Maria op de Markt. Middeleeuws toneel in Brussel · dbnl

(1)

Brussel

editie Willem Kuiper en Rob Resoort

bron

Maria op de Markt. Middeleeuws toneel in Brussel (ed. Willem Kuiper en Rob Resoort). Em.

Querido's Uitgeverij, Amsterdam 1995.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/kuip008midd01_01/colofon.htm

(2)

De eerste vreugde van Maria Proloog

+1-50

+Maria, vonk en stralend licht van de hemel, die de toorn van de Heilige

Drievuldigheid tot bedaren brengt, ik vraag u, lieflijk aangezicht, dat u uw genade zo in ons vestigt dat uw lof daardoor moge groeien, onophoudelijk, schone, zuivere madelief. Behoed onze prins, zijn echtgenote en de kleine Karel, onze kroonprins, met zijn echtgenote voor leed.^o

Dat God al hun vrienden, jong en oud, tegen ellende bescherme en evenzo zijn land en steden. Moge Hij dorpen en kastelen altijd in vrede voor ongeluk bewaren en - om dit gebed kort te houden - iedereen die zich graag inzet voor de welvaart van ons land. Vooral voor Brussel bid ik. Ook u groet ik hartelijk, groot en klein.

Wees welkom, edelman en burger, die hier op dit prachtige plein voor uw plezier bijeengekomen bent! Wees welkom, edelman en burger, in dit Prieel van Troje, deze nobele kiem die uitgegroeid is en in bloei staat, en die Brussel is geheten. Wij groeten u hartelijk, groot en klein, die hier samen bent gekomen voor ons feest.

Wees welkom hier, zoals het hoort, want omdat het lieflijke, lovenswaardige Mariabeeld, dat hier nog in de Zavelkerk staat, dank zij een wonder uit Antwerpen naar Brussel kwam - wat velen bekend is - daarom willen wij u graag zo dadelijk tot lof van de ‘schat’ van de hemel, in toneelvorm de eerste vreugde spelen, namelijk hoe de zoete maagd Maria te Nazareth door de boodschap van de engel onbevlekt de zoon van God ontving en ons daardoor verloste van de eeuwige ellende. En bovendien zijn wij van plan om voortaan jaarlijks in opdracht van de stad, zonder mankeren of conflicten, zoals het hoort, u heeft mijn woord, er nog zes te spelen.

Al is de boodschap [aan Maria] de hoofdzaak van ons spel, het is noodzakelijk [eerst] te verhalen waarom God tot ons behoud mens wilde worden. Evenmin laten wij de val

Maria op de Markt. Middeleeuws toneel in Brussel

(3)

+50-95

+van Lucifer en de zijnen als gevolg van hoogmoed onbesproken, waarom zij eeuwig in het verdriet gestort werden, in de eeuwige duisternis, zonder aflaten. Om een gedachte was het, niet omdat er iets gebeurd was. En omdat hij wist dat de mens tot het geluk was uitverkoren, daarom benijdde de duivel met al zijn kwaadaardigheid de mens en deed hij hem Gods gebod overtreden, wat Adam en heel zijn nageslacht bezuren moest, totdat Gods barmhartigheid een vrede bewerkstelligde. Hierom was het dat God in de onbevlekte kelk [Maria] rusten wilde om ons tot zijn eeuwige glorie te brengen. Daarom, eerzame notabele, beminde toeschouwers, ik hoop dat iedereen het goed begrijpt. Onze bedoeling is zuiver, onze kunst is ongecompliceerd. Begrijp en vat onze goede bedoelingen! Wij doen het uit liefde, geloof me, tot meerdere vreugde van God en de stad, ik zeg het u eerlijk, tot eer van u allen. Moge iedereen het dus goed opvatten en er dankbaar voor zijn. We gaan beginnen, luister en zwijg!

NIJD

Ach meester Lucifer, wat moeten we doen? Wij, die met de Heer in het Boek des Levens^o

opgeschreven stonden, zijn nu veroordeeld tot een ellendige, eeuwige dood -wat erg! -zonder einde, zonder erbarmen van Hem die ons overweldigde, omdat wij ons boven Zijn gezag wilden verheffen. Daarom moeten wij blijven lijden.

LUCIFER

Ja, als stakkers, die op mijn instigatie en met jouw toestemming, Nijd, in opstand kwamen en ons verwijderden van de vreugde en het eeuwig erfgoed, waarom wij hier eeuwig moeten sterven, in diepe ellende, in grote schande. Wat ons zeer berouwen mag.

NIJD

Nee, daarvoor is het te laat, meester, om het over berouw te hebben. Beter is het dat wij ons inspannen ons te wreken en diegenen ten val brengen die nu bij Hem zijn. Ik weet hoe ze te rin-

(4)

+95-131

+geloren. Ja meester, als u mij daartoe opdracht geeft, dan krijg ik ze hier bij ons.

LUCIFER

Jazeker Nijd. Ik zal u helpen ook hen in het verderf te storten. Door ons was het plan opgevat in opstand te komen tegen de waardigheid van de Heer, uit afgunst en door hoogmoed. Daaraan hebben wij dit ongeluk te danken. Doe wat u zegt, Nijd. Help ons opdat wij gewroken worden, en breng hen die de Heer uitverkoren heeft bij ons in dit tranendal.

NIJD

Maar wat graag! Zo intens zeer doet het mij en zo spijt het mij dat ik mijzelf opeet.

Uit pure haat eet ik van ellende mijn handen op!

LUCIFER

Dat is uw tanden aan te zien, die u kapotgebeten en versleten hebt met tandgeknars uit grote spijt.

NIJD

Ik heb, zo waar als ik het zeg, mijzelf opgegeten, zoals ook wel aan mijn uiterlijk kan worden gezien. Ik kwijn weg tot mijn schaduw, zo zeer zit het mij dwars dat het iemand anders beter zou vergaan dan ons. En ik zal ten eeuwigen dage mijn macht aanwenden om daar wat aan te doen.

LUCIFER

U bent zeer profijtelijk voor de hel, dat is zonneklaar, Nijd! Maar zeg, op wie bent u woedend? En wie zou u, als u het voor het kiezen had, naar ons toe sturen?

NIJD

Wat? De mens natuurlijk! Die hoop ik, als ik dat kan, voor de gek te houden. De mens die door God, in Zijn grote genade, is voorbestemd de zetels te bezetten waar wij als engelen op zaten. Hem voor de gek te houden, daar ben ik op uit, en hem hier bij ons in het donker van de hel te trekken. Meester Lucifer, dit ben ik

voornemens te volbrengen.

(5)

LUCIFER

+131-163

+Als u dat kunt bewerkstelligen, Nijd, dan zou onze zaak daar zeer van profiteren en er veel beter voor komen te staan.

NIJD

Ik zal hem voor schut zetten. Laat mij mijn gang maar gaan, en ik zal het

bekokstoven. Hoogmoed en Hebzucht zullen helpen het vuur heimelijk op te stoken.

Ik versta mijn vak.

LUCIFER

Breng de vrouw in verleiding! Ze is niet zo standvastig als de man.

NIJD

Ik kan haar het best aanpakken met behulp van de slang, die nu nog zonder zonde bij haar is. Hij leeft in het Aards Paradijs en kan praten. Ook is hij heel intelligent, scherp en verstandig. Met de slang hoop ik - op een of andere manier - de mens te bedriegen.

LUCIFER

Dat worden de kruiden voor de receptuur. Ja, zo moet het! Haast u, duivel, haast u. Er is genoeg gepraat. Het is het beste plan tot ons profijt.

NIJD

Het wordt een grote winst voor de gehele hel als het aldus kan gebeuren.

Dit is de weg, ik heb de plaats gezien waar de Heer naar Zijn believen Adam en Eva heeft neergezet om daar zonder mankeren de vreugde te genieten waarvan Hij ons beroofde, wat ons een onverdraaglijk leed bezorgt. Maar stil nu even, want daar komt net de slang aan die ik zoek! Daar ga ik een goed gesprek mee voeren.

Dit is een goed voorteken van het voorspoedig verloop van mijn veinzen.

Slang, hoor mij aan! Ik weet een goed plan, dat u geen last, maar louter voordeel zal brengen.

(6)

DE SLANG

+163-197

+Als dat zou kunnen, dan wil ik graag helpen en daartoe alles doen wat in mijn macht ligt.

NIJD

Ja, echt waar? Wilt u inderdaad mijn raad opvolgen? In het midden van dit Paradijs staat een boom, moet u weten, die nuttige vruchten draagt. Als Adam zou weten hoe ze smaken, dan zou hij ze zeker plukken.

DE SLANG

Welk effect hebben ze dan, die vruchten die u zo hooglijk prijst, als Adam ze zou nuttigen?

NIJD

Dan wordt hij verlost van de lichamelijke dood. Ook wordt hij verheven en net zo groot, volmaakt en van even grote waardigheid als degene die hem hier uit aarde schiep, en bovendien zou hij over álle kennis beschikken die verborgen ligt in de Heer, die hem hier heeft neergezet.

DE SLANG

Nu dan, ik ga naar Eva. Kan ik haar ringeloren, dan zal zij Adam wel zover krijgen, hoewel God het verbood. Vrouwenlist is zo groot, dat ze altijd hun zin weten te krijgen, ook al krijgen ze daar later last mee. En daarom kan het spel, wil het lukken, het best via haar gespeeld worden.

NIJD

Het is volkomen duidelijk. Pak Eva subtiel aan en het zal lukken.

DE SLANG

Maar wat graag, ik wil wel. Ik zal er snel werk van maken. Ik denk dat we er beiden bij zullen winnen.

DE SLANG

Eva, meesteres van deze boomgaard, die de Heer, in al Zijn daden zuiver, hier door Zijn grote genade schiep, opdat u en al uw

(7)

+197-231

+nageslacht de glorie zou verdienen waar, om een lang verhaal kort te maken,^o de engelen in verkeerden. Ja vrouwe,^o

door Zijn grote genade! Maar als u naar mij zou willen luisteren, dan zou ik u een advies geven, waarmee u eeuwig kunt leven en overal kennis van zult hebben.

EVA

Wat zegt u me daar, slang? Als dat waar is, dan wil ik daar wel wat moeite voor doen. Waar gaat het over?

DE SLANG

Er staat hier in deze hof een hoogwaardige boom, waarvan de appelen zo zoet en zuiver zijn, dat iemand eeuwig zou leven als hij ervan at. Ook zal hij gelijk worden aan de Heer, in vreugden, in vrede, zonder verdriet, ten eeuwigen dage.

EVA

Als het waar is wat u vertelt, slang, dan is dat heel belangrijk voor ons.

EVA

Adam, luister eens naar wat ik u te zeggen heb! Ik breng u een nieuwtje waar wij dringend om verlegen zijn, en dat we absoluut moeten uitproberen, want wij zullen daardoor van de dood verlost worden.

ADAM

Wat mag het zijn, vrouwe Eva, dat u zo graag van mij gedaan kreeg? Zeg het mij, en ik zal uit liefde voor u doen wat in mijn vermogen ligt. Want ik zou u, als het even kan, niet graag kwaad maken.^o

EVA

Adam, dan wil ik dat u onmiddellijk uw tanden in deze vrucht zet. Hij is van die boom die midden in het Paradijs groeit. Want wis en waarachtig, hij maakt u onsterfelijk en machtig. Ik weet het zeker!

(8)

ADAM

+231-267

+Nee toch! Bent u vergeten dat de Heer, die Zijn gelijke niet heeft, ons verboden heeft van die vrucht te eten? Dat we naar hartelust van alle andere vruchten kunnen eten, maar dat we dit gebod nooit mogen overtreden?

EVA

Doe nou eens wat een ander zegt, lieve Adam. Vertrouw me nou en eet van die vrucht!

ADAM

Ach waarde vrouw, er is voor ons geen enkele noodzaak tegen het gebod van de Heer in te gaan. Er staan hier zo veel prachtige bomen te bloeien, met vruchten die mooi ogen, heerlijk ruiken, en verrukkelijk smaken. Waarom zouden wij Gods gebod overtreden en dwars ingaan tegen het woord van Hem die ons uit liefde tot deze hoogheid heeft verheven?

EVA

God nog aan toe, doe niet zo moeilijk Adam! Dat komt wel goed met de Heer. Maak u niet druk. Doe nou maar wat ik zeg. Het zal ons geen windeieren leggen. Dat hoop ik tenminste. Hier, pak aan!

ADAM

Goed, ik doe het, al ben ik het er niet mee eens. Ik zal niet langer proberen tegen uw verlangen in te gaan.

Ik heb het gedaan. Moge God ervoor zorgen dat wij er beter van worden en het tot een zalig einde laten komen.

korte pauze

GOD

Ik die ben, die alles uit het niets gemaakt heb op basis van rechtvaardigheid, zie Mij nu gedwongen recht te spreken over hen die ongehoorzaam waren aan Mijn gebod, een gebod dat in zichzelf juist en goed was om te eerbiedigen. Daarom zullen zij moeten boeten, zo lang als rechtvaardig en redelijk is, totdat de

(9)

+267-299

+boete Mij behagen zal. Dan zal Ik niet langer vertoornd zijn over de zonde die ze jegens Mij bedreven hebben, en zal Ik vrede met hen stichten.

Adam, waar ben je?

Adam moet opkomen, bedekt met een blad, en Eva ook.

ADAM

Heer, ik hoorde Uw stem en schrok omdat ik, zoals U kunt zien, naakt ben.

GOD

Adam, wie heeft u doen weten dat u naakt bent? Het kan niet anders of u hebt gegeten van de vrucht van de boom die Ik verbood.

ADAM

De vrouw die U mij tot gezellin gegeven heeft, zei dat ik het doen moest.

GOD

Eva, waarom hebt u dat gedaan?

EVA

De slang heeft mij bedrogen door mij dingen te vertellen die niet waar waren.

GOD

Slang, omdat u dat gedaan hebt zult u te midden van alle dieren en beesten voor eeuwig vervloekt zijn. En tussen u en de vrouw, en uw zaad en het hare zal vijandschap zijn, en altijd zal uw hoofd vertrapt worden door haar voeten.

Eva, ik zal uw leed pijnlijk vermenigvuldigen. Voortaan zult u in pijn uw kinderen baren, en voor altijd zult u onder het gezag van de man staan.

Adam, omdat u zonder noodzaak, op verzoek van uw vrouw, van de boom at, wat Ik verboden had, zal de aarde, zoals u zult merken, vervloekt zijn in alles wat u doet. Met pijn en moeite zult u door haar gevoed worden. Doornstruiken en distels zal

(10)

+299-342

+zij u geven. Wat op de grond groeit zal uw voedsel zijn.^o

Zo zal het wezen. Ook zult u in het zweet uws aanschijns uw brood eten. Totdat u terugkeert in de aarde. Want van slijk en aarde bent u gemaakt, en dat zult u weer worden. Omdat u Mijn goddelijk gebod overtreden hebt, zal er wraak moeten zijn.

En er is niemand die hier iets aan zal kunnen veranderen totdat in Mij de begeerte van Recht oprijst. Gezegend hij die Mij volgt en naar Mij verlangt.

Waar bent u, mijn engelen? Hebt u de kleren genaaid voor deze zondige mensen, zoals ik beval?

EEN ENGEL

Jazeker, Heer, kijk hier. Ze zijn gemaakt zoals U opgedragen hebt, zoals het hoort.

GOD

Trek ze hun aan! Ik zal ze helpen hun lichaamsdelen te bedekken. En ik zal hen buitensluiten van deze plaats, waarin van nu af aan geen sterfelijk mens meer zal verblijven, enkelen daargelaten^o

die Mijn profetie zullen helpen vervullen tot profijt van hen die in Mijn naam opnieuw geboren zullen worden in het Heilig Doopsel, tot hun eeuwige redding.

Ga nu, Adam. Hier moet u buitengesloten worden, voor altijd, wegens uw overtreding. U, die alles bezat wat uw hart begeerde.

Cherubijn, blijf ervoor staan met uw zwaard en bewaak van nu af aan deze plaats.

Het is Mijn wil dat u dit doet.

DE ENGEL CHERUBIJNblijft daar staan tot Adams dood

Heer, vol genade, aan Uw barmhartigheid geef ik mij onvoorwaardelijk over. U hebt alles onder Uw hoede, want U hebt in Uw zoete genade de dag van de nacht gescheiden. Niemand kan, is mij geleerd, Uw grootheid ten volle begrijpen. U zult er altijd zijn en was er al voordat de tijd een aanvang nam. U bent een bodemloos stromende rivier. Daarom moet U lof toegeschreven worden.

stilte, zang of muziek

(11)

ADAM

+343-379

+Helaas, wat moet ik, arme, onzalige, diepbedroefde man, nu beginnen? Wat moet ik doen? Waar zal ik heen? Arme sukkel, wat heb je jezelf aangedaan? Je had in weelde kunnen baden, maar verkeert nu in ellende. Wie goedheid met ontrouw beloont, zit terecht in de misère. Ik heb mij in woord en daad gekeerd tegen de Heer aller heren. Ik heb er mijzelf de dood mee in gejaagd en voor altijd tot bitter geween gebracht.^o

EVA

Helaas, we zijn verlaten en alleen, wij, die eerst door God beschermd werden. De slang, het boosaardige, onreine beest, heeft ons opzettelijk van onze gewijde status beroofd. Wij hadden eeuwig benijd moeten zijn, omdat wij daar eervol zaten. Wij hebben ons slecht van onze taak gekweten, en daarom zijn we nu verdoemd.

ADAM

Eva, vrouw, het baat ons niet nog langer te treuren. Beter kunnen wij onze hoop stellen in de liefde die God ons, als de Heer der liefde, nog wil geven. Wij hebben ons zelf ten val gebracht, zonder dat wij daar erg in hadden, door eigen stommiteit.

Laat ons daarom bidden tot de hoogverheven Heer, opdat Hij ons Zijn genade tone.

EVA

Beminde man, hier, pak deze spade. Daarmee moet u beginnen te werken. Met zware, smadelijke arbeid moeten wij in ons levensonderhoud voorzien.

ADAM

Helaas. In het Paradijs hoefde dat niet. Daar groeiden alle vruchten overeenkomstig de wil van de Heer, zoals Hij dat bedacht had, voordat Hij ons daarbuiten sloot.

stilte, pauze

(12)

NIJD

+380-415

+O goede meester Lucifer, verheug u!

LUCIFER

Hoe ging het, Nijd?

NIJD

Volledig in ons voordeel. We zouden niet beter kunnen wensen.

LUCIFER

Is dat waar, duivel, is dat waar?

NIJD

Ja, alle mensen moeten voortaan sterven - daar is geen helpen aan - en dan zullen ze van ons zijn, en hier bij ons blijven om gekweld te worden. Tenzij het Hoogste Recht en de wil van de Grote Heer falen. Maar hemel en aarde zullen eerder van plaats veranderen dan dat Hij ook maar iets zou wijzigen aan de regels van het Recht.

LUCIFER

Dat hebt u goed gedaan, Gods longen! Is dat goed nieuws. Komt de mens hier bij ons? Dan zal hij boeten voor de pijn die wij hier lijden!

NIJD

Mijn mager vel, waarop ik zo heb zitten knagen, lijkt haast wel van plezier te barsten nu ik de mens, die met God verheven was, ten val gebracht heb. Zou hij de zoete vreugde bezeten hebben... Ik zou mijn handen en voeten opgegeten hebben, als wij hem dat geluk niet hadden kunnen afnemen.

LUCIFER

Ik weet van gekkigheid niet wat ik doen zal. Ik kan me niet beheersen. Ik spring nog van blijdschap uit mijn vel, dat u ze van hun deugd beroofd hebt. Zo'n grote vreugde voelde geen duivel ooit in zijn lijf. Nijd, als dank voor wat u Adam aangedaan hebt, zult u voortaan eeuwig op deze wereld leven, en daarna [na het einde der tijden]

als erfgerechtigde voor altijd onsterfelijk zijn. Ook blijft u hier bij mij in de hel kroon dragen.

(13)

NIJD

+415-453

+Dan zullen veel zielen, die ik nog vangen zal, vernederd worden. Ik zal clerken, monniken, kanunniken en papen, die om strijd anderen terechtwijzen, door hun gierigheid en afgunst hier met hopen bijeenbrengen en in onze ketel laten springen, met kuddes tegelijk, ontelbaar.

LUCIFER

Ik schud van het lachen, omdat de mens die verheven was door ons toedoen verdreven is uit de bevoorrechte positie die de Heer hem door Zijn genade verleende.

En dat hij nu tot zijn schande bij ons zal moeten blijven. Het was een kunststuk om het zo te bekokstoven!

EEN DUIVEL

Nimmer hoorde een duivel zo'n list verkondigen. Nijd, u zult in alles Lucifers raadsman zijn, dat is duidelijk. In uw eentje zult u voor de hel meer werk verzetten dan alle duivels en nikkergebroed te zamen. De zaak vraagt spoed om met nog meer profijt uit te baten dat het fout gelopen is.

LUCIFER

Vooruit, op tijd voor de Rechter, zoals het hoort, voordat Zijn woede bekoelt! Wij zullen Hem voorhouden wat Hij de mensen opdroeg toen Hij ze in den beginne in het Paradijs zette. Hij zal het niet kunnen ontkennen wat wij naar voren zullen brengen.

NIJD

Hij zal ze rechtens niet vrij kunnen spreken. De Heer wenst slechts recht en reden, iets anders niet. Voor geen hemel of aarde zou Hij rechtvaardigheid geweld aandoen, geen duimbreed!

LUCIFER

Allez, duivel, hup naar de Rechter! Het is nu het juiste moment om Hem op te zoeken.

Neem Adam mee opdat hij zijn vonnis kan horen. Laat zien dat zijn wangedrag bestraft zal worden. Dat verwacht ik van gerechtigheid van de Opperheer.

(14)

NIJD

+453-496

+Adam, u moet mee om Gods vonnis te aanhoren. U hebt uit vrije wil tegen Zijn gebod gezondigd. Daarom zult u van ons te horen krijgen welke straf op zulk een misdaad staat. En u Eva, treed nader, ook u hebt het delict gepleegd. Daarom moet u er ook aan geloven.

ADAM

Het is waar dat wij door onnadenkendheid het gebod overtreden hebben. De Heer zij ons echter genadig in deze zaak! Zijn wij immers niet verleid door u, vijand, die ons uit nijd met God in conflict hebt gebracht? De grote ongehoorzaamheid die wij zwakke mensen begingen is uit u en niemand anders voortgekomen. Gratie zou daarom op zijn plaats zijn. Ik hoop dat de Rechter dit in aanmerking neemt en ons genadig wil zijn.

LUCIFER

Vergeet het maar. Van genade zal geen sprake zijn. Naar recht begeer ik dat de zonde van ongehoorzaamheid die door u beiden begaan is bestraft wordt, en dat u en al uw nakomelingen voor eeuwig ongelukkig zullen zijn, omdat u in opstand bent gekomen tegen de Schepper van hemel en aarde.

NIJD

Zo is het, meester. U slaat de spijker op de kop.

[tot Adam en Eva]

Al werd u door ons in verleiding gebracht om het te doen-enu hebt het gedaan - u had zich kunnen verzetten! God gaf u toch een vrije wil? In deze zaak past geen genade. Zo simpel ligt het. U kon toch met uw vrije wil onze bekoring weerstaan?

Het slaat nergens op wat u daartegenin kunt brengen. Overeenkomstig het recht zult u beoordeeld worden. Al dat gepiep en gejank is verloren moeite.

LUCIFER

Het hoort mij toe, als het erop aankomt, hierover ook het woord

(15)

+496-545

+te voeren. O allerrechtvaardigste Rechter, luister! Ik vraag Uw aandacht voor het volgende: U hebt de mens een wet gegeven, hem in het paradijs alle

mogelijkheden geboden, maar hem gezegd en laten weten dat vanaf het moment dat hij van de boom zou eten die daar in het midden van de hof stond, dat hij dan zou sterven. Daarom, goede Rechter, omdat de mens ongehoorzaam is geweest en Uw gebod naast zich heeft neergelegd, eis ik dat hij sterven zal, en dat daarna zijn ziel en die van al zijn nakomelingen mij zal toebehoren.

NIJD

Dat is een redelijk verzoek, Heer. Want de mens heeft, zoals men weet, Uw zuiver kleed afgeworpen. Hij is bevonden gehandeld te hebben in strijd met Uw gratie, en draagt nu hetzelfde zondekleed als wij. Het is geen wonder dat U vertoornd bent.

Hij heeft U verlaten en is ons gevolgd. En aangezien hij Heer, toen het erop aankwam niet bij U wilde zijn, moet hij bij ons blijven. Want laten we eerlijk zijn, tegen Uw wil deed hij ons gebod en liet hij het Uwe. Daarom kan hij zich ons inziens op geen enkel recht beroepen. Hij en al zijn nakomelingen moeten ons eeuwig toebehoren.

GOD

Lieve Adam, waarom hebt u zich hieraan overgegeven? Was u het geluk moe waartoe Ik u verheven had? U had hier in dit Paradijs een zeker aantal jaren kunnen leven om daarna zonder te sterven voor altijd op te stijgen tot de eeuwige vreugde.

Nu is al uw misbaar tevergeefs. Het recht moet zijn loop hebben. De duivels eisen dat Ik u om uw wandaad aan hen toewijs. Weet u hierop nog iets te zeggen dat u kan helpen tegen de listen van de vijand, zeg het dan. Ieders zaak wordt hier aandachtig beschouwd, zodat het niemand aan recht zal ontbreken.

ADAM

Helaas, Heer God, ik weet niet wat te zeggen. Ik beken dat ik de zonde beging, maar wees zo goed mij en mijn nakomelingen hiervoor op genadige wijze te straffen.

Zullen zij de eeuwige

(16)

+545-590

+vrede moeten derven om ons beider zonde, terwijl zij geen andere misdaad begaan hebben dan dat wij hen door onbedachtzaamheid in onze zonde hebben

betrokken? Dat lijkt mij geen gerechtigheid. Mij dunkt, hier is genade op zijn plaats.

NIJD

Heer, wees zo goed hierop ons antwoord te aanhoren: de zondaar dient straf te ontvangen overeenkomstig de waardigheid van degene tegen wie hij zondigde. U bent een Rechter voor de eeuwigheid. Daarom moet de zondaar die in zonden tegenover U bezweken is, eeuwig boete doen. Naar onze mening zou, met het oog op Uw Grootheid, de genoegdoening veel te klein zijn als die alleen gedaan zou worden door degene die de zonde bedreef. Heel het geslacht moet boeten. En zelfs als dit Uw wens zou zijn, dan nog was het, gelet op Uw grote mogendheid,

onvoldoende als men voor de mens een grótere straf kon bedenken. En daarom Heer, op grond van deze argumenten, verzoek ik U zonder verder uitstel en zonder omhaal recht te spreken.

GOD

O wee mens, wat moet Ik toch allemaal van u horen? Ik zal recht moeten spreken.

Naar recht noch rede heeft u uw onschuld aan kunnen tonen. Ik behandelde u als Mijn beminde en had u uitverkoren tot Mijn glorieus geluk, maar u hebt u laten verblinden. Dat zal u op een zware straf komen te staan. Allen die voortaan geboren zullen worden uit Adam en de naam mens dragen, zullen door Mij vervloekt worden.

Vijand, Ik draag ze over in uw macht, als zij zullen sterven. U zult ze als straf voor deze zonde bij u in de hel ontvangen. Aldus luidt heden Mijn vonnis.

LUCIFER

Hulde Rechter, vanwege Uw sublieme rechtvaardigheid!^o Wij zijn Uwe Waardigheid dankbaar.

NIJD

U hebt onze woede verminderd.

(17)

+591-623

+Hulde Rechter, vanwege Uw sublieme rechtvaardigheid!

LUCIFER

Wij zullen het vuur gaan opstoken

en ons voorbereiden op het braden van de mensen.

NIJD

Hulde Rechter, vanwege Uw sublieme rechtvaardigheid!

Wij zijn Uwe Waardigheid dankbaar.

LUCIFER

Vort duivels, als de donder. Op naar de grote ketel. Laat ons ruimte maken. Ze komen eraan, met zijn allen. Wat ben ik blij!

NIJD

Recht zo die gaat, heer, komt voor de bakker! Moge Adams nageslacht groeien en groeien. Zijn ze jong, zijn ze oud, allen moeten van nu af aan in onze ketel springen!

LUCIFER

Hellebroeders, hoor wat ik u te zeggen heb. Maak allerhande gereedschap: roosters, haken en tangen, om daarmee de mens te ontvangen; kuipen, pannen en ketels, pek en gloeiende zetels, om ieder overeenkomstig zijn status te ontvangen; koningen en prelaten, kaf en koren, van alles zal er komen. Ga aan de slag en maak u klaar.

Wees blij en vrolijk. Hellebroeders, vier feest! Rijk en arm, ze zijn allemaal van ons.

Nu moet men in de hel met allerlei geluiden groot gerommel en lawaai maken.

Vervolgens stilte.

ADAMtot zijn kinderen

Ach mijn lieve, beminde kinderen, wij hebben Gods genade verspeeld. Daarom moeten wij allen, als arme slaven ploeteren, spitten, dorsen en graven, om met pijn en moeite in regen en kou in ons levensonderhoud te voorzien.

HET ENE KIND

Lof zij de Heer, die ons kan troosten in alle misère.

(18)

ADAM

+624-662

+Helaas, mijn uitverkoren kinderen. Ik raak versleten, oud en ziek. Deze ellende heeft voor mij te lang geduurd. Ik heb hier nu meer dan negenhonderd jaar in zware ontbering geleefd. Ik kan u niet zeggen hoe ziek ik mij voel. Ach, hoe graag zou ik willen weten wanneer er een eind aan mijn geploeter zal komen. Kon iemand mij dat vertellen, ik zou daar heel blij om zijn.

HET ANDERE KIND

Wilt u iemand naar het Paradijs sturen om daar een medicijn te vragen dat ons kan helpen, en om tevens te informeren hoe u van uw kwalen kunt worden genezen?

ADAM

Seth, ga dadelijk naar het Paradijs. Ik verlang er zo naar beter te worden. Vraag dus de engel wanneer ik eindelijk van mijn ziekte verlost zal worden, en hoe de misdaad kan worden uitgeboet. Ga, haast u, lieveling!

SETH

Jazeker, vader. Ik zal er dadelijk heen gaan om zo snel mogelijk het medicijn te zoeken waar u behoefte aan heeft. Adieu, ik ga snel weg. Moge God u zo lang voor leed behoeden.

ADAM

Lieve kinderen, ik voel me zo beroerd. Mijn hart weegt nog zwaarder dan lood.

Helaas, mij naakt de bittere dood. Mijn aderen krimpen, mijn bloed wordt koud. Ik ga jullie verlaten.

HET ENE KIND

Houd goede moed, beminde vader. Ik hoop dat u spoedig geholpen zult kunnen worden.

ADAM

Ik kan de dood niet meer ontlopen. Mijn hart wordt zo zwak. Ik kan de pijn niet langer verdragen. Mijn spieren verkrampen en mijn zintuigen laten mij in de steek. Breng me naar mijn kamer. Mijn hart begeeft het. Ik voel me zo zwak worden. Ik ga dood.

(19)

HET ENE KIND

+662-701

+Hoe hard en wreed is het te moeten scheiden van zijn vader, die nu het pad van de dood is ingeslagen. Had u het maar vol kunnen houden tot Seths spoedige terugkomst, die zich naar het Paradijs haast om te vragen of u gered zou kunnen worden. Dan had u er, naar ik zo vurig hoopte, weer een tijdje tegen gekund.

HET ANDERE KIND

O lieve vader Adam. Nu bent u overeenkomstig Gods wil gestorven. Laten wij hem in de aarde begraven en God onze Heer bidden dat Hij hem genade wil schenken.

HET ENE KIND

Jazeker, broer. Daartoe ben ik bereid. Helaas, wij moeten allen sterven.

HET ANDERE KIND

Vaarwel Adam, geliefde vader, wij moeten nu van elkaar scheiden. Negenhonderd dertig jaar heeft u geleefd, maar nu is dan, ondanks uw lange leven, uw einde gekomen.

SETH

Ik heb zo lang gerend. Goddank, daar zie ik het prachtige Paradijs, stralend gelijk de zon, dat God eigenhandig voor de mens schiep, zo zuiver als wat. Ook zie ik de prachtige engel die God om wille van Zijn grote waardigheid daarvoor plaatste met een zwaard. Ik zal hem dadelijk gaan vragen hoe mijn vader beter kan worden, met al mijn overredingskracht.

Eerwaarde engel, ik ben gekomen om u een vraag te stellen over de ernstige ziekte van mijn geliefde vader Adam. Is daar met Gods genade geen medicijn voor?

Hij zou zo graag beter worden. Daarom vraagt hij om hulp.

DE ENGEL VOOR HET PARADIJS

Luister goed Seth, ik zal u zeggen hoe en waarmee hij genezing zal kunnen krijgen van de kwaal waaraan hij lijdt. Dit is de

(20)

+701-744

+boom waaraan hij de zonde hier in het Paradijs beging. Door dezelfde boom zal hij ook de verzoening krijgen. In meer dan één opzicht. Weet dat Adam, de oude grijsaard, door deze twijg die ik nu van de boom aftrek, van zijn ziekte verlost zal worden. Ga heen, en plant deze tak onder het hoofd van uw vader. Hij zal zonder mankeren opgroeien en een mooie, grote boom worden. Adam zult u namelijk [bij uw thuiskomst] dood vinden. Doe wat ik u gezegd heb. Door deze twijg wordt hij uit zijn lijden verlost en genezen van de ziekte waaraan hij lijdt.

SETH

Lof en dank, lieve Heer God, moeten U eeuwig toestromen, dat uit deze tak een medicijn tegen de zonde zal voortkomen, tot redding van de mens. Maar helaas, het zal diegenen zeer zwaar vallen die in bitter geklaag gevangen zullen liggen totdat God Zijn genade zal schenken aan de tak die de genezing zal brengen.

Vaarwel, heer engel, ik zal uw voorname opdracht uitvoeren, zoals God dat wil.

SETH

In de hoop dat iemand de dag beleven zal dat hij deze tak vrucht ziet dragen om te vervullen wat de engel mij meedeelde, zal ik aan zijn hoog bevel gehoorzamen en snel de tak planten als teken dat hij met Gods genade heel ons geslacht weer gezond zal maken, alsook allen die nu zwaar gewond in de duistere hellegracht liggen.

Tak, ik vertrouw u toe aan de kracht van de Heer.

Hier moet men zingen of muziek maken. Vervolgens komt Lucifer.

LUCIFER

O duivels, verhoog allen uw inspanningen! Hier komt zo'n grote hoeveelheid zielen aanzetten dat we niet zullen weten waar ze te laten! Mijn buik zal van blijdschap barsten over dit concilie.^o

(21)

NIJD

+744-770

+Iedereen die van het geslacht van Adam is moet hier komen. Kijk maar naar Abraham en Melchisedech, de eerste priester, die zitten hier ook.

LUCIFER

Allen die geboren zijn behoren ons toe: Jacob, Jozef en Mozes, Jozua, Samson en nog vele anderen. Jesse, Salomon en Alexander,^o

David, Job, en Ezechiël. Daniël noch Isaias zou maar half kunnen opsommen wie hier allemaal als haringen in een ton zitten.

NIJD

Verduveld nog aan toe, wat een mensen! Iedereen komt hier. Doet er niet toe of ze leek of gestudeerd zijn. Hoe verstandig, hoe kundig of hoe sterk ze ook mogen zijn, ze komen de een na de ander en iedereen krijgt zijn eigen plek. Het is een hoop werk, maar, we doen het wat graag. Wie zou het ons kunnen beletten?

LUCIFER

't Zou moeilijk tegen te houden zijn. Niemand kan ons zo voor de gek houden dat wij deze grote ketel niet zouden vullen. Nooit was een schuur zo vol gestouwd met schoven!

groot lawaai in de hel

NIJD

Hoor ze tekeergaan! Het lijken wel zwermen horzels, zoals die zielen krijsen.

LUCIFER

Laat ze schreeuwen! Laat ze maar kermen! Wij zullen ons op hen wreken. Vooruit, stook het vuur nog eens op!

lawaai: het klagen en kermen van de voorvaders in de hel

(22)

ADAM

+771-813

+O allerrechtvaardigste verheven Rechter, luister naar mij, Adam. Het dunkt mij tijd.

In de boeken [van het Oude Testament] staat geschreven dat men boete moet doen in overeenstemming met de ernst van de zonde. Wie in staat van doodzonde verkeert, vindt men in de Schrift, moet voor straf in een boeteplaats verblijven en daar menig jaar pijn lijden. O Heer, er zijn nu al vijfduizend jaar verstreken sinds wij hier zitten om wille van Uwe Waardigheid, en op aarde heb ik ook al negenhonderd jaar boete gedaan. Sla daarom Uw genadige ogen op ons, Heer, om wille van de waardigheid van Uw naam.

EVA

Als het U behaagt, Heer, bid ik, Eva, U om genade voor de misdaad die op mijn initiatief bedreven werd, maar waar alle schepselen nu onder moeten lijden. Ik heb er veel verdriet van, al is het nu te laat. Wees vergevensgezind ten opzichte van onze kwade zonden die de onschuldigen met ons in deze kerker bezuren.

IEMAND ANDERSo

Hoe lang zal het duren? O God, als U de hemel zou openen dan zou ons goed geschieden. Dan zou het donker met Uw licht doorboord worden en zouden wij komen waar wij U eeuwig zouden kunnen zien.

DAVID

Waar, o Heer, is de ontferming die U eertijds beloofd hebt aan David, Uw trouwe knecht, die hier in diepe ellende en in bitter verdriet gekweld wordt. Heb medelijden met hem die U zijn lijden klaagt, want waarlijk, wij zijn er slecht aan toe.

JOB

O God, lieve Heer, antwoord mij! Hoeveel meer justitie zal ik, Job, nog moeten ondergaan voor mijn misdaden? AlstUblieft, verlos mij er snel van! Laat mij ook weten Heer, in Uw genade, waarom U Uw aangezicht zo lang voor mij verborgen houdt. Hoe kunt U ons zo lang in de macht van de duivel laten? Hoe-

(23)

+814-841

+zeer ik hier ook over nadenk, ik begrijp het niet. O Heer, verlos ons. Ik heb U altijd geloofd met woord en gezang. Maar U houdt mij, lijkt het nu wel, voor Uw vijand.

ISAIAS

Toen ik nog op aarde was, maakte ik u allen bekend wat ik in de Schrift zag staan.

Als de profeet Isaias heb ik u gezegd dat ik in de Schrift las dat er een kind geboren zou worden uit een maagd en, wees daar zeker van, dat het verlossen zou wat verloren gegaan was. Dat kind zal, als ik het goed zie, God zelf zijn. Aldus vrienden, zal alles geschieden, zoals ik het u voorzei. Daarom staak uw misbaar. De tijd van onze verlossing is zeer nabij.

ADAM

Verheug u, vrienden en blijf hopen!

De voorspelling zal bewaarheid worden.

IEMAND ANDERS

Gods genade staat nog voor ons open.

DAVID

Hoezeer de duisternis ons ook moge kwellen, Gods woord zal ons niet bedriegen.

ADAM

De voorspelling zal bewaarheid worden.

zang of muziekspel

Bittere Ellende, op krukken en armoedig gekleed [komt op.]

BITERE ELLENDE

Lof hebbe de genade van de volmaakte Heer! Nu ben ik, zoals men zien kan, na zware inspanningen op deze wereld aangeko-

(24)

+842-879

+men, waar ik ooit mijn vriendin achterliet, die mij beloofde hier in mijn plaats te blijven. Innig Gebed heet ze. Ze is trouw en staat altijd klaar voor de Heilige Drievuldigheid. Naar haar wil ik mij spoeden om te klagen over het bittere lijden dat Mozes en al haar andere vrienden in de stenen kerker van de hel ondergaan, zeer tot hun ongenoegen, opdat zij, Innig Gebed, dat voorlegge aan de Allerhoogste.

Ik hoop dat zij dan voor gratie in aanmerking komen.

God dank, daar zie ik haar. En nu maar hopen dat het lukt: ‘God groet u, vrouwe.’

INNIG GEBED

Dat lone u God, vriendin. Moge de genade van de Heer u beschermen. U lijkt me zeer gekwetst.

BITTERE ELLENDEo

Dat ben ik ook, helaas. Nog nooit leed iemand zo veel pijn als ik, dat is duidelijk.

INNIG GEBED

Hebt u uw benen gebroken dat u zich, hoe zal ik het zeggen, op zo'n meelijwekkende manier voortsleept?

BITTERE ELLENDE

Ja, en ook mijn ruggegraat. Ik kan niet buigen, niet knielen en niet bukken. Daarom moet ik, zoals u ziet, jammerlijk op krukken gaan, in diepe ellende.

INNIG GEBED

Wie bent u, beminde? U lijkt me zo gekweld, dat het mij pijn doet. Hoe luidt uw naam?

BITTERE ELLENDE

Dat zal ik u precies vertellen wie of ik ben en waar ik vandaan kom. Ach, Bittere Ellende is mijn naam. Luister naar wat ik te zeggen heb. De voorvaders die nog altijd in de hel gevangen liggen zouden voor hun bitter lijden graag de hulp inroepen van Innig Gebed. Daarom vrouwe, als u hen blij zou kunnen maken, dan zou u daar buitengewoon goed aan doen. Zij hebben u hier in hun plaats achtergelaten om God te behagen en om u

(25)

+880-914

+hun boodschapper te laten zijn tot de Heer, die u mint om uw snelheid.

INNIG GEBED

Dat is zo, ik geef toe dat zij mij meermaals opgedragen hebben om hen als Innig Gebed van dienst te zijn. Zo staat het ook in de Psalmen en in de andere boeken die Mozes, Salomon en David opstelden. Maar, moet u weten, mijn jagen, mijn vluchten, mijn volgen baat niet.^o

De Heer is zo verbolgen, vrouwe, dat ik Hem over deze zaak niet onder ogen durf te komen of aan te spreken. Hij is verbitterd, en niet zo'n beetje ook, en schenkt mij nauwelijks aandacht.

BITTERE ELLENDE

Ach nee toch, dan zijn mijn uitverkoren vrienden straal verloren!

ONNIG GEBED

Niet zo pessimistisch, geliefde vrouwe Bittere Ellende. Ik heb een getrouwe vriendin bij de Heer die ter wille van mij voor ons het woord zal voeren.

BITTERE ELLENDE

Wie is dat, lieve, die bereid is in uw naam te pleiten bij de Allerhoogste?

ONNIG GEBED

Barmhartigheid is de naam van deze vrouw die de Heer zo dierbaar is dat het onmogelijk te zeggen is hoezeer Hij haar bemint.

BITTERE ELLENDE

Doe uw best om dat te bewerkstelligen, Innig Gebed. Ik bid het u nogmaals. Want zo het gebeuren kan, dan alleen via haar, op wie al mijn hoop gevestigd is, en niemand anders. Haast u dus!

INNIG GEBED

Bittere Ellende, ik hoop maar dat ze haar oren niet voor mij zal sluiten. Ik zal met mijn boor en met alle kracht die in mij is een gat in de hemel draaien en tot haar opvliegen.

(26)

BITTERE ELLENDE

+914-945

+U zou niet beter kunnen handelen. Doe wat gedaan moet worden en stel het niet uit, opdat onze voorouders erdoor verblijd zullen worden.

Zang of muziekspel. Ondertussen moet Innig Gebed een gat in de hemel boren enzovoort, en boven gekomen zeggen:

INNIG GEBED

O allerhoogste Heer almachtig. Lof zij U, die mij zo krachtig maakt dat ik de nood van de mensen zo snel aan de hemel heb kenbaar kunnen maken. Want zodra de mens een beroep op mij doet, weet degene die hij begeert het te doen weten het ook - of het nu God zelf is of een van zijn heiligen. Nooit vond men een snellere bode dan ik, Innig Gebed, ben.

Nu ben ik bij Barmhartigheid gekomen. Ik zal haar mijn gewichtige boodschap gaan brengen.

BARMHARTIGHID

Wat komt u hier snel aangevlogen, eerwaarde, geliefde vrouwe. Vanwaar dit alles?

ONNIG GEBED

Vrouwe, ik kom namens Adam. Die zond eerder op aarde Bittere Ellende naar mij toe die, zoals zij zelf zei, met geen mogelijkheid tot hierboven kan komen. Daarom heeft ze mij haar bedoelingen uiteengezet en mij met klem gevraagd naar u toe te gaan om uw hulp, vrouwe, in te roepen. Of u haar advocaat wilt worden? U weet zelf hoe nodig dat is en hoezeer zij daar behoefte aan heeft.

BARMHARTIGHEID

Wees welkom, bode, en vertel mij hoe het met Bittere Ellende gaat. Is het geen arme stakker?

INNIG GEBED

Geen zieliger vrouw zag ooit een mensenoog. Had ze geen krukken waarop ze leunt, ze zou zich niet kunnen oprichten. Ze ro-

(27)

+946-985

+chelde, hoestte, kreunde en steunde. Haar kleren waren gescheurd en bevuild. Er zaten gaten in haar schoenen en haar kousen waren besmeurd. Haar hoofd zat vol builen, haar wangen waren beurs geslagen en haar neus was gebroken. Haar ogen waren opengekrabd. Ze kon amper kruipen, en dan nog met de grootste moeite. Al tweeënvijftighonderd jaar kent ze geen rust. Verbaast het u, vrouwe, dat ze zo door al deze kwellingen het spoor volledig bijster is?

BARMHARTIGHEID

Wat erg toch, zeg dat het niet waar is! Mijn verstand huivert, mijn hart weent bloed, dat zij dit lijden gedogen moet. Ik zal het daarom van haar overnemen en wil haar advocaat worden voor de gezegende Heer.

Ik ga naar Hem toe, het is de hoogste tijd.

Een korte stilte. Ondertussen moet men God kunnen zien zitten.

BARMHARTIGHEIDtot god

O allerhoogste, alles kunnende, almachtige, allerrechtvaardigste en waarachtige Rechter! Ik ben het, Barmhartigheid, die uit liefde woonachtig is in Uw hart. Nooit kon iemand mij daaruit verdrijven. Moge ik daar eeuwig blijven wonen of de wereld zou binnenkort moeten vergaan. Hoor wat ik U uit alle macht duidelijk wil maken.

Namelijk dat het mijn innige wens is dat U de gevangenen die opgesloten zijn bevrijdt, Heer, en ontslaat. Dat bid en smeek ik U, als Barmhartigheid.

RECHTVAARDIGHEID

Ja hoor, toe maar! Geef haar haar zin maar. Ze vraagt het zo lief. Maar in de hoop, Fleer, dat ik U niet ontrief, gaarne zou ik hier als Rechtvaardigheid, die niet

verdonkeremaand behoort te worden, ook nog wat over willen zeggen. Ik zal U zeggen waarom. Ik zit net zo goed als zij, doorluchtige Heer, in Uw eigen hart. En op mij hebt U alles gegrondvest wat hemel en aarde bevat. Daarom, om wille van Uw hoge waardigheid, bent U

(28)

+985-1025

+mij schuldig ook míj hier aan te horen, net zo goed als Barmhartigheid. Haar zoete woorden mogen niet gehoord worden zonder mijn antwoord.

GOD

Wees niet boos op elkaar, Mijn lieve vriendinnen. U weet dat Mijn hart doorboord is met een vurige en edele liefde voor u beiden. Daarom moet u Mij op een juiste wijze in kennis stellen van uw beider eisen. En als Ik uw voorstellen gehoord en overdacht heb dan zal Ik, onpartijdig, u beiden in deze rechtsstrijd tevreden stellen.

BARMHARTIGHEID

Daar ben ik U dankbaar voor Heer, en ik accepteer Uw uitspraak zonder enig bezwaar. Met grote tegenzin bestrijd ik mijn zuster Rechtvaardigheid, maar schade scheidt vriendschap, naar men zegt. Wees mij daarom goedgunstig jegens wat mij deert: vertroost de arme mensen. Doet U dat niet dan zullen zij allen in hun ongeluk verloren blijven. David heeft in heldere bewoordingen gezegd dat de tijd zal aanbreken waarop er ontferming zal geschieden. Daarom hoop ik dat het binnenkort en snel gebeuren zal.

Uw verzoek is, zoals u het uitlegt, van gering belang. U hebt de Schrift maar slecht bestudeerd. Immers wat God zegt gaat boven alles. Dat moet altijd geschieden. Hij zei dat allen, groot en klein, moesten sterven. Adam en al zijn nakomelingen. Vanaf het moment - en dat is een heel ander verhaal - dat Adam in de appel beet tot de jongste dag! Dat heeft Hij erbij gezegd. Denk daar maar eens goed over na.

BARMHARTIGHEID

Dat doe ik, zuster. Ook als u het me niet zo onder de neus zou wrijven, dan nog zou ik u heel goed begrepen hebben. Uw woorden, zuster Rechtvaardigheid, snijden als scheermessen. Maar Heer en Vader, zit ik in Uw hart om mij links te laten liggen?

Waar ben ik dan goed voor? Als ik niet in Uw gedachten

(29)

+1026-1068

+kan bewerkstelligen waarvoor ik geschapen ben, gaat de wereld ten onder, want u, Rechtvaardigheid, zou alle mensen die nu leven en die nog zullen leven in het verderf storten. En daarom zeg ik: nee.

Wat God gezegd heeft, zuster, moet gebeuren. Al bent u nog zo goed van de tongriem gesneden, het past u niet dat God af te smeken. Ik zal u zeggen waarom niet: als Adam niet de eeuwige dood zou bezuren, dan zou rechtvaardigheid niet eeuwig duren. En Gods waarheid is, naar ik geschreven vind, zonder einde. Maar zoals u het stelt, zou er een einde aan Gods waarheid komen. Dat is onmogelijk, zuster Barmhartigheid, dat begrijpt u zelf ook wel!

BARMHARTIGHEID

Het gaat om de diepere betekenis. De Schrift zegt, en daar houd ik mij aan, dat God de mens schiep opdat hij de hemelse glorie bezitten zou, waaruit Lucifer werd verstoten. Dat heb ik gelezen. Hij was daartoe geschapen en bij Gods gratie voorbestemd om de eeuwige klaarheid van Gods aangezicht te aanschouwen.

Welnu Rechtvaardigheid, die zo aan de waarheid hecht, als u dit de mens niet toestaat dan zal de wil noch de almacht van Zijn Schepper vervuld worden. Want Hij schiep de mens niet, zoals ik al eerder zei, om hem verloren te laten gaan. En als Hij de mens tot glorie zou willen brengen, dan moet de mens de wil van zijn Schepper ondergaan. Daar kan niemand iets aan veranderen of Gods wil zou moeten falen.

Maar luister nou toch eens, zuster Barmhartigheid. Wat u zegt klinkt wel wat gek, want zoals u het voorstelt zou de mens voor zijn fouten niet gestraft worden, maar door genade vrijuit gaan voor zijn vergrijp. Dan zouden ze net zo lief kwaad als goed kunnen doen! Nee zuster, u draagt geen argumenten voor uw stelling aan. Dat ziet u zelf ook wel.

(30)

BARMHARTIGHEID

+1068-1114

+Nee zuster, dat heb ik niet gezegd. Dat moet juist u begrijpen. Zegt De Wijze Meester^o

niet in zijn boek - luister goed naar wat ik zeg - dat God veeleer geneigd is de mens te vergeven dan hem te verdoemen, want Zijn eindeloze barmhartigheid is groter dan de zonden van de mens. En omdat dit bewezen geacht kan worden en

onomstotelijk waar is, volgt hier noodzakelijkerwijs uit dat de mens uit zijn zondige staat verlost zal worden en niet voor eeuwig verloren zal gaan. En hiermee zuster, sluit ik mijn betoog af, en vraag ik om recht.

Maar ik ben nog niet uitgesproken. Ik wil hier antwoord op geven. Zeg mij eens, waar vond u ooit geschreven dat iemand die een misdaad begaan heeft, daarvoor geen straf zou moeten ondergaan conform het recht? Ben ik duidelijk? Adam is schuldig bevonden, en dus moet hij eeuwig, zonder einde boete doen voor zijn zonde. Allen die leven en nog zullen leven kunnen volgens de eeuwige Schrift onmogelijk in verhouding tot de grootheid van de Heer hun zonden uitboeten. En daarom moet de mens, Adam en zijn nageslacht, het eeuwig bezuren. Dat zeg ik als Rechtvaardigheid.

WAARHEID

Heer Vader, ik bid U een woord ten beste te mogen spreken. Ik heb gehoord dat mijn zusters in een geschil verwikkeld zijn aangaande de mens. Het lijkt me een kwalijke zaak, Heer, met Uw permissie, dat zij elkander bestrijden. Daarom zou ik ze als Waarheid graag tot elkaar brengen en met elkaar verzoenen. Zoals het mij, Waarheid, betaamt te zeggen en zoals mijn zusters al eerder in dit geding naar voren brachten: het is nodig iemand te vinden die de zonden van de mens, uit liefde voor hen, met zijn dood zou kunnen goedmaken. Iemand die niet bevlekt is met de zonde die Adam en Eva bedreven. Zou men dus zo iemand kunnen vinden, die rein gebleven is en onbevlekt en die niets hiermee uitstaande heeft, dan zou die het menselijk ge-

(31)

+1114-1156

+slacht kunnen redden. Op een andere manier kan het volgens mij als Waarheid niet.

BARMHARTIGGEID

Kom, laat ons dan gedrieën met groot verlangen gaan onderzoeken of er iemand immuun is gebleven voor de eeuwige dood, veroorzaakt door Adams zonden. Wat zegt u daarop, Rechtvaardigheid?

Geen denken aan zuster, want de Schrift zegt glashelder in het Latijn^o

dat wij allen in Adam gezondigd hebben. Ook is er niet een die volgens Davids leer niet tegen de Heer heeft gezondigd.

WAARHEID

Zusters, als antwoord aan u beiden belieft het mij, Waarheid, u naar de engelenkoren te voeren. Ik zal u zeggen waarom. Daar zijn nog engelen die nooit ofte nimmer een zonde begaan hebben, en die geen enkele bemoeienis hebben met Adams misdaad.

Echt waar! Laten wij daarom gedrieën daarheen gaan. Ik hoop dat we er wel bij zullen varen.

Kijk zusters, daar staan er een hoop bij elkaar. Barmhartigheid, voert u het woord!

BARMHARTIGHEID

O heilige engelen, van hoge afkomst. Mijn zuster Waarheid heeft u zonder blaam bevonden. U, die onkreukbaar in jubelen regeert, zou ik willen verzoeken te luisteren naar wat ik u te vragen heb: zou iemand ooit de zonden van Adam willen wegnemen en tot heil van de mensheid willen sterven? Dat zou mij zeer welkom zijn. Ik breng u dit verzoek als Barmhartigheid, die namens de mensen voor u knielt.

EEN ENGEL

Vrouwe Barmhartigheid, uw heuse woorden hebben wij gehoord en gaarne zouden wij ons voegen naar uw verzoek. Echter wat de Heilige Drievuldigheid in dezen gelieft, dat moet door ons gedaan worden. Dat zult u moeten accepteren. Voor zover

(32)

+1157-1194

+wij kunnen nagaan is er hier niemand aanwezig die ertegen op zou zien een natuurlijke dood te sterven, gesteld dat God dat van ons zou wensen. Maar al te graag doen wij wat de Heer ons gebiedt. Aldus vrouwe, luidt ons antwoord.

BARMHARTIGHEID

Lof zij u engelen!

Zusters, laat ons dan samen tot de Heer gaan. Want zoals de engel mij zei, indien Hij wil dat het gebeurt dan zullen zij het doen.

Nee zuster, dat hebt u verkeerd begrepen. Zo zou u mij uit mijn recht verdrijven. Zij moeten het uit eigen beweging en uit liefde doen. De Heer mag hen er niet toe dwingen. Zo houd ik geen zaak meer over, als het afgedwongen wordt. De dood mag hem die het doen zal niet afschrikken. Dat moet duidelijk zijn.

WAARHEID

Welaan dan, u engelen. Ik, Waarheid, spreek u toe. Vertel mij, is hier iemand wie de mens zo dierbaar is dat hij uit liefde wil sterven? Zo ja, dan kunnen de mensen de eeuwige vreugde verwerven en een plaats hier in de hemel verkrijgen. Wees zo goed daar een antwoord op te geven. Dat bid ik u engelen, als Waarheid.

Hier zwijgen zij allen.

Zij zwijgen allen op mijn vraag!

Andermaal vraag ik of u wilt sterven om de mens tot de eeuwige vrede te brengen?

Ten derden male vraag ik het u...

Ach, geeft niemand ons het antwoord waaraan wij behoefte hebben?

BARMHARTIGHEID

Helaas, de hulp die wij hier krijgen is gering. Laten wij het gaan voorleggen aan God, de almachtige Heer. Hij zal, naar ik ten zeerste hoop, ons helpen. Zonder Zijn hulp zal de mens niet verlost kunnen worden. Daarom ga ik in diepe rouw en als een

(33)

+1194-1235

+getrouwe vriendin tot God de Vader.

Heer Vader, onder de engelenscharen bevindt zich, naar ons is gebleken, niemand die zich uit liefde wil laten doden. En op aarde is er niemand die de waardigheid bezit om de arme zondaar te verlossen. Moet die dan verloren blijven?

U kunt toch alle leed verdrijven. Als Uw Barmhartigheid smeek ik U: help hem.

GOD

Lieve Zoon, luister naar Mijn woorden en wees Mij behulpzaam. Uw drie zusters zijn helemaal uit hun doen en hebben een groot verschil van mening.

Rechtvaardigheid is woedend en eist dat Adam gestraft blijft. Barmhartigheid wil hem, en heel zijn nageslacht, met Mij verzoenen. Hoe pak Ik dit aan zonder een van beiden op stang te jagen? Want Ik moet beider zin doen! Deed Ik dat niet, Zoon, U begrijpt wat Ik bedoel, dan zou Ik tegen Mijn Godzijn ingaan. Wees daarom zo goed Mij hierin te adviseren.

GODS ZOON

O Vader, Uw wil geschiede, zoals Rechtvaardigheid eist. Wij kunnen, U noch Ik, niet beter handelen dan te doen wat Recht in dezen voorschrijft. Men zal daarom Recht en Waarheid vragen wat hen hierin het meest belieft. Dat lijkt Me het best, met Uw goedvinden.

DE HEILIGE GEEST

O Vader, beslecht dit geschil. Dat bid Ik U als de Heilige Geest, die in U zit als een wortel of een pit; één van wil, volmaakt en onverdeeld. Wat U behaagt, behaagt Ons beiden, U en Mij, in volmaakte harmonie. Immers Barmhartigheid is Ons eigen.

Wat U begeert, is tevens Mijn advies.

VREDE

Zoals de zaak ervoor staat Heer, vraag ik, Vrede, U en Waarheid om hulp. Laat Hij die dit advies gaf het ook uitvoeren. U bent genadig Heer, in ieder opzicht.

(34)

WAARHEID

Dan zeg ik als Waarheid Heer, ieders belang overziende: als de mens hulp geboden wordt, dan moet dat rechtens door Uw Zoon geschieden. En wel hierom, omdat elk van beiden in haar recht staat en gelijk heeft. Door Hem^o

is in den beginne de mens geschapen. Ook staat er, zoals ik las, geschreven dat alles door Hem geschapen is. Laat ons daarom Zijn Wijsheid nederig smeken om Zijn dierbare hulp voor Zijn vrienden die bitter wenen.

BARMHARTIGHEID

O Zoon van de Vader, rein in deugden, ik, vrouwe Barmhartigheid, bid bedroefd voor Uw vrienden, groot en klein. Die zullen voor altijd verloren blijven, tenzij U zich, overeenkomstig Uw zoete leer, in Uw macht en Goedheid over hun ontfermt. Sta open voor hun bitter kermen en schenk hun Uw genade. Niemand anders dan U kan hen beschermen.

GOD

Het waarachtige betoog van Mijn dochter Barmhartigheid valt Mij zwaar, Zoon. Het doet Mij verdriet dat zij die Mij in voorbije tijden eer bewezen hebben en trouw dienden, de patriarchen, de voortreffelijke profeten en het merendeel van de nazaten van Adam, nu ellendig opgesloten zitten. Derhalve zou het Mij zeer behagen als Uw liefde voor hen zo groot is dat U hen in Uw zoete naam zou willen verlossen en de bittere dood zou willen sterven.

GODS ZOON

Maar Vader, op grond waarvan gebiedt Recht dat Ik zal moeten boeten voor die zaak, en ontsluiten wat Adam sloot? En met meer pijn en ongemak dan hij? Leg Mij dat eens uit, Heilige Geest, die even machtig is als Wij, dat vraag ik U.

GOD

Mijn lieve Zoon, luister goed. Ik ben zo ontzettend kwaad op de mens dat - ik zeg het U onomwonden - Ik er spijt van heb dat Ik hem geschapen heb. Bovendien heerst er - zeg Ik U voorts - een