IN 10 STAPPEN LEREN VANUIT TALENT

(1)

(2)

IN 10 STAPPEN LEREN VANUIT

TALENT

Help je kind naar meer zelfvertrouwen en plezier op school

Karen Dijkstra - Wiersma

(3)

‘In dit inspirerende boek laat Karen Dijkstra zien dat een talent meer is dan iets waar je goed in bent. Het is een manier van denken en doen die pas tot

uiting komt wanneer deze gevoed wordt.

Zij brengt ondubbelzinnig in beeld, dat opgroeien meer is dan alleen op school goed je best doen. Juist de elementen als eigenaarschap en verantwoordelijkheid worden in dit boek vele malen besproken. Hier ligt

de essentie, want wij leggen kinderen teveel op wat zij moeten doen.

Wanneer zij deelgenoot worden gemaakt van het proces, dan pas ontstaat betrokkenheid. Het boek leest heerlijk weg. Dus ook diegenen die niet zo van

lezen houden, kunnen met dit boek goed uit de voeten.’

Wim Bouman

‘Het boek leest vlot en zit vol herkenbare situaties!

Karen geeft goede, praktische tips, waardoor je direct met je kind aan de slag kunt, op weg naar meer zelfvertrouwen en leerplezier.

Dit gun je toch ieder kind?’

Mariska van der Molen

Intern begeleider en moeder van drie kinderen

‘Je kunt je als ouder soms erg zorgen maken als je het gevoel hebt dat je kind meer kan dan hij op school laat zien, maar niet duidelijk is waar dat aan ligt en hoe je je kind daarmee kunt helpen. Dit boek is voor iedereen die zijn zoon of dochter wil helpen om te leren en zich te ontwikkelen. Het geeft duidelijke handvatten en tips hoe je je kind kunt begeleiden bij het leren.

Karen kent uit haar praktijk veel voorbeelden die zij gebruikt om uit te leggen hoe haar handelwijze werkt, waardoor je precies begrijpt wat zij bedoelt.

Er komen in het boek uiteenlopende onderwerpen aan de orde, waarmee je als ouder dagelijks wordt geconfronteerd als je kind niet meekomt op school en/of (daardoor) niet lekker in z’n vel zit. Tijdens het lezen van dit boek kun je meteen aan de slag met oefeningen en praktische tips en je kind

ondersteunen met wat hij nodig heeft.’

Joline Auw Yang moeder van drie kinderen

‘Wat een prettig boek om te lezen! Goede opbouw, niet te moeilijk, maar rijkelijk informatief. Ik kan bijna niet wachten tot ik het aan mijn collega’s kan

laten lezen. Soms heb ik als moeder en als leerkracht weleens verzucht:

’Kreeg je er maar een handleiding bij’. Dit overzichtelijke, bondige maar leerzame stappenplan van Karen voelt bijna als een handleiding voor juist die

kinderen die je ‘erbij probeert te trekken’. Ik stop direct met trekken om samen te kijken naar het witte vel in plaats van de zwarte stip, de mogelijkheden en

talenten. Bedankt Karen!’

Thea Reedeker

Leerkracht en moeder van 4 kinderen

(4)

Inhoud 7

IN 10 STAPPEN LEREN VANUIT TALENT

Help je kind naar meer zelfvertrouwen en plezier op school ISBN/EAN boek: 978-94-92926-79-1

NUR-code: 600

Tweede druk november 2019

Redactie: Manon Müller, Expertboek Vormgeving: Daisy Goddijn, Expertboek Illustraties: Nicole Guiaux, Studio Kio Foto cover: Menno Bausch Fotografie Uitgever: Expertboek (www.expertboek.nl)

BELANGRIJKE NOOT VOOR DE LEZER

De intellectuele eigendoms- en auteursrechten © van de inhoud en omslag van dit boek berusten bij de auteur. Kleine citaten met expliciete bronvermelding zijn toegestaan.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op een andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever of auteur.

Website auteur: www.talentengroei.com Website uitgever: www.expertboek.nl

DISCLAIMER

De auteur heeft zich ingespannen interessante informatie in dit boek te verschaffen. Daarbij heeft zij gestreefd naar juistheid en volledigheid van deze informatie, maar kan dit niet garanderen. De informatie is uitsluitend illustratief bedoeld; toepassing hiervan verschilt uiteraard per praktijksituatie. De auteur wijst iedere aansprakelijkheid af voor schade als gevolg van onjuiste of ontbrekende informatie of als gevolg van interpretaties in dit boek. De lezer is verantwoordelijk voor de beoordeling van de bruikbaarheid van de informatie in en de vertaalslag naar de eigen, persoonlijke situatie.

Inhoud

Voorwoord ... 9

Inleiding ... 11

In 10 stappen leren vanuit talent ... 15

Stap 1. Vertrouw op je gevoel ...21

Stap 2. Krijg inzicht in hoe je kind over zichzelf denkt ...27

Stap 3. Ga uit van talent ...35

Stap 4. Ontdek de leerstijl van je kind ...43

Stap 5. Kies de juiste leerstrategie ...53

Stap 6. Zorg voor duidelijkheid en structuur ...59

Stap 7. Laat je kind groeien door te ervaren ...65

Stap 8. Doe het samen en deel je ervaringen ...73

Stap 9. Vier successen ...79

Stap 10. Leer voor het leven ...85

Hoe nu verder? ... 93

Over de auteur ... 95

Tot slot ... 97

(5)

9

Voorwoord

Een kind dat met zelfvertrouwen in het leven staat, dat is wat iedere ouder wil. Daar zijn drie dingen voor nodig: de vrijheid om keuzes te maken (autonomie), je verbonden voelen met anderen (relatie), en het idee dat je goed bent in wat je doet (competentie).

Kinderen in Nederland zijn de gelukkigste kinderen op de hele wereld, zo lees je in veel onderzoeken. En toch… als je kind het moeilijk heeft op school, zie je dat het niet gelukkig is. De problemen die je kind op school ervaart, lijken complex. Soms is dat ook zo, maar vaak ligt de oplossing meer voor de hand dan je denkt.

Misschien heb je het gevoel dat je de enige bent die op school tegen problemen aanloopt. Ik kan je vertellen dat dat niet zo is. Dagelijks spreek ik ouders die net als jij op zoek zijn naar passende hulp voor hun kind.

Wat je aandacht geeft, groeit

Het gaat bij met zelfvertrouwen in het leven staan en je gelukkig voelen niet om het verbeteren van vaardigheden waarin je niet goed bent, maar juist om het ontdekken, gebruiken en ontwikkelen van datgene waarin je wél goed bent.

Ik ben ervan overtuigd dat inzicht in hoe je kind denkt en leert, een wereld van verschil kan maken. Dan begrijp je waarom je dochter bijvoorbeeld doet wat zij doet en waarom sommige dingen haar beter afgaan dan andere.

Als je kind van zichzelf weet wat zijn sterke kanten zijn en hoe hij deze kan inzetten, dan geeft dat een stevige basis voor gezond zelfvertrouwen en een gelukkig leven.

Voorwoord

(6)

10 11

Over dit boek

Eén van de redenen dat ik dit boek schrijf, is dat ik zie dat veel kinderen (onnodig) vastlopen in het onderwijssysteem en hierin niet tot hun recht komen. Kinderen met prachtige kwaliteiten en talenten raken gefrustreerd doordat het niet goed gaat op school.

Dit komt niet doordat zij het leren niet aankunnen, maar hun manier van leren sluit niet of onvoldoende aan op de manier waarop er wordt onderwezen.

Ik zou graag willen dat men eerder inziet dat een kind anders leert dan ‘gemiddeld’. En dat er bij ouders, binnen het onderwijs en de jeugdzorg, meer kennis komt over de verschillende mogelijkheden om een kind te helpen. Dit vraagt een open blik, denken vanuit mogelijkheden, en buiten de gebaande paden durven gaan.

Met dit boek wil ik je een andere kijk geven op leerproblemen.

Je aanmoedigen om je onderbuikgevoel serieus te nemen en je met praktische tips stappen laten zetten naar positieve verandering.

De inzichten die ik in dit boek deel, hebben mijzelf in mijn leven veel gebracht. Maar bovenal heb ik gezien wat het met kinderen en ouders doet wanneer leren weer lukt, toen ik deze inzichten ging doorgeven. Ik zie nu in mijn dagelijkse praktijk ouders die ontdekken dat het zelfvertrouwen van hun kind groeit, en kinderen die weer met plezier naar school gaan.

Karen

Inleiding

Dit boek heb ik geschreven voor jou als ouder, omdat ik weet dat je je kind graag wilt helpen. Je ziet je zoon of dochter worstelen op school, en je kind heeft weinig zelfvertrouwen. Je bent op zoek naar een manier van leren die past bij je kind. Voor je gevoel zit er meer in, maar het komt er op school niet uit. Hoe komt dat? Je denkt dat het anders en makkelijker kan, maar hoe? En je vraagt je af wat je kunt doen, zodat je kind meer zelfvertrouwen krijgt en weer met plezier naar school gaat. Dat het weer lekker in zijn vel zit.

In dit boek ga ik in op bovenstaande vragen, en ik wil je laten zien hoe je op een andere manier kunt kijken naar de moeilijkheden die je kind ervaart. Maar dat niet alleen: je gaat ook praktisch aan de slag. Want met alleen lezen, verander je niets.

Wat heb je aan dit boek?

De 10 beschreven stappen in dit boek, helpen jou als ouder je kind beter te leren op een manier die bij hem past. Zodat het zelfvertrouwen groeit en het weer goed gaat op school. Alle stappen in dit boek zijn erop gericht om een positieve verandering te realiseren voor je kind en daarmee ook voor jou.

Ik neem je mee in een andere kijk op leerproblemen. En laat je zien wat je als ouder zelf kunt doen om het zelfvertrouwen van je kind weer te laten groeien. Mijn insteek hierbij is dat ik altijd uitga van sterke kanten en talenten. We kijken naar wat je kind wél kan. Je krijgt praktische tips aangereikt, waarmee je direct aan de slag kunt gaan om je kind te helpen.

De voorbeelden in dit boek zijn verhalen uit de praktijk van ouders waarmee ik heb gewerkt. Het gaat hierbij om kinderen met en zonder

‘label’ (zoals dyslexie, ADD, dyscalculie, hoogbegaafd, beelddenker,

Inleiding

(7)

12 13 hooggevoelig). Sommigen van hen hebben al hulp gehad (op

school, via Remedial Teaching, bijles of een dyslexiebehandeling), anderen nog niet. Ik hoop dat hun verhalen jou inspireren om ook stappen te gaan zetten. Het leren kan echt anders, leuker, makkelijker.

Elke stap wordt afgesloten met een vraag om je ergens bewust van te worden, of een praktische opdracht die je samen met je kind kunt doen. Ik raad je aan om de vragen te beantwoorden en de opdrachten echt uit te voeren. Om je daarbij te ondersteunen heb ik een werkboek gemaakt, dat je kunt downloaden op mijn website.

Speciaal voor jou als lezer van mijn boek heb ik een werkboek gemaakt. Dit kun je downloaden op

https://www.hulpvoorkinderenmetleerproblemen.nl/

werkboek-leren-vanuit-talent

Waarom dit boek?

Veel ouders die ik spreek en waarmee ik werk, hebben samen met hun kind een lange, moeizame zoektocht achter de rug. Dit wil ik jou besparen. Vandaar dat ik dit boek heb geschreven, zodat je weet dat er ook andere wegen zijn, en je je kind tijdig kunt helpen op het juiste pad te komen.

Zelf heb ik pas ontdekt dat ik ‘anders’ leer, toen ik midden 30 was.

Dit verklaarde veel voor mij, onder andere waarom ik altijd zo hard moest werken om de leerstof goed in mij op te nemen. Dat hoeft dus niet zo te zijn! De manier WAAROP je het doet, kan gewoon anders.

Door je talenten te kennen en in te zetten, ervaar je dat alles zoveel makkelijker en leuker wordt. Ik heb de wens dat alle kinderen dit al op jonge leeftijd kunnen ontdekken. Zodat zij met plezier naar school gaan en gelukkig zijn met wie ze zijn. En dat ouders hun kind vanuit vertrouwen zien opgroeien en zich blijven ontwikkelen.

Leeswijzer

Ik raad je aan om eerst het hoofdstuk met een samenvatting van de 10 stappen te lezen. In dit boek spreek ik voor de leesbaarheid over je kind in de ‘hij’-vorm. Uiteraard is hier ook ‘zij’ bedoeld. Ben je werkzaam in het onderwijs? In plaats van ‘je kind’ kun je natuurlijk ook ‘je leerling’ lezen. Bij de praktijkvoorbeelden heb ik zo veel mogelijk de echte namen van de betrokken ouders en kinderen weergegeven, vanzelfsprekend met hun toestemming.

Ik wens je veel leesplezier en hoop dat je met het lezen van dit boek nieuwe inzichten krijgt!

Inleiding

(8)

15

In 10 stappen leren vanuit talent

In 10 stappen leren vanuit talent

(9)

16 17 In dit boek neem ik je mee in de 10 stappen die je helpen om meer

inzicht te krijgen in hoe je kind denkt en leert. Ik laat je zien wat je kunt doen om je kind daadwerkelijk te helpen. Hoewel ik met een stappenplan werk, spreekt het voor zich dat ik je geen kant-en-klaar

‘recept’ aanreik dat je kunt volgen en waarmee alle problemen zijn opgelost. Een kind is nu eenmaal geen robotje waarbij je aan een paar knopjes kunt draaien en het vervolgens doet wat je wilt (maar dat hoef ik je natuurlijk niet te vertellen).

Ik neem je in dit boek mee in de stappen die andere ouders hebben doorlopen in de zoektocht naar hulp voor hun kind. Met als doel meer zelfvertrouwen en plezier in leren, op een leuke manier, die past bij je kind.

Ik raad je aan stap 1 t/m 5 ook in die volgorde te lezen. Je kunt daarna de volgende stappen doornemen zoals ze er staan, of eruitpakken wat voor jou het meest relevant is.

Hieronder omschrijf ik kort de 10 stappen, zodat je weet wat je te wachten staat.

Stap 1. Vertrouw op je gevoel

In je zoektocht naar de juiste hulp, kom je veel meningen tegen. Er zijn binnen het onderwijs veel deskundigen, op allerlei gebieden.

Zij hebben veel kennis en willen net als jij het beste voor je kind, maar jij kent je kind het langst en het beste. Ik wil je aanmoedigen te luisteren naar je eigen gevoel. Jij weet intuïtief wat het beste is voor je kind.

Stap 2. Krijg inzicht in hoe je kind over zichzelf denkt

Als je merkt dat je kind niet lekker in zijn vel zit, is het belangrijk om erachter te komen hoe het over zichzelf denkt. Je ontdekt of je kind een ‘vaste’ of een ‘groeimindset’ heeft. Ik geef je tips bij wat je kunt doen als je kind denkt: ‘Ik kan het toch niet’. En hoe jij ervoor kunt zorgen dat je kind een manier van denken over zichzelf ontwikkelt, die hem ondersteunt in zijn ontwikkeling.

Stap 3. Ga uit van talent

We kijken als mens vaak makkelijk naar wat niet goed gaat, ook bij kinderen op school. Daarnaast moeten zij in het onderwijssysteem een vast stramien volgen, waarbij er helaas weinig ruimte is voor de eigenheid en unieke kwaliteiten van ieder kind. In plaats van de focus te leggen op problemen en diagnoses met de vraag ‘Wat heeft dit kind?’, kunnen we onszelf beter afvragen: ‘Wat heeft dit kind nodig?’, en vanuit een andere aanpak uitgaan van de sterke kanten en talenten van dat kind.

Stap 4. Ontdek de leerstijl van je kind

Je krijgt je kind niet met een gebruiksaanwijzing. Die zul je (samen) moeten ontdekken. In deze stap leg ik vier denkmanieren uit, en welke leerstijl daaruit voortkomt. Je ontdekt welke denken leerstijl je kind heeft. Dit verklaart veel over het gedrag van je kind en waarom het op school zo moeilijk gaat.

Stap 5. Kies de juiste leerstrategie

Als leren moeizaam gaat, heeft het weinig zin om te blijven herhalen wat niet lukt. Of meer van hetzelfde te doen. Dit levert, ondanks hard werken, alleen maar frustratie op. Als je gebruikmaakt van je sterke kanten, wordt leren leuker en makkelijker. In deze stap laat ik zien hoe je kind kan leren op een manier die bij hem past en welke praktische tools je daarvoor kunt inzetten.

Stap 6. Zorg voor duidelijkheid en structuur

Verandering begint bij bewustwording. Dat alleen is niet genoeg: er gaat pas daadwerkelijk iets veranderen als je in beweging komt, iets gaat doen. Voor je kind is dat het toepassen en oefenen van nieuwe vaardigheden bij het leren. Dat gaat niet vanzelf. Hierin als ouder structuur en duidelijkheid aanbrengen, is belangrijk om ervoor te zorgen dat dat lukt, én het voorkomt strijd in huis.

Stap 7. Laat je kind groeien door te ervaren

Het is de kunst om als ouder het evenwicht te vinden tussen helpen en de eigen verantwoordelijkheid. Aan de ene kant heeft je kind

(10)

18 19 hulp nodig en aan de andere kant zal het het uiteindelijk zelf moeten

doen. Vaardigheden, leermomenten, loslaten en breinontwikkeling spelen een belangrijke rol bij dit uitdagende proces.

Stap 8. Doe het samen en deel je ervaringen

Ouders en school kunnen niet zonder elkaar en willen hetzelfde, namelijk dat het goed gaat met een kind. Samen zoeken naar wat werkt, vanuit openheid, gelijkwaardigheid en vertrouwen, zorgt ervoor dat je kind kan groeien en bloeien, thuis en op school.

Stap 9. Vier successen

Zeker als je kind zoveel hobbels heeft genomen, teleurstellingen heeft verwerkt en dag-in-dag-uit zijn best heeft gedaan, is het belangrijk om stil te staan bij wat goed gaat. Ook bij een kleine stap.

Durf trots te zijn! Het belang van ‘kleine’ successen en hoe je dat wat lukt kunt vieren, lees je in deze stap.

Stap 10. Leer voor het leven

We leven in een tijd die snel verandert. Welke vaardigheden hebben kinderen nodig voor nu en later? Kennis is belangrijk, maar jezelf goed kennen, is nóg belangrijker. Leren stopt nooit, maak er dus iets leuks van!

Werkboek

Aan het eind van elke stap, vind je een vraag en/of opdracht. Met alleen lezen over hoe iets anders kan, verandert er niets. Je zult iets moeten gaan doen. De opdrachten helpen je daarbij.

Ik realiseer mij goed dat dit boek niet het antwoord is op alle problemen. Er zullen altijd omstandigheden zijn waarbij meer (onderzoek, ondersteuning, aanpassingen) nodig is. Dit boek heb ik geschreven om ouders te inspireren en te ondersteunen in hun gevoel dat het anders kan. Dat het anders moet, laat je kind jou zien met zijn gedrag. Als ouder heb je het signaal van je kind opgepakt en je neemt het serieus.

Het is mijn intentie jou met dit boek inspiratie en ideeën te geven bij een ‘andere kijk op leren’. De uitleg, voorbeelden en opdrachten zijn bedoeld om voor positieve veranderingen te zorgen. Realiseer je dat verandering tijd kost. Gun jezelf en je kind die tijd.

‘Every journey starts with a single step.’

Maya Angelou

(11)

21

STAP 1

Vertrouw op je

gevoel

(12)

22 23

‘Volg altijd je gevoel. Dat is wanneer de meest wijze beslissingen worden genomen.’

Oprah Winfrey Het kan zo frustrerend zijn dat je je kind hoort zeggen ‘Ik kan niks’, terwijl jij ziet dat het nieuwsgierig is, graag zijn best wil doen, creatief is. En dat het op school zo moeilijk gaat.

Wat ik vaak van ouders hoor:

‘Ik had het gevoel dat het niet goed ging met mijn dochter. Maar toen ik het aan de leerkracht vroeg, gaf zij aan dat er niets aan de hand was. Ik wachtte maar af, met het idee: ‘De school zal het wel weten. Zij zijn tenslotte expert op het gebied van leren.’ Het kwam daarom wel onverwacht dat mijn dochter voor meerdere vakken een onvoldoende staat’.

‘Op school valt mijn kind niet op, maar thuis komt alle frustratie eruit’.

‘School zegt dat ik moet afwachten, want misschien is er wel sprake van dyslexie. Hij komt pas in aanmerking voor een onderzoek als hij 3x de laagste Cito-score heeft gehaald. Maar ik wil niet afwachten. Ik zie mijn zoon ongelukkig worden. Ik wil iets DOEN’.

‘Toen mijn zoon naar groep 3 ging, veranderde hij van een vrolijke kleuter in een angstig kind. Hij zei steeds ‘Ik kan het toch niet’, en ging met tegenzin en met buikpijn naar school.’

‘Vanaf groep 2 zag ik mijn dochter steeds anders dan hoe haar school haar zag. Ook had ik een steeds terugkerend gevoel, dat ze anders was dan de meeste kinderen. Met name op sociaal- emotioneel gebied en voor wat betreft haar sensitiviteit.

Dat gevoel heb ik steeds weggestopt en er dus niet naar geluisterd. Uiteindelijk hebben we haar toch laten testen en behalve hoogsensitief (wat we hadden verwacht) kwam er ook, onverwacht, uit dat ze hoogbegaafd is.

Mijn gevoel klopte dus wel. Ook met deze wetenschap, ging het nog steeds niet goed op school. Daarop heb ik, ook weer na lang aarzelen, mijn gevoel gevolgd en zijn we halverwege groep 7 nog van school gewisseld. Dit was de beste beslissing die we hadden kunnen nemen, bleek achteraf. Wat ben ik blij dat ik ook toen mijn gevoel heb gevolgd en mij niet heb laten leiden door wat anderen ervan vonden en zeiden. Uiteindelijk ken je als moeder je kind toch het beste en is het moedergevoel het juiste, ondanks wat anderen (zelfs leerkrachten) soms zeggen. Luister naar je gevoel, als het om je kind gaat.’

Karin, moeder van Josephine (groep 7)

Een andere weg

Je wilt het beste voor je kind. Ook de leerkracht wil dat, en zet zich in om alle kinderen in de klas zo goed mogelijk te helpen. Helaas blijkt op scholen vaak dat de kennis met betrekking tot ‘een andere manier van leren’ ontbreekt. Leerkrachten moeten mee in het ‘systeem’. Zij moeten (naar hun idee) onder andere bestaande methodieken volgen en toetsen afnemen op vooraf bepaalde momenten.

Veel kinderen kunnen gewoon mee in het reguliere lesprogramma.

Maar voor jouw kind werkt dat misschien niet. Ook als een leerkracht alles inzet wat hij weet, kan het zijn dat deze iets mist. ‘Je weet niet wat je niet weet’. En dus volgt jouw kind de weg zoals deze altijd

Vertrouw op je gevoel STAP 1

(13)

24 25 wordt bewandeld. Intussen heb jij het gevoel dat dit niet de juiste

weg is voor jouw kind. Dat het anders kan. Dat het kind veel weet en kan, maar dit nog niet of niet voldoende tot uiting komt op school.

Daar wordt veelal uitgegaan van de toetsresultaten. En daar blijft het bij, school is ‘handelingsverlegen’, zoals dat heet. Dit was mijn grote frustratie toen ik als orthopedagoog nog onderzoek deed. Ik wilde het er niet bij laten en dacht: ‘Hoe zorgen we ervoor dat wat deze kinderen in hun mars hebben, er wél uitkomt? Er moet een weg zijn, maar welke?’

Vertrouw op je eigen wijsheid

Nu zit jij in die zoektocht. Je blijft zoeken, je blijft hoop houden dat er een andere mogelijkheid is. Je bent avonden aan het ‘googelen’, zoekt artikelen op, leest boeken, en misschien vraag je het andere ouders. Dit is het moment waarop je je ‘eigen wijsheid’ als kompas moet inzetten.

Je gevoel volgen, betekent soms dat je tegen de stroom in een andere weg kiest. Dat je doet wat jij denkt dat goed is. Ook al weet je niet zeker wat de uitkomst zal zijn. En weet je dat niet iedereen achter jouw ‘plan’ staat. Noem het eigenwijs… Ik zou het liever

‘eigen wijs’ noemen. Jij kent je kind het beste. En ik heb intussen zo vaak gezien dat het gevoel van een ouder klopt.

Een vriendin van mij bleef aandringen bij de huisarts, om een verwijzing naar het ziekenhuis, toen haar 6 maanden oude dochtertje hoge koorts had. Ze werd betiteld als een ‘overbezorgde moeder’ en is na 4 bezoeken aan die huisarts toch zelf naar het ziekenhuis gegaan. Daar bleek haar dochter niet gewoon een griepje te hebben, maar hersenvliesontsteking. Haar gevoel klopte… En gelukkig heeft ze ernaar geluisterd.

Ik hoor ouders regelmatig zeggen dat ze al eerder hebben overwogen om hulp in te schakelen, maar dit niet hebben gedaan.

Ze hebben hun gevoel naast zich neergelegd, omdat ze merkten dat school er niet achterstond en ze daarom zijn doorgegaan op

een manier die – achteraf gezien – niet paste bij hun kind. Als zij dan toch de sprong wagen om het anders te doen, geven zij aan:

‘Hadden we dit 3 jaar geleden maar gedaan. Eigenlijk wisten we het toen al. Het zou onze dochter (en ons als ouders) een hoop ellende hebben kunnen besparen’. Wanneer ik zo’n reactie hoor, denk ik:

‘Lieve ouder, wees af en toe maar een beetje eigenwijs. Volg je gevoel. Luister ernaar. Jij weet dat het klopt. En kom in actie, zodat je achteraf niet denkt: ‘Had ik maar…’.

In hoeverre volg jij je gevoel? Denk eens terug aan momenten waarop je je gevoel hebt gevolgd, zonder dat je op dat moment wist wat de uitkomst zou zijn. Waarbij je achteraf dacht: ‘Het is maar goed dat ik het toen zo heb gedaan. Ik ben blij dat ik toen mijn gevoel heb gevolgd’.

Noteer dit in het werkboek, als een reminder voor jezelf.

Vertrouw op je gevoel STAP 1

(14)

27

STAP 2

Krijg inzicht in hoe je kind over

zichzelf denkt

(15)

28 29

‘Ik heb ’t nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.’

Pippi Langkous Als je kind vastloopt op school, is dat op meerdere gebieden zichtbaar. Als ouder maak je je vooral zorgen als je kind niet lekker in zijn vel zit en denkt: ‘Waarom lukt het mij niet en een ander kind wel?’ Soms is het (vlot/begrijpend) leren lezen en spellen lastig.

Of lukt het ‘automatiseren’ van de rekensommen en de tafels niet.

Dit doet de eigenwaarde van je kind geen goed. Wanneer je kind weinig zelfvertrouwen of faalangst heeft, wordt het belemmerd door zijn eigen gedachten:

‘Ik kan het toch niet.’

‘Ik ben gewoon slecht in rekenen.’

‘Dat lukt mij nooit.’

‘Ik snap dit niet en zal het ook nooit leren.’

‘Ik ben gewoon dom.’

Hoe je over jezelf denkt, bepaalt sterk je gevoel. En je gevoel bepaalt je gedrag. Je bepaalt dus in feite zelf hoe je je voelt. Terwijl je vaak denkt dat je gevoel wordt bepaald door de situatie, of door hoe iemand anders reageert.

Kinderen die faalangst hebben of onzeker zijn, hebben vaak last van

‘denkfouten’. Als je merkt dat je kind niet lekker in zijn vel zit, is het belangrijk om erachter te komen hoe hij denkt. Luister goed naar wat je kind zegt. Neem er ook de tijd voor. Luister zonder oordeel en vraag door.

Welke mindset heeft jouw kind?

In het boek Mindset op weg naar een succesvol leven schrijft Carol Dweck over haar onderzoek naar de leermotivatie van kinderen.

Ze ontdekte dat er twee manieren zijn waarop een kind (maar ook een volwassene) over zichzelf kan denken. Ze spreekt over de vaste (fixed) en de groei(growth)mindset.

Kinderen met een vaste mindset geloven dat hun kwaliteiten, eigenschappen en intelligentie vaststaan. Een vaste mindset heeft als gevolg dat zij uitdagingen vermijden, omdat ze liever geen fouten maken. Die laten naar hun idee zien dat ze slecht in iets zijn.

Of erger nog: dat ze dom zijn.

Daarnaast geven kinderen met een vaste mindset snel op bij tegenslagen, zien ze hard werken als zinloos, negeren ze kritiek en voelen ze zich bedreigd door kinderen die iets beter kunnen dan zijzelf. Dit alles leidt ertoe dat deze kinderen vaak onder hun kunnen presteren.

Kinderen met een groeimindset geloven in hun eigen ontwikkelings- mogelijkheden en zien steeds kansen om beter en sterker te worden.

Ze gaan uitdagingen aan en laten doorzettingsvermogen zien bij tegenslagen. Het leveren van inspanning zien zij als iets onmisbaars, ze staan open voor kritiek en raken geïnspireerd door successen van anderen. Dit alles leidt tot een passie voor leren, waardoor deze kinderen hun potentieel optimaal benutten en steeds beter gaan presteren.

Leerproblemen en het type mindset

Als je kind leerproblemen heeft, loopt het het risico een vaste mindset te ontwikkelen. Deze manier van denken kan verregaande (negatieve) consequenties hebben voor zijn ontwikkeling. Gelukkig is het mogelijk een groeimindset te stimuleren, waardoor je kind ontdekt dat het meer kan dan het aanvankelijk dacht.

Krijg inzicht in hoe je kind over zichzelf denkt STAP 2

(16)

30 31 Als ouder speel je een belangrijke rol bij het ontwikkelen van een

groeimindset bij je kind. Bedenk dat de overstap maken van een vaste mindset naar een groeimindset niet makkelijk is, en tijd kost. Alles wat je kind eerder het liefst vermeed, zoals uitdagingen aangaan, fouten maken en inspanningen leveren, moet het nu ineens ‘omarmen’. Dat is best spannend!

’Bram werd altijd als slim bestempeld op school, en daardoor (te) vrij gelaten. De oorzaak was dat hij al vrij jong kon lezen. Eenmaal in groep 4, liep hij vast. Hij wilde geen hulp, niet oefenen, en niet luisteren naar de leerkracht. Het deed iets met zijn zelfvertrouwen.

Voorheen wilde Bram alleen dingen doen waarvan hij zeker wist dat hij ze kon. Daar kwam hij een eind mee, maar nu moest hij iets doen wat hij niet (goed) kon. Ik ben op internet op zoek gegaan naar iemand die ons zou kunnen helpen om Bram wat meer zelfvertrouwen te geven en ons als ouders handvatten kon geven om hem te kunnen helpen.

In de sessies heeft Bram geleerd wat de vaste- en groeimindset zijn. Hij had al snel door dat een groeimindset meer ‘gewenst’

was, en ontkende dat hij soms meer een vaste mindset had. Maar ondanks zijn soms sociaal wenselijke antwoorden, leverde het wel goede gesprekken op. Vaak in de auto. Als we bij anderen typische vaste- of groeimindset-uitspraken herkenden, benoemden we dat. Zo kon Bram zijn eigen vader hierop ‘betrappen’. En dat leverde weer een mooi gesprek op.

Bram werd zich steeds meer bewust van dat hij zich moest openstellen voor leren en dat fouten maken erbij hoort. Inmiddels is hij goed op weg en is hij gemotiveerd te blijven oefenen om nóg verder te komen.

Zijn school heeft het ook goed opgepakt door hem plusmateriaal aan te bieden voor spelling, iets wat hem erg goed ligt. Daar wordt hij nu uitgedaagd op een hoger niveau, wat zijn zelfvertrouwen erg goed doet. Dat zelfvertrouwen uit zich ook in sociaal gedrag, hierin heeft hij een enorme groei doorgemaakt. Hij is minder verlegen, grappig en sociaal. Hij ligt goed in de groep op school en de bso. Als Bram iets dwarszit, komt dat er makkelijker uit dan voorheen, hij durft meer te vragen en te praten.’

Fanja, moeder van Bram (groep 4)

Geef de juiste complimenten, gericht op groei

Iedereen weet dat je het zelfvertrouwen van je kind stimuleert door complimenten te geven. Deze complimenten stimuleren de vaste- of groeimindset bij je kind.

Voor je kind is het natuurlijk fijn om complimentjes te krijgen over wat het goed kan. Het kind lijkt daardoor te ‘groeien’, maar dit is maar van korte duur. Zodra het een obstakel tegenkomt, zoals een onvoldoende voor een toets of een verloren sportwedstrijd, verdwijnt het zelfvertrouwen als sneeuw voor de zon. Als je ‘slim’ en

(17)

32 33

‘goed’ wordt genoemd als alles lukt, hoe voel je je dan als het misgaat?

Zorg dus dat je termen als ‘slim’, ‘knap’ en ‘natuurtalent’ vermijdt, wanneer je kinderen een complimentje geeft. Voeg het woord ‘nog’

toe aan negatieve (‘vaste’) uitspraken van je kind. Hierdoor geef je voortdurend aan dat je gelooft in zijn ontwikkelmogelijkheden. ‘Ik ben (NOG) niet goed in rekenen’. ‘Engelse woordjes leren lukt me (NOG) niet’. Het woordje ‘nog’ verplaatst de aandacht van de vaste eigenschap naar het leerproces en vooruitgang. En leg vooral geen nadruk op snelheid en perfectie (‘Wauw, je was als eerste klaar en had niet één fout!’). Bedenk je dat leren tijd en moeite kost. En het maken van fouten is onmisbaar om vooruit te komen.

Moet je complimenten dan achterwege laten? Zeker niet! Wat kun je wel doen? Geef eerlijke complimenten en richt je op het groeiproces. Hierna geef ik je een aantal tips, gebaseerd op artikelen van Platform Mindset (zie www.platformmindset.nl).

Je kind helpen een groeimindset te ontwikkelen - tips voor thuis

• Geef je kind inzicht in hoe het iets heeft bereikt. Zo ervaart het dat je door oefenen beter kunt worden in iets. Prijs je kind om zijn inspanning, niet om het resultaat. Dus: ‘Wat heb je dat handig aangepakt’, in plaats van ‘Wat ben je toch slim’.

• Vraag regelmatig wat je kind heeft geleerd en hoe hem dat is gelukt.

• Richt je niet op hoe je kind is, maar hoe het iets heeft uitgevoerd, met aandacht voor zijn inzet en doorzettingsvermogen. Dus:

‘Omdat je zoveel hebt getraind, kun je de bal heel vaak achter elkaar hooghouden’, in plaats van ‘Jij bent echt een voetbaltalent!’

• Geef in je compliment aan wát er goed gaat, in plaats van alleen een ‘Goed zo!’.

• Focus op groei. ‘Vorige keer had je er 8 goed en nu 15! Zie je hoe je vooruit bent gegaan door extra hard te oefenen?’ Zorg dat het kind zichzelf niet vergelijkt met anderen, maar dat het zich richt op het verbeteren van de eigen kwaliteiten.

• Geef zelf het goede voorbeeld, wees een ‘groeimindset- rolmodel’. Laat je kind zien dat ook jij regelmatig fouten maakt en vertel wat je ervan hebt geleerd.

• Geef je kind de kans om fouten te maken, dus ruim niet alle obstakels voor hem uit de weg. Leer je kind om een fout te zien als een leermoment. Het is een kans om jezelf te verbeteren en te ontwikkelen. Elk nadeel heeft ook zijn voordeel. Dit geldt ook bij fouten maken. Bovendien staan fouten vaak aan het begin van nieuwe ontwikkelingen of ideeën. Wist je bijvoorbeeld dat de Post-it is uitgevonden na een mislukte poging om een nieuw soort lijm te maken?

Samen leermomenten ontdekken:

• Laat je kind 2 glazen potten pakken. Zet op de ene pot ‘falen/mislukken’, en op de andere ‘leren’.

• Laat je kind in het rood op een papiertje schrijven wat het als falen of mislukken heeft ervaren. Dit papiertje gaat in de pot ‘falen/mislukken’.

• Vervolgens pakt je kind één-voor-één een ‘ervaring’

uit de pot ‘falen/mislukken’. Laat je kind in het groen op een nieuw papiertje schrijven wat het hiervan heeft geleerd en wat het de volgende keer anders kan doen.

• Bespreek dit ook met je kind, op een positieve manier.

Dit papiertje stopt je kind in de pot ‘leren’.

Als je kind in de toekomst voor zijn gevoel heeft gefaald, dan kun je de potten weer tevoorschijn halen en deze oefening herhalen. Je kind leert dan dat er bij elke ‘mislukking’ een leermoment hoort, en daardoor verdwijnt het begrip mislukking vanzelf.

(18)

35

STAP 3

Ga uit van talent

(19)

36 37

‘Everybody is a genius.

But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will live its whole life believing that it is stupid.’

Albert Einstein

‘Wijze les’

Op een dag vraagt een leraar zijn leerlingen om zich voor te bereiden op een test. Hij legt bij iedere leerling een omgekeerd blad op tafel.

Daarna zegt hij: ‘Draai nu het blad maar om en kijk ernaar.’

Tot ieders verbazing is het een wit vel, met in het midden een zwarte stip. De leraar vervolgt: ‘Schrijf een essay over wat je ziet.’ Alle leerlingen zijn verbaasd en beginnen te schrijven. Na verloop van tijd leveren ze hun essay in bij de leraar. Hij leest de verhalen door, en iedereen wacht in spanning af.

‘Zo’, zegt de leraar. ‘Deze test diende als een les in het leven. Geen van jullie sprak over het mooie witte vel. Eenieder heeft zijn aandacht gericht op de zwarte stip. Hetzelfde gebeurt in ons leven. Daarin hebben we een groot wit vel om naar te kijken, maar we richten ons vaak alleen op de zwarte vlekken.’ (Bron: www.voorpositiviteit.nl)

Waar kijk jij naar? De zwarte stip of het witte vel? Wanneer je kind moeite heeft op school, is de neiging groot om te kijken waar dat door komt. Ons onderwijssysteem is erop gericht om te meten wat je kind kan. En het te vergelijken met ‘het gemiddelde’. Als je kind (herhaaldelijk) niet aan deze standaarden voldoet en extra oefenen of begeleiding niet helpt, wordt een onderzoek voorgesteld. De school wil je kind laten testen, waarmee je in feite kijkt naar waar het ‘mis’ gaat. Mogelijk gevolgd door een diagnose als dyslexie of ADD. Dit is oorzaak-gevolgdenken. Het idee is, dat ‘als je weet waar het door komt, je het probleem kunt oplossen’. Maar is dat zo?

Het nut van onderzoeken en labels

We zijn in ons land heel goed in het kijken naar ‘de zwarte stip’ en daarnaar onderzoek doen. De vraag is wat je ermee opschiet als je weet wat je kind ‘heeft’. Die onderzoeken heb ik ook gedaan, daar was ik tenslotte voor opgeleid. Het werken met de kinderen vond ik geweldig. En toch werd ik er niet blij van. Er klopte iets niet.

Voor mijn gevoel had ik een kind dat ik had getest nog niet écht geholpen. Ik kon immers goed uitleggen wat er allemaal niet goed ging. Maar de vraag: ‘Wat kunnen we nu ánders doen?’, bleef voor mij vaak onvoldoende beantwoord.

Misschien heb jij ook het gevoel dat een onderzoek je kind niet verder helpt. En zit je helemaal niet te wachten op een ‘etiketje’.

Als ouder is het goed om je af te vragen: ‘Wat is het nut van een onderzoek en een label? Is het echt nodig? Wat levert het op? Wat kunnen we anders doen?’ Dat wat er rond je kind speelt, ook een naam heeft, is nog geen oplossing.

Een andere kijk

Zelf had ik sterk de behoefte om op een andere manier naar

‘problemen’ te kijken. Gelukkig ontdekte ik dat je er ook naar kunt kijken vanuit de sterke kanten en kwaliteiten van kinderen. Ik ben me gaan verdiepen in verschillende methodieken, die uitgaan van mogelijkheden in plaats van onmogelijkheden. En van het werken vanuit talenten in plaats van tekortkomingen.

Probleemgericht Oplossingsgericht Analyseren van problemen Zoeken naar oplossingen Wat is de oorzaak? Wat is het doel?

Wat gaat fout? Wat werkt? Wat gaat goed?

Wat kan niet? Wat kan wel?

Zwaktes Sterktes

Tekortkomingen Capaciteiten, talenten Wijzen naar anderen of

omstandigheden Eigen verantwoordelijkheid

Ga uit van talenten STAP 3

(20)

38 39 Je kunt iets dat niet lukt ook van een andere kant bekijken. Een

andere kant van dezelfde medaille, hetzelfde kind. Alleen… waar focus je je daarbij op? Je kent misschien wel de afbeelding van de vaas van Rubin, waarin je, als je anders kijkt, twee gezichten ziet.

Dit is een voorbeeld van hoe je op verschillende manieren naar hetzelfde plaatje kunt kijken. De vraag is: wat zie je? Zie je dat je iets ook anders kunt bekijken? En hoe pak je dat vervolgens aan?

Focussen op fouten, of talenten ontwikkelen?

Ook bij een kind dat problemen ervaart, kun je op twee manieren kijken. Je kunt de focus leggen op fouten en wat er mis is. Kijk je naar gebreken, tekortkomingen en problemen? En wil je deze wegwerken, bestrijden of minimaliseren?

Als je, thuis of in je werk, vooral bezig bent met wat je lastig vindt, is het niet leuk en doe je het niet met plezier. Het geeft negatieve energie en je voelt je onzeker. Je motivatie wordt minder en misschien heb je wel de neiging om te stoppen. Als volwassene kun je ander werk zoeken. Maar een kind kan niet zeggen: ‘Ik stop met school’.

Je kunt het ook van een andere kant bekijken, met de focus op de kwaliteiten van een kind. Wat is er al, wat gaat goed? Hoe kunnen we daarop aansluiten? Kortom: uitgaan van sterke kanten en talenten.

Welke kwaliteiten heeft je kind? En hoe kan het deze ontwikkelen, versterken of breder inzetten?

Het grootste voordeel (er zijn er uiteraard veel meer) van talent ontwikkelen in plaats van een ‘defect’ wegwerken, is dat het kind een positieve kijk krijgt op zijn eigen kunnen. Daardoor groeit het zelfvertrouwen. De motivatie neemt toe door interesse in het leren en het kind wil zich graag inzetten voor datgene wat het moet, kan en wil doen.

‘Alles ging naar ons idee goed met Emma, totdat ze op school kwam. Met hangen en wurgen ging Emma over van de ene groep naar de andere, totdat ze op een punt kwam dat ze toch echt hulp moest krijgen.

‘Blijven zitten of overgaan’, was de vraag op school. Dit vond ik vreemd, want doordat Emma het zwaar had op school, was ik nauw betrokken bij haar leerproces. Met eigen ogen en mijn vadergevoel zag ik haar talenten en drijfveren. Deze waren uitstekend, maar ik wilde dat ook zo houden. Als ze zou blijven zitten, werd de drijfveer onderuit geschoffeld. Maar wat nu?!

Mijn vrouw kijkt graag op google, en ging op zoek naar mogelijkheden om onze dochter te helpen in het leerproces.

Zo kwamen we via de website van de Kernvisie methode bij Karen terecht, Emma zat toen in groep 5. Inmiddels was bij haar ADD vastgesteld en was haar dossier goedgekeurd voor dyslexieonderzoek.

Voor ons gevoel lag de focus van haar school vooral op wat niet goed gaat en niet kan, en op welke problemen een kind veroorzaakt. Dan krijgt een kind een etiket, waar hij niet meer van afkomt, met alle gevolgen vandien. Al snel werd duidelijk dat Karen een totaal andere visie had op kwaliteiten dan bijvoorbeeld

(21)

40 41 de school: kijk naar het kind in kwestie, herken haar talenten en pas

deze toe. Beleef het positieve gevoel en maak daar je kracht van.

Momenteel zit Emma op de middelbare school. Ze gebruikt de technieken die ze destijds heeft geleerd nog steeds. Zelf ben ik ervan overtuigd dat ze anders niet op het vmbo-t (mavo) zou hebben gezeten. Daarom ben ik heel blij dat we een juiste weg hebben kunnen vinden in het leerproces van onze dochter Emma.

En ik deel ons verhaal graag, om andere ouders en kinderen te helpen ook hun eigen weg uit te stippelen.

Nu denk je misschien dat alles over rozen ging en dat het hele traject zo uit de mouw werd geschud. Maar nee: we hebben een lange weg bewandeld, met vele ‘ups en downs’. Volharding en doorzettingsvermogen zijn belangrijke pilaren om voor jezelf te slagen. Waar een wil is, is een weg.’

Menno, vader van Emma (brugklas vmbo-t)

Het voorbeeld van Emma laat zien dat er met diverse labels werd gewerkt, maar zonder passende oplossing. In mijn tijd als onderzoeker zou Emma worden omschreven als een meisje met een ‘complexe (leer)problematiek’. Er werd vooral gekeken naar wat ze níet goed kon. Door te kijken waar Emma wél goed in is en haar te leren haar sterke kanten op school in te zetten, heeft zij weer vertrouwen in zichzelf gekregen en haalt ze de schoolresultaten die bij haar passen.

Dyslexie, AD(H)D en andere ‘leerproblemen’ anders bekeken Als je uitgaat van bijvoorbeeld het label dyslexie, zie je dan een kind met een lees-/spellingprobleem, dat daar altijd moeite mee zal blijven houden? Met het gevolg dat je kind onzeker is, doordat het niet goed kan lezen en/of spellen, en het dus moeite heeft met alle gebieden op school? Met name lezen komt immers op veel gebieden in school terug. Of zie je een kind met veel fantasie,

creativiteit en een groot oplossingsgericht vermogen? En geloof je dat je kind het wél kan, maar dat er alleen gezocht moet worden naar een andere manier waarop?

Heeft jouw kind misschien AD(H)D? Zie je dan een druk kind, dat snel is afgeleid? Of zie je dat je kind een rijke fantasie heeft en snel verbanden legt?

Hoe is het trouwens met de concentratie van je kind, als het iets doet wat het leuk vindt? Grote kans dat je kind dan uren zoet kan zijn.

Het gebeurt geregeld: een kind is bezig met een opdracht en wordt afgeleid door de plaatjes die erbij staan. Of zijn gedachten gaan een andere kant op door het ‘verhaaltje’ in de redactiesom. Eén woord kan hem, door zijn grote associatieve vermogen, al op andere gedachten brengen. Op school kan dit je kind in de weg zitten en dat kan behoorlijk lastig zijn. Maar bedenk ook dat het juist een kracht is!

Misschien heeft jouw kind nu wel moeite met lezen en spellen. Of wordt het op school gezien als ‘dromerig’ of ‘ongeconcentreerd’, omdat het zo snel is afgeleid in de klas. Tegelijkertijd is het een kind met innovatieve ideeën, dat out-of-the-box kan denken en meerdere oplossingen kan verzinnen voor een probleem.

Je kent ongetwijfeld de verhalen van een aantal beroemdheden (denk bijvoorbeeld aan Leonardo DaVinci, Einstein en Jamie Oliver).

Op school werd gedacht dat zij niet konden leren. Of ze hebben zelfs hun school niet afgemaakt. Later bleken ze een genie, een kei in hun vak en een inspiratie voor velen. Niet ondanks hun ‘stoornis’, maar dankzij hun talenten.

Ik wil opnieuw benadrukken: kijk vooral naar de mogelijkheden en leer ze in te zetten. Dit zijn de kwaliteiten die we nodig hebben in de maatschappij, zeker in de toekomst!

(22)

42 43 Van probleem- naar talentgericht kijken

Wat mij betreft is het een bewuste keuze, vanuit welke kant je een probleem of situatie bekijkt: vanuit het probleem of vanuit de mogelijkheden. Het vroegtijdig signaleren van sterke kanten van je kind, kijken naar wat het wél kan, wat het nodig heeft om dat wat in hem zit eruit te halen, kan veel leed voorkomen.

Kijk je dan helemaal niet meer naar datgene wat niet lukt? Zeker wel, dat is er tenslotte ook. Het gaat er alleen om, welke insteek je kiest. Het mooie is dat je via de sterke punten van een kind aandacht kunt besteden aan het versterken van zwakke punten. Je kind is meer gemotiveerd om te leren, omdat het merkt dat het lukt. En als het gevoel ‘Ik kan het’ overheerst, ben je ook bereid om energie te steken in de dingen die nog lastig voor je zijn.

De vraag moet niet zijn: ’Wat heeft dit kind?’, maar ‘Wat heeft dit kind nodig?’ Ga daarbij uit van de sterke kanten van je kind.

Maak samen met je kind een lijstje van diens sterke kanten en talenten (bedenk er minimaal 10). Er zijn vele vormen van talenten: verhalen bedenken, goed zijn in gym, behulpzaam zijn, goed kunnen plannen, veel fantasie, nieuwsgierig, creatief enzovoort. Vertel je kind ook in welke situaties je deze talenten bij hem ziet.

Bedenk voor jezelf ook wat jij als ‘negatieve’ eigenschappen van je kind ziet (wees eerlijk!). Kijk vervolgens hoe je deze van een andere kant kunt bekijken.

Bijvoorbeeld: ‘impulsief’ is, positief bekeken, ‘spontaan’.

Een ‘dromer’ is een kind met een rijke verbeelding (in het werkboek vind je een aantal voorbeelden).

STAP 4

Ontdek de leerstijl van je kind

STAP 3

(23)

(24)