Gezond, natuurlijk en goed voor het milieu

(1)

Gezond, natuurlijk en goed voor

het milieu

Bio‑ecologische binnenmuurafwerkingen

Bio‑ecologisch bouwen

➤ TEKST: Tim Janssens ‑ Palindroom

Cijfers van de Environmental Protection Agency wijzen uit dat we goed 70 % van onze tijd doorbrengen in eigen huis. De materialen waaruit dat is opgetrokken, hebben dan ook een significante invloed op ons welzijn.

Gelukkig bestaan er heel wat muurafwerkingen die gezond en natuurlijk zijn, en niet moeten onderdoen voor klassieke producten.

(2)

aten we allereerst een veelgehoord misverstand rechtzetten: het gamma bio‑ecologische afwerkingsmaterialen is veel ruimer dan enkel (natuur)verf.

Van elke traditionele binnenmuurbe‑

kleding ‒ verf, bepleistering en behang ‒ bestaan verschillende bio‑ecologische varianten. Daarnaast kun je eveneens kiezen voor specifieke afwer‑

kingstechnieken zoals tadelakt of kalk‑hennep‑

bepleistering. Het belangrijkste voordeel van al deze alternatieven is dat ze volledig of grotendeels uit natuurlijke bestanddelen bestaan en bijdragen aan een gezond binnenklimaat. Maar los daarvan hebben ze elk hun eigen kenmerken en karakte‑

ristieken, wat ze meer of minder geschikt maakt voor toepassing in bepaalde ruimtes. Een over‑

zicht.

PLEISTERS

Een binnenmuur wordt doorgaans bepleisterd als vlakke basis voor een verdere afwerking, tenzij je hem bewust zichtbaar laat omdat hij een wezen‑

lijk onderdeel vormt van de beoogde architecturale identiteit van de woning. Moet je de muren bezet‑

ten, dan hoef je dit niet per se met een traditionele gips‑ of cementpleister te doen. Er bestaan ook gezondere, natuurlijke methodes.

Leem

Leempleisters bestaan uit een mengeling van klei, zand en eventueel stro. Leem is volledig hernieuw‑

baar en vraagt weinig energie om te ontginnen, produceren en verwerken. Een belangrijke troef is het vocht‑ en temperatuurregulerend vermogen

‒ leempleisters kunnen overmatig vocht en warmte bufferen, en opnieuw afgeven wanneer de binnen‑

lucht droger of kouder wordt. Zo houden ze de vochtigheidsgraad en de temperatuur in de woning constant. Bovendien is leem geluiddempend, dampdoorlaatbaar en brandwerend, en heeft klei, het hoofdbestanddeel van leem, een schimmel‑

afstotende werking.

Een mogelijk nadeel is dat leem minder bestand is tegen mechanische belasting. Je gebruikt het dus beter niet op muren die tegen een stootje moeten kunnen, al kun je een leembepleistering plaatselijk altijd opnieuw bijwerken. Ook in vochtige ruimtes, zoals badkamers, is leem niet ideaal ‒ je kunt het bijvoorbeeld niet gebruiken in de spat‑

L

zones. Als een leempleister niet kan uitdrogen, kan er immers schimmelvorming optreden. Al kun je dit met een degelijk ventilatiesysteem tegengaan.

Op een onafgewerkte muur of een muur waarvan de oude bepleistering verwijderd is, breng je eerst een dubbele basislaag bruinleem aan ‒ een eerste grove laag van minimaal 8 millimeter en een fijnere laag van ongeveer 5 millimeter). Hoe dikker deze basislaag, hoe beter de vochtregulerende eigen‑

schappen van de wand. De warme, okerachtige basisleem is na minstens twee keer sponsen in principe geschikt als eindlaag, maar krijgt meestal nog een leemfinish en wordt eventueel afgewerkt met een kleurloos fixeermiddel of een likje verf.

Kies daarbij steeds voor een waterdampdoor‑

laatbare natuurverf zoals leemverf, silicaatverf of kalkverf, zodat de vochtregulerende werking van het leempleister niet verloren gaat. Op een muur die al bepleisterd is, hoef je geen basisleem meer aan te brengen. Een hechtingslaag en een leemfinish volstaan.

AFWERKEN / INRICHTEN

(3)

Voor de afwerking van binnenmuren is leem een zeer geschikt materiaal omdat het vochtregulerend werkt. Bovendien is er weinig energie nodig voor de ontginning, de productie en de verwerking.

Kalk

Kalk wordt uit kalksteen gehaald en is een van de oudste bouwmaterialen. Kalkpleister is een pleister op basis van gebluste kalk, vermengd met fijn zand en eventuele vezels van vlaslemen (om het krimpen van het pleister te voorkomen), kwartskorrels en/of marmerkorrels. Een kalkpleister is waterbestendig, schimmeldodend, antistatisch (trekt geen stof aan), dampdoorlaatbaar en voch‑

tregulerend, zij het in mindere mate dan een leem‑

pleister. Een kalkpleister vergt ook meer energie bij productie.

Kalkpleister heeft als voordeel dat het niet snel uithardt. Het leent zicht daarmee uitstekend om grote oppervlakken naadloos af te werken. De droogtijd is ook zeer kort, waardoor je het kalk‑

pleister dezelfde of de volgende dag al kunt afwer‑

ken met verf.

Bij de plaatsing moet de ondergrond poreus, draagkrachtig, stofvrij, ontvet en droog zijn. Niet‑

poreuze ondergronden moet je vooraf behandelen met een primer. Daarna breng je het kalkpleister aan in een of meerdere lagen van ongeveer 10 millimeter. Met een afreilat kun je het pleister vlak trekken. Plaats je de pleisterering in verschillende lagen, dan moet de eerste laag stevig gehecht zijn aan de muur voor je de tweede laag kunt aanbrengen en zo nodig opkammen of opruwen.

Tussen de opeenvolgende lagen is minimaal een dag droogtijd nodig.

Kalkpleister is uit zichzelf wit en is daarom ideaal als ondergrond voor een kalkverf, kalkfinish of

glanspleister. ➤

verkrijg je een prachtig glanzend effect.

(4)

Tadelakt

Tadelakt is een waterdichte, dampopen glans‑

pleister op zuiver minerale basis. Het bestaat uit licht hydraulische kalk waaraan pigmenten worden toegevoegd. Een typische eigenschap van hydrau‑

lische kalk is dat het verhardt door toevoeging van water. De waterdichtheid en het glanzende aspect ontstaan door de manier van verwerken.

De techniek is afkomstig uit Marokko en is in België bezig aan een steile opmars.

Gezien zijn waterafstotende kwaliteiten wordt tadelakt vooral gebruikt in badkamers. Je plaatst het in verschillende lagen op een droge, stof‑ en vetvrije, poreuze ondergrond die je vooraf wat vochtig maakt. Terwijl je het aanbrengt, vormt zich een ondoordringbaar kalklaagje dat je gelei‑

delijk poliert. Dat zorgt voor de typische glans.

Tot slot werk je af met was of een natuurlijke zeep. De zeep wordt door de kalk omgezet in een harde, waterafstotende laag. Let wel: tadelakt hardt net als andere glanspleisters traag uit, en het aanbrengen en polieren ervan is erg arbeids‑

intensief ‒ per dag kun je slechts 3 tot 5 m² afwer‑

ken.

Aangezien tadelakt afkomstig is uit Marokko, is de milieu‑impact van het transport behoorlijk hoog.

AFWERKEN / INRICHTEN

(5)

afkomstig uit Marokko. Het plaatsen ervan is zeer arbeidsintensief.

Het is duur, maar wel prachtig en waterdicht, waardoor het ook bruikbaar is in natte ruimtes.

Kalk-hennep

Een kalk‑henneppleister bestaat uit hennep, lucht‑

kalk en puimsteen in poedervorm. In tegenstelling tot hydraulische kalk, hardt luchtkalk uit door blootstelling aan de lucht, een traag proces.

Kalk‑hennep is dampdoorlaatbaar, heeft goede thermische eigenschappen en werkt vochtregu‑

lerend. Het pleister bestaat voor 100% uit natuur‑

lijke materialen en kan volledig gerecycleerd worden. Bovendien is het geluiddempend, schim‑

melafstotend, antistatisch en minder vochtgevoelig dan leem.

Een bezetting in kalk‑hennep breng je aan in verschillende lagen ‒ waarbij je telkens een bepaal‑

de droogtijd moet respecteren ‒ tot een dikte van 40 tot 60 millimeter. Ter vergelijking: bij een klassiek gipspleister bedraagt de laagdikte door‑

gaans 10 tot 15 millimeter. Vanaf een dikte van 65 millimeter heeft kalk‑henneppleister echter een thermische correctiefactor, waardoor de muur niet meer kil zal aanvoelen.

Het pleister vereist een ruwe ondergrond. Op gladde ondergronden breng je hoe dan ook eerst een hechtingslaag aan voor je ze bepleistert. Met een zachte sponzing waarbij je fijne vezels in de toplaag inwrijft, geeft het kalk‑henneppleister op zich al een heel mooi resultaat. Maar verder afwer‑

ken kan eventueel met een kalkfijnpleister, lucht‑

kalkpleister, trascement, tadelakt, leem‑ of kalk‑

pastaverf, kalkcaseïneverf... ➤

Meer inspiratie vindt u op www.rtek.be

Damvalleistraat 28 9070 Destelbergen info@rtek.be +32 (0) 498 57 28 07

+

©Graux-Baeyens Architecten

GEKLEEFD ALUMINIUM

©Architect Theunynck-Knockaert

GEPROFILEERD ALUMINIUM

©Architect Tarch

(6)

De meeste bio-ecologische pleisters zijn zeer goedkoop in aankoop (prijs/m²). Alleen kan de eindprijs wel eens flink verschillen. Die wordt immers bepaald door de hoeveelheid werk die een aannemer nodig heeft om ze te plaatsen. Zo is een vierkante meter geplaatst leempleister wel tien keer zo duur dan het materiaal bij aankoop. Tadelakt is op zich al duur, dus als je weet dat het ook nog eens een zeer arbeidsintensief materiaal is, dan begrijp je dat dit voornamelijk gebruikt wordt in kleinere ruimtes die iets speciaals kunnen gebruiken.

Om de kosten te drukken, zou je in principe zelf aan de slag kunnen gaan. Laat je in dat geval goed informeren over het product en hoe het verwerkt moet worden. Vaak kun je ook een korte praktijkopleiding volgen (1 à 2 dagen). En test eerst even uit op een onopvallende plaats.

Wil je een geslaagd eindresultaat, dan kun je het werk toch beter overlaten aan een professional.

Traskalkpleister

Traskalk is een mengsel van kalk en een fijnge‑

malen vulkanisch gesteente uit de Eifelstreek (tras en tufsteen). In verbinding met hydraulische kalk en eventueel cement wordt tras een uitste‑

kende metselmortel of pleister (trascement). Een traskalkbepleistering ziet eruit als een klassiek cementpleister en heeft ongeveer dezelfde mecha‑

nische eigenschappen. Kalk en tras hebben echter een aantal technische voordelen: een hoog water‑

werend vermogen, hoge mechanische weerstand, elasticiteit en dampdoorlaatbaarheid en een verminderde kalkuitbloeiing (kleurverandering).

Trashoudende producten hebben een dichtere structuur en hebben meer tijd nodig om uit te harden, waardoor ze beter bestand zijn tegen invloeden van het milieu. En net als kalk vergt de productie van traskalk minder energie dan de conventionele cementsoorten.

Product Prijs/m²

product Prijs/m²

geplaatst Uitleg prijsniveau geplaatst Basisleem 15 mm €3,5 ^€35 3 tot 4 werkgangen en

droogtijden tussenin Basiskalk 15 mm €7 ^€45 twee werkgangen Leemfinish 2 mm €8 ^€25 nasponzing na

enkele dagen Kalkfinish 2 mm €2 ^€25 moeilijkheidsgraad

fijn werk Tadelakt 3 mm €50 ^€250 polieren en handwerk Kalk-hennep-

pleister 40 mm €7 ^€55 eenlagig spuiten, maar wel mengen van componenten

Werkuren beïnvloeden de prijs

Bron: Ecomat

➤

Traskalk leent zich uitermate voor het maken van buitenpleisters maar kan desgewenst ook binnen gebruikt worden.

AFWERKEN / INRICHTEN

(7)

➤

NATUURVERF

Klassieke, synthetische verven bevatten oplos‑

middelen of solventen op basis van petrochemi‑

sche grondstoffen die erg belastend zijn voor onze gezondheid en het milieu. Bovendien kunnen vulstoffen ‒ die de verf bepaalde eigenschappen geven, zoals een kortere droogtijd, langere houd‑

baarheid en makkelijker uit te strijken ‒ allergenen bevatten. Zelfs de traditionele watergedragen verven bestaan voor 5 tot 20% uit vluchtige orga‑

nische stoffen (VOS) die bij het uitdrogen in de binnenlucht terechtkomen en heel wat klachten kunnen veroorzaken.

Natuurverf bestaat daarentegen voor 90 tot 99%

uit plantaardige of minerale grondstoffen ‒ met kalk, lijnolie, bijenwas of natuurhars als bindmiddel, water of terpentijn als oplosmiddel en zo veel mogelijk pigmenten op natuurlijke basis. De bestanddelen van natuurverf zijn grotendeels hernieuwbaar of onuitputtelijk. De dampdoorlaat‑

baarheid van natuurverf is ook meestal beter dan die van synthetische verf, en de meeste natuur‑

verven hebben bovendien goede vochtregulerende eigenschappen. Afhankelijk van het bindmiddel kun je verschillende soorten onderscheiden.

Watergedragen natuurverf

“Dispersieverf” is de overkoepelende benaming voor watergedragen verftypes. Waar een tradi‑

tionele dispersieverf chemische en synthetische pigmenten, hulp‑ en bindmiddelen bevat, is een natuurdispersieverf gemaakt op basis van water, krijt, klei, kalk, marmerpoeder of cellulose, gebon‑

den met natuurlijke harsen en oliën.

Minerale natuurverf

Tot de minerale natuurverven behoren kalkverven, caseïneverven, kalkcaseïneverven en silicaatverven.

Minerale verven zijn echter niet afwasbaar en zuivere kalkverven zijn niet veegvast, maar dat weegt niet op tegen de positieve eigenschappen:

ze ademen, zijn vochtregulerend, bacteriewerend, op basis van natuurlijke grondstoffen en in het geval van kalkverven ook nog eens ongevoelig voor schimmels. Minerale verven hebben ook een zeer hoge dampdoorlaatbaarheid.

Leemverf

Leemverf kun je op bijna alle ondergronden aanbrengen. Soms is het aangewezen de verf te beschermen met een fixeermiddel op waterbasis om een betere veegvastheid te bekomen. Leem‑

verven hebben een zeer hoge dampdoorlaatbaar‑

heid. Ze zijn weliswaar minder geschikt voor voch‑

tige ruimtes, maar dragen wel bij tot een gezond woonklimaat.

Lijnolieverf

Lijnolieverf behoort eigenlijk eerder tot de groep van de lakken. Het is een goed hechtende, elas‑

tische verf die je perfect kunt aanbrengen op hout, plaatmaterialen en metaal. Deze verf is elas‑

tischer dan synthetische verfsoorten. Ze moet wel langer drogen.

je in de felste en mooiste kleuren.

Heel wat natuurverven kun je kopen in poedervorm en zelf verder mengen met water. Maar natuurlijk kun je ook gewoon jouw kleur naar keuze kopen in een pot, helemaal gebruiksklaar.

(8)

BEHANG

Behang geeft je interieur extra uitstraling, karakter en textuur. Grosso modo kunnen we drie traditi‑

onele soorten onderscheiden: papierbehang, textielbehang en synthetisch behang. Andere types zoals glasvezelbehang en cellulosebehang dienen in de eerste plaats om pleisterwerk te verstevigen of barstjes weg te werken. Je moet ze nadien nog overschilderen. Wil je ook de natte ruimtes in huis behangen, dan is enkel synthetisch behang geschikt, zoals vinylbehang of behang op basis van andere kunststoffen. Dat is ook afwasbaar, maar trekt wel meer stof aan dan papierbehang. Het is uiteraard ook geen natuurlijk product. Ook textiel‑ en structuurbehang zijn gevoeliger voor stofophoping.

Wil je er zeker van zijn dat je behang geen scha‑

delijke stoffen vrijgeeft, gebruik dan behangpapier met het Blauwe Engel‑label (der Blaue Engel) en gebruik natuurlijm of klassiek behangpoederlijm (methylcelluloselijm).

Papierbehang

Eenlagig of tweelagig, glad of met reliëf, en in alle mogelijke prints. Met papierbehang kun je tegenwoordig alle richtingen uit. Ecologisch papier‑

behang is 100% FSC‑gelabeld of bevat alleszins een hoog percentage aan gerecycleerde papier‑

vezels. De papierpulp wordt van lange vezels gemaakt, zodat het papier bestand is tegen de natte lijm en lang sterk blijft. Eens het papier vorm heeft gekregen, worden de vezels geïm‑

pregneerd met watergedragen kleurstoffen of bedrukt met plantaardige inkt. Papierbehang ademt, is vochtregulerend en heeft de eigenschap om vervuilende stoffen op te nemen en later geleidelijk weer vrij te geven.

Cellulosebehang

Het meest milieu‑ en budgetvriendelijke behang is het klassieke cellulosebehang of “rijstpapier”.

Het bestaat uit een stevige papiersoort, vermengd met houtvezels. Dit behang wordt meestal nog afgewerkt met een of meerdere lagen verf. Al dan niet gecombineerd met polyestervezel voor extra stevigheid, vormt dit cellulosebehang een goed alternatief voor glasvezelbehang.

Glasvezelbehang

Het verschil met de hierboven beschreven behang‑

soorten is dat er in glasvezelbehang geen papier, maar glasvezel is verwerkt. Een unieke manier van weven en persen zorgt voor een zeer sterke, gaasachtige constructie. Glasvezelbehang is ideaal voor de versteviging van gescheurde of gebarsten muren. Het is goed bestand tegen vocht, krimpt niet, werkt brandvertragend, is duurzaam en stoot‑

vast. Glasvezelbehang is verkrijgbaar in verschil‑

lende structuren en je kunt het makkelijk over‑

schilderen om het de gewenste kleur te geven.

Daartegenover staat wel dat door het smeltproces van glas, de productie van glasvezelbehang veel meer energie vergt dan voor de aanmaak van bijvoorbeeld papierbehang. Om glasvezelbehang aan te brengen heb je overigens een speciale, niet onschuldige kunstharslijm nodig. Het is niet schadelijk voor de luchtwegen, maar zolang de glasvezels niet gebonden zijn door een verflaag, kunnen ze de huid irriteren. Net als ander struc‑

tuur‑ of reliëfbehang zet stof zich ook makkelijker vast op glasvezelbehang.

AFWERKEN / INRICHTEN

(9)

Vliesbehang

Dit type behang wordt vaak verward met glas‑

vezelbehang. Het grote verschil schuilt in de productiewijze: glasvezelbehang wordt meestal geweven, vliesbehang wordt geperst.

Het behang bestaat uit een vlies als onderlaag en een toplaag van papier, cellulose, vinyl of poly‑

ester ‒ waarbij papier en cellulose uiteraard de voorkeur genieten, die bevatten geen bestanddelen die schadelijk zijn voor het milieu. Doordat de vezels in elkaar haken, vormen ze een stevig vlechtwerk. Vliesbehang is ideaal voor het bekleden van licht beschadigde of oneffen muren. Het is immers sterker dan normaal behang en zal niet snel vervormen, scheuren, uitzetten of krimpen.

Vliesbehang bestaat zowel in een gekleurde als een overschilderbare uitvoering en kan eveneens dienen als onderlaag voor een ander behang. Let wel: niet alle types natuurverf zijn geschikt om dit type behang te overschilderen. Natuurhars‑

dispersieverf is het meest aangewezen.

Textielbehang

Deze behangsoort bestaat uit natuurlijke vezels, synthetische vezels of een combinatie van beide ‒ met een logische voorkeur voor de volledig natuurlijke variant. De textielvezels worden meestal bevestigd op een onderlaag van papier of op een vlies. Textiel‑

behang heeft een bijzondere, warme uitstraling, maar is wel vrij duur, niet afwasbaar en ook niet bestand tegen vocht. Onderhoud is dus moeilijk. Je gebruikt het dan ook best niet op plaatsen die intensief gebruikt worden (woonkamer, speelkamer, kinderkamers...).

Textielbehang houdt ook makkelijk stof vast en is dus een goede voedingsbodem voor huisstofmijt. ^■ Een lijst van interessante adressen vind je op pagina 152 milieuverantwoord

behangpapier kopen zonder in te boeten op kwaliteit of kleurkeuze.

Gezond, natuurlijk en goed voor het milieu