Kind. Ik kan nu putten uit de suggesties van mijn supervisiegenoten om mijn Vrij Kind in te zetten. Als ik tot drie tel, zingen we om beurten met gesloten ogen ons favoriete kinderliedje van vroeger. Ik zing ‘Olifantje in het bos’ en Mara zingt ‘Pippi Langkous’. We hebben heerlijk gelachen en na het liedje vroeg ik haar of Pippi een tip voor haar had. Ze riep spontaan “Ik volg mijn droom!” en hiermee had ook het Vrij Kind zijn plek ingenomen in het geheel.

Nieuw traject, nieuw contract, nieuwe ervaringen Aan het einde van de bijeenkomst zegt Mara, dat ze graag wat langer door wil gaan met de coaching en haar leidinggevende heeft gevraagd om een aantal aanvullende sessies. Ze wil de nieuwe ervaringen die ze tijdens dit traject opdoet nog meer kunnen oefenen en bestendigen. Ik strook haar met het feit dat ze haar eigen behoefte serieus neemt en er ook een actie aan koppelt. Voor de aanvullende sessies sluiten we een nieuw contract met nieuwe doelen.

Centraal staat het verder ontwikkelen van met name haar Vrij Kind.

Mara geniet zichtbaar van de bereikte doelen en oogt vrolijk en ontspannen. Naast het vergroten van de inzet van sommige ego-toestanden, de zelfcoaching en het inlassen van time-outs (een optie die ze gedurende het tweede contract heeft toegevoegd) deelt ze ook steeds meer met collega’s en voelt ze zich minder alleen dan voorheen. Ze borgt hiermee haar nieuwe ervaringen ook buiten de coach-set- ting. In TA-termen is Mara erin geslaagd om haar positief Voedende en Structurerende Ouder in combinatie met haar Volwassene en Vrij Kind meer be-

CTA in de praktijk

De zelfcoaching leidt tot aanvullende sessies.

Posief

Coach

Aangepast Kind

SO VO V VK AK

Negaef

mo de er

m oe de r va

de r

av de r

ni ue w

Posief

SO VO V VK AK

Negaef

schouderklopjes

scenario

Ik kan het wel!

Haar reactie vanuit Vrij Kind verwoordt haar diepste verlangen.

04 | 2016 TA magazine | 83

(7)

schikbaar te hebben. Hierdoor zet zij haar negatief Structurerende en Voedende Ouder en haar negatief Aangepast Kind minder in en dit kost haar minder energie en stress. Als ze haar egogram (Dusay, 1972) opnieuw tekent, ziet dit er als volgt uit.

Wat heb ik zelf geleerd tijdens dit proces?

Ik kijk met plezier terug op dit coachtraject. Voor mijzelf zijn de oefeningen vanuit Vrij Kind waarde- vol geweest. Ik heb mijn eigen Vrij Kind veel sponta- ner en intuïtiever ingezet dan voorheen. Daarnaast heb ik mij door deze casus ver-

diept in Self-Reparenting.

Ik vind het een prachtige tool om in te zetten in coaching omdat de coachee zelf al in het proces zijn/haar autonomie ver- groot door de eigen verantwoordelijkheid te nemen voor de situatie waarin hij/zij zich be- vindt, nog los van het resultaat dat dat proces oplevert.

CTA in de praktijk

AUDREY PETERS is CTA-counseling en heeft haar eigen coachen trainingspraktijk. Zij heeft in het hoger onderwijs jarenlang leiding gegeven aan professionals en ze richt zich met haar coachen trainings- activiteiten met name op deze doelgroep. Om de ontwikkelingen in het werkveld goed te blijven volgen is zij minimaal één dag in de week nog als externe projectleider aan het werk in het hoger onderwijs.

Referenties

• Berne, E. (1977). Intuition and Ego States: The origins of Transactional Analysis. New York: Harper and Row.

• Dusay, J. (1972). Egograms and the “Constancy Hypothesis”. Transactional Analysis Journal, 2(3), pp. 37-41.

• James, M. (1974). Selfreparenting: Theory and process. Transactional Analysis Journal, 4(3), pp. 32-39.

• Kouwenhoven, M. (2007). Strategisch coachen. Soest: Nelissen.

• Stewart, I. (1996). Developing Transactional Analysis counselling. London: Sage.

• Stewart, I. (2014). Transactional Analysis counselling in action. London: Sage.

Egogram van Mara aan het einde van het coachproces.

Posief

Coach

Aangepast Kind

SO VO V VK AK

Negaef

m oe de r

mo e de r v

ad er

v da er

n ei wu

Posief

SO VO V VK AK

Negaef

schouderklopjes

scenario

Ik kan het wel!

Als ik tot drie tel, zingen we allebei met gesloten ogen ons favoriete kinderliedje.

Pippi Langkous bevrijdde ook Mara’s Vrij Kind.

316330 RAN adv TA magazine OL.indd 1 14-11-16 15:08

04 | 2016 TA magazine | 85