Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1780
Jozef van Walleghem
Editie Ronald Engelrelst en Noël Geirnaert
bron
Jozef van Walleghem, Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1780 (eds. Ronald Engelrelst en Noël Geirnaert). [Niet eerder verschenen], 2016
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/wall076merc11_01/colofon.php
© 2016 dbnl / Ronald Engelrelst / Noël Geirnaert
Merckenweerdigste voorvallen 1780
Begin van het schrickeljaer ons heeren Jesu Christi 1780.
Twee soldaeten op een argilistige maniere gedeserteert.
- fol. 325 - Op den 7 januarij gebuerde het dat twee soldaeten op een seer argelistige maniere deserteerden, want alzoo sij beijde den volgenden dag ook voor hun deserteren veroordeelt waeren om door de wissen te loopen, zoo hebben sij den nagt voordat sij moesten dees straffe onderstaen, geboeijt zijnde met hunne handen zoo diepe een gat onder de fondamenten van - fol. 326 - het prison uijtgegraeft totdat sij al de straete uijtkonden, waernaer sij wederom al over de veste deserteerden, die nu sedert eenige daegen toegevrosen was, alzoo tot verwondering van eenider die het gat saeg langswaer sij doorgekropen waeren de slaegen ontloopende. Ter deser tijdt desersteerden seer veel soldaeten, want er nu in den tijdt van drij daegen vijftien of sestien gedeserteert waeren, van dewelcke ook seer weijnig doordat het ijs overal toe lag gekregen wierden, nog ook en wiert Boever, waervan fol. 320 gehandelt is, niet gekregen, den welcken men zeijde nu alreede te caepe te vaeren.
Eenen man binnen Brugge geapparendeert die een groote moort begaen hadde.
- fol. 327 - Op den 12 januarij wiert binnen dese stadt Brugge eenen man
geapparendeert, genaemt Babtiste Eeckhout, die alhier ten huijse van d'heer Tijlij gekomen was, om te ontfangen het geldt van eene venditie die den zelven Tijlij voor hem gehouden hadde, uijt welck huijs met het geldt komende hij geapparendeert wiert en beweegt in egte van vangenisse, ter oorsaecke dat hij op de parochie van Westcapelle aldaer eenen man op wie hij lang eenen grooten haet - fol. 328 - gehadt hadde en die nu sedert eenigen tijdt sijne hofstede voor ses pondt meer als hij gegeven hadde van onder zijn gat gepagt hadde onmenschelijck ter doodt gebragt hadde, hem met een bijl, mes ofte capmes zijnen schouder afgekapt hebbende ende hem nog eenige andere doodelijcke steken gegeven hebbende, waerom hij meijnde het geldt als voorseijt is van d'heer Tijlij ontfangen hebbende te vlugten, maer buijten zijne meijninge in egte van vangenisse gestelt wiert.
Twee zoldaeten gedeserteert en eenen in den tijdt van ses ... seven uren gehangen.
Op den 13 januarij meijnden 's morgens tusschen twee en drij uren twee soldaeten - fol. 329 - te deserteren uijt het cartier staende langs de Langereije, agter de kercke van St.-Walburge, daertoe gebruickende eene coorde, die sij aen d'hoogste venster van het voornoemde cartier vastmackten, hun langs dezelve meijnende te laeten tot beneden sinken, maer alzoo dese coorde niet kloeck genoeg was, zoo is dezelve wanneer sij beijde daeraen hingen gebroken, waerdoor sij tot op den grondt vielen, hun zoodaenig quetsende dat sij bijnaer niet voorder meer konden gaen, - fol. 330 - waerdoor sij terstont ontdeckt wierden en door de wagt der militaire agtervolgt wordende. Den eenen zijnde de jongsten aen de Carmesbrugge geapparendeert over
welcken terstont stantregt gehouden wiert en eer het dag geworden was zijn vonnis reets gemackt was van te moeten gehangen worden, waerom hij den zelven morgen vanuijt het voornoemde cartier op een waegenken gevoert wiert, doordien hij bijnaer niet gaen konde tot op de Vrijdagmert om aldaer zijne straffe te onderstaen, alwaer ook terstont zijn vonnis - fol. 331 - des doodts in d'open logt afgelesen wiert, hetwelck ook ontrent den negen uren en half, naerdat hij circa een half ure bij den veldtpater alleen geweest hadde, door den scherpregter deser stadt aen de ordonaire staeke waeraen men ordonaire de soldaeten is hangende geexecuteert wiert. Deren
ongeluckigen mensch die men waerelijck ten opsigte van veele andere die vrij gaen en somwijl de galge hondert mael meer verdient hebben als hij, ongeluckig noemen mag, was genaemt Euginius Moor, oudt 22 jaeren, gebooren uijt Bemerlandt, in den laesten - fol. 332 - oorloog van de Pruijschensche zoldaeten overgeloopen tot dit regiment en volgens het zeggen der zoldaeten niet catolijck, dog hij stierf evenwel als eenen goeden christenen, zoodat veel presumeerden dat hij den zelven morgen maer gedoopt was, want hij op den lesten oogenblick het cruijs dat hij in zijn handen hadde differente mael custende. Zijnen medemaet eenigsints geluckiger, hadt sig verborgen agter de kercke van Jerusalem agter eenen meshoop die den zelven dag 's noens door eenige borgers ontdeckt wiert, naer het hospitael gedaen wordende, zullende genesen zijnde, doordien dat hij van de borgers ontdeckt was, met eene lijfstraffe ontkomen.
Den biddag voor den regen gesloten.
- fol. 333 - Op den 15 januarij wiert den biddag door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge ingestelt, gelijck fol. 316 aengewesen is, gesloten, want de geduerige regens naer het instellen van deren biddag, merckelijk hadden beginnen op te houden, waerom op deren dag in alle de loven den psalm van danckzegginge gesongen wiert om den almogenden Godt voor zijne goedtheijdt te bedancken dat hij de landen tot nog toe zoo lang gespaert heeft.
Babtiste Eechout wordt gevoert naer Westcapelle.
- fol. 334 - Op den 20 januarij wiert Babtiste Eeckhout, waervan fol. 327 gehandelt is, door bevel van d'heeren van het magistraet 's lans van den Vrijen, gevoert naer de parochie van Westcapelle, alwaer hij het fait voornoemt begaen hadde, om de plaetse aen te wijsen alwaer hij zeijde den bijl waermede hij het fait begaen hadde aen te wijsen, dog wanneer hij met d'heeren aldaer gekomen was, wiert den bijl niet gevonden, moetende wederkeeren gelijck sij gekomen waeren, eenige daegen hiernaer hoorde men als - fol. 335 - dat er reets stant voor het regt door zijne vrieden bekomen was en dat sij alreede drijduijsent pondt groote voor zijn leven geboden hadden, want sij seer rijck waeren, dit fait volgens het zeggen van veele opgevende als een neerlaege, zeggende dat dien die vermoort was, gekomen was met eene vorke in zijn handen en dat dien die geapparendeert was sig hadt moeten verweeren, hiervan waeren geen prueven, zoodat hij het waerschijnelijck met een rapshuijs voor zijn leven zal ontkomen.
Den pagt van het malderijeregt verandert.
- fol. 336 - Op den 31 januarij wiert buijten gewoonte binnen dese stadt Brugge door de klinckers deser stadt met vier beckens uijtgeklocken als dat sr. Moereloose (waervan fol. 280 en 282 gehandelt is) afstant deed van den pagt van het malderijeregt te beginnen met den 1 februarij 1780. Den zelven pagt als voor desen overstellende aen sr. Brouwer ten profijte van de molenaers deser stadt, zullende desen pagt zijn en blijven gelijck die tevooren langen tijdt geweest hadde, waerom de bilietten in het ordonaire comtoir op de Huijvettersplaetse zullen moeten afgehaelt worden
Het lichaem van sr. No, aen het sas bij de Dampoorte gevonden.
- fol. 337 - Op den 8 februarij wiert 's morgens tusschen seven en agt uren het lichaem van sr. No,, waervan fol. 319 gehandelt is, aen het sas voor den Com aen de
Dampoorte door eenen soldaet der militaire die op zijnen post stont in het waeter gesien, hetwelck terstont door eenige schippers uijt het waeter gevist wiert, want hetzelve doordien de galge geborsten was, boven waeter quaem, zijn lichaem was door het langduerig liggen seer swart en leelijck geworden, maer zijn geldt, - fol.
338 - horlogie, brieven en ander effecten die hij bij hem hadde waeren al nog geheel en ongeschonden, hij wiert dien zelven morgen door d'heeren van het collegie deser stadt publick op de plaetse waer hij uijtgevist was aenschouwt en zonder eenige letsels bevonden wordende wiert zijn lichaem gedregen naer het hospitael van St.-Jan om zijne vrouwe die over dees doodt seer bedroeft was, geen voorder droefheijdt aen te doen, dien zelven dag 's avons in de kercke van St.-Jacobs pragtig begraeven wordende. De premien die op zijn lichaem gestelt waeren wieren 's anderendaegs aen die hem ontdeckt hadde ten vollen voldaen.
De vastenbulle verandert.
- fol. 339 - Op den 12 februarius wiert de vastenbulle op den 31 januarius deses jaers door zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, uijtgegeven, verandert en toegelaeten van geduerende desen reets begonnen vasten vleesch te eten, welckers toelaetinge luijdede aldus:
Felix Guillialmus Bisschop van Brugge,
Aan alle onse deocezaenen zaeligheijdt in de heere,
Aengesien dat er alsnu schaersheijdt - fol. 340 - van visch ontmoet wordt ende te vreesen is dat dezelve zoude konnen aenhouden, zoo is 't dat wij onse toelaetinge bij herderlijcken brief op den 31 januarij deses jaers gedaen, vermeerderende, U lieden toelaeten geduerende desen begonsten vasten vleesch te eten, te weten op de
sondaegen meermals en alleenelijck eens daegs op de maendaegen, dijssendaegen en donderdaegen van ider weke, uijtgenomen den palmzondag en geheel de goede weke. Zoo nogtans dat het niet en zal geoorloft zijn - fol. 341 - op den zelven dag visch en vleesch te eten. Aldus gegeven in ons bisschoppelijck paleijs tot Brugge.
Den 12 februarij 1780.
Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge
Onderteeckent I.F. De Grijse, sec.
Dees toelaeting is hier van woordt tot woordt bijgevoegt omdat zulcks zelden geschiet en om in 't toekomende te konnen sien hoedaenig schaes en dier den visch alsnu moet geweest hebben.
Vensters en vloer van d'oude kercke van St.-Walburge verkogt.
Op den 15 februarius en de twee ander volgende daegen wiert in d'oude kercke van St.-Walburge gehouden - fol. 342 - eene venditie van alle de glaese vensters der zelve kercke, van alle de steenen en serken van geheel den vloer en van nog veel ander ijser en oude braecke, zoodat deze kercke nu van al haer vensters en vloer ontbloot zijnde, anders niet meer geleeck als een ijdel schuere, dewelcke ook volgens het zeggen van deren somer geheel zal afgesmeten worden.
Drij persoonen door d'heeren deser stadt gecondemneert, eenen wintmolen door den grooten windt bijnaer geheel afgevlogen, mitsgaeders het eijnde van deren boeck.
Op den 26 februarius wierden door d'heeren van het collegie deser stadt drij persoonen in gebannen vierschaere gecondemneert ter oorsaecke dat twee van dezelve nu circa een jaer geleden eenen valschen - fol. 343 - eedt gedaen hadden en dat den derden hun dezelve hadde doen doen, welcken eedt bestont in eenig gleijerswerck dat sij zeijden langs de dueren te verkoopen en dat sij nogtans al de Smedepoorte ingeblouwt hadden, want sij met hetzelve nog maer in de Smedestraete waeren als sij hetzelve gleijerswerck afgenomen wierden, zoodat sij hunnen eedt deden hetzelve niet geblouwt te hebben, hetwelck nu nogtans anders ontdeckt was dat sij het geblouwt hadden, waerom sij gecondemneert wierden, als dat - fol. 344 - dien die hun den eedt hadde doen doen, door den tijdt van twintig naereenvolgende jaeren zoude gebannen wesen uijt geheel het koninginsgebiedt op straffe van hier tegen misdoende van met de doodt gestraft te worden, deren was genaemt Joseph Vandewalle, woonende in de Eeckhoutstraete, bijgenaemt zijnde den capijteijn van de blouwers, want hij nu langen tijdt grootelijckx geblouwt hadde, hebbende hiertoe veel knegten van dewelcke hij altijdt den aenleijder was, waerom ook twee van zijne knegten gecondemneert wierden elck - fol. 345 - voor den tijdt van drij naereenvolgende jaeren te moeten sitten in het tugthuijs deser stadt, hetwelck ook ten zelven daege geexecuteert wiert.
Op deren dag was seer windig weder, zoodaenig dat 's morgens ontrent den ses uren den molen van sr. Mestdag, staende niet verre van d'Ezelpoorte, grootelijckx beschaedigt wiert, want alle vier de eckens met den asse en de opperste cappe van den molen teenemal afvloog, de schaede voor 't minste op veertienhondert guldens geschat wordende. Het waeijde en - fol. 346 - sneuwde zoodaenig dat er op de Mart mits het martdag was, weijnig of geen kraemen en konden staen zonder door den windt beschaedigt te worden, want men in langen tijdt zoodaenig slegt weder niet geweten hadde. Hiermede zal ik van dit tweede deel een eijnde maecken en overgaen tot het derde, verhopende dat Godt onse stadt en landen, gelijck als die heden zijn, nog langen tijdt onder de bestiering van Maria Thresia, onse koninginne zal spaeren en bewaeren.
Finis Libri Sluijtrede
Zoo siet men door 't verloop wat in ons tijdt geschiet dat schier vergeten was, siet nu hier met klaer bediet, - fol. 347 - zoo siet men hoe den tijdt als eenen niet verloopt die voor nog goedt nog goudt weder kan zijn gekogt, zoo siet men met een dag een heele maendt verscheijnen dan weder met een maendt het heele jaer verdwijnen, zoo siet m'ons levensloop, vergaen somwijl seer ras, m'is dickwils niet vandaeg hetgeen men gister was, prueven vint men hiervan in deren boeck geschreven van veel die op een stont verlooren hebben te leven hetzelve kan ons ook op eenen stont geschien Godt wilt ons dog hiervan ten allen tijdt bevrijen.
Finis coronat opus.
[staat vermeld achter de tafel]
Laus, honor et gloria, sit deo per omnia secula seculorum amen.
Finis.
[staat vermeld begin boekdeel 3]
- fol. I - Vervolg der beschrijvinge van de
merckensweerdigste voorvallen, geschiet binnen en ontrent de stadt Brugge.
Derde deel.
Seer nauwkuerig aengeteeckent beginnende met de maendt maerte van 't jaer ons heeren 1780 en eijndigende met de maendt maerte 1781.
- fol. II - Voorreden ofte beschrijvinge van 't beginsel, voortganck ende geluckige regeringe der stadt Brugge tot deren tegenwoordigen dag.
Het is waerschijnelijck als dat de stadt van Brugge haer naem behouden heeft van eenen kleijne Brugge die Brugstock was genaemt en paelde aen de voet van een kleijn capel, waer men Maria viel te voet, dees capel stont ter plaes waer tegenwoordig is de kerck van St.-Donaes die ter gedagtenis in 't jaer 865 van zoo een H. patroon, door graef Balduinus, den ijseren genaemt, vannieuws is opgestigt en tot deren dag zoo grootelijcks befaemt.
- fol. III - Dees stadt wiert doen verciert met konstrijcke wercken gelijck men die nu siet, met huijsen, straeten, marten, kercken. Dan is sij op het versoeck van Philippus II, koning, verheven in 't jaer 1550. Aen haer wiert door Paulus IV, paus van Rome, een bisdom gegeven. Dees tijtel bijgevoegt als cancelier van Vlaenderlandt, zoodat men zoo geen bisdom vint, hier ergens in het landt. Hetwelck is sig besluijt, ses steden volckrijck en magtig, hondertendrijendertig burgten en dorpen niet min rijk en kragtig. Daer is op 't aersche dal geen stadt of weet van Brugge te spreken in al wat konst betreft, siet men haer niet ontbreken, sij is Maria stadt van overlang bewaert.
Schoon sij door hongersnoodt en oorloog wiert beswaert, met regt wordt sij genaemt 'tweede lit van Vlaenderlandt, zoo om haer groote en weerdigheijdt als wel gelegen standt, sij schijnt van vrouw natura zelfs tot den coophandel geschickt, want zoo men klaer bevint, niet tot dezelve ontbreekt, - fol. IV - want sij is afgelegen vier mijlen van Oostend', agt van Middelburg in Zeelandt, van Veurne, Cortrijck, Gent en 't gene de nateur in haer ten vollen niet hadt volmackt is door 's menschens vernuft tot nut der coopmanschap konstig opgemackt, want men gedolven vint een vaert tot ider stadt langs waer de schepen gaen met alle coopmanschap, zelfs de schepen die komen uijt de woeste zee vaeren hier in den Kom als in een geruste ree in eene mijle en half is nu dees stadt besloten waer zijn tweehondertensestig straeten in seve poorten afgesloten, ses marckten en den Burg en ook het stadthuijs schoon 't geen om zijn oudt en schoonheijdt wel verdient de kroon, want het is wonderlijck voor die, die de bouwkonst verstaen hier te sien uijtgebeelt drijendertig graeven naer het leven staen, van boven is 't verciert met seve toorens verheven, zoodat men den vollen lof, hieraen noijt en kan geven. - fol. V - Ook is een wonderwerck de Mart, halle en hallentoren die nu soo schoon niet is gelijck sij was tevooren, want sij door 't hemels vier, zooverre is afgebrant in 't jaer 1740 tot aen Mariabeelt, dat hiel heel d'halle in stant, s'weerom opgebouwt zoodat se als een Phenijx erleeft en tot heden nog de schoonste van Europa is. Nog siet men op de Mart de waeterhalle staen waeronder een groodt schip gelaeden door kan gaen. Nog is hoog en schoon den thoren van Onse-Lieve-Vrouwekerck, want men hier in 't landt vint nergens zulck een werck, dees torr' dient menigmael tot een baeke in zee van hondert uren verre staet sij als op de ree. De Brugsche academie kan noijt volpresen wesen, alwaer men gratis leert, dit bleeck genoeg voor desen, aen d'heer Joseph Suv,e, primus der stadt Parijs in 't jaer 1770 die hier in zijne konst eerst onderwesen is. - fol. VI - 't Waer bijnaer onmogelijck in 't korte op te haelen de schoonheijdt deser stadt, want men zonder faelen, in eenen heelen boeck ten vollen zou konnen bedien wat raer is in dees stadt en wonderlijck om sien. Wat nu den godtsdienst betreft, moet dees stadt geensints wijken voor een stadt van 't landt of ander koningrijcken. S'is over langen tijdt als een lelieblom door godes moeder soet bewaert van 't ketterdom, want behalven de cathedrale kerck, vint men
hier nog verheven seve parochiekercken schoon, waeraen men lof moet geven, alsook twee schoone abdijen alwaer tot desen dag nog ongeschonden is 't lichaem van den saligen Idesbaldus Vandergracht, gestorven in 't jaer 1167. Agt cloosters voor de mans vint m'hier niet minder pragtig, twijntig voor 't vrouwgeslagt, godtvrugtig rijk en magtig, vier gasthuijsen verheven, zoo voor vremde als sieke lien, meer als in ander steen zijn godtshuijsen te sien. - fol. VII - Hier is nog een capel van 't Heijlig Bloedt ons heeren, 't welck de godtvrugtigheijdt van ider doet vermeeren, want men versekert is dat zulck een weerden pandt nergens als te Jerusalem gevonden wordt in 't landt. Nog zijn twee kercken schoon in beijde de steschoolen, begonst in 't jaer 1510, alwaer de kinderkens van hun kintsheijdt als verholen hier worden opgevoet tot in de twijntig jaeren, zijnde dan gans volleert, in zelfs bequaem tot paeren. Men vint hier boven dat veel ander capellen meer alwaer men godtsdienst pleegt voor Maria en Godts eer, zoodat men hier naer wensch den godtsdienst kan eeren, Godt geeft dat die altijdt meer en meer mag vermeeren. Dees stadt die wordt bestiert door wijse en agtbaere heeren die ons door hun goedt beleijt, de regte wegen leeren, ook die van 't Brugsche Vrije, die zijn seer wijt verbreijt door hun regtveerdigheijdt en door hun wijs beleijt. - fol. VIII - Ook sij lof en eer aen Maria-Thresia onse zouveraine die haer landt en dees stadt als eene moeder reijne zoo gunstelijck bestiert, Godt geeft haer een lang leven dat sij nog langen tijdt als ons moeder mag wesen, aen Charles Alexander moet men ook eere bieden die ook de Brugssche stadt heeft onder zijn gebieden als gouverneur van 't landt, men siet door zijn beleijt ons stadt in goeden stant, gelijck als is geseijt. Aen zijn doorlugtigheijdt Felix Brenart, nu tot bisschop verheven, die den seventiensten is, moet men ook eere geven en bidden onsen Godt, dat hij nog menig jaeren bestieren mag dees stadt en den godtsdienst bewaeren opdat wij door zijn beleijt tot onser zielen troost naer dit droevig dal met hem in 's hemels oost mogen vereenigt zijn voor in der eeuwigheijdt, hiertoe zoo helpt ons Godt en zijn moeder gebenedijdt.
Eijnde
- fol. IX - Voorreden tot den leser.
Beminden leser, alzoo ik in het eerste en tweede deel der aenteeckeninge der merckensweerdigste voorvallen geschiet binnen en ontrent Brugge, geduerig meer ende meer ondervinde hoe aengenaem ende somwijl profijtig hetzelve is, zoo hebbe ik gedagt hieraf ook een derde deel te maecken, zullende wederom tragten alles wat ik sien en weet gebueren ten besten doenelijck op te stellen, daerom neemt mijnen arbeijdt in danck en vaert wel.
Vervolg van het schrickeljaer ons heeren Jesu Christi 1780.
Twee jonckdogters voor het landtshuijs van den Vrijen gegeesselt en eene aen eene staecke op het scavot gebonden.
- fol. 1 - Op den vierden maerte wierden binnen dere stadt Brugge voor het landtshuijs van den Vrijen twee jonge dogters op een schavot gegeesselt en eene die nog maer veertien jaer oudt was, wegens haere jonckheijdt, in het midden van hetzelve schavot aen eene staecke gebonden om de straffe van de twee ander t'aenschouwen, sij
ontfingen beijde ontrent vijftig slaegen en waeren alle - fol. 2 - drij gecondemneert voor den tijdt van eenige jaeren te moeten gecoloqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs binnen Gendt. Dit was ter oorsaecke dat sij gesaementlijck hadden begaen differente merckelijcke dieverijen op en ontrent de parochie van Ligtervelde, zoo op hofsteden, winckels als andersints, want gelijck in 't tweede deel fol. 312 aengewesen is, hadde een van dees drij dogters voor het landthuijs van den Vrijen met al haere gestole goederen ten toone gestaen, nu ook voor de tweede mael - fol.
3 - moetende dees straffe onderstaen omdat de beswaeringen wegens haere dieverijen ook merckelijck vergroot waeren.
Inkomste van d'heer Joseph Suve, voor de tweede mael binnen Brugge.
Op den 5 maerte wiert d'heer Joseph Suv,e, die nu oppermeester van de koninglijcke academie van Parijs geworden was, en waervan in 't eerste deel fol. 307 nog gehandelt is, op het pragtigste binnen dere stadt Brugge ingehaelt. 's Morgens ontrent den twalf uren wiert hij buijten de Catalinepoorte op Steenbrugge met twintig - fol. 4 - carossen, waerin saeten veele primi der academie, de meesters der zelve en veele ander heeren deser stadt, afgewagt en hier gekomen zijnde is hij gegaen in de leste carosse waerin saet den prelaet Van den Eechoute en d'heer Simon Schout deser stadt, rijdende alzoo met vollen treijn langs de Catalinestraete, Steenstraete al over de Mart tot op d'academie alwaer hij verwellekomt wiert en met een gouden keten en eene madalie vereert, die hem van den voornoemden - fol. 5 - prelaet aen zijn hals gedaen wiert, waernaer wederom geheel den treijn al over de Burse en door de St.-Jansstraete tot in het stadthuijs deser stadt reedt, alwaer een kostelijck trectement opgeregt was, alwaer meer als hondertenvijfentwintig persoonen ter taefel waeren, dit alles geschiede onder het spelen der weckers. Ook waeren in d'academie en op het stadthuijs alle de speellieden der militaire vergaedert die aldaer in 't arriveeren der - fol. 6 -
voornoemden treijn seer schoon speelden. Ook wierden 's avons voor het stadthuijs seer veel lugtfijseijen afgeschoten.
Grouwsaem fait geschiet op de parochie van Sevecote, seven uren buijten Brugge.
Op den 8 maerte gebuerde op het Brugsche Vrije, seven uren buijten Brugge op de parochie van Sevecote, een grouwsaem fait, want alzoo sekeren man eenen Engelsman vergeselschapte die een merckelijcke somme geldt bij hem hadde, zoo heeft hij hem ontrent dese parochie gekomen zijnde, aengetast en deerlijck vermoort, hem met twalf doodelijcke steken doorstekende, niettegenstaende deren - fol. 7 - Engelsman hem grootelijcks verweerde, hem vermoort hebbende, ontroofde hij hem van al zijn geldt en vlugte daermede weg. Door d'heeren van het Brugsche Vrije overal gesogt ende bescheven wordende, om gevonden zijnde den loon naer wercken t'ontfangen.
Eenen stadtzoldaet kapt een kleen kint zoo goedt als doodt.
Op den 11 maert gebuerde het dat sekeren stadtsoldaet deser stadt een kint van seve maenden dat in zijn wiege lag zoo goedt als doodt kapte, want alzoo desen soldaet seer droncke was en in groote woorden tegen een van zijne gebuervrouwen - fol. 8 - gekregen hadde tot zooverre dat hij naer haer kapte, waerom sij haer agter de wiege van haer kint leijde, hij niet lettende dat er een kint in de wieg lag, kapte, naer de vrouwe kappende, het kint in zijnen buijck en billen. Dat het seer deerlijck gewont was, wordende ook terstont op het fait geapparendeert, zullende grootelijcks zijn geluck zijn indien het kint daeraf het leven zal behouden.
Overgroot ongeluk gebuert binnen de stadt Brugge aen de Cruijspoorte.
Op den 22 maert gebuerde aen de Cruijspoorte deser stadt Brugge een groodt ongeluck - fol. 9 - want eenen ijdelen waegen van de parochie van Moerkercke naer dere stadt Brugge gereden komende om twee stucken wijn voor den pastor, op welcken waegen saeten eene getrouwde vrouwe en de dienstmaegt van den pastor der voornoemde parochie en den peerdeknegt die op de peerden sat, met deren waegen aen de optreckende Brugge van de Cruijspoorte gekomen zijnde, zoo is den zelven daer naer gewoonte overgereden, maer daer nauwelijcks over zijnde, zoo is tot hun overgroodt ongeluck de balke van optreckende Brugge, met al het - fol. 10 -
binnewerck der zelve dat al seer vort was op den waegen en ook op de voornoemde vrouwen gevallen, zoodaenig dat de getrouwde vrouwe dobbeltoe teenemal onder te zelve doodt lag, de dienstmaegt van den pastor was niet teenemal doodt maer zoo deerelijck gewont dat sij niet als door een besonder mirakel daer van zal konnen opkomen, want haeren neus en bovenste lippe van haeren mondt beneden haer kinne afhing, haer borstbeen stack al haeren rug uijt, hebbende nog differente ander wonden, den kengt die op de peerden sat, was door - fol. 11 - den slag van dezelve afgevlogen, hebbende van agter een groot gat in zijn hooft waerin men gemackelijck een mans vuijst konde leggen, zijnde ook niet buijten perijkel van sterven, want hij terstont met alle de sacramenten der H. kercke geadministreet wiert. Den waegen lag ook onder het oudt en balke teenemal in stucken, zoodat men waerelijck zeggen mag dit een regt onverwagt ongeluck te zijn en hetwelck ook zoowel aen den bisschop deser stadt die een ure daervoor ook over dezelve brugge gereden hadde naer - fol. 12 - zijn casteel, of aen eenige ander persoonen zoude konnen voorgevallen hebben.
Den portier der Gentpoorte geapparendeert.
Op den 3 april wiert 's morgens den portier van de Gentpoorte deser stadt
geapparendeert ende beweegt in egte van vangenisse, ter oorsaeke dat hij (volgens het zeggen) in den nagt de poorte hadde opengedaen en eenig goedt door dezelve hadde laeten inkomen, hetwelck hij volgens dat men hoorde zeggen, nu al differente mael gedaen hadde, zullende zulcks alzoo zijnde hetzelve zonder groote straffe niet ontkomen.
Brandt ontstaen binnen Brugge ten huijse van sr. Nobes, apoteker.
- fol. 13 - In den nagt tusschen den 15 en 16 april ontstont er ten huijse van sr. Nobes, apoteker en cruijdenier in de St.-Jacobsstraete, ontrent den een uren eenen brandt die niet langer als circa een ure geduerde, nogtans merckelijcke schaede
veroorsaeckende, want alzoo desen brandt in den winckel 't zij bij negligentie van eene keirse of andersints veroorsackt was, zoo waeren alreede differente boorden van den winckel, waerop stonden cruijdenierswaeren afgebrant, de schaede meer als op tachentig pondt groote gerekent wordende. Zijnde nog een groodt - fol. 14 - geluck dat desen brandt zoo haest door neerstigheijdt der gebueren geblust wiert, want het al meer als een half ure brande eer het de menschen van het huijs waerin het brande gewaer wierden, niettegenstaende groot getier door de gebuerlieden op hunne duere gemackt wiert, zoo haest hunne duere open was, wiert het klocksken van
St.-Joorissteeger op de Mart geklipt, waerdoor al de gebuers uijtquaemen, blusschende ook zonder eenige speijten of het klippen van eenige andere klocken den brandt, tot groote vruegt van al die daer ontrent waeren woonende.
Een gebodt uijtgegeven nopende den derden cruijsdag.
- fol. 15 - Op den 23 april wiert door zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaender, etc., uijtgegeven een gebodt aengaende den aenstaenden derden cruijsdag, want alzoo desen dag dit loopende jaer zoude verschijnen op den derden van meij aenstaende, wanneer het H. bloetdag en kermis deser stadt is, zoo wiert ter oorsaecke deser op den voornoemden derden cruijsdag voor dit jaer alleen toegelaeten 's morgens te ontbijten, niettegenstaende - fol. 16 - den vastendag, moetende nogtans den heelen dag als naer gewoonte vleesch derven en dan den vrijdag daegs naer ons Heere Hemelvaertdag, in plaes van den cruijsdag vasten, zullende alsdan ook de cruijsen in plaes van den derden cruijsdag omgedregen worden.
Eenen boer verhangt zig zelven op de parochie van Olem.
Op den 30 april hoorde men hoedat eenen boer sig op de parochie van Olem buijten Brugge zeer ongeluckiglijck verhangen hadt, want sittende op dezelve parochie naermiddag in eene herberge en als wanhopig zijnde omdat zijn graen, 't welck hij - fol. 17 - nu een ruijmen tijdt gesaeijt hadde door de geduerige regens niet opquaem uijt de aerde, zoo is hij zoo men denken kan door den dranck beschonken zijnde, gegaen in het peerdestal der voornoemde herberge en heeft sig zelven daer met zijnen koussebant aen eenen naegel gehangen eer het iemant gewaer wiert alreede zijn ongeluckigen geest gegeven hebbende, wordende terstont daeraf gesneden zonder dat er nog eenig teecken van leven in hem te bekomen was.
Babtiste Eechout bekomt zijn volkomen remis des doodts.
- fol. 18 - Op den 7 meij hoorde men hoedat Babtiste Eechout, waervan in 't tweede deel fol. 327 en 334 gehandelt is, nu zijn volkomen remis des doodts bekomen hadde, hetwelck hij sekerlijck noijt bekomen en zoude hebben, hadt het niet geweest door
de voorspraek van d'abdisse van de Chartrusinnen binnen Brugge, die ter oorsaecke deser op het ootmoedig versoeck van zijne vrienden een brief geschreven hadde aen Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., haere nigte, ootmoediglijck pardon voor hem versoeckende naerdat sij eerst tot - fol. 19 - Bruijssel aen Charles Alexander, prins deser Nederlanden, stant voor het regt versogt hadde, want zijne sententie reede uijtgesproken was dat hij levendig moest gerabrackt worden. Waerom op haer ootmoedig versoeck, volkomen remis des doodts door Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., aen hem gejont wiert, zijnde gecondemneert voor den tijdt van dertig jaeren te moeten gecolukeert zijn in het algemeijn correctiehuijs der stadt Gent.
Den biddag voor den regen vernieuwt.
Op den 14 meij, zijnde den eersten sinxendag, wiert den biddag voor den - fol. 20 - regen door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaender, etc., ingestelt, gelijck fol. 316 in 't tweede aengewesen is, weerderom vernieuwt op dezelve forme gelijck die alsdan gehouden is geweest, want de geduerige regens sedert twee maenden wederom zoodaenig hernomen waeren dat er differente parochien op het Brugsche Vrije onder waeter stonden, zoodaenig dat hetgeen gesaeijt was niet groeijen en konde en dat hetgeen tot nog toe niet gesaeijt was, niet gesaeijt en - fol. 21 - konde worden. Waerom dees algemeijne gebeden wederom vernieuwt wierden, om den almogenden Godt wederom tot het ophouden van desen langduerigen regen en tot het algemeijn welvaeren van het landt ootmoediglijck te smeecken en te bidden.
Groot ongeluck gebuert in de vaert van Gent.
Op den 23 meij gebuerde in de vaert van Gendt een seer groodt ongeluck, want alzoo sekeren man genaemt Mestdag, molenaere deser stadt, die nu over drij ... vier daegen getrouwt was, vergeselschapt met zijnen broeder, met zijne vrouwe en met nog een ander kint naer de stadt Gent op speelvoijage gegaen waeren en zoo zij - fol. 22 - saemen nu meijnden weder te keeren, zoo zijn sij ontrent een half ure buijten Gent zijnde gegaen op de schuijte om naer gewoonte in de bargie te komen en alzoo de schuijte niet wel aen de bargie gehackt wiert, zoo is dezelve omgeslegen, vallende sij alle vier in 't waeter, de twee gebroeders ook terstont onder dezelve in het waeter hun leven laetende, sekerlijck zoo men presumeren kan van de schuijte in het omslaen gerackt zijnde, de vrouwe en het kint wierden ook meer doodt als levendig uijt het waeter gehaelt, behoudende dees jonge weduwe met het kint naer meer als een half ure gelegen te hebben zonder eenig teecken van leven daeraen - fol. 23 - te sien nog haer leven, zijnde dees twee gebroeders beijde seer ongeluckiglijck verdroncken.
Groote diefte begaen op de parochie van Wardamme.
Op den 28 meij gebuerde op de parochie van Wardamme buijten Brugge eene merckelijcke diefte ten huijse van den pastor, terwijl hij 's morgens tusschen tien en elf uren besig was met de hoogmisse te singen, uijt zijn huijs ontrooft wordende in
gelde circa veertienhondert guldens, een heele zilver servitie en nog differente ander goederen, zijnde zulcks sekerlijck volgens presumatie begaen van - fol. 24 - die de situatie van het huijs wisten, want anders zulcks niet wel mogelijck en hadde konnen wesen, van zoo just alle de plaetsen, waer het geldt en zilverwerck lag, te weten.
De prijsen op de koninglijcke academie binnen dese stadt uijtgegeven.
Op den 5 junij wierden naer tweejaerelijcksche gewoonte op de koninglijcke academie deser stadt Brugge uijtgegeven de prijsen aen dees academie alle twee jaeren gejont wordende door onse genaedige souveraine Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., etc., onder de bestiering van zijne edele hoogheijdt prins Carel Alexander, gouvernuer deser Nederlanden ende bestierder der Brugsche academie - fol. 25 - onder het spelen der weckers en het schieten der canons, uijtgegeven wordende door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaender, etc., door den prelaet Van den Eechoute en door d'heer Simon Schout deser stadt en ander gecomiteerde heeren der academie, wordende de goude madalie van den eersten prijs naer het leven geschonken aen den soon van sr. Pepers, steenhouwer deser stadt, woonende aen St.-Salvatorskercke.
Dezelve hem van den bisschop aengedaen - fol. 26 - wordende, den zelven Pepers hadt ook bekomen den eersten prijs van het gedagt, zijnde hetzelve, Christus die van Joannes in de Jordaene gedoopt wiert. Den eersten prijs der archidicture hadt bekomen den soon van sr. Cools, timmerman deser stadt. Van de tweede classe der archidicture hadt den eersten prijs den broeder van den voornoemden Cools, zoodat er twee primi in een huijs waeren. Van de derde classe der archidicture hadt den eersten prijs bekomen den soon van sr. Fevere, herbergier, woonende op de Mart. Van het gedagt der archidicture hadt den eersten prijs - fol. 27 - bekomen den soon van de weduwe Gillis, van Beernem van het Brugsche Vrije, benevens ook die van de antwoordt.
Den eersten prijs van het plaester hadt bekomen den soon van sr. Duvivier, cherurchin deser stadt. Den eersten prijs der groote koppen hadt bekomen den soon van d'heer Stockhove ende den eersten prijs der kleene koppen den soon van sr. Hannens, woonende aen het Boterhuijs. De prijsen met gewoonelijcke pligtigheijdt uijtgegeven zijnde wierden de primi met groote eere naer huijs beweegt, vooropgaende een - fol.
28 - cavelcaede van twintig jongelingen te peerde al gelijck gekleet, dan volgden sestien carossen waerin saeten de primi en d'heeren en meesters der academie, wordende alzoo ider op zijnen rang met groote eere thuijs beweegt. 's Avons wiert er binnen dese stadt op alle de gewesten waer de primi waeren woonende schoon geviert, veele waschligten, torsen en lanteerenen ontsteken wordende, ook op veele plaetsen veel lugtfijseijen afgeschoten wordende.
Generaele gebeden ingestelt tot hersteltenisse van zijne hoogheijdt prins Carel Alexander.
Op den 17 junij wiert in alle de kercken deser stadt gedaen een solemnele - fol. 29 - misse en in alle ander missen en loven algemeijne gebeden aengestelt ter oorsaeck dat alhier de maeren gekomen waeren dat zijne edele hoogheijdt prins Carel
Alexander, gouvernuer deser Nederlanden, etc., etc., doodelijck sieck was en dat hij
alreede alle de geregten van onse moeder de H. kercke ontfangen hadde, wordende dees gebeden aengestelt om den Almogenden Godt te bidden dat hij desen prins nog langer in het leven zoude gelieven te behouden.
Boever op het Brugsche Vrije geapparendert.
Op den 18 junij wiert sekeren man - fol. 30 - genaemt Boever, waervan in 't tweede deel fol. 310 en 320 nog gehandelt is, op het Brugsche Vrije ontrent de parochie van Gistel door de souverijns van het Vrije geapparendeert en ten zelven daege binnen dese stadt beweegt in egte van vangenisse ter oorsaeck dat hij op of ontrent de voornoemde parochie een diefte begaen hadde, maer alzoo hij gelijck in 't tweede deel aengewesen is, op een argelistige maniere van de militaire gedeserteert was, zoo wiert hij nog den zelven avont door d'heeren van - fol. 31 - van het Vrije overgelevert aen de militaire, wordende in het prison van het quartier aen de St.-Annereije, hetwelck vanonder in den kelder is gesteken, zullende volgens zijn vonnis den loon naer wercken ontfangen.
Jubil, van eene nonne in 't clooster der Peniten.
Op den 26 junij gaf in het clooster van de Penitenten in de Carmesstraete binnen Brugge, eene nonne haeren jubil, van vijftig jaer aldaer te zijn geprofest. 's Morgens ten tien uren onder het singen van eene schoone misse in 't musick, waernaer den te deum laudamus gesongen wiert. Hierover - fol. 32 - wiert er in de Carmesstraete en ander omliggende straeten in de dag schoon gepareert, de huijsen en straeten met sieraeten, wimpels en vlaggen behangen zijnde, 's avons geen minder vruegt betoont wordende, want er op de voornoemde plaetsen veel wasligten, pecktonnen en vruegdevieren ontsteken wierden.
Al het goedt van sr. Bassin aen d'agterpoorte van het konings comtoir verkogt.
Op den 21 junij en de twee ander volgende daegen wiert binnen dese stadt aen d'agterpoorte van Haere Majesteijts comtoir in de Spangjaertstraete, door eenen stadtsstockhouder verkogt al het muebel en - fol. 33 - kleergoedt van sr. Bassin, die nu circa twee jaeren op het voornoemde comtoir als onderontfanger van d'heer Fiocco geweest hadde, den welcken zoo men van eenider hoorde in de voornoemde twee jaeren, desen ontfanger en het comtoir meer als van tienduijsent guldens ontrooft hadde, zoo in het nemen van geldt als andersints, waerom hij eenige daegen hiervooren dees onregtveerdigheijdt ontdeckt zijnde door orders van den fiscal van Bruijssel 's morgens met zijne vrouwe ten vier uren par fouture uijt dese stadt vertrocken zijn zonder - fol. 34 - eenig geldt en met geen ander kleeren als die sij daegelijckx waeren draegende en hoe sij van hier vertrocken zijnde, gevaeren zijn en hoorde men van niemant de regte waerheijdt, want eenider hier seer verschillig was van sprekende, want sommige zeijden dat sij reets door d'handen de justitie gepasseert waeren en
ander zeijden wederom dat sij op hunne liber voeten waeren. Men hadde in langen tijdt binnen dese stadt dusdaenige venditie niet gesien, want er behalven een
uijtnemende getal van ander mans- en vrouwekleeren verkogt wierden, sestig roben, jacken en rocken, zoo kostelijck - fol. 35 - gemackt zijnde dat er differente der zelve tot twintig pondt groote verkogt wierden. Alle de muebels waeren naer advenante niet minder kostelijck, want er ten minsten voor veertienhondert gulden zilver verkogt wiert en meer ander kostelijcke goederen. Ook hoorde men als de onregtveerdigheijdt van den voornoemden Bassin nog voorder gegaen hadde ende dat hij reede duijsent Fransche kroonen in Vranckerijck op rente gegeven hadde, hetwelck ook door de Majesteijt gelost wiert.
Ordonantie uijtgegeven wegens de vrije schoolmeesters.
- fol. 36 - Op den 25 junij wiert door bevel van d'heeren van het collegie deser stadt Brugge bij allegebode en plakaete aengekondigt als op de klagten gedaen door de vrije schoolmeesters deser stadt als dat ter deser tijdt sig veele persoonen waeren bemoeijende met het leeren der kinderen, zonder eenige de minste vrijdom te besitten en zonder zelfs bijnaer geene wetenschap te hebben, tot groodt en merckelijck naedeel der voornoemde schoolmeesters en -meestressen, waerom op de requeste der geseijde schoolmeesters deser stadt vertoont, door de gemelde heeren verboden wiert van in 't toekomende, wie - fol. 37 - het zoude mogen wesen, niemant geen kinderen meer te mogen leeren, tensij eerst en alvooren vrij te zijn onder de geseijde schoolmeesters en naer hun behoorlijck examen gedaen te hebben, nog ook dat in geene publicke plaetsen deser stadt niemant meer en vermogt eenige scholen op te regten tenzij vrij zijnde als vooren, voorts dat in de Backerscapelle de broeders van liefde zoo genaemt niemant anders meer en vermogten te leeren als de kinderen die van den disch waeren treckende, dit alles wiert verboden - fol. 38 - op de boete van vijftig pondt parasijse die dies contrarie zouden doen(1).
Eenen man van Wardamme sterft seer ongeluckiglijck in de vangenisse.
Op den 26 junij hoorde men hoedat eenen man van Wardamme buijten Brugge seer ongeluckiglijck in de vangenisse deser stadt gestorven was, want alzoo desen man grootelijckx verdagt was van op den 28 meij deses jaers, gelijck fol. 23 aengeteeckent is dees diefte begaen te hebben, zoo wiert hij geapparendeert zijnde ende het fait niet willende kennen tot drijmael gestelt op de torture waerop hij door de overgroote pijnen het fait bekende, maer - fol. 39 - daeraf zijnde wederom alles ontkende, als hij nu de derde mael daerop gestelt was, is hij naer circa een half ure daerop geseten te hebben magteloos van zijn zelven gevallen, wordende terstont beweegt naer de gevangenisse, alwaer hij terstont met alle de geregten der H. kercke geadministreert wiert en naer ontrent nog vierentwintig uren geleeft te hebben zijnen geest met groote pijne en smerte gegeven heeft, alzoo stervende zonder oijt zijn fait van de torture zijnde te bekennen, wordende ook - fol. 40 - des anderdaegs naer gewoonte in de kercke van St.-Donaes 's avons begraeven.
Veele aengeslegen goederen op het comtoir van Haere Majesteijt verkogt.
Op den 3 julij wierden op het comtoir van Haere Majesteijt verkogt veel aengeslegen en afgenomen goederen, bestaende meest in paene en fioselle linten, gleijerswerck en agt heele stucken sijdegaese en verscheijde ander goederen en alzoo altijdt de gewoonte geweest hadde dat dusdaenige goederen boven op het comtoir door eenen heer van hetzelve verkogt wierden met contant geldt, zoo wiert dees gewoonte dese reijse verandert en de goederen - fol. 41 - wierden door eenen ordinairen stockhouder deser stadt op de gewoonelijcke stocksconditien aen d'agterpoorte van het voornoemde comtoir verkogt, zullende dit nu volgens het zeggen altijdt zoo blijven continueren.
Eenen man voor het landthuijs van den Vrijen gegeesselt.
Op den 8 julij wiert binnen dese stadt Brugge eenen man van ontrent 60 jaeren voor het landthuijs van den Vrijen door den scherpregter met roeden gegeesselt ter oorsaecke dat hij nu eenigen tijdt geleden met dezelve complicen die ook op den vierden maerte deses jaers, - fol. 42 - gelijck fol. primo aengeteeckent is, geregt zijn veele dieverien en onregtveerdigheijden begaen hadde, zoo op als ontrent de parochie van Ligtervelde, waerom hij ontfing 160 slaegen en gecondemneert was voor den tijdt van twalf naereenvolgende jaeren te moeten gecolqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs binnen de stadt Gent.
Een placaet uijtgegeven nopende den ambagte der vrije vischvercoopers.
Op den 13 julij wiert bij allegebode, placaete en trommelinge door bevel van d'heeren van het collegie deser stadt aengekondigt ende vernieuwt - fol. 43 - een placaet hetgeen over eenige jaeren wederom aenkondigt was, verbiedende door hetzelve eenider wie het zoude mogen wesen niet vrij zijnde onder den ambagte van de vischverkopers, van eenige visch op de mart of langs de straeten te verkoopen op de boete van twintig pondt parasijse en verbuerte van den visch, ook dat niemant gelijck het tot nog toe geweest hadde, meer vrij en zoude wesen van de boete met te gaen in een borgershuijs, maer daeraf prueven zijnde, jubject aen de - fol. 44 - boete zoude wesen, ook dat er op geen ander plaetsen tenzij op de Mart meer en vermogt eenigen visch verkogt te worden en dat alle den visch die van Blanckenberge zoude komen of van ander plaetsen moest door de regte straete gevoert worden tot op de Mart, alles op boete als vooren(2).
Prins Carel Alexander overleden.
Op den 16 julij wiert op alle de predicstoelen deser stadt afgelesen als dat zijne edele hoogheijdt Carolus Alexander, hertog van Lorreijnen, gouvernuer generael van de Oostenrijcksche Nederlanden, - fol. 45 - grootmeester van het Duijts order, broeder van den overleden keijser, die geboren was op den 12 december 1712, het tijdelijck verwisselt hadde met het eeuwig in het agtensestigste jaer zijns ouderdom, binnen Weenen in het paleijs van onse genaedige zouvereijne Maria-Thresia, koninginne
van Hungarien, etc., in welcke hoogstadt hij ook begraeven is. Wordende eenider aensogt om de ziele van desen doorlugtigen prince in hunne gebeden aendagtig te wesen.
Vier zoldaeten loopen door de wissen en eenen die moet door den kop geschoten worden verkrijgt zijn remis.
Op den 17 julij waeren vier soldaeten der militaire die over eenige daegen - fol. 46 - met een complot hadden willen deserteren, veroordeelt om door de wissen te loopen, moetende twee van dezelve vier mael ende twee ander ses mael door drijhondert loopen, welcke straffe ook ten zelven daege langs de veste tusschen de Cruijspoorte en Poermolen geexecuteert wiert.
(18 julij 1780)
Des anderendaegs, zijnde den 18 julij, was den complotmaecker veroordeelt om door den kop doodt geschoten te worden, waerom hij 's morgens tusschen seven en agt uren, tusschen de heele wagt met den veltpater nevens hem naer de Vrijdagmert om zijne straffe t'ontfangen - fol. 47 - geleijt wiert, alwaer gekomen zijnde, de
gewoonelijcke krijgspligten eer men iemant ter doodt brengt gepleegt wierden, hetwelck gedaen zijnde, hij van den veltpater de generaele absolutie ontfing, wordende nedergeknielt, zijnde verblint om doodt geschoten te worden, tot zooverre dat men alreede met de geweeren voor zijn aensigt stont om te schieten, wanneer buijten verwagtinge van eenider pardon geropen wiert waerover desen zoldaet zoodaenig verschrickt en verblijt was dat hij wel twee voeten hoog van d'aerde opsprong, zelfs den doeck van zijn aensigt afwerpende, wordende ook - fol. 48 - terstont op de Vrijdagmert door de cherurgins van de militaire bloedt gelaeten en daernaer tusschen eenige soldaeten met zijnen eijgen oom die terstont bij hem was, weggeleijt. De menigte van volck die om zulcks te sien op de Vrijdagmert vergaedert was, is bijnaer niet zeggelijck en alzoo de Vrijdagmert totdat hij geschoten zoude geweest hebben, door zoldaeten afgeset was, zoo wiert eenider zoo haest er pardon geropen wiert daerop gelaeten, zijnde eenider zoo verblijt al of het hunnen eijgen broeder zoude geweest hebben, welcke toejeuginge en bijeentroppelinge van volck zoo groot was, dat - fol. 49 - den patient door de regte straeten niet naer huijs en konde geleijt worden, want sij de menschen geen meester en waeren, maer al de kleijne straetjens langs de Meers naer de poormolen geleijt wiert. Desen zoldaet was circa tweeentwintig jaeren oudt ende geboortig van Dixmude, zoo men zeijde van rijcke ouders, zijne moeder nog in 't leven zijnde, die hier ook ter deser oorsaeck binnen dese stadt gekomen was en seer veel met zijnen oom zoo door geldt als schoon spreken voor hem gedaen hadde, want men zeijde - fol. 50 - dat hij niet alleen vrij van de doodt gekogt was, maer zelfs vrij gekogt was om hiernaer niet meer de Majesteijt te moeten dienen.
Rouwklagt over de doodt van den prins hertog Carel Alexander.
Rouwklagt over de doodt van zijne koninglijcke hoogheijdt den hertog Carel Alexander van Lorreijnen en Baar, grootmeester van het Duijts order, generael veltmarechal der legers van het H.-Rooms Rijck ende van degene van Haere Majesteijt de Keijserinne-Koninginne, colonel van twee regimenten voetvolck,
lutinant-gouvernuer en capiteijn-generael der Oostenrijcksche Nederlanden, etc., etc., overleden den 4 julij 1780 in het 68ste jaer zijns ouderdoms. Op den 20 julij zijnde desen digt binnen dese stadt Brugge te bekomen:
- fol. 51 - Pallida mors cequo pulsat pede pauperum fabernas, begamque turres ...
horat.
Weent Nederlanders, weent, zwaer zijn Uw ongelucken, de vreetheijt doet den hals aen d'ongenaede bukken;
de daegen van verdriet die domp'len op ons uijt, ik sie dat de spelonck, 't afgrijz'lijk spook ontsluijt, daer is geen Daniël geworpen in de kuijlen, waerin de leeuwen zijn, die van den honger huijlen, die hunnen tant gescherpt in 't schuijm van rasernij, nog spaeren desen tijdt en laeten 't leven vrij.
Is Samson dan vandaeg zijn kragten al ontnomen en zonder hoop dat hij zal uijt de boeijen komen?
Of is het Salamon, die van zijn wijsheijdstroon moet in de nagtspelonck gaen nemen zijne woon?
- fol. 52 -
Neen, 't is de schrickgoddin, die vol van grouwsaemheden den dierbaer levensdraet, des prins heeft afgesneden;
sij dreijgt den ondergang van als men is gebaert;
z'is onverbiddelijck; sij prins nog koning spaert.
Ziet, sij heeft ons gerooft den prins der Nederlanden, en hem gevangen hout, onbrekelijck zijn de banden.
Komt, Israël, uijt Uw graf, beweent geen Samuel, stort hier U klagten uijt, daer is veel meer gequel.
Ik voele van 't t'aensien, de koude zidderingen die mij in schroom en vrees door al de leden dringen.
Den tempel is in rouw, het volck in traenenklagt, de zon in overwolckt, 't is eenen droeven dag.
Oudt, jong en kinderen, het is al in bewegen, het sandt wordt nu bevogt door eenen traenenregen.
Jae het teer suijgelinck, met zijne moeder schreijt, schoon het geen kennis heeft, het voelt dog dat men leijd.
- fol. 53 -
O, wijdberoemde stadt! Befaemde Bruijsselingen, laet nu den bitteren vloet uijt Uw fonteijnen springen.
Legt nu het toijsch af, 't blijlaechende gewaet betaemt vandage niet, zoo droef bekreten staet.
Trect van Uw bergen af, gaet sugten in de daelen, den echo van U klagt, zal ons U pijn verhaelen;
den gulden tijdt is uijt, U vruegt is neergeruckt, het bloemgewas dat is U bergen afgepluckt.
Dat nu den herder leijt, daerop zijn teere lamm'ren en dat sij rondt de stadt, ons ongeluck bejammeren, schoon daer geen gras meer is, nogmals bedonde kruijt, want door het ziltgetraen, 't soet vogt dat is er uijt.
U prins is neergeruckt, beweent hem onderdaenen, 't is geenen dag van vruegt, maer eenen dag van traenen.
Daer kan geen blij gedagt, meer in de ziel ontstaen, ag waeren wij met hem ook in het graf gegaen!
- fol. 54 -
Vaert wel nu al ons vruegt, 't geluck van onse daegen,
laet nu de hoven al, ons bitterheijt beklaegen;
't schijnt dat den hemel is vergramt, op ons gestoort dat men niet als gesugt en bitterheijdt en hoort.
Geen hoop en streelt er meer, het herte nog de sinnen;
't is nu een schauduwe, wat kan men anders minnen?
O, Godt! U staele wet, wie kan se overtreen?
Maer hoe en zijn bij U zijn daegen niet verbeen?
Hoe zijt gij niet beweegt, als vloeijde van ons lippen spaert hem, genaedig heer, behout hem van de klippen;
ontwaepent dog de doodt en neemt haer schigten af;
spaert hem, of kan 't niet zijn, legt ons dan in het graf.
Bedaert ... waer vaer ik heen? Het is op wanhoops stroomen;
ik maetige de reen, ik sprong daeruijt de toomen.
De strenge wet van Godt, wie kan se tegenstaen, al wat hij heeft beschickt dat heeft zijn reden aen.
- fol. 55 -
Dog ik en kan mijn leet, niet in het hert opkroppen 't verdriet doorbreeckt het al, om troost nog op te kloppen.
Den hemel laet mij toe, uijt insigt van de reen, dat ik mijn klagten stort, mijn traenen en gebeen.
O vreede libittin is dit ons hert aenraeken!
Hout op of wilt den kuijl van 't graf nog ruijmer maeken, door droefheijt moort gij ons, gij maekt ons ook den buijt, 't schijnt dat gij onse ziel, al drijft het lichaem uijt.
Komt leijt ons naer de zee, begraeft ons in de baeren, wilt gij 't doorlugtig huijs van Oostenrijck niet spaeren waer boven dat den heer, den arend vliegen doet, tot teecken dat dit huijs altijdt moet zijn behoet.
Hoe hebt gij dan benijt zijn beste levensdaegen, dat gij hem naer het graf tot Uwen roof wilt draegen en kond gij niet meer sien zijn weldaen, deugt en lof, zijn sorg voor 't Nederlandt, het welvaert van het hof?
- fol. 56 -
Hoe kont gij niet meer sien, den leijsman onser steden, het nut bestier des rijcks, het voorbeelt van de seden?
Hoe kont gij niet meer sien, de reijn eendragtigheijdt die aen den waeren Godt is suijver toegewijdt?
En kont gij niet meer sien den troost der arme lieden, den raedtsman voor het regt, het nuttig hofsgebieden?
En kont gij niet meer sien, dat men in vruegde leeft dat ons den hemel zelfs, zoo vast gebonden heeft?
Maer vreede libittin, waerom zoo haest aenranden, dien prins zoo wijs en goet, zoo nuttig aen ons landen?
Waerom hebt gij geruckt de liefde van elckeen?
Waerom brengt gij ons al in jammer en geween?
En was er dan geen aes, nog buijt genoeg te vinden dat gij al onsse vruegt wilt tot U kuijl verslinden?
Waerom door ons gebeen den dag niet uijtgestelt?
Leet Uwen honger dan sch(e)rpraesende gewelt?
- fol. 57 -
Vondt gij geen volck genoeg gedompelt in de sonden, onnuttig aen het landt? Waerom die niet verslonden?
Vondt gij geen doorenen genoeg en distelkruijt?
Waerom ruckt gij het hof de kostbaer vrugten uijt?
Waerom moest gij aldaer gaen Uwe pijlen schieten, waerom moest gij den prins den eersten gaen vernieten?
Hadt gij geen roof genoeg dan onder het gemeijn?
Moest den genaedigen de proeij van vreetheijdt zijn?
Wanneer hij in den strijt was tegen U gekomen,
waerom hem desen tijdt, het leven niet genomen?
Als hij voor 't vaderlandt sig stelde in gevaer,
waert gij misschien in slaep of was zijn kragt te swaer?
Het is te laet beklaegt, het is te laet verweten, maer waerom dees tijdt mijn vlees niet afgeëten?
Dan hadt ik niet beklaegt den dag van mijn gebort, hadt hij mij dog voor hem maer in het graf gestort!
- fol. 58 -
Ziet de verganklijkheijdt van onse levensdaegen besiet daer wij den roem zomwijl zoo hoog opdraegen.
Wat is prins Carel nu? Men zegt hij is geweest.
Misschien men desen dag nog 't zelve van U leest.
Gij wijse van de aerd, die alles wilt beschicken, wat baet U wijsheijdtskragt op dese oogenblicken?
Gij die gebieden wilt aen sterre, zon en maen, wanneer de doodt U roept, gij moet zijn onderdaen.
Gij die bestrijden wilt des waerheijdts suijver wetten, hier kont gij geenen berg nog dijken tegen setten.
Spot, haet en tegenwil, 't is al verloren strijt, de sonde vreest de straf, de deugt haer hoop verblijt.
Den prins die al den tijdt besteet heeft van zijn leven, om 't voorbeelt van de deugt met herte en mond te geven.
Brengt 't laeste voorbeelt aen O princen, edeldom, draegt op geen wapens meer, maer hier op Uwen rom.
- fol. 59 -
Hij vroeg verlost van schult op 't laeste van zijn daegen, van al dat aen de deugt zou konnen oijt mishaegen.
Hij doet zijn huijsgesin vergaederen bij hem, en spreeckt hun aldus aen met een bedrofde stem:
‘heb ik U iet misdaen ten tijde van mijn leven, wilt mij ellendigen het misdaedt dog vergeven, heb ik U iet misdaen, vergeeft het desen tijdt, eer mij den regter stoel draegt tot de eeuwigheijdt’.
Komt hier, hoogmoedigen, aensiet de nedrigheden, dit voorbeelt van de deugt verwondert alle steden, die tegen Godt en wet leeft naer Uw zinlijkheen, hoort en vernedert U door dees bezielde reen.
Rijck hoogen edeldom, beroemde van de steden, die haest gedompelt wordt en roemt op ijdelheden.
Hoe hooger is U staet, hoe schromelijcker nagt, wanneer dat gij misbruickt de U gegeven magt.
- fol. 60 -
Hij heeft voordat de doodt zijn oogen hadt gebroken, in diepe nedrigheijt dees woorden uijtgesproken, die ik met groote smert en droefheijdt U ontsluijt, als ik nog overweeg hoedat hij die bragt uijt.
Hij zegt: ‘ik zal mijn bedt, paleijs en alles derven, laet mij als aerdeling op de bloote aerde sterven, een koning, prins of slaef van als men is een lijk, daer is geen onderscheijt, wij zijn dan even rijck’.
Sij leggen hem van 't bedt op d'harde nackte gronden en sien in veel getraen dees bang genepen stonden.
Zijn aderslag verloopt, de doodt hem naerder drijft, hij vraegt die voelt zijn pols ofdat die agter blijft.
Hij zegt: ‘vermaent mij dog (terwijl hij is in 't strijden), vermaent mij d'oogenblick, 'k voel ik moet haest scheijden, den medecijn houd hem oplettend bij de handt,
terwijl op hem de doodt haer scherpe kragt uijtspant.
- fol. 61 -
Gelijck hij voelt den tijdt, heeft hij tot hem gesproken en seffens zijnen mondt en oogen zijn gebroken.
‘Zijn hoogheijdt’, zegt hij hem, ‘ik voel U pols niet meer’, hij seffens hem beveelt in d'handen van den Heer.
Men zegt: ‘hij is geweest’, want weent nu onderdaenen, de sugten opgekropt, die breken uijt in traenen.
Elck heeft de doodtverf aen, het herte dat versmelt, O doodt, O vreede doodt, hoe scherp is U gewelt.
Als David Saul spaert, die uijt was op zijn leven, waerom geen oogenblick aen hem vertoef gegeven.
Gij weet wij hebben meer als Ezechi geschreijt, waerom dan niet verlangt, ook zijnen levensteijt?
Was Carel niet een prins, den roem van zijne staeten, O vreede schrickgoddin, waerom dien heldt verlaeten?
Dien vrient van 't vaderlandt vol van menschlieventheijd, is reets in 't duijster graf voor eeuwig neergeleijt.
- fol. 62 -
Hij die tevooren was als van de aerdsche goden, vervlogen is zijn kragt, zijn wetten en geboden.
O doodt, o vreede doodt! Het is een droeve reijs, als gij verhuijsen doet naer 't graf uijt een paleijs.
O vreeselijcken kuijl, o schromelijcke nagten, gij doet mij grijselen en sidderen in gedagten.
Geen kragt van Hercules, nog geenen Annibal van als wij zijn gebaert, wij naederen den val.
Ons oogen die zijn al van traenen opgeswollen die door den overvloet op onse wangen rollen.
Den bloos is afgeteert, hij nu niet meer en speelt, besiet hoe Libittin de frissche schoonheijdt steelt.
Verstorven is zijn mondt, zijn oogen toegevrongen, nu is hij magteloos, 't gewelt heeft hem besprongen.
Hier baet geen stal of loot, nog geenen wapenknegt, wanneer doodt ons nackt, verloren is 't gevegt.
- fol. 63 -
Hier baet geen tegenstrijt, de kragten moeten breken, zoo haest die 't al gebiedt, 't vonnis uijt zal spreken.
Hoe sterken wint het zij, hij ruckt den wortel uijt, wanneer de noortsche poort haer fel orkaen ontsluijt.
Ag, als men 't wel bepeijst, den schroom wordt ingedreven, de vrees het hert beroert tot sidderen en beven.
Hij die tevooren was, gesogt in het genugt, wordt nu in zijn ellend' verlaeten en gevlugt.
Men is wel eer in vruegt en min bij hem gekomen, maer nu is het in druck, in angst, in vrees en schromen.
Men siddert als men siet het uijtgestrekte romp, dat haest verkeeren zal in eenen aerde klomp.
Nu is den waeren prins in de spelonck geloken, in een langduer'gen nagt, waer niet wordt uijtgebroken.
Tenzij den regter doet de graeven opengaen en in het algemeijn de doode op doet staen.
- fol. 64 -
Wat is ons standigheijdt? Wat is de bloem van 't leven, die 's morgens staet in bloeij en 's avons zal begeven?
De doodt wanneer sij komt met de gesontheijd lacht, sij komt somwijl in vruegt, als men haer minst verwagt.
Zoo slijt ons levenstijdt, in hoop en vrees daerneven, zomwijl ons d'hoop bedriegt, wij scheijden uijt het leven.
Hij die tevooren was zoo edel en zoo rijck, is tot ons ongeluck een neergeslaegen lijck.
