DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE ZUNDERT IN 2012

(1)

DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE ZUNDERT IN 2012

Definitief

Utrecht, maart 2013 H3499801

(2)

Pagina 2 van 26

(3)

INHOUD

Voorwoord 5

1 VVE in de gemeente Zundert 9

1.1 Overzicht van de voor- en de vroegscholen in Zundert 9

1.2 Lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd 9 1.3 Het gemeentelijke VVE-beleid 10

2 De oordelen over de voor- en de vroegscholen 13

2.1 Het bereik 13

2.2 Oordelen op de indicatoren van voor- en vroegscholen 13

3 Conclusies 17

Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente 19

Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor- en de vroegscholen 25

(4)

Pagina 4 van 26

(5)

Voorwoord

In de Memorie van Toelichting bij de wet Onderwijskansen door Kwaliteit en Educatie (OKE-wet) wordt een zogenoemde bestandsopname Voor- en

Vroegschoolse Educatie (VVE) aangekondigd. In 2007 (en 2008 en 2009) heeft de onderwijsinspectie die al uitgevoerd in de vier grote steden en in 2010-2011 in de middelgrote steden. Nu is 'doorgestart' met de overige gemeenten die

onderwijsachterstandmiddelen krijgen van het Rijk. In 2010 is de OKE-wet

aangenomen en wordt na de bestandsopname vanuit dat kader het inspectietoezicht op de kwaliteit van VVE 'signaalgestuurd' vorm gegeven in de gemeente Zundert.

Dat houdt in dat er in principe periodiek afspraken met de gemeente gemaakt worden over de onderwerpen en de locaties waarop 'VVE-toezicht' zal worden gehouden.

De bevindingen uit dit rapport over de bestandsopname VVE kunnen daarvoor als uitgangspunt worden genomen.

De hoofdinspecteur primair onderwijs, dr. A. Jonk

(6)

Pagina 6 van 26

(7)

Inleiding

Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de gemeente Zundert. VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in het

basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken.

In het rapport wordt allereerst de kwaliteit van het VVE-beleid op gemeentelijk niveau gewaardeerd. Dat is gebeurd in de vorm van een zelfrapportage (in lijn met artikel 12 van de Wet op het onderwijstoezicht) van de gemeente over haar VVE-beleid: zie hoofdstuk 1 en bijlage 1. De inspectie heeft deze zelfevaluatie geverifieerd.

Vervolgens worden in hoofdstuk 2 de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties gepresenteerd. Dat gebeurt in de vorm van overzichtstabellen met daarin:

 de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties;

 of de zelfbeoordelingen afwijken van de inspectieoordelen.

Na iedere overzichtstabel wordt een toelichting gegeven door de inspectie.

In bijlage 2 staat een overzicht van de antwoorden van de zelfevaluaties van de locaties weergegeven. Iedere bezochte locatie heeft een inspectierapport met de bevindingen

ontvangen. Hoofdstuk 3 tenslotte, bevat de conclusies over kwaliteit van VVE in deze gemeente.

Dit rapport gaat dus over de volgende onderwerpen:

1. De zelfrapportage van de gemeente over haar VVE-beleid en de verificatie daarvan door de inspectie.

2. De oordelen van de onderwijsinspectie over de voor- en vroegscholen en de mate van overeenkomst met de oordelen uit de zelfevaluaties.

3. De conclusies van de onderwijsinspectie.

Bij de beoordeling wordt gewerkt met een vierpuntsschaal:

1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig.

Deze kwalificatie geeft aan dat echt iets verbeterd dient te worden.

2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn nodig

Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt.

3. Voldoende

4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen.

Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat anderen hiervan kunnen leren.

(8)

De kwaliteit van VVE in de gemeente Zundert, definitieve versie

Pagina 8 van 26

(9)

1 VVE in de gemeente Zundert

De gemeente Zundert heeft aan de hand van een digitale vragenlijst haar eigen VVE-beleid beoordeeld tegen de OKE-wet en het VVE-toezichtkader van de onderwijsinspectie, dat in de Staatscourant is gepubliceerd. De digitale vragenlijst levert de volgende informatie:

- Het overzicht met de voor- en de vroegscholen.

- De lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd.

- De zelfbeoordeling van VVE-context en –condities.

1.1 Overzicht van de voor- en de vroegscholen in Zundert

In de gemeentelijke digitale vragenlijst is gevraagd naar een overzicht met de VVE-

peuterspeelzalen en –kinderdagverblijven (de voorscholen) en de bijbehorende vroegscholen (de VVE-basisscholen). Gemeenten bekostigen sinds 2006 niet langer de vroegscholen, waardoor ze nu vaak geen betrouwbaar beeld meer hebben van welke vroegscholen er zijn. Daarom kan de onderwijsinspectie, in samenspraak met de gemeente en de schoolbesturen (en met

gebruikmaking van de DUO-telgegevens per 1 oktober 2011 met het percentage gewichtenkinderen van 4 en 5 jaar) dat overzicht nader invullen.

Overzicht van de voor- en vroegscholen in de gemeente Zundert die een digitale vragenlijst hebben gekregen.

Peuterspeelzalen:

't Kliedernestje*, In de Rode Ballon***, De Paddestoel en De Blokkendoos Kinderdagverblijf:

Bambino en Villa Kakelbont Basisscholen:

Sint Anna* en Sint Jozef**

* 't Kliedernestje en Sint Anna zijn ook bezocht

** Sint Jozef heeft aangegeven niet tot de doelgroep te behoren

*** In de Rode Ballon heeft ondanks herhaaldelijk verzoek geen zelfevaluatie ingevuld en ingeleverd

1.2 Lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd

De inspectie ontving van de gemeente Zundert als toelichting op de vragenlijst de volgende documenten:

- Onderwijsvisie 'Een horizon voor de toekomst' (december 2010).

- Adviesnota Onderwijsachterstandenbeleid 2012.

- Beschikking Onderwijsachterstandenbeleid 2012 Surplus Kinderopvang.

- Subsidieaanvraag VVE 2012 Surplus Kinderopvang.

- Verantwoording VVE Surplus Kinderopvang 1^e kwartaal 2012.

- Schematische weergave Onderwijsvisie gemeente Zundert 'Model Zundert'.

De inspectie benadrukt dat dit rapport de stand van zaken tot het jaar 2012 beschrijft. De gemeente Zundert heeft aangegeven inmiddels een aantal stappen te hebben ondernomen in de verdere invulling van VVE in haar gemeente.

(10)

1.3 Het gemeentelijke VVE-beleid

In deze paragraaf worden de bevindingen van de inspectie over het gemeentelijk VVE-beleid weergegeven. Bijlage 1 bij dit rapport bevat de zelfevaluatie van de gemeente: vragen, antwoorden en beoordelingen van het gemeentelijke beleid op de twee domeinen VVE- beleidscontext en VVE-condities.

Per domein wordt weergegeven op welke punten de inspectie het gemeentelijk beleid en

uitvoering als voldoende ('3') beoordeelt, waar nog verbeterpunten worden gezien, zowel zonder ('2') als met ('1') afspraken en op welke punten de gemeente als een voorbeeld voor anderen gezien wordt ('4'). De inspectie baseert haar bevindingen op de uitkomsten van de zelfevaluatie en haar eigen verificatie door middel van documentenanalyse en eventueel gesprekken met betrokkenen.

Waar de bevindingen van de gemeente afwijken van de oordelen van de inspectie wordt dit met een * vermeld en onderbouwd. Elke indicator omvat een verklarende tekst over wat dit onderdeel inhoudt.

HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Oordeel

1a1 Definitie doelgroepkind 2

1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) 2*

1a3 Toeleiding 2

1a4 Ouders 2

1a5 Integraal VVE-programma 2

1a6 Externe zorg 2*

1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen 2*

1a8 Doorgaande lijn 2*

1a9 Resultaten 1*

1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau 2*

1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau 2*

DE VVE-CONDITIES Oordeel

2a GGD-rapport 3

2b Gemeentelijk subsidiekader 2

Algemeen

De notities die de inspectie van de gemeente Zundert heeft ontvangen beschrijven in grote lijnen de beleidsrichting voor de doelgroepkinderen in het kader van voor- en vroegschoolse educatie. De inspectie is van oordeel dat er in het kader van de voor- en vroegschoolse educatie nog een groot aantal zaken moet worden uitgewerkt waar het gaat om het gemeentelijk beleid.

In de verschillende documenten worden hiertoe wel afspraken en voornemens geformuleerd, maar niet duidelijk is in hoeverre deze gestalte hebben gekregen in de praktijk.

Oordelen

Aan de hand van de ingestuurde documenten heeft de inspectie bovenstaande oordelen geverifieerd (zie ook bijlage 1). Dit levert het volgende beeld op:

1. Verbeterpunten met een afspraak

1a9 Resultaten: De gemeente Zundert heeft nog geen afspraken gemaakt met de voor- en vroegscholen over de te behalen resultaten van VVE. Er zijn wel afspraken gemaakt over welke instrumenten gebruikt worden om het taal- en rekenniveau in beeld te brengen. De Memorie van Toelichting bij de OKE-wet geeft voorbeelden van mogelijke afspraken, overigens zonder uitputtend te zijn:

 het aantal kinderen dat een niveau stijgt;

 het aantal kinderen dat bijvoorbeeld minimaal op niveau C zit;

 afspraken over de minimale woordenschat aan het einde van groep 2.

De inspectie verwacht van de gemeente Zundert dat in samenspraak met de betrokken partners resultaatafspraken zijn vastgelegd vóór 1 augustus 2013.

Pagina 10 van 26

(11)

2. Verbeterpunten

Bij het oordeel '2' is sprake van een wettelijke verplichting, maar laat de inspectie het vooralsnog over aan de prioritering van de gemeente wanneer men deze verplichting heeft gerealiseerd.

Zoals hierboven is aangegeven, is vanuit de aangeleverde documenten niet altijd op te maken hoe de gemaakte afspraken en voornemens rondom VVE in gemeente Zundert hun uitwerking krijgen in de praktijk. Dit geldt voor nagenoeg alle aspecten die het gemeentelijk beleid beschrijven. Daarom wordt hieronder bij elk onderdeel beknopt weergegeven wat wordt verwacht en wat bijvoorbeeld kan worden vastgelegd in de gemeentelijke subsidieverordening.

1a1 Definitie doelgroepkind (art. 167 WPO, lid 1a,1)

Gemeenten krijgen geld van het rijk om de benodigde VVE-voorzieningen in de voorscholen te bekostigen op basis van schoolgewichten in een gemeente. Daarbij wordt de volgende vuistregel gehanteerd om het aantal doelgroepkinderen vast te stellen waarvoor voldoende aanbod moet zijn gerealiseerd: het aantal doelgroeppeuters is driekwart van het aantal kleuters van een gemeente met een leerlinggewicht. Gemeenten hebben nadrukkelijk de ruimte om hun definitie van 'doelgroepkind' nader in te vullen door aanvullende criteria te benoemen en bijvoorbeeld de taalachterstand van kinderen mee te nemen. De gemeente dient helder te verantwoorden welke definitie ze hanteert.

1a2 Het bereik (peuters) (art. 166 WPO)

Dit betreft zowel het aantal aangeboden kindplaatsen (voor hoeveel doelgroepkinderen zijn er 'plaatsen' gecreëerd) als het aantal bezette VVE-kindplaatsen (hoeveel VVE-kindplaatsen worden ook daadwerkelijk 'bezet' door doelgroepkinderen). De eisen die aan een VVE-kindplaats gesteld worden zijn zaken als: er wordt gewerkt met een integraal VVE-programma, de leidsters zijn VVE-geschoold, er wordt voldoende VVE per week gegeven, enz.

1a3 De toeleiding (art. 167 WPO, lid 1a, 2)

Bij de toeleiding wordt beoordeeld of dit op gemeentelijk niveau geregeld is en of daar een verantwoording bij wordt gegeven, met name hoe wordt geprobeerd het non-bereik aan te pakken.

1a4 Ouders (art. 15i WOT, lid 1b)

Het ouderbeleid op gemeentelijk niveau dient betrekking te hebben op:

 Of er een gericht ouderbeleid is dat aansluit bij de specifieke VVE-behoefte van de ouders in deze gemeente.

 Of ouders vooraf adequaat geïnformeerd zijn over VVE.

 De intakeprocedure.

 Hoe ouders gestimuleerd worden om thuis ontwikkelingsbevorderende activiteiten met hun kinderen te doen.

 Hoe ouders betrokken worden bij VVE op de voorschool.

 Hoe ouders geïnformeerd worden over de ontwikkeling van hun kind.

 Of rekening wordt gehouden met de thuistaal.

1a5 Integraal VVE-programma (Besluit basisvoorwaarden kwaliteit voorschoolse educatie art. 5;

art. 15i, lid 1c)

Voor de voorschoolse educatie wordt een programma gebruikt waarin op gestructureerde en samenhangende wijze de ontwikkeling wordt gestimuleerd op het gebied van taal, rekenen, motoriek en de sociaal-emotionele ontwikkeling. De gemeente geeft aan welke VVE-

programma's door de gemeente worden geaccepteerd.

1a6 Externe zorg (art. 15i WOT, lid 1d)

De gemeente dient een overzicht te hebben van zorginstanties waar een beroep op kan worden gedaan door voor- en vroegscholen voor kinderen die deze zorg nodig hebben. Hierbij moet duidelijk zijn welke zorg geboden kan worden en welke afspraken er gemaakt zijn over contactgegevens en werkwijze.

1a7 Interne kwaliteitszorg (art. 15i WOT, lid 1e)

Op gemeentelijk niveau dient aangegeven te zijn wat belangrijk is met betrekking tot de kwaliteit van VVE en hoe deze kwaliteit gemeten én geborgd wordt.

(12)

1a8 Doorgaande lijn (art. 167 WPO, lid 1a, 3; art. 15i WOT, lid 1f)

Voor een goede VVE-kwaliteit is een doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool belangrijk.

Die doorgaande lijn heeft betrekking op de volgende punten:

 De VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool.

 Of voldoende doelgroeppeuters doorstromen naar een vroegschool en of voldoende doelgroepkleuters op een voorschool gezeten hebben.

 Of er gewerkt wordt met een overdrachtsformulier en liefst ook met een 'warme overdracht', zeker bij de risicokinderen.

 De afstemming tussen voor- en vroegschool van het aanbod (VVE-programma), het pedagogisch en educatief handelen van de leidsters, de wijze waarop met ouders wordt omgegaan, en de interne begeleiding en zorg.

1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau (art. 1.50a en 2.5 WKo; art 167 WPO) Bij de VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau gaat het zowel om de sturing als om de uitvoerende coördinatie. De sturing zal doorgaans in LEA-kaders (lokale educatieve agenda) plaatsvinden. Daarnaast zijn er op gemeentelijk niveau allerlei uitvoerende coördinatietaken over het realiseren van het bereik, de certificering van leidsters, enz.

1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau (art. 1.50a en 2.5 WKo)

Sommige gemeenten werken met een VVE-monitor die doorgaans vooral gaat over het bereik van VVE. Een monitor is één van de manieren om VVE op gemeentelijk niveau te evalueren en waar nodig te verbeteren, maar dat kan ook op andere manieren.

2b Gemeentelijk subsidiekader

Gemeenten hanteren een verordening met VVE-subsidievoorwaarden: voorscholen moeten aan bepaalde eisen voldoen om VVE-subsidie te krijgen.

3. Geheel of grotendeels van voldoende kwaliteit

Op één punt heeft de inspectie de beoordeling voldoende gegeven: de verplichting van een recent GGD-rapport, waarin tevens het 8^e domein is beoordeeld.

2a GGD-rapport

De gemeente moet geregeld hebben dat de GGD de basiskwaliteit van de voorscholen

beoordeelt en dat er recente GGD-rapporten zijn. Dit betreft de basiskwaliteitseisen uit de Wet Kinderopvang en kwaliteit peuterspeelzalen (art. 1.50 en 2.6) en de eisen aan de voorschoolse educatie (art. 1.50b en 2.8 en het Besluit basisvoorwaarden kwaliteit voorschoolse educatie).

Deze eisen zijn uitgewerkt in het model GGD-toetsingskader. Op gemeentelijk niveau speelt allereerst de vraag hoe de gemeente het GGD-toezicht heeft georganiseerd.

Alle locaties dienen jaarlijks te worden beoordeeld. De inspectie gaat er hierbij van uit dat op elke VVE-locatie een recent GGD-rapport aanwezig is, waarin tevens het 8^e domein is

beoordeeld. Dit is in de gemeente Zundert het geval.

4. Voorbeelden voor anderen

Geen.

Pagina 12 van 26

(13)

2 De oordelen over de voor- en de vroegscholen

De voor- en vroegscholen uit het overzicht in paragraaf 1.1 hebben een digitale vragenlijst gekregen om zelf te rapporteren over de kwaliteit van VVE. De vragen zijn rechtstreeks

afkomstig uit het VVE-waarderingskader, met dien verstande dat sociaalwenselijke antwoorden vermeden zijn door ófwel de formulering van de vragen, ófwel bepaalde indicatoren (zoals de beoordeling van het pedagogisch klimaat en het educatief handelen) niet op te nemen in de vragenlijst. Elke voor- en vroegschool heeft de eigen zelfrapportage teruggekregen, inclusief de bijbehorende oordelen.

Paragraaf 2.1 bevat informatie over het gerealiseerde bereik. In paragraaf 2.2 staan de

inspectieoordelen op de aspecten Condities, Ouders, Proceskwaliteit, Ontwikkeling, begeleiding en zorg, Kwaliteitszorg, Doorgaande lijn en Resultaten.

2.1 Het bereik

In tabel 2.1 staat het aantal peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven.

VVE peuterspeelzaal aantal

peuters waarvan doelgroep

De Paddestoel 52 2

In de Rode Ballon 16 0

't Kliedernestje 32 0

De Blokkendoos 32 0

VVE kinderdagverblijf aantal peuters

waarvan doelgroep

Bambino 24 0

Villa Kakelbont 52 0

Op de peuterspeelzaal zijn op dit moment geen VVE-geïndiceerde peuters. De gemeente Zundert hanteert de 'smalle' definitie voor het indiceren van VVE-peuters. Die definitie gaat uit van de wettelijke gewichtenregeling in combinatie met de taalontwikkeling. Het aantal peuters dat daadwerkelijk een extra taalaanbod nodig heeft, is echter wel aanwezig op de voorschool. Het is jammer dat deze groep – vanwege het ontbreken van een indicatie – slechts twee keer per week de voorschool bezoekt en niet optimaal kan profiteren van een gestructureerd aanbod, gericht op de taalontwikkeling.

2.2 Oordelen op de indicatoren van voor- en vroegscholen

Alle peuterspeelzalen en basisscholen met doelgroepkinderen in de gemeente hebben een digitale vragenlijst ontvangen. Deze is ingevuld en geretourneerd door bijna alle locaties. In de vragenlijst heeft iedere locatie aangegeven hoe ze zichzelf beoordeelt op het gebied van VVE. De inspectie heeft ter verificatie van de zelfevaluaties twee locaties bezocht, namelijk 't

Kliedernestje (voorschool) en Sint Anna (vroegschool). Het onderzoek bestond uit lesobservaties, gesprekken en documentenanalyse.

In onderstaande tabellen staan de oordelen van de inspectie op de locaties die bezocht zijn. In de laatste kolom wordt aangegeven of de inspectieoordelen overeenkomen (=), positiever zijn (+) of negatiever zijn (-) dan de antwoorden op de vragenlijst die aan alle voor- en

vroegscholen gestuurd zijn. Omdat het aantal bezochte locaties klein is, moet bij de indicatoren met een afwijkend inspectieoordeel op gemeentelijk niveau goed bezien worden of die afwijking komt omdat de bezochte locatie anders is dan de andere locaties of niet.

In bijlage 2 staan de digitale zelfbeoordelingen op de vragenlijsten. Het aantal oordelen per indicator kan verschillen, omdat op sommige locaties geen oordeel is gegeven.

Onder iedere tabel wordt een toelichting gegeven.

(14)

CONDITIES 1 2 3 4 Verschil

bezoek - vragenlijst A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 1 =

A0.2 VE-basisvoorwaarden 1 =

A2 Groepsgrootte 1 =

A3 'Dubbele bezetting' 1 1 -

A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 1 =

A5.2 Opgeleide leidsters 1 =

A5.3 Nederlands spreken 1 =

A5.4 VVE-geschoolde leidsters 1 1 =

A5.5 Jaarlijks opleidingsplan 1 =

Toelichting:

Vroegschool Sint Anna geeft aan niet de formatieve ruimte te hebben om in de kleutergroepen een extra leerkracht in te zetten. De groepen 1 en 2 zijn op dit moment vrij groot en de leerkrachten ervaren, mede door het aantal zorgleerlingen in de groep, een behoorlijke werkdruk. De leerkrachten in groep 1 en 2 hebben geen specifieke VVE-scholing gevolgd.

OUDERS 1 2 3 4 Verschil

bezoek - vragenlijst

B1 Gericht ouderbeleid 2 =

B2 Vooraf info aan ouders 2 =

B3 Intake 1 1 +

B4 Thuis VVE-activiteiten 2 +

B5 VVE-participatie van ouders op

school 1 1 +

B6 Info ouders over ontwikkeling kind 1 1 -

B7 Thuistaal

Toelichting:

Op geen van beide locaties is nog een uitgeschreven VVE-ouderbeleid beschikbaar, gebaseerd op een analyse van de ouderpopulatie.

KWALITEIT VAN DE UITVOERING

VAN VVE 1 2 3 4 Verschil

bezoek - vragenlijst

C1.1 Integraal programma 1 1 =

C1.2 Doelgerichte planning 2 -

C1.3 Aanbod taal 1 1

C1.4 Voldoende differentiatie 2

C2.1 Pedagogisch handelen 2

C2.2 Gedragsgrenzen stellen 2

C2.3 Sociale/persoonlijke vaardigheden 2

C2.4 Bevorderen autonomie kind 2

C2.5 Inrichting van de ruimte 1 1 -

C3.1 Afstemming leidsters 1

C3.2 Activiteiten taalontwikkeling 2

C3.3 Interactie bevorderen 2

C3.4 Betrokkenheid kinderen 2

C3.5 Aanpakgedrag 2

C3.6 Responsiviteit 2

C3.7 Afstemmen op ontwikkeling kind 1 1

Toelichting:

Op dit moment werken de leidsters op een te beperkte schaal met het VVE-programma.

Hierdoor is het aanbod nu ook niet voldoende expliciet gericht op taalontwikkeling en

Pagina 14 van 26

(15)

onvoldoende dekkend. Ook het aanpassen van de moeilijkheidsgraad is een aandachtspunt binnen de planning, aangezien er peuters zijn die net 2,5 jaar zijn en peuters die binnenkort de overstap maken naar de basisschool.

Een verbeterpunt voor beide locaties is om de doelen af te stemmen op de verschillen in

ontwikkeling van kinderen. Vroegschool Sint Anna werkt sinds twee jaar met groepsplannen met het doel om beter te gaan afstemmen op de verschillen en onderwijsbehoefte van een leerling dan nu het geval is. De implementatie van de groepsplannen is echter nog niet afgerond.

Tijdens de geobserveerde activiteiten viel de prettige omgang van de leerkrachten en leidster met alle kinderen op. In zowel gedrag en taal tonen ze zichtbaar respect voor alle kinderen. De inspectie vindt dit een voorbeeld voor anderen.

ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN

ZORG 1 2 3 4 Verschil

bezoek - vragenlijst D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 1 1 -

D1.2 Planmatige begeleiding 2

D1.3 Evaluatie begeleiding 2 -

D1.4 Begeleiding taalontwikkeling 2

D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig?

2 +

D2.2a Aanmelden voor externe zorg

D2.2b Overleg ouders over externe zorg =

D2.3 Volgen van de externe zorg 2 =

Toelichting:

Zowel op de voorschool als op de vroegschool wordt de brede ontwikkeling van alle kinderen in kaart gebracht. Op de voorschool ontbreekt hierbinnen alleen de ontwikkeling op het gebied van rekenen (ontluikende gecijferdheid). Beide locaties zijn zich er ook van bewust dat er meer planmatig en doelbewuster (vooral in de kleine groep e bij het individuele kind) moet worden gewerkt aan met name de ontwikkelingsachterstanden bij kinderen, maar dit beleid is nog niet volledig gerealiseerd in de praktijk. Daarbij is het voor beide locaties noodzakelijk dat er inzichtelijker en beter vooraf wordt bepaald wanneer en hoe het effect van de begeleiding en extra zorg wordt geëvalueerd, waarbij de zorg voor de taalontwikkeling een belangrijke plaats inneemt.

KWALITEITSZORG BINNEN DE

VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL 1 2 3 4 Verschil bezoek - vragenlijst E1 VVE-coördinatie binnen school 1 1 =

E2 VVE evalueren 2 -

E3 Opbrengsten evalueren 2 -

E4 Verbetermaatregelen 1 1 +

E5 VVE borgen 1 1 +

E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school 1 -

Toelichting:

De kwaliteitszorg is nog op alle indicatoren in ontwikkeling op de voorschool. Op de vroegschool zijn ook nog duidelijke verbeterpunten, maar daar is een aantal onderdelen al wel gerealiseerd.

DOORGAANDE LIJN 1 2 3 4 Verschil bezoek - vragenlijst F1 VVE-coördinatie tussen voor-vroeg 2 +

F2 Doorstroom naar vroegschool 1 -

F3 Warme overdracht 2 =

F4 Afstemming aanbod 2 -

F5 Afstemming ped/educ handelen 2 =

F6 Afstemming over ouders 2 -

F7 Afstemming begeleiding/zorg 2 -

(16)

Toelichting:

De inspectie is van mening dat er op het gebied van de doorgaande lijn nog veel verbeterd moet worden. Het wederzijdse contact tussen beide locaties is goed, men zoekt gemakkelijk contact indien nodig. Er is sprake van VVE-coördinatie tussen beide locaties. Er is echter nog geen sprake van een duidelijke, vastgelegde en op elkaar afgestemde werkwijze, waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van elkaars expertise. Eén onderdeel is wel voldoende geregeld en dat is de warme overdracht tussen beide partners. Voor alle doelgroepkinderen vindt er een warme overdracht plaats. Op alle overige onderdelen bevindt de samenwerking zich duidelijk nog in de kinderschoenen.

OPBRENGSTEN VAN VVE 1 2 3 4 Verschil bezoek - vragenlijst

G1 VVE-resultaten meten

G2 Niveau VVE-resultaten

G3 Verlengde kleuterperiode 1 =

Toelichting:

De inspectie doet geen uitspraken over de behaalde resultaten van VVE. De gemeente Zundert heeft namelijk geen afspraken gemaakt met het VVE-veld over de te behalen resultaten.

Pagina 16 van 26

(17)

3 Conclusies

De inspectie heeft zowel op het niveau van de gemeente als op het niveau van de afzonderlijke locaties gekeken naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie in deze gemeente.

Bij het oordeel over de kwaliteit van het gemeentelijk beleid heeft de inspectie in eerste instantie gebruik gemaakt van de zelfevaluatie van de gemeente. Door middel van

documentenanalyse, gesprekken en locatiebezoeken heeft de inspectie de oordelen van de gemeente geverifieerd. Samenvattend concludeert de inspectie dat er voor nagenoeg alle beoordeelde aspecten sprake is van een ontoereikend gemeentelijk VVE-beleid: op deze onderdelen is verdere ontwikkeling noodzakelijk.

Op gemeentelijk niveau

In het kader van de OKE-wet is het van belang dat de gemeente samen met de betrokken VVE- partners nadrukkelijker de beoogde resultaten van VVE gaat benoemen en meten. Op dit moment is niet duidelijk welk (meetbaar) effect wordt verwacht en beoogd van de VVE-

inspanningen. Het vastleggen van concrete streefdoelen kan de opbrengstgerichtheid binnen de VVE-instellingen versterken en op langere termijn ook inzicht geven in welke onderdelen van de VVE-programma's meer of minder effectief blijken te zijn hierbij.

De wijze waarop de gemeente Zundert het VVE-aanbod in de gemeente jaarlijks evalueert en op basis daarvan speerpunten formuleert en verbeterplannen ontwikkelt, is nog niet voldoende vastgelegd. Het verdient aanbeveling om op basis van heldere criteria en meetinstrumenten na te gaan in hoeverre het beleid zich doorzet naar de praktijk.

Artikel 166 van de Wet Primair Onderwijs (WPO) schrijft voor dat een gemeente voldoende kindplaatsen op een voorschool realiseert en in artikel 167 is bepaald dat in het jaarlijkse overleg met schoolbesturen (en houders van voorscholen) afspraken worden gemaakt over:

 De definitie van doelgroepkind (lid 1a, 1).

 De wijze van toeleiding naar de voor- en vroegschoolse educatie (lid 1a, 2.

 De organisatie van de doorlopende leerlijn van voor- naar vroegschoolse educatie (lid 1a, 3).

 De resultaten van de vroegschoolse educatie (lid 1b).

Deze artikelen zijn al van kracht vanaf 1 augustus 2010.

Afspraak:

De gemeente Zundert heeft vóór 1 augustus 2013 deze afspraken gemaakt.

Op locatieniveau

De verbeterpunten liggen op het gebied van een gericht ouderbeleid. Daarnaast verdient de zorg en begeleiding de nodige aandacht. De doorgaande lijn kan op een aantal onderdelen zeker versterkt worden, evenals de kwaliteitszorg.

Er zijn ook onderdelen die als voorbeeld voor anderen kunnen dienen. Op de bezochte locaties liggen deze met name in de sfeer van de intake, het educatief handelen en de externe zorg.

(18)

Pagina 18 van 26

(19)

Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente Zundert

HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Ant-

woord

Oordeel

1a1 Definitie doelgroepkind

Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroeppeuter is? Ja 3 - Of de peuter (later) een zgn. leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft Ja - Of de peuter een taal- en/of een ontwikkelingsachterstand heeft

(bijvoorbeeld volgens het consultatiebureau)

Ja - Of de peuter is ingeschreven op een voorschool (een peuterspeelzaal of

een kinderdagverblijf dat VVE-geld krijgt van de gemeente)

Nee - Of tijdens de ‘wenperiode’ op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf

blijkt dat kind een taal- en/of ontwikkelingsachterstand heeft.

Nee Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroepkleuter is? Nee 2 Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroeppeuters is

beschreven?

Ja

Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroepkleuters is beschreven?

Nee

1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters)

Weet u voor hoeveel peuters u VVE-plaatsen dient te creëren uit de onderwijsachterstandsgelden van het rijk?

Ja Voor hoeveel peuters diende u VVE-plaatsen te creëren per 1 augustus

2011?

41 Voor hoeveel peuters heeft u VVE-plaatsen gecreëerd per 1 augustus

2011?

41 Weet u hoeveel doelgroeppeuters er in uw gemeente zijn per 1 augustus

2011, uitgaande van uw eigen doelgroepdefinitie (als u die heeft)?

Ja Hoeveel doelgroeppeuters zijn er in uw gemeente per 1 augustus 2011? 24

Hoeveel van deze doelgroeppeuters hebben VVE gehad? 24 Heeft u een document waarin het bereik van de doelgroepkleuters is

beschreven?

Ja - 20120601_Verantwoording_VVE_Su~al2012.doc

1a3 Toeleiding

Heeft u een document waarin is beschreven hoe het toeleidingstraject van de doelgroeppeuters naar de voorschool eruit ziet?

Ja 3

Kunt u hieronder kort beschrijven uit welke stappen dat traject bestaat?

Is er een dekkend bestand van waaruit de doelgroeppeuters kunnen worden geïdentificeerd ? (zoals het Integraal Dossier JGZ [ID-JGZ])

Ja 3 Heeft uw gemeente zicht op de aard en de omvang van het non-bereik,

d.w.z. welke ouders hun kinderen niet naar VVE laten gaan terwijl het wel doelgroeppeuters zijn?

Nee 2

1a4 Ouders

Gericht ouderbeleid: Is er sprake van een analyse van de ouderpopulatie, waardoor duidelijk wordt waar het VVE-ouderbeleid zich op moet richten?

Nee 2 Kunt u hieronder kort beschrijven wat die analyse inhoudt?

Wordt in het ouderbeleid expliciet uitgewerkt dat zoveel mogelijk ouders worden bereikt?

Nee Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om zoveel mogelijk

ouders te bereiken inhoudt?

Worden de ouders vóórdat hun doelgroepkind naar de voorschool gaat adequaat geïnformeerd over het doel en de werkwijze van VVE en de voorschool?

Ja 3

(20)

Is dat in een document te lezen? Nee

Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om de ouders te informeren inhoudt?

De ouders worden door middel van folders van Surplus Kinderopvang over de voorscholen en VVE geïnformeerd.

Is er sprake van een vastgestelde intakeprocedure van de

doelgroepkinderen?

Nee 2 Kunt u hieronder kort beschrijven wat die intake inhoudt?

Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren thuis VVE-activiteiten met hun kind te doen?

Ja 3

Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt?

Surplus Kinderopvang stemt continu met de ouders af over de ontwikkeling van het kind. Ook de resultaten van de observaties van het kind worden met de ouders besproken. De doorlopen ontwikkeling van het kind in de voorschool wordt beschreven in het 'Dit kan ik al' boekje en in een portfolio. De inhoud van het boekje en de portfolio van het kind wordt in een eindgesprek met de ouders besproken.

Surplus Kinderopvang stimuleert ouders door middel van het VVE- programma 'Puk' of 'Ik ben Bas' om thuis VVE-activiteiten uit te voeren.

Bijvoorbeeld een kind krijgt 'Puk' mee naar huis en de ouder gaat samen met het kind en 'Puk' op pad. Wat ze ondernemen en meemaken schrijven de ouders en het kind samen in het boekje van 'Puk'.

Daarnaast organiseert Surplus Kinderopvang ouderbijeenkomsten in samenwerking met andere organisaties, zoals met Stichting Speel-o-theek met als onderwerp de fijne motoriek van kinderen. Of een

ouderbijeenkomst over logopedie.

Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren op de voor(- en vroeg)school VVE-activiteiten met hun kind te doen?

Nee 2 Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt?

Is er gemeentelijk beleid om ouders te informeren over de ontwikkeling van het kind?

Ja 3

Is dat in een document te lezen? Ja

Is er gemeentelijk beleid om rekening te houden met de thuistaal van de doelgroepkinderen?

1a5 Integraal VVE-programma

Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren VVE-programma in de voorschool?

Ja 3

In het bestand 'Stand van zaken Onderwijsachterstandenbeleid gemeente Zundert 1e kwartaal 2012' staat het volgende:

Peuterspeelzalen

- De Blokkendoos in Achtmaal, Ik ben Bas - In de Rode Ballon in Wernhout, Ik ben Bas - ’t Kliedernestje in Zundert, Puk

- De Paddestoel in Rijsbergen, Puk Kinderdagverblijven

- Villa Kakelbont in Zundert, Puk - Bambino in Rijsbergen, Puk

Pagina 20 van 26

(21)

Momenteel is Surplus Kinderopvang bezig met het implementeren van ook 'Puk' in de locatie De Blokkendoos en de locatie In de Rode Ballon, zodat overal dezelfde methodiek gebruikt gaat worden.

Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren kind- of leerlingvolgsysteem in de voor- en/of vroegschool?

1a6 Externe zorg

Is er gemeentelijk beleid over de (externe) zorg voor peuters die meer nodig hebben dan VVE?

Ja 3

Surplus Kinderopvang is een ketenparnter van CJG Zundert waarmee samenwerkingsafspraken zijn gemaakt. Eén van de afspraken is dat Advies Peuterontwikkeling (AP) van MEE West-Brabant het aanspreekpunt is voor Surplus Kinderopvang voor kleine en grote vragen bij opvoeden en

opgroeien. De AP-er neemt deel aan het Casusoverleg Zundert 12- en vertegenwoordigd dan ook Surplus Kinderopvang. Zorg over peuters worden dus besproken in het Casusoverleg Zundert 12-.

1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen Zijn er gemeentelijke afspraken over de manier waarop de voor- en

vroegscholen hun interne kwaliteitszorg uitvoeren?

Ja 3

- 20120601_Subsidieaanvraag_VVE_~opvang.pdf - 20120601_Beschikking_Onderwijs~opvang.pdf Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt?

1a8 Doorgaande lijn

Is er gemeentelijk beleid over de VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool?

Ja 3

Is er gemeentelijk beleid om zoveel mogelijk kinderen door te laten stromen van de voorschool naar een vroegschool?

Ja 3

Is er gemeentelijk beleid over de zgn. ‘warme overdracht’ van de voorschool naar de vroegschool?

Ja 3

Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het aanbod van de voor- en de vroegschool op elkaar?

Ja 3

Het onderwijs is op de hoogte van wat er in de voorscholen wordt

aangeboden. In 2012 zal het aanbod van voor- en vroegschoolse educatie meer op elkaar afgestemd gaan worden.

Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van pedagogisch-educatief handelen van de voor- en de vroegschool op elkaar?

Ja 3

Het onderwijs en de voorscholen zijn op de hoogte van op welke wijze pedagogisch-educatief gehandelt wordt in de voorscholen en vroegscholen.

In 2012 zal het meer op elkaar afgestemd gaan worden.

(22)

Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het ouderbeleid van de voor- en de vroegschool op elkaar?

Ja 3

Het onderwijs en de voorscholen zijn op de hoogte van elkaar welk ouderbeleid zij voeren. In 2012 zal het meer op elkaar afgestemd gaan worden.

Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van interne begeleiding en de zorg van de voor- en de vroegschool op elkaar?

Ja 3

Er zijn korte lijnen tussen de Interne Begeleiding (IB-er) en Advies Peuterontwikkeling (AP-er). De laatste persoon is actief in de voorscholen en vertegenwoordigt Surplus Kinderopvang in Casusoverleg Zundert 12-.

De schoolmaatschappelijk werker vertegenwoordigt de IB-er in het Casusoverleg Zundert 12-. De AP-er geeft informatie en advies aan leidsters van Surplus Kinderopvang en ouders van kinderen waarbij vermoeden is van een ontwikkelingsachterstand door problemen op het gebied van taal,spraak, sociaal-emotioneel, motoriek en zintuiglijk.

Daarnaast begeleidt de AP-er kinderen waarbij het vermoeden is van een ontwikkelingsachterstand door problemen op het gebied van taal,spraak, sociaal-emotioneel, motoriek en zintuiglijk.

1a9 Resultaten

Zijn er gemeentelijke afspraken met de schoolbesturen over de te bereiken resultaten met VVE?

Ja 3

Kunt u hieronder kort beschrijven wat die resultaatafspraken zijn? (Een voorbeeld: Minder dan 25% van de doelgroepkinderen scoort op D- of E- niveau bij de Cito-toetsen Taal voor kleuters en Ordenen)

Er zijn nog geen afspraken met de schoolbesturen gemaakt. De gemeente is echter wel van plan om naar aanleiding van de inspecties van de Inspectie van het Onderwijs afspraken te gaan maken over de te bereiken resultaten met VVE.

1a10 Nadere VVE-afspraken op gemeentelijk niveau

Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de voorscholen? Dus

‘bovenop’ de wettelijke eisen.

Ja

Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de voorscholen zijn?

Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de vroegscholen? Bijvoorbeeld in LEA-verband.

Ja

Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de vroegscholen zijn?

1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau

Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de aansturing van VVE? (Stuurgroep, LEA, e.d.)

Ja 3

Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die VVE-aansturing op gemeentelijk niveau er uit ziet?

Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de uitvoering van VVE? (bijv. in de werkgroep VVE, of zoiets)

Ja 3

Pagina 22 van 26

(23)

Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die coördinatie van de VVE- uitvoering er uit ziet?

1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau Wordt VVE op gemeentelijk niveau systematisch geëvalueerd en verbeterd?

(via een (VVE)monitor, gemeentelijk VVE-evaluaties, VVE-beleidsplannen, en dergelijke?)

Ja 3

Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die systematisch evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau er uit ziet?

Surplus Kinderopvang dient elk kwartaal een verantwoording over VVE in te dienen. Zie als voorbeeld het document 'Stand van zaken

Onderwijsachterstandenbeleid Zundert 1e kwartaal 2012'. Op basis van de kwartaalrapportage vindt er tussen de gemeente en Surplus Kinderopvang overleg plaats. De betreffende kwartaal wordt dan geëvalueerd en

besproken wat er verbeterd dient te worden. In de werkgroep Zorg in en om de school vanuit de LEA komt de stand van zaken VVE ook ter sprake.

Dit geldt ook voor het LEA-overleg. In het Uitvoeringsprogramma LEA 2012 is het onderwerp VVE structureel opgenomen o.b.v. de Onderwijsvisie gemeente Zundert Een horizon voor de toekomst.

DE VVE-CONDITIES Ant-

woord

Oordeel

2a GGD-rapport

Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de

kinderdagverblijven óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen?

Ja 3

Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in haar beoordeling van de kinderdagverblijven?

Ja 3

Wat is die datum? 01-08-

2011 Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de

peuterspeelzalen óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen?

Ja 3

Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in haar beoordeling van de peuterspeelzalen?

Ja 3

Wat is die datum 01-08-

2011

2b Gemeentelijk subsidiekader

Is er een gemeentelijk VVE-subsidiekader voor de voorscholen (of een verordening, een beschikking, e.d.)

Ja 3

Staat daarin dat de maximale groepsgrootte 16 peuters per groep is? Ja 3 Wat is dan de maximale groepsgrootte?

Staat daarin dat er voor elke groep sprake moet zijn van een “dubbele bezetting”?

Ja 3 Wat is dat criterium?

Staat daarin dat er voor elke groep minimaal 10 uur VVE gegeven wordt? Ja 3 Wat is dat criterium?

Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten gekwalificeerd moeten zijn, d.w.z. dat ze minimaal MBO-3 niveau zijn?

Ja 3 Wat is dat criterium?

Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten voldoende geschoold moeten zijn voor VVE?

Ja 3

(24)

Wat zijn de scholingseisen in uw gemeente?

Twee gediplomeerde leidsters of pedagogisch medewerkers op PW-3 niveau en VVE scholing.

Wij gaan er vanuit dat Surplus Kinderopvang zelf zorgdraagt voor een opleidingsplan per medewerker.

Staat daarin dat er voor elke leidster/beroepskracht een opleidingsplan moet zijn? (N.B. Het mag ook één plan zijn waarin per leidster het opleidingsplan staat.)

Nee 2

Wilt u een voorbeeld van zo’n plan mailen naar de onderwijsinspectie? Nee

Afsluitende toelichting

Hier kunt u een toelichting geven.

Pagina 24 van 26

(25)

Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor- en de vroegscholen

CONDITIES 1 2 3 4

A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 5

A0.2 VE-basisvoorwaarden 1 4

A2 Groepsgrootte 5

A3 'Dubbele bezetting' 1 5

A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 5

A5.2 Opgeleide leidsters 5

A5.3 Nederlands spreken 5

A5.4 VVE-geschoolde leidsters 4 2 A5.5 Jaarlijks opleidingsplan 1 4

OUDERS 1 2 3 4

B1 Gericht ouderbeleid 6

B2 Vooraf info aan ouders 1 5

B3 Intake 6

B4 Thuis VVE-activiteiten 2 4

B5 VVE-participatie van ouders op school 6 B6 Info ouders over ontwikkeling kind 2 4

KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE

1 2 3 4

C1.1 Integraal programma 4 2

C1.2 Doelgerichte planning 3 3

C1.4a Opklimmende moeilijkheidsgraad 1

C1.4b Brede ontwikkeling 1 2

C1.4c Leeftijddifferentiatie 2 1 C1.4d Differentiatie ontwikkelingsniveau 2 1 C2.5 Inrichting van de ruimte 1 5

ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG

1 2 3 4

D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 6

D1.2a Planning hele groep 6

D1.2b Planning kleine groep

D1.2c Planning (zorg)leerlingen 6

D1.3 Evaluatie begeleiding 1 5

D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? 4 2 D2.2b Overleg ouders over externe zorg

D2.3 Volgen van de externe zorg 6

(26)

Pagina 26 van 26

KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL

1 2 3 4

E1 VVE-coördinatie binnen school 2 4

E2 VVE evalueren 4 2

E3 Opbrengsten evalueren 3 3

E4 Verbetermaatregelen 5 1

E5 VVE borgen 5 1

E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school 1

DOORGAANDE LIJN 1 2 3 4

F1 VVE-coördinatie tussen voor-vroeg 2 4 F2 Doorstroom naar vroegschool 1 4

F3 Warme overdracht 2

F4 Afstemming aanbod 3 3

F5 Afstemming ped/educ handelen 6

F6 Afstemming over ouders 4 2

F7 Afstemming begeleiding/zorg 3 3

OPBRENGSTEN VAN VVE 1 2 3 4

G1 VVE-resultaten meten 1

G2 Niveau VVE-resultaten

G3 Verlengde kleuterperiode 1