Oud-voorzitter LOP neemt afscheid van peuterwerk Heerlen

INVESTEREN  IN  PEUTERS:  WENS  OF  NOODZAAK    

Afscheidsrede  van  Jeff  Wintgens  als  directeur-­‐bestuurder  van  het  PeuterspeelzaalWerk   Heerlen  (PWH)  en  PeuterspeelzaalWerk  Voerendaal  (PWV)  op  17  september  2015    

Op  6  juni  2015  zei  minister  van  onderwijs  Jet  Bussemaker  in  de  Volkskrant  het  volgende:  

“Wat  mij  stoort  is,  dat  iedereen  alleen  maar  hogerop  wil.”  Mij  vielen  spontaan  de  schoenen   uit.  Van  verbazing,  maar  meer  nog  van  ontzetting.  Dat  mensen  hogerop  willen,  is  van  alle   tijden  en  het  is  ook  logisch  en  noodzakelijk  voor  vooruitgang.  Dat  dit  een  minister  van   onderwijs  stoort,  is  ronduit  schokkend.  Het  was  uit  de  context  gehaald,  zo  reageerde  ze   later.  Het  ging  over  het  hoger  onderwijs.  Maar  ik  op  mijn  beurt  moest  denken  aan  de  vele   kinderen  die  graag  hogerop  willen  maar  niet  zover  kunnen  komen,  aan  het  feit  dat  

bijvoorbeeld  armoede  een  negatieve  invloed  heeft  op  de  schoolprestaties  en  dat  bijna  15%  

van  de  huishoudens  in  Heerlen  onder  de  armoedegrens  leeft.  En  dat  juist  voor  al  die   kinderen  die  niet  vanzelfsprekend  op  de  universiteit  of  hogeschool  terecht  komen,  goed   onderwijs  kansen  biedt  om  ook  iets  hogerop  te  komen.  Want  ga  maar  na:  hoger  opgeleiden   verdienen  doorgaans  meer  dan  lager  opgeleiden,  zijn  gezonder,  leven  langer  en  gelukkiger,   lopen  minder  risico  op  langdurige  werkloosheid  en  sociale  uitsluiting  en  hebben  betere   huizen.  Wie  wil  dat  niet?  Wat  een  minister  van  onderwijs  hebben  wij,  zo  dacht  ik  toen.  

Het  is  een  open  deur  te  stellen  dat  onderwijs  er  voor  heeft  gezorgd  dat  de  westerse   wereld  een  enorme  ontwikkeling  heeft  kunnen  doormaken.  Door  scholing,  in  2015   gaan  Nederlanders  gemiddeld  6  jaar  langer  naar  school  dan  in  1950,  is  het  

ontwikkelingsniveau  van  de  bevolking  enorm  toegenomen.  Dat  heeft  een  grote   bijdrage  geleverd  aan  de  groei  van  de  welvaart  en  aan  de  bestrijding  van  armoede,   armoede  waarin  de  meeste  mensen  hier  een  eeuw  geleden  nog  leefden.  Niet  voor   niets    pleiten  we  zo  voor  recht  op  onderwijs  voor  iedereen  in  de  rest  van  de  wereld   waar  dat,  zoals  we  weten,  nog  lang  niet  overal  vanzelfsprekend  is.    

In  ons  onderwijssysteem  vormt  de  basisschool  de  start  van  de  onderwijsloopbaan.  De   basisschool,  het  woord  zegt  het  al,  legt  de  basis  waarop  wordt  voortgebouwd,  in  het   voortgezet  en  het  hoger  onderwijs.  Als  het  goed  is,  sluit  dat  allemaal  mooi  op  elkaar   aan.  Zo  bouwt  het  voortgezet  onderwijs  voort  op  voorkennis  opgedaan  in  het   basisonderwijs  en  bij  de  start  in  het  basisonderwijs  gaat  men  evenzo  uit  van  

aanwezige  voorkennis  bij  het  kind.  En  dan  is  het  interessant  om  te  lezen  wat  een  kind   van  4  bij  de  start  in  groep  1  aan  voorkennis  moet  hebben.  Ik  heb  dat  eens  nagekeken   (SLO,  ontwikkeling  van  het  jonge  kind)  en  zomaar  de  eerste  veronderstelling  van   voorkennis  op  het  gebied  van  taal  genomen:  het  kind  heeft  een  passieve  

woordenschat  van  gemiddeld  4000  woorden.  De  tweede  veronderstelling  is:  het  kind  

heeft  een  actieve  woordenschat  van  2000  woorden.  Blijkbaar  hebben  we  dat  zo  

bedacht.  En  dat  gaat  zo  een  hele  lijst  door.  En  het  onderwijs  maar  ploeteren  als  blijkt   dat  een  kind  die  voorkennis  niet  heeft.  Want  het  ontwikkelen  van  die  voorkennis   nodig  om  zonder  achterstand  aan  de  basisschool  te  beginnen,  hebben  we  altijd   overgelaten  aan  de  ouders.  Zo  was  het  en  zo  is  het  eigenlijk  nog  steeds.  En  als  dat  om   wat  voor  reden  niet  lukt,  en  dat  is  vaker  het  geval  dan  we  zouden  willen,  dan  begint   zo’n  kind  op  4  jarige  leeftijd  met  een  achterstand  aan  de  basisschool.  En  dan  weten   we  inmiddels  ook  dat  die  achterstand  niet  meer  wordt  ingehaald,  tenzij  tegen  grote   inspanningen  en  dus  veel  geld.    

U  zult  zeggen,  we  hebben  daar  tegenwoordig  toch  voorschoolse  voorzieningen  voor.  

Ja,  daar  kan  een  kind  naar  toe,  maar  dat  is  niet  verplicht.    

Om  iets  aan  die  achterstanden  te  doen,  is  enkele  decennia  terug  onderwijsachter-­‐

standenbeleid  ontwikkeld.  En  toen  ook  eenmaal  goed  was  doorgedrongen  en   wetenschappelijk  onomstotelijk  was  aangetoond  dat  de  in  de  eerste  levensjaren   ontstane  achterstand  nog  maar  moeilijk  weg  te  werken  was,  werd  in  2000  -­‐2002  in   navolging  van  andere  landen  ook  in  Nederland  gestart  met  een  programma  onder  de   noemer  Voor-­‐  en  Vroegschoolse  Educatie  (VVE).    Voor  peuters  vanaf  2½  jaar  in  de   peuterspeelzaal  en  sinds  kort  ook  in  de  kinderopvang,  en  voor  de  groepen  1  en  2  in   het  basisonderwijs.  Primair  bedoeld  voor  peuters  en  kleuters  met  een  onderwijs-­‐

achterstand  of  risico  daarop,  maar  gaandeweg  een  goede  aanpak  gebleken  voor  alle   kinderen,  zo  leert  de  ervaring  in  onze  peuterspeelzalen.    

Maar  waar  praktisch  alle  kinderen  vanaf  4  jaar  naar  de  basisschool  gaan  ook  al  is  de   leerplicht  pas  vanaf  5,  gaan  lang  niet  alle  peuters  naar  een  voorschoolse  voorziening.  

In  Heerlen  gaat  ongeveer  55%  naar  peuterspeelzalen  met  aanbod  voorschoolse   educatie  (en  dan  laat  ik  de  wijken  waar  nog  geen  voorschoolse  educatie  in  de  zalen   wordt  aangeboden  buiten  beschouwing),  in  Voerendaal  60%.  Daarnaast  gaat  een   deel  van  de  peuters  naar  de  kinderopvang.  In  een  stad  als  Heerlen  gaat  naar   schatting  nog  steeds  zo’n  25%  van  alle  kinderen  überhaupt  niet  naar  een   voorschoolse  voorziening.  Bovendien  moet  er    soms  ook  heel  wat  werk  worden   verzet  om  ouders  zover  te  krijgen  dat  ze  hun  peuter  naar  de  peuterspeelzaal  

brengen.  Daarnaast,  en  dat  zien  we  wel  eens  over  het  hoofd,  is  ook  niet  genoeg  plek,   zijn  niet  genoeg  plaatsen  voor  alle  peuters  als  we  tenminste  alle  kinderen  willen   bereiken.  Tenslotte  zijn  er  soms  ook  financiële  drempels  bij  ouders,  hoe  laag  die  in   onze  ogen  ook  lijken  te  zijn.    

Inmiddels  is  VVE  en  in  het  bijzonder  de  voorschoolse  educatie  toch  een  serieus  

agendapunt  geworden.  Zie  al  die  brieven  van  het  Kabinet  daarover  in  de  afgelopen  

jaren.  Maar  echt  consequenties  daaraan  verbinden  is  en  blijft  moeilijk.  Naar  mijn  

mening  omdat  het  natuurlijk  (veel)  geld  kost,  want  Nederlanders  denken  altijd  in  

kosten  en  niet  in  opbrengsten,  én  omdat  we  in  dit  land  twee  soorten  voorzieningen  

voor  jonge  kinderen  hebben  laten  ontstaan  waarvan  de  ene  voor  kinderen  van  

werkende  ouders  opereert  op  een  zogeheten  vrije  markt  maar  door  regelgeving  en   financiering  feitelijk  volledig  afhankelijk  is  van  het  beleid  van  het  rijk  (de  

kinderopvang),  en  de  andere  voorziening    (het  peuterspeelzaalwerk)  afhankelijk  is   van  het  beleid  van  de  gemeente  en  deels  ook  van  het  rijk.  Dank  je  de  koekoek  dat  het   niet  eenvoudig  is  om  dit  versnipperd  aanbod  in  elkaar  te  schuiven.  

Waar  staan  we  nu?  

• Er  is  gelukkig  de  afgelopen  jaren  voorzichtig  aan  geïnvesteerd  in  versterking   van  de  kwaliteit  van  de  voorschoolse  educatie  en  het  vergroten  van  de  

deskundigheid  op  de  werkvloer.  

• In  2013    constateerde  de  Onderwijsinspectie  dat  de  Voor-­‐  en  Vroegschoolse   Educatie  in  dit  land  nog  niet  echt  op  orde  was.  Volgens  de  Inspectie  weten  

gemeenten  vaak  niet  of  ze  de  juiste  kinderen  bereiken,  heeft  men  achter  de  zorg   voor  kinderen  vaak  geen  duidelijk  plan,  zijn  ouders  weinig  betrokken,  en  ontbreken   afspraken  met  basisscholen.  Dat  zijn  trouwens  zaken  die  in  Heerlen  en  Voerendaal   wel  degelijk  op  orde  zijn.    

• Gemeenten  bezuinigen  op  hun  voorscholen  en  harmoniseren  de  

peuterspeelzalen  met  kinderopvang  alleen  vanwege  het  bezuinigingsaspect  en  niet   omdat  er  dan    betere  voorzieningen  zouden  gaan  ontstaan.  Heerlen  en  Voerendaal   bezuinigen  trouwens  niet,  maar  het  jarenlang    achterwege  blijven  van  indexering  van   de  subsidie  in  Heerlen  heeft  er  wel  toe  geleid  dat  in  financieel  opzicht  PWH  het  water   tot  aan  de  lippen  staat.  

• Het  staat  niet  echt  meer  ter  discussie,  wat  enkele  jaren  geleden  toch  nog  wel   het  geval  was,  dat  voorschoolse  educatie  daadwerkelijk  bijdraagt  aan  het  bestrijden   en  voorkomen  van  onderwijsachterstand,  maar  duidelijk  is  wel  dat  de  kwaliteit  van   de  pedagogisch  medewerksters,  in  het  peuterspeelzaalwerk  nog  steeds  leidsters   genoemd,  daarbij  eigenlijk  de  meest  bepalende  factor  is.    

• Uit  het  promotieonderzoek  van  Pauline  Slot  van  de  Universiteit  Utrecht  in   december  2014  is  gebleken  dat  in  de  voorscholen  de  sociaal-­‐emotionele  

ondersteuning  op  orde  is  maar  dat  de  educatieve  kwaliteit  beter  kan  en  dat  de   didactische  vaardigheden  van  de  pedagogisch  medewerksters  ook  niet  altijd  aan  de   maat  zijn.  

• Uit  onderzoek  weten  we  dat  er  nog  steeds  scholen  zijn  die  de  lat  niet  hoog   genoeg  leggen.  Leerkrachten  en  ouders  hebben  vaak  een  veel  te  laag  verwachtings-­‐

niveau.  Dat  kwam  en  komt  ook  in  Limburg  voor.  Dan  zijn  de  resultaten  er  ook  naar.    

• Nog  steeds  heeft  ongeveer  25%  van  de  leerlingen  bij  het  verlaten  van  de   basisschool  een  taalachterstand.  

• Nog  altijd  is  9%  van  de  Nederlandse  bevolking  laaggeletterd  en  dat  

percentage  is  in  deze  regio  nog  een  stuk  hoger.  Natuurlijk  er  zijn  goede  plannen  in  de  

regio  om  daar  iets  aan  te  doen,  maar  het  feit  dat  dit  anno  2015  nog  steeds  het  geval  

is,  is  niet  echt  hoopgevend.  

Kortom,  er  is  dus  nog  wel  wat  te  doen  en  wil  dat  niet  al  te  lang  duren,  dan  is  een   radicalere  aanpak  nodig.  Heel  voorzichtig  zie  je  het  gebeuren,  zie  je  ook  het  denken   veranderen.  Er  wordt  al  enige  tijd  discussie  gevoerd  over  het  zogeheten  

ontwikkelrecht  voor  jonge  kinderen.  Zie  ook  het  recente  bericht  van  minister  Asscher   van  Sociale  Zaken  daarover.  Vreemd  trouwens  dat  dit  niet  langs  de  lijn  van  het   ministerie  van  onderwijs  gaat.    

De  gemeenten  Amsterdam  en  Rotterdam  lopen  daarbij  voorop.  De  problematiek  in   die  steden  is  dan  ook  echt  heel  groot,  maar  dat  neemt  niet  weg  dat  die  elders  ook   groot  is.  We  wijken  in  deze  regio  niet  veel  af  van  de  grote  steden.  Heerlen  en   Kerkrade  staan  samen  met  Amsterdam,  Rotterdam  en  Groningen  in  de  top  van   steden  met  de  grootste  armoede.    

De  gemeente  Amsterdam  kent  in  de  nota  “Ontwikkelkansen  voor  alle  Amsterdamse   peuters”  die  net  in  augustus  (2015)  is  verschenen  dat  ontwikkelrecht  toe  aan  alle   peuters.  Voor  elk  kind  moet  er  een  plek  zijn  waar  het  zich  met  andere  peuters  

spelenderwijs  kan  ontwikkelen.  Dat  betekent  dat  Amsterdam  de  focus  verbreedt  van   bestrijding  van  (taal)achterstanden  naar  het  stimuleren  van  talentontwikkeling  voor   alle  jonge  kinderen.  Rotterdam  heeft  net  het  plan  bekend  gemaakt  dat  er  in  voorziet   dat  alle  peuters  naar  een  voorschool  gaan.  Ook  daar  wil  men  duidelijk  van  het   huidige  verkokerd  systeem  af.  

Deze  omslag  in  het  denken  gaat  voorzichtig  in  de  richting  die  de  Onderwijsraad  al   jaren  adviseert  namelijk  het  verlagen  van  de  leerplichtleeftijd.  Ik  zelf  zou  nog  een   stap  verder  willen  gaan  en  daarbij  ook  een  herziening  van  het  stelsel  willen  bepleiten.  

Naar  een  nieuwe  onderbouw  in  het  basisonderwijs    

Het  verbinden  van  voorschoolse  voorzieningen  aan  het  basisonderwijs  zoals  dat  nu   gebeurt,  zoals  we  dat  in  ieder  geval  in  Heerlen  en  Voerendaal  doen,  is  heel  goed   maar  niet  genoeg.    

Ik  pleit  voor  het  inrichten  van  een  nieuwe  onderbouw  in  het  basisonderwijs  voor   kinderen  van  2,5  tot  6  jaar,  waar  alle  kinderen  in  deze  leeftijdsfase  naar  toe  gaan.  We   weten  immers  dat  een  kind  in  de  eerste  5  levensjaren  meer  leert  dan  in  de  rest  van   het  leven.  Ze  doen  dat  spelenderwijs  en  ze  leren  razendsnel.  Dus  alle  reden  om  dat   op  een  goede  manier  te  ondersteunen  en  te  stimuleren.  

In  de  groep  0  zoals  ik  de  jongste  groep  van  de  nieuwe  onderbouw  gemakshalve  in  lijn  

met  de  experimenten  in  die  sfeer  in  de  afgelopen  jaren  (Pilot  Startgroepen  voor  

Peuters)  en  waarbij  we  als  enige  in  Limburg  samen  met  Innovo  een  pilot  hebben  

mogen  uitvoeren,  zitten  de  kinderen  van  2,5  tot  4  jaar.  Overigens  levert  die  pilot  van  

4  jaar,  die  nu  met  een  jaar  is  verlengd,  positieve  resultaten  op.    

Schuif  dus  de  peuterspeelzalen  in  in  de  onderbouw  van  de  basisschool  en  zorg  dan   naast  de  dagdelen  die  de  jonge  kinderen  in  de  nieuwe  onderbouw  doorbrengen,  voor   goede  opvangmogelijkheden.  Laat  dat  verzorgen  door  kinderopvangspecialisten  en   dan  niet  alleen  voor  kinderen  van  werkende  ouders,  maar  voor  alle  kinderen.    

Maar  daarmee  zijn  we  er  nog  niet.  Merkwaardig  in  de  huidige  situatie  is  dat  de   kinderen  in  de  peuterspeelzaal  in  een  groep  zitten  van  maximaal  16  kinderen  met   twee  leidsters  en  dat  zodra  een  kind  4  jaar  is,  dat  in  een  groep  moet  gaan  

functioneren  van  pakweg  30  kinderen  met  één  leerkracht.  Dat  moet  dus  in  mijn  ogen   ook  veranderen.  In  de  nieuwe  onderbouw  moet  gewerkt  gaan  worden  met  kleine   groepen  van  maximaal  16  kinderen.  Op  elke  groep,  dus  ook  op  de  huidige  groepen  1   en  2,  moet  een  leerkracht  op  hbo-­‐niveau  én  een  pedagogisch  werker  op  mbo  niveau   (naar  mijn  mening  mbo-­‐4  niveau)  werken.  Dat  moet  wel  op  basis  van  gelijkwaardig-­‐

heid  gebeuren  want  het  gaat  mis  wanneer  de  leerkracht  zich  alleen  met  educatie   bezig  houdt  en  de  mbo-­‐er  alleen  met  zorg.  Beide  functieniveaus  brengen  immers  hun   eigen  expertise  van  het  jonge  kind  in.    

Daarmee  zou  ook  een  andere  kwestie  in  het  onderwijs  adequater  dan  nu  kunnen   worden  aangepakt,  namelijk  het  passend  onderwijs.  Passend  onderwijs  betekent  in   de  praktijk  vaak  dat  de  leerkracht  heel  veel  aandacht  moet  schenken  aan  leerlingen   met  specifieke  problemen,  hetgeen  dan  weer  met  zich  mee  brengt  dat  andere   leerlingen  te  weinig  aandacht  krijgen.  Door  in  de  nieuwe  onderbouw  te  gaan  werken   in  kleinere  groepen  met  twee  professionals  kan  dat  in  ieder  geval  op  het  niveau  van   de  onderbouw  beter  worden  opgepakt.    

Investeren  

Met  deze  in  mijn  ogen  niet  alleen  wenselijke  maar  ook  noodzakelijke  investeringen  in   de  huidige  voorschoolse  educatie  en  het  primair  onderwijs  wordt  het  fundament   versterkt  waarop  kinderen  zich  verder  kunnen  ontwikkelen.  Dat  is  niet  alleen  van   belang  voor  kinderen  met  een  risico  op  onderwijsachterstand,  maar  voor  alle   kinderen.  Natuurlijk,  onderwijs  staat  niet  op  zichzelf.  Goede  gezondheidszorg,  

werkgelegenheid,  sociaal  beleid,  armoedebestrijding,  dat  alles  speelt  een  grote  rol  en   heeft  direct  en  indirect  veel  invloed  op  de  ontwikkeling  van  kinderen.  

Ik  denk  dat  de  investeringen  die  de  inrichting  van  een  nieuwe  onderbouw  vergen,  het   mogelijk  maken  om  onderwijsachterstand  bij  kinderen  daadwerkelijk  weggewerkt  te   hebben  wanneer  ze  in  groep  3  komen.  Er  blijft  verschil  tussen  niveaus  van  kinderen   en  ongetwijfeld  ook  tussen  sociaaleconomische  sterkere  en  zwakkere  groepen  in   onze  samenleving,  maar  met  een  stevige  en  gerichte  aanpak  in  de  jonge  jaren  van   kinderen  is  daar  zeker  op  langere  termijn  veel  winst  te  behalen.    

Met  deze  nieuwe  onderbouw  kan  dan  gelijk  ook  het  zittenblijven  aan  het  begin  van   de  basisschool  zoveel  mogelijk  worden  voorkomen.  Het  rapport  van  het  Centraal  Plan   Bureau  over  zittenblijven  in  het  onderwijs  dat  in  januari  2015  verscheen,  leert  ons   dat  het  zittenblijven  vooral  voorkomt  aan  het  begin  van  de  basisschool  en  in  de   voorlaatste  klassen  van  het  voortgezet  onderwijs  en  leert  ook  dat  dat  jaarlijks  500   miljoen  kost.  Het  CPB  geeft  aan  dat  meer  aandacht  voor  voor-­‐  en  vroegschoolse   educatie  dit  in  het  basisonderwijs  kan  voorkomen.    

Maar  ondanks  alles  lijken  we  nog  steeds  op  de  lijn  te  zitten  dat  het  best  wel  een  goed   idee  is  om  iets  te  investeren  in  jonge  kinderen,  maar  we  hebben  niet  of  onvoldoende   in  de  gaten,  of  willen  er  de  consequenties  niet  aan  verbinden,  dat  eigenlijk  forse   investeringen  gewoon  noodzakelijk  zijn.  En  dat  die  noodzaak  er  is,  zegt  bijvoorbeeld   ook  de  Duitse  topeconoom  professor  dr.  MARCEL  FRATZSCHER,  bestuursvoorzitter   van  het  Deutschen  Instituts  für  Wirtschaftsforschung  en  een  van  de  belangrijkste   economisch  adviseurs  van  de  Duitse  regering.  In  een  interview  in  de  NRC  van  27   september  2014  zegt  hij  het  volgende  en  ik  citeer:  “Het  is  voor  Duitsland  van  het   grootste  belang  dat  fors  wordt  geïnvesteerd  in  jonge  kinderen  en  dat  gebeurt  nu  te   weinig.”    

In  het  bericht  van  datzelfde  Duitse  instituut  in  juni  2014  over  het  achterwege  blijven   van  noodzakelijke  investeringen  in  Duitsland  stond  en  ik  citeer  opnieuw,  maar  dan   wel  in  het  Duits:    “Investitionen  in  die  frühe  Kindheit  sind  besonders  rentabel,  da   Kinder  von  einer  frühen  und  sehr  guten  Förderung  ihr  ganzes  Leben  lang  profitieren   können  und  weitere  Fähigkeiten  leichter  erlernen.”    

Net  als  Duitsland  investeert  naar  mijn  mening  ook  Nederland  nog  steeds  te  weinig  in   jonge  kinderen,  ondanks  de  stappen  die  de  afgelopen  15  jaar  met  VVE  zijn  gezet  en   de  paar  extra  kruimels  die  het  Kabinet  met  de  begroting  2016  beschikbaar  stelt.    

Echt  investeren  betekent  dat  we  kinderen  een  betere  basis  bieden  dan  we  op  dit   moment  doen.  Dat  is  voor  de  toekomst  van  Nederland  van  groot  belang,  want  in  een   wereld  die  zich  alleen  al  in  technologisch  opzicht  steeds  sneller  ontwikkelt.  kunnen   we  ons  niet  veroorloven  dat  teveel  mensen  achterblijven.  Bovendien  zullen  dat  dan   juist  diegenen  zijn  die  het  in  sociaaleconomisch  opzicht  het  moeilijkst  krijgen.  En  ook   dat  moeten  we  zien  te  voorkomen.  

Dankwoord  

Ik  heb  natuurlijk  te  weinig  tijd  om  iedereen  dank  te  zeggen.  Toch  wil  ik  één   uitzondering  maken.  We  hadden  hier  niet  zo’n  enorme  ontwikkeling  kunnen   doormaken  wanneer  er  in  de  zalen,  in  de  ondersteunende  dienst  en  in  het  

management  niet  zulke  gedreven,  gemotiveerde  mensen  zouden  werken  met  een  

grote  liefde  voor  het  vak  en  voor  de  kinderen,  mensen  die  er  voor  willen  gaan  en  die  

altijd  hogerop,  altijd  beter  willen.  En  dat  stoort  me  helemaal  niet,  zoals  blijkbaar  wel  

onze  minister.  Soms  kost  dat  natuurlijk  veel  moeite,  het  gaat  ook  niet  altijd  vanzelf,   maar  Heerlen  en  Voerendaal  danken  hun  uitstekende  voorscholen  aan  de  mensen   die  in  beide  organisaties  werkzaam  zijn,  in  welke  rol  of  functie  dan  ook.  Ik  ben  erg   trots  op  jullie  en  zeer  dankbaar  voor  het  vertrouwen  dat  jullie  in  mij  hadden.  Het  gaat   jullie  goed.    

******************