Maria Doolaeghe, Sinte Godelieve, Vlaemsche legende uit de XIde eeuw · dbnl

(1)

eeuw

Maria Doolaeghe

bron

Maria Doolaeghe, Sinte Godelieve, Vlaemsche legende uit de XIde eeuw. Eug. Vanderhaeghen, Gent 1862

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/dool003sint01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

(2)

Maria Doolaeghe, Sinte Godelieve, Vlaemsche legende uit de XIde eeuw

(3)

Voorwoord.

De geschiedenis welke ik hier den Lezeren aenbied, in legendischen vorm bezongen, behoort tot West-Vlaenderen, en gebeurde te Ghistel, een stedeken in dien tyd vermaerd door het trotsch kasteel, welks torens zich in de lucht verhieven, en den wreedaerdigen graef die het bewoonde. Deze was Bertholf, afstammeling van Sifried, koning van Denemarken, de woeste Noordman die in 928 de geheele zeekust deed uitplunderen en zich tusschen Nieuport en Brugge nederzette. Het schynt dat de wreede inborst van dien bloedverwant door Bertholf en zyne moeder was geërfd, daer hun ruw karakter aenleiding gaf tot al de rampen die de vrome Godelieve lyden moest. Dezechristene heldin was dochter van den graef Hemfroot, en behoorde tot een der grootste stamhuizen van ons land; in hare vroegste jeugd was zy vermaerd om hare schoonheid en uitmuntende deugden, later om hare ver-

(4)

drukking en marteldood. Volgends het waerschynlykste gevoelen werd zy in 1045 geboren, op het kasteel van Londefort, in het dorp Wierre, niet ver van Boulogne.

Zy werd op het bevel van haren echtgenoot en door de wraekzucht van dezes moeder verworgd, in den nacht van 6

^en

juli 1072, te Ghistel, in het kasteel. Het Volk, dat sedert lang in het rampzalig lot der edele vrouw stilzwygend had deel genomen, stroomde ten dage harer begrafenis van alle kanten des lands naer Ghistel toe, en vereerde weenend hare nagedachtenis. Van toen af heeft de christenheid eene bedevaert ingesteld die onafgebroken tot den huidigen dage voortduert, en pelgrims aenvoert uit alle streken. In myne kindscheid werden er alle jaren een zeker getal witbespannen wagens geschikt, die het volk uit Dixmude en omstreken in massa naer Ghistel voerden. Menigmael heb ik, naest myne moeder, van die godvruchtige karavaen deel gemaekt. Na ter kerk en in de kapel gebeden te hebben, leidde myne moeder my telkens in het bouwvallig kasteel en in den bemuerden hof, en herhaelde my de gebeurtenissen die daer ter plaetse geschied waren, omtrent acht honderd jaer te voren. De goede vrouw boezemde my dus als kind reeds een grooten eerbied in voor de heilige Godelieve. Het kon niet anders of de beschouwing van dat brokkelend kasteel, overblyfsel van alouden adeldom, van grootheid en magt, van barbaerscheid en verdrukking, maekte een diepen indruk op my, en printte de gedachtenis van die bedevaert zoo levendig in myn geheugen, dat noch tyd noch omstandigheden die ooit konden doen verdwynen. Zoo heb ik met voorliefde die wonderbare legende bezongen, welke

(5)

my zoo veel te belangryker voorkwam, om dat die onze streek toebehoort en nu nog algemeen gekend en gevierd wordt, even vurig en levendig als ten dage der begraving van die heilige lyderes.

By eene ernstige bespiegeling op het tafereel dier geleden rampen, waer van eene adellyke vrouw het slagtoffer is geweest, en op het barbaersche gezag waermede de Grooten alsdan alleenheerschten, kunnen wy niet genoeg onze hedendaegsche zeden, wetten en instellingen toejuichen, die de menschheid en het heilig burgerregt beschermen, en armen en ryken voor de wet gelyk maken. Bertholf heeft zoo veel te stoutmoediger zyn schrikbedryf uitgevoerd, omdat de euveldaden der leenheeren in dien tyd ongestraft bleven, en de burgery onder hunnen dwang en willekeur moest bukken. Boven de hooge magt, die hen barbaersche straf op het volk deed plegen, waren zy verslaefd aen vooroordeel en bygeloof. Zoó kwam het, dat Bertholf en zyne moeder voor zwarte hairen schrik gevoelden, en geloofden dat die een geschenk van den duivel waren, en een voorteeken van ongelukken. Dat schoone sieraed der natuer, hetwelk onze hedendaegsche vrouwen zoo trotsch maekt, en dat haer een zoo edel, deftig voorkomen geeft, veroorzaekte alle de verdrukking die de heilige Godelieve heeft onderstaen. Zy was eene wonderschoone vrouw; buitengewoon waren de krachten harer ziel, die haer in den stroom van tegenspoed en lyden deden moed vatten en meer en meer hare godsvrucht ontgloeiden. Wy hebben getracht dat hemelsch beeld van christendeugd, van werkzaemheid, van liefdadigheid en lydzaemheid zoo getrouw mogelyk af te schetsen.

(6)

Na acht honderd jaren is de legende der heilige Patroonersse van Ghistel nog altyd even populair onder het volk gebleven; deze gedachte doel ons hopen dat onze arbeid, onder het publiek, door lezers noch lezeressen als nutteloos zal beschouwd worden.

Ik heb de grondstoffe voor myn werkje geput aen de bron der oude legende, welke ik als de ware geschiedenis beoordeel, dewyl die ons is overgeleverd door eenen man van dien tyd, den eerweerden heer Drogon, pastoor van Ghistel. Ik mag dus zeggen met den legende-schryver: “Ik heb niets verzonnen in den grond van het verhael, niets aen de inbeelding toegestaen, my zonder ophouden herinnerende dat de eerste hoedanigheid van den geschiedschryver de geloofweerdigheid is. Met een woord, ik heb eene zuivere en regtzinnige geschiedenis willen geven, zoo veel het de inlichtingen mogelyk maekten.”

(7)

Sinte Godelieve.

1070.

I. Graef Hemfroot.

Het was op Vlaendrens grond dat zich Een oud kasteel verhief;

Zyn torenspits was reeds van verr' Den matten Pelgrim lief.⁽¹⁾ 't Was met rivier en bosch omzet,

Door brug en sterkte omschanst, Als 't beeld van 't middeleeuwsch gezag,

En door den roem omglansd.

(8)

Daer woonde Londforts magtig heer, Den lande door vermaerd;

De vreemde legers bukten neêr Voor zyn verwinnend zwaerd.

Hy was de vader van het volk, De steun van land en staet;

Hy droeg de godsvrucht in de ziel, 't Meèdoogen op 't gelaet.

't Milddadig hart, dat onder 't kleed Diens ridders liefdryk sloeg, Was 't erfdeel van zyn vromen stam,

Die drietal spruitjes droeg.

Nog harde zeden, ruw en wreed, Beheerschten 't vaderland, En bygeloof en slaverny

Versmachtten 't vry verstand.

De leenheer⁽²⁾hief zyn regten hoog;

Hy heerschte wreed en stout, En braste zich aen weelde zat,

En baedde in pracht en goud.

(9)

En burgery, en boer, en laet⁽³⁾, 't Boog alles voor zyn wil, En marteltuigen, galg en rad, Gebood zyn wraek of gril.

Graef Hemfroot vloog den tyd vooruit, En naest de priesterhand

Beschermde hy d'ellendeling, En brak zyn slavenband.

Hy teugelde barbaersche straf, Schonk troost by raed en daed, En droeg in menig kerkerhol

De hoop, met bly gelaet.

Eindnoten:

(1) Deze standplaets, gevoegd by de vermaerdheid van den magtigen heer, maekte van het kasteel Londefort een groot paleis, waer kleinen en grooten herbergzaemheid genoten. Leven der H.

Godelieve, door B., priester, blz. 21.

(2) De Leenheeren waren in dien tyd hetgeen wy hedendaegs de ryken noemen, met dit onderscheid dat zy de oppermagt bezaten en het volk barbaersch behandelden.

(3) De Laten waren de arme werklieden, als slaven gebruikt door de Leenheeren om dezer velden te bewerken.

(10)

II. Godelieve.

Zyn oudste spruit, lief opgegroeid In zyn beroemde slot,

Minde, als hare ouders, 't weldoen meest, En boven alles God.

Terwyl ze als kindje speelde in 't groen, En kruid en bloemkens koos,

Vlocht ze in de kroon der Moeder-Maegd De lelie by de roos.

Terwyl de vreugd in laen en tuin, Haer wachtte in 't kinderspel, Zonk zy voor 't heilig kruisbeeld neêr

In Londforts bidkapel.

(11)

Geen moeder die het meisje zag, Of, door haer schoon gestreeld, Riep zy, ontroerd: ‘Wat lieve schat!

Een kind gelyk een beeld!’

Haer eenvoud zocht geen golvend kleed, Met zilvren draed gestikt;

Geen schittrend halssnoer, breed en zwaer, Met paerlen opgeschikt.

Heur zwarte hairen⁽⁴⁾, fyn en glad, Gestreken om 't gelaet,

Omtooide geen fluweelen kap, Noch vonklend prachtsieraed.

De jonkvrouw minde, vroeg en laet, Het werk vol nyvre vlyt;

Zy zaeide roozen op 't satyn En tuiltjes op 't tapyt.

Zy schonk de bloemen vorm en kleur, Als bloeiden ze op haer steel;

Heur naeld beschaemde 't kunstgewrocht Van beitel of penseel.

(12)

Ook 't breiwerk voor het arm gezin Groeide in heur vingren aen, En vlytig deed heur vlugge voet

Het ronkend spin wiel gaen.

Ter hofpoort stroomden de armen toe;

Het handwerk van heur vlyt, En brood en wyn, en keur van spys,

Schonk zy hun, diep verblyd.

Hoe dronk zy in 't weldadig hart De teugen van 't genot,

Terwyl zy troost en aelmoes bood, Verzachtend 's werkmans lot!

De ridders snellen 't burgslot in, En buigen voor haer neêr, En beedlen liefde en bieden trouw,

En offren goud en eer.

- ‘Neen, ridders!’ zegt ze, ‘laet me vry, Gy die aen de aerd' gebiedt:

Beloov' de wereld vreugd en heil, Ik min de wereld niet.’

(13)

(14)

- ‘Nooit, Godelieve, sprak de graef, Neen, nooit, of nimmermeer Duld ik dat streng besluit; in u

Herleev' myn stam en eer!

Bertholf ontving myn ridderwoord, En vast staet myn besluit;

'k Ontvang hem morgen in myn burg, En gy, gy wordt zyn bruid!’

- ‘Bertholf myn bruigom, vader lief!

Uw wil is my een wet;

Ik luister naer de stem der pligt Die 't weigren my belet.’

De jonker nadert 't oud kasteel.

Hem siert een blonde baerd;

En ryzig is hy, fier en forsch Op 't statig dravend paerd.

Hy sproot uit aedlyk gravenbloed, Uit Sigfrieds oud geslacht, Hy, heer van Ghistel, wreed en ruw;

Maer ryk aen heldenkracht.

(15)

Het welkom dreunt den ridder toe;

De blydschap heerscht in huis;

De wynkroes blinkt en klinkt in 't rond, By 't woelig feestgedruisch.

Ach! de arme jonkvrouw, wie hy nooit De hand nog had gedrukt,

Verbleekt, gelyk de leliebloem, Door 't onweer afgerukt.

Ach! de arme jonkvrouw, wie hy nooit Nog 't harte had geroerd,

Wordt morgen, morgen reeds zyn bruid, En d'ouderwoon ontvoerd!

En hy? hoe schokt hem pols en hart, Als hy Godlieve ziet!

De schoone vrouw draegt gitzwart hair, Dat schrik in 't bloed hem giet.

Plots dooft zyn min; doch hy houdt woord, Hoe 't bygeloof weêrstaet;

Hy doet belofte en eed; hy veinst Dat 't hart hem liefdryk slaet.

Eindnoten:

(4) De nayverige vrouwen wisten niets aen hare schoonheid aftekeuren dan haer dik en gitzwart hair, hare lange zwarte wenkbrauwen en hare groote zwarte oogen die een groot kontrast opleverden met de buitengewoone blankheid van haer gelaet.

Coomans, RICHILDE, blz. 42.

(16)

III. Het huwelyk.

De vluggewiekte maer snelt rond, En meldt de bruiloft aen;

Het volk stroomt toe; de gryze burg Draegt Vlaendrens leeuwenvaen.

De weg is wyd en zyd begroend;

Gebloemte en kruid alom;

Klaroengeschal en vreugdekreet Van gansch een feestendrom!

Maer klonk trompet en doedelriet, En juichte de adel luid -

De schaemlen dwaelden om in 't dorp;

Elk brak in tranen uit.

(17)

- ‘Ach! “zuchtten zy,” Godlieve is bruid:

't Is met ons heil gedaen.

Zy gaf ons brood en troostte 't leed:

Wie troost er nu voortaen?’

En zy herhaelden aen elkaêr Hoe ze in haer teêrste jeugd Reeds uitblonk, en 't mirakel Gods

Getuigde van haer deugd.

En hoe de hofknecht stond verbaesd, Toen hy de vracht doorzocht Die zy ter aelmoes droeg, waer hy

Slechts spaendren vinden mogt.

En hoe van 't prachtig middagmael Op Londforts bly kasteel, Zy al de spys had weggeroofd,

En d'armen gaf ten deel.

En hoe de graef in toorn ontstak Om die vermetelheid,

Maer daedlyk spyze in overvloed Ter feest weêr zag bereid.

(18)

Hoe elke schotel stond gevuld Met keur van mijd gebraed;

Zoo dat haer vader knielde, en dank Bood voor die wondre daed.

Zy zwygen; hoor! de tempelklok Verkondt de plegtigheid.

Daer komt de bruiloftstoet; vooraen Wordt de eedle maegd geleid.

Ze is bleek als 't zilver van de maen;

Weemoedig als het kind, Dat moeders armen wordt ontrukt,

En moeder niet meer vindt.

Nu schittert zy voor de eerste mael.

Hoe ryk glanst elk sieraed!

Breed golvend sleept 't satynen kleed, Bebloemd met gouden draed.

De priester zegent 't jonge paer;

Maer toen zy 't jawoord gaf, Was 't of een zucht haer tegenvloog

Van uit der oudren graf.

(19)

't Was of er een verholen stem Zacht tot haer zeide: ‘Kind, Wees in het lyden sterk en groot,

Indien gy rampspoed vindt.’

En Bertholf strydt met wreed berouw;

Hoe angstvol is dat uer!

Hy blikt verwilderd; hoort geen galm, Weêrkaetst op welf en muer.

Zyn geest ziet beelden in 't verschiet Reeds aeklig opgedaegd;

Hy gruwt van die verbindtenis Zoo liefdeloos gewaegd!

Hy leidt zyn bruid den altaer af.

Hoe treft dat jeugdig paer!

Wat mannelyke trots in hem!

Wat vrouwenschoon in haer!

't Gezang houdt op; het orgel zwygt;

De trouw is vastgeknoopt, Maer niet hun zielen: elk verbergt

Den traen die 't hart ontloopt.

(20)

De hekdeur van 't kasteel ontsluit;

De lange stoet trekt in,

En vorstlyk wordt het feest gevierd, Ter eer van trouw en min.

Gothieke balken, fyn verguld, Versierd met wapenpracht, Gebeeldhouwd door een fikse hand

Voor Hemfroots ryk geslacht;

En breede schouwen, fraei doorzwierd Van takken en gebloemt;

En muren zwaer van gouden leêr, En beelden, hoog geroemd;

Dit alles tuigt van grooten rang, En leent het bruiloftmael Een luister, ongemeen en ryk,

Weêrspiegeld door de zael.

't Muziek doordavert 't hoog gewelf, En naest den sterken wyn Begeestert het den blyden kring:

't Paer deelt die vreugde in schyn...

(21)

Maer innig klopt hen 't hart, zoo droef;

Zy huivren voor elkaêr;

't Gevoel weent, en 't berouw spreekt luid.

Hoe weegt hun 't leven zwaer!

Het feest glanst uit; 't is scheidenstyd:

Verscheurend is die stond.

Een rei van paerden staet gereed, Die d'aftogt reeds verkondt.

Gezadeld wacht heur lieflingspaerd, Godlieve 's reisgezel.

Hertroerend zegt zy 't dierbaer dorp En vaders burg vaerwel.

Zy hangt aen moeders borst en hals, En sluit ze in de armen vast.

En onder 't kussen vloeit getraen, Dat als een beekje plast.

Zy gloeit haers vaders wang en hand Door kussen, nooit gestild;

Haer harteklopping zegt, hoe bang Zy voor 't vertrekken trilt.

(22)

Hoe ledig is 't in Londfort nu!

By alle standen sluipt De deernis in; hoe menig wang

Die weemoedstraen bedruipt.

In haer mist de armoê zusterhulp Die laefde in elken nood;

De burgery en de adeldom De liefde, die ze omsloot;

Haers vaders woon, de wakkre zorg Die orde en wys bestier

Deed heerschen op het graeflyk slot, Zoo rustloos als de mier.

Alleen de godsvrucht en haer moed Vertroosten 't gravenkind.

Zy rydt naest Bertholf treurig af, Geliefkoosd, noch bemind.

De veerkracht van haer ziel houdt stand.

Zy blikt den hemel in,

En spoort heur paerd, en voelt de hoop Verheldren geest en zin.

(23)

De reisstoet trekt langs bosch en baen, Zoo hobblig, zoo doorzaeid Van kronkelwegen en moeras,

Door spâ noch steen verfraeid.

In 't eind' houdt men te Ghistel stil.

Het edel paer stapt voor, En wensch en welkom vliegen toe,

By zang en jubelchoor.

Ten toren waeit het vaendel, grootsch, En huis en hut begroet

Den heer en zyne schoone bruid;

Gebloemt valt aen hun voet.

Nooit zag men schooner vrouwenleest.

Hoe zwart die wenkbrauwboog, By melkwit vel en mondkorael,

En zacht ontvonkeld oog!

Ze is ryzig als een grieksche vrouw, Lief als 't Madona-beeld, Zachtaerdig, minnend, en getrouw;

Haer houding treft en streelt.

(24)

Eenieder voelt bewondering Die Godelieve ziet,

En pryst de uitmuntend schoone maegd:

Één enkle pryst haer niet.

Één enkle gruwt van 't gitzwart hair Dat heur gelaet omspant,

En weigert haer den welkomkus, En drukt ze niet de hand.

De kreet: ‘Het is een zwarte kraei!’

Ontglipt haer boozen mond.

Zy haet de bruid, en vloekt haer komst, En Bertholfs echtverbond.

En eer nog de avond is gedaeld, Beraemt de booze een plan, En zweert: ‘Ik zal die tooveres

Ontscheuren aen heur man!’

't Is Bertholfs moeder; aen heur zoon Doet zy een wreed verwyt....

En stoort het feest door snood gewoel, En tiert in woede en spyt.

(25)

Haer nyd ontgloeide in 't bygeloof Dat zwarte hairen smaedt, En haer veroordeelt, die ze draegt,

Als rampvoorspellend kwaed.

‘Vlucht,’ zegt zy tot Bertholf, ‘vlucht heen, Ontsnap der spotterny!

Voer deze nacht u ver van hier, Van eed en echtband vry!’

En ylings is hy voort gereisd.

Zy dryft zyn gade heen

Naer donkre schuilplaets, en ontrukt Haer tooi en kostbaerheên.

En de onderworpne, zacht als 't lam, Laet heure zwarte vlecht

Doorsnyden; met gebloemte en goud Zoo kunstig saêmgehecht.

Ze ontdraegt heur bruidschat, 't heiligdom Dat moeder liefdryk schonk;

Juweel, gesteente en al 't sieraed Dat op heur trouwdag blonk.

(26)

‘U voegt geen donkersteen', zegt zy, Geen tooisel; blyf voor 't oog Verdoken, eer ook 't volk u vloek'

Of ons bespotten moog'!’

(27)

IV. De verdrukking.

De stilte des doods heerscht op Ghistels kasteel, Gebloemte en festoen zyn verdwenen;

De vlaggen ontvielen aen dak en rondeel;

Een vrouw zit er zwygend te weenen.

Het is Godelieve, mishandeld, veracht, Door moederverdrukking gemarteld.

Zy zit op den toren; daer is het steeds nacht;

Geen vliegje zelfs dat haer omdartelt.

Door 't ruitje, met yzeren staven omzet, Schiet schemering doodsch op de muren, En wemelt op grendels en zitblok; een bed

Van stroo doet haer pynen verduren!

(28)

De kruike met water en 't karige brood Dat brengt haer een meisje, bewogen:

't Is de eenige spys die de booze haer bood, En nog is geen zucht haer ontvlogen.

Mild reikt zy ten aelmoes aen 't arme gezin Heur voedsel; hoe meer men 't verminder', Te min dringen nooden heur kerkerdeur in:

Geen honger baert kwelling of hinder.

Streng zendt de wreedaerdige moeder in huis, Bevelen, die de arme doen haten:

Bedienden en meiden verzwaren haer kruis, Elk heeft haer vyandig verlaten.

Ach! niemand bemint haer, dan 't dienstmeisje alleen, Dat 't hart aen de brave voelt hangen;

Geheimelyk sluipt ze ten toren soms heen, En wil er de stilte vervangen.

Zy spreekt haer zoo minlyk, bedient zoo beleefd, En schreit als ze moet voor haer leden

Het stroobedde schudden, of 't middagmael geeft:

Wat brood, door de honden vertreden.

(29)

Eens had zy wat lekkers verdoken, bespaerd, En sprong bly het celleken binnen:

‘Neem, edele vrouw, 'k heb voor u dat bewaerd;

't Verkloeke u, en trooste u de zinnen!’

‘O, kind, uwe deugd en uw zorg kan volstaen;

God zal u dat offer vergelden;

Maer laet my het water en 't brood; 't lacht my aen;

Ik nut het als manna der velden.’

Sabina verstomt; maer 't verdubbelt haer vlyt:

Zy weet heel die ziel te doorgronden;

Lydt dubbel het leed dat de schuldlooze lydt, En wordt haer nog nauwer verbonden.

En 's morgens al vroeg sluipt ze weêr by haer in, Draegt naeiwerk, en hangt aen de wanden Den Christus, en knielt in godvruchtigen zin,

Naest haer, met gevouwene handen.

De beeldekens hangt zy het celleken rond, En maekt het zoo lachend en reine;

De bloemekens strooit zy er mild op den grond, En 't kluisje wordt hemel, hoe kleine.

(30)

(31)

Maer nauw is 't eenvoudig versiersel bespied, Dat de arme de ramp deed vergeten,

Of nyd treft het meisje, die wraekblikken schiet;

En bloemkens en kruis zyn versmeten!

Het naeiwerk, de vrucht van heur vlytige hand, Voor schamele moeders en weezen,

Verscheurt zy, de ontaerde! vertrapt het in 't zand, En doet voor heur woede haer vreezen.

Nu, keerde Bertholf van de reis; maer de haet, Deed ook hem het harte versteenen:

Hy draegt, als zyn moeder, den wrok op 't gelaet, En durft zich by 't misdryf vereenen.

Ach! laet hy zyn gade soms vry, 't is om last En werk met zyn knapen te deelen.

Hy zendt haer ten akker, waer 't onkruid op wast, En kraeijen de graenkorrels stelen.

Zy draegt nu het lynwaden rokje; den voet In moddrige klompen gedoken;

En trok aen heur leden het jakje, met moed, Reeds lang door de dienstmeid verstoken....

(32)

Zoo slaeft en zoo zwoegt zy, die aedlyke vrouw, Of wacht, by de brandende stralen

Der zonne, de kraeijen, zoo vlytig als trouw, En bidt langs de velden en dalen.

Naest haer zwoegt heur rypaerd, vermagerd en styf;

Zyn zilvren gebit is ontdragen.

Hem wegen 't gareel en de werkkarre op 't lyf.

Ach! last doet zyn adem zoo jagen!

Zy lydt in dien trouwen gezel zoo veel druk, En mag hem niet troosten, niet streelen!

Of spreken van Londfort, van weelde en geluk, En 's vaders beroemde priëelen.

Hy is haer zoo lief, en herinnert zoo vaek 't Voorheen en heur dorpje vol zegen, Waer zy, Amazone, vol zedig vermaek,

Hem voerde langs lanen en wegen.

Ter mis roept het klokje van Ghistels kapel De christnen die godvrucht beminnen:

- ‘Komt, vogelkens,’ zegt ze, ‘'k ga bidden, vliegt snel Die opene deure daer binnen.’

(33)

En allen, gehoorzaem aen 't wonder gebod, Verdwynen; zy blyven verscholen

In 't stalleken, tot zy geknield heeft voor God, En vryheid hun weêr is bevolen.

En iederen uchtend, als 't klokje weêr riep, Ontvlogen zy weder de velden.

Dit wonder trof 't hart van de moeder zoo diep, Zy wrokte als ze 't hoorde vermelden.

‘'t Is schandig getoover!’ riep ze uit in haer nyd, En zweert, in dolzinnige woede:

‘Nog harder zy 't duivelsch gebroed gekastyd, En sla men haer lichaem ten bloede!’

En nog wordt haer spyze verminderd, meer snood De brave beschimpt en bespogen.

En herder en stalknecht, met stampen en stoot, Doen pynen en laster verhoogen.

‘Kom,’ zeggen zy, ‘gans, zie! uw kot is gestrooid, Loop binnen; gy telt met de dieren;

Voor u moet geen lynwaed, geen tooisel ontplooid, Verslinden u raven en gieren!’

(34)

Zy dansten voor haer met het lekkerst gebraed En keur van welriekende spyzen,

Om wreeder haer honger te tergen; die haet Doet haer noch ontroeren, noch yzen.

't Geloof steunt de kracht van de christene maegd, Die 't uiterste lyden beproefde,

En 't martelend kruis met gelatenheid draegt, Welks drukking haer nimmer bedroefde.

't Is nacht, en daer knielt, vóór het beeld van den Heer, De vrome, in aenbidding verzonken.

Een engel verschynt: - ‘Ga, bedrukte, ga weêr Naer Londfort; zy hulp u geschonken!’

En heimlyk vertrekt zy, geholpen door 't kind, Sabina, die haer bleef beminnen.

Zy reisden twee maenden, zoo droevig gezind, Braverend den nood als heldinnen.

En talryke bosschen, zoo donker en naer, Doortrokken zy, bang en verlegen.

Geen gastvryheid ergens, voor 't dolende paer;

De honger verzelt ze allerwegen.

(35)

Zy lyden zoo moedig; zy bedelen 't brood...

Gods hulp brengt ze 't ouderdak nader.

Haer moeder bezwymt, als ze staert op dien nood, En, weenend, omhelst haer heur vader.

- ‘Myn kind, ô geliefde, wat schrikbaer verdriet Konde u tot geraemte misvormen?

Wat oorzaek dat gy uw gezin zoo verliet, En reisdet by koude en by stormen?’

‘Uw voeten bebloed, gansch met lompen gedekt, Verteerd als de spruit der ellende;

Gy, hoog van geboorte, uit den adel verwekt, Die u als zyn parel eens kende!’

- ‘Gods wille geschiedde; hoe zwaer hy kastyd'!

O vader, ik slake geen zuchten.

Zyn Engel gebood het; ik reisde verblyd, Om hier in uwe armen te vlugten.’

Zy repte geen woord van heur kerker; geen klagt Schetst vader of moeder heur lyden.

Zy jaegt droef vermoeden uit beider gedacht Om liefd' heur gemael te doen wyden.

(36)

Trouw volgt zy de leer van den godd'lyken Zoon Die moedig de rampen doet dragen,

En kussen de roê die, de weldaên ten loon, Ons treft met haer bloedigste slagen.

Hoe zoet is de vryheid! hoe streelend de lucht Van Londfort! hoe zalig nu dwaelt zy in 't ronde;

Vergeet van heur ziel de gekankerde wonde;

Heur oog kent geen tranen, heur harte geen zucht.

Ze is 't vlinderke, snel de gevangkluis ontsnapt;

Het kirrende duifje, den roofgier ontvlogen;

De lustige leeuwrik geklommen ten hoogen, Die zingend en fluitend de wiekjes bly klapt!

Nauw heeft de verloste nieuw leven gesmaekt;

Nauw heeft zy 't genot van het weêrzien genoten, En Londfort doorzocht, en aen 't harte gesloten Wat zy daer beminde, door blydschap ontblaekt, Of zie! een paer knechten, boosaerdig en stout,

In vleijende boodschap door Bertholf gezonden, Verlokken haer weder op Vlaenderens gronden.

Dra wordt ze op een vaertuig hun' zorge vertrouwd.

(37)

De brave, gehoorzaem aen pligt en aen deugd, Verlaet nu der ouderen weeldrige wooning, Beraden en moedig; zy hoopt op belooning, En denkt: myne ramp is vervangen door vreugd.

Daer zeilen ze aen land op de onzalige kust, En trekken naer Ghistel; de burg wordt ontsloten;

Doch reeds by heur komst wordt ze weder verstooten;

Voor haer geen genot, geen verkwikkende rust!

In 't adellyk huis zweeft geen lachje tot haer;

Geen handdruk, geen zoen die 't gemoed magverligten;

't Verachtend gemor en de barsche gezichten Voorspellen een toekomst bedreigend en naer.

Al mort weêr het volk, met haer noodlot begaen,

Geen burger die 't misdryf, 't geheim durft ontwringen, Of grootheid betigten: zy houdt in heur kringen Het regt en de straf, die in boeijen durft slaen.

De burger is slaef; hy verzucht in 't gareel Van 's adels gezag, en hy knielt voor de wetten, Die werkman en boer door de wilkeur verpletten, En 't voorregt doen heerschen op 't magtig kasteel.

(38)

Die almagt stort Bertholf meer trots in 't gemoed.

Hy stygt nu te paerd om by vreemden te dwalen, By 's waerzeggers kunst tracht hy hulpe te halen;

Reeds heeft hy, snel dravend, nu Brugge begroet.

Daer kweekte die stad in heur woeligen schoot Een man, die vooroordeel en bygeloof wekte, Der waerzeggers naem tot beroemdheid verstrekte, En toom aen 't bedrog gaf, zoo schandig als snood.

Zie! tusschen de trotsche gebouwen zoekt hy Een straetjen; het kronkelt in donkere gangen.

Een huisje, aen het vensterke somber behangen, Ryst daer in de diepte; hy is het naby.

Bleek stapt hy daer binnen; 't is donker en kleen;

Hy trekt in het kamerken, aeklig omgeven

Van nachtspook en doodshoofd. Ten zetel verheven, Zit de oude bedrieger met krommende leên.

Hem kenmerkt een mantel - een golvende baerd, En zwierende lokken, met sneeuw overstoven, Een spiegel in 't oog dien geen grysheid kon dooven, En 't ernstige wezen, dat treft en vervaert.

(39)

(40)

‘O! vader,’ zegt hy, ‘ach! myn lot is zoo wreed, 'k Ben jong en gehuwd; ik ontvlugtte myn gade, Zy is het die my met de ramp overlaedde.

Zeg, grysaerd, ô zeg my: wat hulp voor myn leed?’

‘Ontsluit my geheimen; zeg, is myne vrouw Een broedsel der helle? Ik gruw van heur hairen En wondere leefkracht. Niets kan haer vervaren;

In spyt van gebrek en van lyden en rouw.’

‘Zy spot met den honger; en lacht met den nood, Al derft zy het voedsel soms tallooze dagen, Nog doet zy heur spyze ten aelmoesse dragen, En heimlyk verkrygt zy het dagelyksch brood.’

Het lamplicht ontvonkelt. In satansche spraek, Doorleest hy de handen; geheimen van 't leven Ontnevelt zyn kunst, die het harte doen beven.

Hy spreekt: ‘Uw bestemming duldt rust noch vermaek.’

‘Het onheil vervolgt u, ô ridder!’ zegt hy;

Uw vrouwe betoovert; haer naem zal onteeren, Gy moet van uw adel die schandvlekke weeren;

De duivel en 't kwaed staen almagtig haer by.’

(41)

- ‘Genoeg! Ik zal wreken die grievende schand, Myn stam is bezoedeld; myn adel zal vallen.

't Volk zal my beschimpen; de donder zal knallen, My dreigen met straf, als de vloek van myn land!’

‘Ik zweer het! die tooverheks neem ik niet weêr!

't Gebod van de kerk doet haer wetten volvoeren;

Het dwingt my den knoop van myn echt niet te ontsnoeren:

Zy sterve! Neen, langer niet rooft ze myne eer!’

Graef Boudewyn, 's lands goedertierige heer, Wil vaderlyk 't kind der ellende bewaken, Gebiedt hem de brave niet meer te verzaken, Of kerklyke ban zende vloek op hem neêr.

't Gebod werd gezegeld en overgebragt.

De grysaerd zendt wenschen en beden er nevens, Herinnert heur deugden en geestgaven tevens, En wil dat haer 't grievende lot zy verzacht.

Vergeefs! hy zoekt de jagtvermaken, En viert de wilde vreugd,

En blyft den zoeten pligt verzaken Van huwelykstrouw en deugd.

(42)

Het steekspel, jagtparty en dansen, Vereenen d'eedlen stoet

Op Ghistels slot. De luchters glansen By feest en overvloed.

Baronnen, graven, eedle vrouwen Begeestren zynen disch;

Maer eenzaem moet zyn gade rouwen, In haer gevangenis.

Zy hoort gejoel, gejuich en klanken;

Verlaten zit ze daer,

En zoekt haer troost in 't God bedanken:

't Gebed bemoedigt haer.

Soms doet haer zoet herdenken weenen, Als haer de moed verlaet;

Maer ylings is hy weêr verschenen, En blinkt op 't kalm gelaet.

Maer 't doet den booswicht knarsetanden:

Haer dood vertoeft te lang.

Steeds feller voelt hy haet ontbranden, Die gloeit in oog en wang.

(43)

Hy vonnist haer: door gruwelplannen Beslist hy 't schrikberaed.

Met beulen zal hy samenspannen, Bereid tot euveldaed.

Voor goud is 't gruwelwerk voldongen...

Twee knechten, boos en wreed,

Heeft hy den moord'naers-eed ontwrongen:

De slagtbyl ligt gereed!

Een dag nog, en dan moet zy sterven.

Hy zal door huichelary

By haer hen toegang doen verwerven;

Zyn gade treedt hy by,

En grypt haer hand, en drukt ze teeder, En weent van diep berouw.

‘O,’ zegt hy, ‘'k bied myn liefde u weder, Myn aengebeden vrouw!’

‘Geliefde, 'k heb u wreed verstooten;

De dwaling dreef myn wraek.

Als twee onscheidbare echtgenooten Wacht ons het zielsvermaek.’

(44)

‘Een buervrouw, engel op deze aerde, Verdreef myn kwaden geest.

Haer zedepreek, die rust my baerde, Vertrooste u nog het meest.’

‘Ik ga op reis; van nacht, Godlieve, Klopt zy ligt by u aen,

Hoe zeer u nog de zwakheid grieve:

Poog voor haer op te staen,’

‘En open spoedig; volg haer treden De steenen trappen af,

En spreek haer in de zael, beneden:

't Is stil daer als in 't graf.

Zy vat zyn hand, maer kan niet spreken, En laet die hand niet gaen,

En drukt haer, onder plots verbleeken En hevig boezemslaen.

Ze is als een beeld ter aerd' gezonken, Verpletterd door de vreugd.

Schaers blyft een strael van leven vonken In 't harte zoo vol jeugd!

(45)

Zy weent; herademt, voelt nieuw leven, Drukt Bertholf aen de borst,

Gelooft den handkus, haer gegeven, En 't woord dat liegen dorst.

Zy vreest verraed noch list. De goede Is zinloos van genot,

En beeft niet voor een erger roede;

Maer dankt en knielt voor God.

(46)

V. De moord.

Bly had zy 't avondmael genomen, Nu kostbre spyze en brood.

En zachtjes schept de slaep haer droomen, Verdryvend angst en nood.

Ze is aen heur kerker losgebonden.

Als Ghistel's burggravin, Heeft zy bevelen rond gezonden

In 't adellyk gezin.

En schildknaep, hof- en huisbedienden, Volvoeren met ontzag

Haer wensch en wil. Alomme vrienden!

Alomme lonk en lach!

(47)

Met volle handen mag zy geven - Ten troost by schaemlen gaen;

Voor hen in 't huiss'lyk heil nu leven.

Hoe klopt haer 't hart voldaen!

Naer 's Heeren tempel, bly ontsloten, Heeft Bertholf haer geleid.

Gelukkigste der heilgenooten, Drinkt zy dáer zaligheid!....

Wat moet, ô zoete droom, u stooren?

De hofhond huilt en springt, Als konde hy een booswicht hooren,

Die in 't kasteelplein dringt.

Het zyn twee boeven, hurelingen, De dienaers van Bertholf;

Hy doet ze 't leven haer ontwringen, Moordlustig als de wolf.

En heimlyk zyn ze omhoog geklommen;

Verrassend kloppen ze aen;

De moord is in hun blik ontglommen.

God! 't is met haer gedaen!

(48)

(49)

Zy denkt: ‘'t is de aengemelde vrouwe,’

En opent haer met spoed.

Maer hoe verzwinden hoop en trouwe!

De moord staet aen heur voet!

Zy kent haer lot; zy blikt ten hoogen - En bidt, met vroom gemoed, Terwyl zy 't uer ziet aengevlogen,

Dat 't graf haer oopnen moet.

Haer vatten ze aen. De moordenaren Slaen 't worgend kleed om 't hoofd.

Zy knielt en sterft... voór 't uchtendklaren Is 't lyk reeds weggeroofd.

De doode is in een put verdoken;

Maer 't water dryft ze omhoog.

God zelf heeft het geheim verbroken, Wien 't gruwelfeit bewoog.

De droeve maer is rondgevlogen Van hare marteldood,

En 't Christenvolk, onthutst, bewogen, Stroomt aen in Ghistels schoot.

(50)

In de uitvaert, met gevouwen handen, Stapt vriend en vreemde meê, En godvrucht doet elk hart ontbranden,

By traen en hartebeè.

De geest van 't volk is diep verbolgen, En vonnist den barbaer;

Doch, als in 't hart der zee bedolven, Blyft 't feit bedekt, hoe zwaer.

Op eens bekomt, op wondre wyze, Nu de ydle disch het brood, En had geen bakker meel of spyze,

Elks voorraed is nu groot.

Daer, waer heur 't heilig bloed ontvloeide, Werd 't plasjen marmersteen.

En 't koren dat op de akkers groeide, Stroomde als van zelf by één.

Het zwelt, in zakken opgeladen, Voor 't schamel huisgezin, Dat nu in overvloed mag baden;

De weelde vloeit er in.

(51)

En blinden wasschen, knielend, de oogen Met water dat geneest;

En kranken, reeds naer 't graf gebogen, Heelt ze, als een hemelgeest.

(52)

VI. De bedevaert.

Nog heft daer Ghistels bidkapel Haer toren door 't geboomt;

Nog klinkt er 't klokje, luid en hel, Daer 't volk ter misse stroomt.

't Krielt nog van Pelgrims t' allen kant;

Godvruchtig stappen ze aen, En wyzen op 't beploegde land,

Waer 't oud kasteel mogt staen.

Zy dwalen door den gryzen tuin, Getuige van haer leed, En knielen met ontbloote kruin,

Waer moord haer sterven deed.

(53)

Zy zoeken, met ontroerd gelaet, Het bergje waer ze zat, En hemden maekte zonder naed,

De kraeijen wachtte, of bad.

Zy zoeken naer de leemen hut, Waer 't bankje rust haer schonk, En halen water uit den put,

Waer 't heilig lyk in zonk.

Zy knielen voor het heiligdom, Waer heur gebeente rust;

Waer steeds der Christnen hoop ontglom, En troost en zielerust.

O Ghistel, 'k heb als kind hier ook, Aen moeders zy' geknield,

En 't brokklend burgslot doorgedwaeld, Reeds door den tyd vernield;

'k Doorwandelde den ruimen hof, Waer blozend vrucht en fruit My lokten aen vervallen muer,

Doorgroeid met 't wilde kruid.

(54)

En daer herhaelde moeder my, Wat eertyds was geschied, En schetste Bertholfs schrikbedryf

En 't diep beproefd verdriet.

(55)

VII. De wroeging.

Hem trof een onweêrstaenbre magt Die straft door 's Heeren hand:

't Geweten, als een marteltuig, Verscheurd' hem 't ingewand.

Hy huwde in tweeden echt, maer vond Geen bloem meer op de baen.

Zyn riddereer was neêrgeveld;

Zyn oorlogsmoed vergaen.

Het lieve beeld der martlares Verjoeg zyn ruste alom;

Verzachting bood geen traen aen 't hart;

Dat hart bleef doof en stom.

(56)

O zaelge tranenvloed, uw troost Vliet voor de wroeging niet;

Waerheen hy zuchtte of boette, gy Verdreeft nooit 't helsch verdriet.

Waer ook hy stapp' ter kerk, in 't veld, Brengt hem 't herdenken straf;

Hy dwaelt, de eens zoo ontzachbre held, En vindt alom een graf.

Zyn jagthond springt hem op de borst, En streelt en likt zyn mond.

't Is de een'ge vriend nog die hem rest, Maer 't stilt hem wee noch wond.

Zy trekken saêm ter jagt; hy sleept Zyn loomen stap door 't gras, Vergeet en boog en spies; vergeefs

Vermaent hem 't hondgebas;

Vergeefs krabt hem 't vernuftig dier De bleeke hand in bloed, En wakkert aen; en wil vooruit,

Droef hunkrend aen zyn voet.

(57)

Hy gaet; hy aerzelt; trekt weêr voort, Geleid door kracht noch wil;

Natuer verlokt; 't gevogelt zingt;

Maer hy blyft koud en kil.

Vaerwel, kasteel en wapenbord, En rykdom van den graef, Rust, schoone paerden op zyn stal,

Nu vlugt hy huis en haev'.

Ginds komt zyn stalknecht aengereên;

Twee paerden, trotsch en snel,

Leidt hy; hoe schoon, hoe knap van leest, Hoe blinkend zacht van vel!

't Een is zyn lieveling, zyn maet By 't steekspel, als zyn heer Gekend in 't ridderplein; alom Deelt hy des meesters eer.

En 't andere is zyn strydgezel, Hem meer dan 't leven waerd, Zyn deelgenoot in zege en ramp,

Als oorlogsreus vermaerd.

(58)

Maer hy beschouwt die makkers niet, Beweegloos staet zyn blik.

Elk voorwerp dat van grootheid tuigt Baert huivering en schrik.

Wat biedt gy troost in tweeden echt, O vrouw, wie hy nu schuwt?

Al gloeit uwe liefde rein, opregt, Van haer is 't dat hy gruwt.

Hy vlugt den hemel dien ge ontsloot In 't liefdryk, stil gezin;

Hem roert de blyde toekomst niet, Beloofd door trouw en min.

Schoon reeds u 't wiegje tegenlacht, Zoo aedlyk opgetooid,

Dat op den huwelykszegen wacht:

Dat heil, neen, streelt hem nooit.

Hoe zwaer weegt hem zyn adelstand, De grootheid en heur pracht!

O! waer' hy de armste laet van 't land Wien 't leed de rust niet smacht!

(59)

Hy staert ten hemel: ‘daer woont zy De christene heldin,

O dierbre,’ zegt hy, ‘'k boet myn schuld, En laffen moordnaerszin!’

‘Vergeef! ik kniel voor u in 't zand;

Vergeef! en smeek aen God Genaê, Godlieve, voor uw beul,

Verzacht zyn gruwzaem lot!’

(60)

VIII. De boeting.

Hy reist naer Rome in bedevaert, En boet er pligt en schuld;

En trekt aen 't hoofd der kruisvaert meê, In oorlogsdos gehuld.

Maer Romes zoen, noch 't krygsrumoer, Geneest der wroeging wond.

Nooit sluit de slaep zyne oogen digt, Steeds zuchten slaekt zyn mond.

Maer eer de veldtogt is volbragt, Daer ligt zyn ridderdos, By harnas en by zwaerd en schild,

En 't pronkkleed van zyn ros.

(61)

(62)

(63)

Nu, onder dikke en ruwe py, Klopt 't eindlyk rustend hart;

Hy stapt het eenzaem klooster in, En boet by stille smart.

Zyn yzren harnas drukt in 't lyf, En wekt hem wonde en pyn;

Zyn maeltyd is het zwarte brood, Beroofd van vleesch en wyn.

's Nachts rust hy op een planken bed, Voor kou noch wind bevryd:

Geen deken warmt hem zacht de leên Zoo smartlyk gekastyd.

Men zegt, toen hy op 't sterfbed viel, Naest hem een Engel zonk, 't Was Godelieve, die genaê

Den boetling, troostend, schonk.

Men zegt dat hy, als martelaer Van droefheid en berouw, Met haer ten hemel vloog, en God

Hem kroonde naest zyn vrouw.

(64)

Die blymaer vloog naer 't dorpjen heen, Waer 't edel kind ontsproot,

Waer ieder hart geschokt door vreugd, Den Heere 't danklied bood.

Waer troost het stromplend ouderpaer, Nog knielend by heur graf,

Ter dood gemarteld door 't geween, Het levensheil hergaf.

Zy vierden bly met 's hemels stoet 't Herknoopte trouwverbond, Waerop de liefde in 's Heeren hof

Onfeilbren zegen zond.

En Londforts trotsch kasteel verging, Met sterkten, brug en wal;

Arduin en toren viel tot puin Van Ghistels oude hal.

Maer Godelieve's deugd trotseert Vernielingsmagt en tyd:

Heur luister schittert de eeuwen door, Gehuldigd wyd en zyd!