Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1798
Jozef van Walleghem
Editie Ronald Engelrelst en Noël Geirnaert
bron
Jozef van Walleghem, Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1798 (eds. Ronald Engelrelst en Noël Geirnaert). [Niet eerder verschenen], 2016
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/wall076merc12_01/colofon.php
© 2016 dbnl / Ronald Engelrelst / Noël Geirnaert
Merckenweerdigste voorvallen 1798
Begin van 't jaer ons heeren Jesu Chisti 1798.
Jaerschrift.
tUssChen 's onDergang Van onse geheeLe h. reLIgIe VoorWaer, begInt hIer aLs nU 't eenDUIJst seVenhonDert en agtentnegentIgste Iaer.
[Januari]
(1 januarij 1798()
- fol. 1 - Op den 1 januarij 1798 zijnde Nieuwjaerdag, op welke men voorheen van daegs tevooren en heden 's morgens en door den dag op het carilion hoorde spelen, is heden alles teenemael onderbleven, zoo alsof het geen Nieuwjaerdag en waeren, zoodat men nu klaer siet dat alleen maer meer de Fransche decadi- en feestdaegen meer zullen geviert worden. Ondertusschen is den ongeluckigen toestant der kerken nog altijdt dezelve, behalvens alleen dat op heden in de parochiale kercken van St.-Jacobs en Gillis, ten koste van de confraters van de confrerijen van den H. naem Jesus, geduerende den tijdt van de hooftmisse en loven op de doxalen in 't musik gespeelt en gesongen is, even alsof er door den priester den goddelijcken dienst gedaen waere, welke men nogtans ook vreest te zullen verboden worden. 397 gaset van 1 januarij 1798.
(4 januarij 1798)
Op den 4 januarij was men 's morgens om negen uren als van eenen blixemslag getroffen op het zien intrekken langs vier wijken der stadt in verscheijde zoo laekensnijders- als mercenierswinckels van een gewaepende magt soldaeten verselt door municipale bediende en schaedebeletters tot het afhaelen van d'Engelsche manufacturen en goederen die er gevonden worden, dewelke heden in menigte vertransporteert zijn naer het voorheen koningscomtoir, om daer te blijven geexposeert tot den vrede met d'Engelsche of zoo ander zeggen van in bons betaelt te worden.
398 gaset van 4 januarij, etc.
(5 januarij 1798)
- fol. 2 - Op den 5 januarij 1798 is bij orders van de centrale administratie van het departement der Leije bij hallegebode van 't stadthuijs de volgende proclamatie nopens het vieren van het feest van vrede afgekondigt. Voorstel van de feeste van de vereeninge en de vrede die geviert zal worden tot Brugge den 30 nivose 6 jaer.
De cetraele administratie van het departement der Leije. Naer gehoort te hebben het
rapport haer gedaen door den bureau van gemeene leeringe. En den commissaris van
de uijtwerkende magt besluijt hetgone volgt: I. arikel. Daer zal den 30 nivose
naestkomende eene feest geviert worden ter gedagtenisse van den vrede en de
vereeninge van het gewesen Belgisch landt aen de Fransche republijke. II. Dese
feeste zal tot Brugge, als hoofdstadt van het departement geviert worden, maer zij is nogtans gemeene voor alle die hetzelve bewoonen. III. De municipale administratien van de cantons zullen hunnen president, een ander van hunne members en den commissaris van de uijtwerkende magt afsenden om dese feeste bij te woonen. De vrederegters worden insgelijks genoot van daerin tegenwoordig te zijn, idereen moet met het cieraed eijgen aen zijne plaetse bekleet zijn. IV. De hoogere publicke bedieningen die in de hoofdplaets zefs vergaederen worden ingelijks aengenoodigt om de feeste te helpen vieren. Hunne geemploijeerde zullen zig daer ook laeten bevinden, draegende eenen drijcaleurigen strek op den linker arm. V. De professeurs van de publijke scholen worden genoot van daer tegenwoordig te zijn met hunne leerlingen. VI. De verdedigers van het vaderland gekwest al vegtende voor de vrijheijd, zullen eene besondere en verheven plaets aldaer hebben. VII. Daer zullen oeffeningspelen geviert worden, te weten: het loopen te voet, het schieten met den handboog, schermen en het spelen met den sabel of espadon. Het loopen te voet: ider canton en zal maer mogen twee loopers senden om te voet te loopen voor den prijs van dese speeloeffeningen. De loopers om aenveert te worden tot dese
speeloeffeninge, moeten gekleet zijn op de volgende maniere. Witte veste en broek, eenen drij nationale caleurige sluijer, rondden hoed van vooren opgedaen en beset met gelijcke caleurige pluijmen. Daer zullen twee prijsen zijn voor het loopen, den eersten bestaet in eene goude horlogie en den tweeden in eene zilvere. - fol. 3 - Den Handboog: de cantons zullen volgen de schikkingen van het besluijt van den 17 frimaire in het kiesen van de schieters. De twalf borgers gekosen ingevolgen den geseijden arrett,, moeten voorsien zijn van bogen en pijlen. Zij zullen ronde hoeden verciert met linten in drij nationaele caleuren aen hebben, zij zullen op eene besondere maniere gekleet zijn, waerover zij onder hun zullen overeenkomen. Het canton van Brugge zal 24 boogschieters zenden om de grootheijd zijner bevolkinge. Daerin alleenelijk is er verandert aen het besluijt van den 17 deser maendt. Daer zijn drij eerste prijsen voor de beste schieters. Den eersten is eene zilver caffekanne, den tweeden en den derden eene goude horlogie. Ider volgel of gaeij zal van 30 Fransche livres zijn. Het schermen: alle burgers buijten de militairen, die willen mededoen in het schermen, moeten vier daegen tevooren hun op het secretariat van Brugge laeten opschrijven. Daer zijn twee prijsen voor het schermen, die zullen zijn twee schoone degens. Speeloeffeningen van den sabel of espadon: dezelve schikkingen hebben plaetse voor den sabel- of espadonsoeffeningen. Daer zullen insgelijks twee prijsen voor dese oeffeninge zijn, te weten twee schoone sabels. VIII. Daer zal eenen prijs van eere zijn voor de contons wiens gevolg en inkomst de schoonste zal zijn. Desen prijs zal eene zilvere madalie zijn, die bewaert zal worden op het gemeijntehuijs.
Eenen garde-champetre of messagier, het vaendel van het canton draegende, zal vooren uijtkomen, opleijdende het gevolg, die moet bestaen uijt de gedeputeerde, den rechter van vrede en de twalf schieters. IX. De prijsen hiervooren vermelt moeten alle van Fransche fabrijken zijn. X. De presidenten van de opperste bedieningen en den militairen oversten van de stadt Brugge zullen regters zijn over de
speeloeffeningen. Zij mogen daerbij nemen die zij begeeren. XI. Daer zal eene viering
's avons door gansche 't gemeente van Brugge zijn. XII. Den dag zal eijndigen met
eene broederlijkke maltijdt, die de gedeputeerde der cantons administratien, de
vrederegters, de members van de hooge bedieningen, de militaire oversten, de
winnaers in de verscheijde speeloeffeningen, de verdedigers van het vaderland,
gekwest al vegtende voor de vrijheijd, zullen bijwoonen. Men zal ten dien opsichte
kaerten verleenen om in te gaen. XIII. Naer het avondmael zal er in de commedieplaets eenen bal gegeven worden.
- fol. 4 - XIV. Daer zullen raffraichissementen in de kwartieren gegeven worden voor de militairen die het garnisoen uijtmaeken.
XV. De schietinge zal des anderendaegs nog gedueren, de prijsen zullen uijtgedeelt worden, een vuerwerk, eene illuminatie en eene vertooninge gratis in de commedie, zal den dag eijndigen. XVI. Voorders de administratie besluijt over het order en de marche van de ceremonien, zoo als volgt. De trompetten zullen blaesen daegs tevooren 's avons ten 6 uren op de besonderste markten en plaetsen, alsook op de levendigste straeten der stadt; het carilion of beijard zal van seven tot agt uren spelen en ten zelven tijde zal het canon der stadt van tijd tot tijd gelosbrant worden. 's Anderdaegs ten agt uren eene salvo van alle de canons zal de feeste aenkondigen; de trompetten en de trommels zullen het teeken van bijeenkomste slaen van alle degone die moeten de feeste bijwoonen. Dese vergaederinge zal op de Vrijdagmarkt geschieden. Ten negen uren precis zal het cortege haere marche openen in 't volgende order. Een corps canoniers met twee veltstukken. Een piquet peerdevolk met trompetten van vooren zal den gang openen. De trommels van het garnisoen en eene compagnie voetvolk zullen daerop volgen. De geemploijeerde van de civile en militaire administratien, verciert met eenen drijcaleurigen strek op den linken arm. De professeurs en leeringen van de publijke schoolen. Eene musike. Alle de borgers benaemt voor de
speeloeffeninge van het loopen, als hiervooren geseijt is. De gedeputeerde en de vrederegters van de cantons in order van den ABC voor dewelke iders respectiven vaendel en de twalf gekosen borgers die gaen schieten met den boog zullen
voorengaen. De groep bestaende uijt het canton van Brugge zal het cortege of gevolg opsluijten. Eenen triomphewaegen naer de maniere der aloude, voor den welken trompetten en timbaelen zullen voorgaen zal den vrede beteekenen, die aen Vrankrijk de negen vereenigde departementen verleent en op den welken ook vier verdedigers van het vaderland, gekwest al vegtende voor de vrijheijd, zullen geset worden, gekroont zijnde met laulieren; rond de waegen zullen de tonneelkonstenaeren zijn met groepen van kinderen, draegende zinsprueken en opschriften strekkende tot de feeste. Den omgang zal gesloten worden door een corps van voet- en peerdevolk.
Het cortege zal naer de groote Mart komen al de Steenstraete, van daer - fol. 5 - al de Breijdelstraete naer den Burg, alwaer het zal opengaen om plaets te maeken voor de militaire oversten, commandanten van de plaetse, ontfanger en betaelder van het departement, den directeur en aengestelde van het enregistrement, den bewaerder der hijpoteken, de correctionale, civile en crimineele regtsbanken en de centraele administratie. Voor dese groep zal er eene militaire musicke gaen en in het midden zal de constitutie en de artikels van het vredetractaet met den keijser gedraegen worden. Het cortege alzoo gecompletteert zijnde, zal de Hoogstraete ingaen en zal zig begeven naer de kercke van St.-Walburge, aldaer plaets nemende volgens order die gestelt zal zijn, de members van de eerste militaire en civiele bedieningen zullen zig in het diepste van het gebouw plaetsen op stoelen daertoe beschikt. Men zal het vredetractaet gemakt tusschen de Fransche republijke en den keijser aflesen, daernaer zal den president van het departement een aenspraek strekkende tot de feest opzeggen.
De tonneelconstenaeren zullen eenen lofsang aen den vrede zingen. Straks daernaer
zal er een geschut van musketten afgeschoten worden, waerop het canon van de Mart
zal beantwoorden, men zal zingen ‘le chant du depart’ (den sang der optogt) en het
cortege zal in hetzelve order uijtgaen gelijk het gekomen was. Het zal naer de
St.-Jansplaets komen, al de St.-Jansstraete, nederdaelende naer de Vlaminkstraete
tot op de groote Mart, alwaer gekomen zijnde, men zal zingen ‘l'hijmne de marseillais’
(het gesang van ‘allons enfants, etc.’). Het cortege zal wegtrekken rond den boom van vrijheijd en zal wederkeeren naer de Vrijdagmart al de Steenstraete en zal hem plaetsen in den omtrek daertoe bestemt. De opperste bedieningen zullen zig plaetsen op eenen verheven voetbank daertoe bestemt, die daertoe opgeregt zal worden. De prijsen voor de winnaers zullen op eene taefel liggen. Den president zal aenkondigen dat de speeloeffeningen gaen beginnen. Zij zullen geopent worden met militaire oeffeningen die, het garnisoen zal doen onder het gerugt van het musketgeschot. De loopers zullen dan in de loopbaen komen om te strijden. Zij zullen bij troppen loopen, die dewelke eerst in ider pelotton het wit zullen geraekt hebben, beginnen dan om te strijden om de prijsen. De speeloeffening van het loopen geeijndigt zijnde, die van het schermen en van den sabel of espadon zullen beginnen. Naer de verscheijde speeloeffeningen zullen de trompetten blaesen, den president zal den naem der winnaers verklaeren, hij zal hun met - fol. 6 - eene kroon van eijken takken begiftigen en met de prijsen die zij bekomen hebben. Straks daernaer zal de musicke patrioticque liedekens spelen en daernaer een geschot van artillerie afgaen, waerop het canon der stadt zal beantwoorden. De winnaers zullen zig alsdan in groepen versamelen, gaende voor die in de opperbedieningen zijn. Het cortege zal zig in marche stellen
wegtrekkende langs de Noordsandstraete en Geltmuntstraete, Eijermart, groote Mart, Vlamingstraete, Academiestraete, Woensdagmart, Gendhofstraete tot naer het hof waer de handbogisten van Brugge nu nog schieten en bekent onder den naem van het gewesen gildenhof van St.-Sebastiaen; daer zal het schieten beginnen. De naemen van de cantons zullen in een vase geleijt zijn en de schutters zullen op rang komen gelijk het lot zal vastgestelt hebben. Dese speeloeffeninge zal eijndigen precis met den vier uren en half, om 's anderdaegs ten thien uren 's morgens te hernemen indien alle de prijsen niet en zouden afgeschoten zijn. Het cortege zal daernaer langs den zelven weg wederkeeren tot agter de gewesen Carmes, zal de Stuijfzandstraete inslaen, gaende door de Roostraete tot de Langestraete, de brugge van de gewesen
Predikheeren overgaen tot aen de Nipomucenusbrugge, de Wollestraete en het Breijdelstraetje tot op den Burg alwaer het zig zal uijteenscheijden. Alle de burgers van Brugge worden genoot om de feeste te helpen vieren, met hunne huijsen te vercieren met de drij nationaele caleurige vaendels. De verdedigers van het vaderland, gekwest al vegtende voor de vrijheijd en de winnaers in de speeloeffeningen zullen in de commedie, die des anderdaegs zal gegeven worden, besondere plaetsen besitten.
De eerste logien en het parquet zullen bewaert worden voor de deputatien van de contons en de militaire en publijke bedienaers, men zal hun kaerten van ingang geven.
De municipale administratie van het canton van Brugge is belast met het onderhouden van de goede ruste ten tijde van het vuerwerk en opdat er eene plaetse zoude zijn waer alleenelijk mogen inkomen alle de geteekende voor hetzelve, de members van de publijke bedieningen en de deputatien van de contons. Zij zal ook besorgt zijn opdat de illuminatie geheel compleet en wel gedaen worden door gansch de stadt. 's Avons ten negen uren zal er een geschot zijn van alle de artillerie. De Centraele administratie belast haeren commissaris van haeren derden bureau, tweede verdeelinge met den uijtvoer deser te besorgen en bemagtigt hem, om aen te nemen als
commissaris tot het beschikken deser feeste alle de burgers die hij noodig oordeelt.
- fol. 7 - Gedaen in de vergaederinge van het departement tot Brugge, den 26 frimaire
6 jaer; in de tegenwoordigheijd van de burgers Hennessij, president; Guinard, Van
Praet, Chomel, Tarte, administrateurs; Baret, commissaris van d'uijtwerkende magt
en Henissart, oppersecretaris. Voor copije conform,, Hennessij, president; Henissart, oppersecretaris
(1).
Tusschen het annonceeren van alle de hiervooren vermelde teweegzijnde vruegdeteekens siet men het heele landt door niet als ruinen en menige persoonen met betraende oogen, als door wanhoop om hunnen geheelen ondergang, gedreven zijnde, want men heden zijnde martdag, met alle strengheijd heeft zien voortsgaen met het ondersoeken der winckels of er geen Engelsche goederen gevonden worden, zoodat den martdag hierdoor zeer gestoort is geworden; temeer omdat eenider zijne goederen heeft moeten wegvlugten om van dezelve niet berooft te worden. Behalvens verscheijde ruinen, die hierdoor binnen onse stadt voorgevallen zijn verneemt men dat zulks het heele landt door op eene gelijcke iver plaetse heeft gehadt, op eenen brief die er van het Directorie van Parijs maer op gelijcken tijdt en vermogt geopent te worden en dat hierdoor zoo tot Oostende, Gend, als in menige steden van Brabant en elders, magasijnen van Engelsche goederen zijn, welke tot twee ... 300 duijsent guldens goederen zijn afgehaelt geworden.
(8 januarij 1798)
Op den 8 januarij verneemt men nu voorseker dat tot Parijs de deportatie gedecreteert voor alle de priesters en leermeesters die binnen de twee decaden den versogten eedt door de Fransche niet zullen doen en dat zij in de volgende decade deze landen zullen moeten verlaeten, welke grooten schrik veroorsakt en waeruijt men voorsiet dat den eedt misschien door vele zal gedaen worden. 399 gaset van 8 januarij, etc.
(10 januarij 1798)
Op den 10 januarij heeft men met het grootste hertszeer van alle welpeijsende inwoonders der stadt Brugge door de Fransche voor goet zien sluijten de kercken van O.L.V. ter Poorterije, gelegen langs de Langereije, welcke kercke het heele landt door beroemt is om de godtvrugtigheden en mirakelen welke aldaer sedert
menigvuldige jaeren ter eeren van het mirakeleus beelt van de H. maget Maria gepleegt zijn. De kercke van het Begginhof gestaen op des zelfs plaetse en welke zoo voor de menige Beggijnnen als voor het publick gebruijkt wiert. De kercke van Jerusalem, staende op Jerusalemplaetse, gebouwt en naegemakt als degone van de stadt Jerusalem en op dezelve forme met een ronden tooren gebouwt zijnde. Alle drij dees kercken hebben eenen paster en omdat dese weijgeren den eedt aen de Fransche te doen zijn dese kercken gesloten geworden. Zoodat men nu klaer ziet dat den heelen weijreltlijcken en kerkelijcken staet en 't heele order door de Fransche omvergeworpen wordt.
(11 januarij 1798)
Op den 11 januarij zijn op een schavot voor 't stadthuijs, door den scherpregter
tentoongestelt met een placaet boven hun hooft, eerst den persoon van Pieter Four,
oudt 44 jaeren, ketelaere van stijle, geboortig van Came, departement van Forban en lest tot Dixmude gewoont hebbende, voor het begaen van dieften met braeke en geweldigheden op de persoonen, tot 6 uren tentoonstelling en 24 jaeren in d'ijzers door den crimineelen regtsbank veroordeelt zijnde. Den anderen persoon genaemt Pieter Desmedt, oudt 28 jaeren, werkman en geboortig van Alveringhem, voor het stelen van een peert tot twee uren tentoonstelling en 6 jaeren opsluijting
gecondemneert zijnde. 400 gaset van den 11 januarij, etc.
(12 januarij 1798)
- fol. 8 - Op den 12 januarij is bij hallegebode van 't stadthuijs en bij trommelinge rondt de stadt door orders van de centrale administratie afgekondigt dat naergemerkt zijnde dat op den 1 pluviose, dag der feeste van den vrede en vereeninge, den gewonen martdag van de commune van Brugge invalt en gemerkt dese alsdan niet kan gehouden worden, zoo wordt door de administratie den dag der martdag gestelt op toekomenden donderdag den 29 nivose, welk besluijt seffens tot elks onderrigtinge naer alle de cantons zal gesonden en aldaer als naer gewoonte afgekondigt worden
(2).
(13 januarij 1798)
Op den 13 januarij is in 't midden van den Burg geplant geworden den befaemden staek in den put daertoe van oudere gemest, den staek in wit, root en blauw geschildert, tot het stellen van den wenteltrap, zoo befaemt om zijne schoonheijd om op de feest van vrede en vereening met lanteerenen onsteken te worden. De nieuwsgierigheijd besonder van alle jonge persoonen om zulks te zien is algemeen omdat zij zulks in hun leven nog niet gesien hebben en daervan altijdt hebben hooren spreken, terwijl den zelven wenteltrap sedert den 4 april 1763 niet is geplant geweest wegens den vrede tusschen de keijserinne koninginne en den koning van Pruijssen, gesloten op het casteel van Hubertsburg in Saxen den 15 februarij van 't zelve jaer, zooals in de jaerboeken van custis het 3 deel fol. 570 kan gesien worden.
(15 januarij 1798)
Op den 15 januarij wiert op den Burg voor het gewesen landtshuijs van 't Vrije en
voor den wenteltrap die men besig is met oprechten, 's morgens van thien uren tot 4
uren 's middags op een schavot gekleet in root en een placaet boven zijn hooft
tentoongestelt den persoon Van Pieter de Can, oudt 41 jaeren, boerewerkman van
stijle, geboortig van Caloe ende lest gewoont hebbende op het canton van Loo, voor
het begaen van verscheijde dieften met braeken en geweldigheden op de persoonen,
t'eijnden de executie door den crimineelen regtsbank, tot de straffe van 24 jaeren
ijzers verwesen zijnde, die hem aengeslaegen wierden. 401 gaset van 15 januarij,
etc.
(17 januarij 1798)
Op den 17 januarij is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie afgekondigt een wijtloopig decreet behelsende de afschaffinge in de negen departementen door de wet van den 9 vendemiaire 4de jaer van de weijreltlijcke capittels en enkele beneficien, de semenarien en de laicaele corporatien, zoo van mans als vrouwen, welke in de uijtgestrektheijd van dezelve departementen gevonden worden
(3).
Ook is heden de parochiale kercke van St.-Walburge gesloten geworden, om aldaer de noodigheden te bereijden om er de vredefeest in geviert te worden. Dus ziet men onder de bereijdinge der vredefeest, den heelen kerkelijcken staet ten niet brengen, waerom zulks door alle welpeijsende met beweende oogen aensien wordt.
(18 januarij 1798)
Op den 18 januarij zijnde donderdag en martdag wegens d'aenstaende feest is voor den reets bereijden wenteltrap op den burg op een schavot tentoongestelt Joseph Parmentier, oudt 22 jaeren, boerewerkman van stijle, geboortig van Nieuwkerke en lest gewoont hebbende tot Sevecote, voor het begaen van diefte met braeke en het stelen van een koeijbeeste door de crimineelen tot de straffe van 14 jaeren ijzers gecondemneert zijnde. Bij hallegebode is door orders van de municipaliteijt afgekondigt dat geduerende de drij volgende daegen geen winkels toog vermogen te doen en dat alle de huijsen der stadt van 8 tot 11 uren 's avons moeten verlicht worden. 402 gaset van den 18 januarij, etc.
(19 en 20 januarij 1798)
- fol. 9 - Op den 19 en 20 januarij gelijk den gepasseerden avond is ingevolgens het
programma ofte hallegebodt, diesaengaende als hiervooren fol. gemelt en bekent
gemakt, met alle pligtigheijd geviert de feest van vrede en vereeninge, waerbij om
alle des zelfs uijtgestrekte verrigtingen niet anders kan gevoegt worden, dan dat den
toeloop zoo van vremdelingen als van inwoonders ongemeen groot geweest heeft en
dat alles in het beste order is ter uijtvoer gebragt geworden, besonder den wenteltrap,
de prijsspelen en het vuerwerk, 't welk op de Mart voor d'halle geplaest was, hebben
de oogen van alle aenschouwers op zig getrokken en het schijnt dat den hemel zelve,
heeft schijnen te laeten blijven, dat de feest van vrede hem aengenaem was (door
welke nogtans den heelen kerkelijcken staet omverregeworpen wordt) met op die
daegen het schoonste weder te verleenen, 't welk men bij menschens geheugen, hier
oijt binnen dese maendt en jaergetijde gesien heeft. Den eereprijs van de schoonste
aengekomen te zijn, is geschonken aen het canton van Thourhout wegens de
overschoone musik, welcke hunnen treijn verselde. Den eersten prijs van het loopen
te voet is bekomen door het canton van Thielt en den tweeden door het canton van
Wervick, welke geschiede in een afgeslegen park rond de Vrijdagmart, waer de
horlogien en andere prijsen van 't schermen en den sabel seffens aen de prijswinnaers
geschonken wierden. Den derden dag der feest op den 21 januarij de drij oppervogels
in het handbogenhof en twee andere niet afgeschoten zijnde, is er om dezelve gelot
geworden, waerdoor het canton van Oostende den oppervogel en het canton van Brugge en Dixmude de twee zijdevogels bekomen hebben; de prijsen van welke in den naermiddag in het stadthuijs aen de winnaers geschonken wierden.
Heden zijn er ook wegens den verjaerdag van het om hals brengen van den koning van Vrankrijk, verscheijde exercitien besonder door de militaire verrigt geworden en meest alle de menbers der ca(n)tons zijn pragtiglijk uijt de stadt getrokken. Desen avond waeren voor de derde mael de huijsen der stadt verlicht, zoo nogtans dat verlichtinge der lantaeren van den wenteltrap niet is ontsteken geworden.
(22 januarij 1798)
Op den 22 januarij was het als een ander leven, door het gewoel, gespel en gerugt dat men sedert vier daegen hadde gehoort en wegens d'onrust door het langduerig vieren dat elk geleden hadde. Nu wordt het vurewerk, de menige vercieringen op de Vrijdagmart en de theaters en alle de andere geplaetste vercieringen teenemael afgebroken. Den wenteltrap wordt van alle de cieraeden ontbloot, dog dese zegt men zal in zijn geheel, bewaert met eene militaire wagt, blijven staen totdat de Fransche legers zullen in Engeland getrokken zijn, waertoe alle preparatien ter zee gemakt worden ofte totdat den vrede met die mogentheijd, die van elk wegens den heelen ondergang des koophandels gewe(n)scht wordt, zal konnen getroffen worden. 403 gasette van 22 januarij, etc.
(25 januarij 1798)
Op den 25 januarij is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie afgekondigt een besluijt behelsende dat ingevolgen de wet van den 5 brumaire alle de pastorele huijsen van den cantons, waer de pastors of andere bediende van pastoreele functien den eedt aen de Fransche republijke niet gedaen hebben, binnen de vijf daegen naer de publicatie deser hunnen huijsen moeten verlaeten, dat den sequester op dezelve zal geleijt worden en alle die huijsen als nationale
hijpotequen zullen aengeslaegen worden
(4). Nog geene pastors hebben tot hiertoe binnen dese stadt den eedt gedaen, vervolgens zullen degone pastorele huijsen bewoonenden door hun moeten ontruijmt worden. 404 gasette van 25 januarij, etc.
(27 januarij 1798)
- fol. 10 - Op den 27 januarij is bij hallegebode van 't stadthuijs door orders van de centrale administratie de volgende bekentmaekinge afgekondigt: de centraele administratie van het departement der Leije. Aen haere bestierde en burgers. Wij zijn onderricht dat er binnen ons departement valsche stukken van ses francs (Fransche kroonstukken), valsche quarten van Fransche kroonstukken en valsche stukken van twee sols in swang zijn, gelijk er grootelijks aengelegen is, aen de burgers van dezelve te leeren kennen, wij zullen dezelve hier beschrijven. De valsche Fransche
kroonstukken of stukken van ses francs zijn van het jaer 1790 en hebben de letter A
onder de exergue of onderrand, het schijnt dat den omtrek daervan gevijld is, de spijse heeft het caluer van loot of tin; de valsche kwarten van Fransche kroonen hebben het jaer 1792 en de woorden regne de la loi, zijn geheel kwalijk uijtgedrukt, den omtrek is er ook van gevijlt. De valsche stukken van twee Fransche stuijvers zijn gemakt van een witachtige spijse, die se doet kennen op het eerste gesichte, den boort is er ook van gevijlt. Het misdaed van valsche munten heeft droevige gevolgen, het schend de eijgendommen, het verdooft het betrouwen en brengt den ondergang van den koophandel, ook is de straffe die de wet stelt tegen de valsche munteslaegers of degone die dezelve vrijwilliglijk uijtgeven schrikkelijk; den eersten artikel van de sesde verdeelinge, eersten tijtel van de wet der straffen zegt alzoo: ‘dat degone die overtuij(g)t zijn van nationaele geltspecien gank hebbende naergemakt of vervalscht te hebben of met kennisse geholpen te hebben om dezelve naergemakte of vervalschte geltspecien in gang te geven, of om ze binnen het Fransch gebied te doen inkomen, zal met vijfthien jaeren ijzers gestraft worden’. Vervolgens moeten alle burgers en besonderlijk herbegiers en koopmans in 't debit, geheel sorgvuldig zijn van de gangbaere geltspecien te oversien, meest van de twee fransche stuijvernaers; men waerschouwt hun hier dat zij met valsche stukken te ontfangen en uijt te geven, hun blootstellen aen dezelve straffen als de valschemunteslaegers zelfs. De wetten en zullen niet meer laeten van daervooren te straffen dengonen die zig daer pligtig makt.
Den commissaris van de uijtwerkende magt noodigt alle de officieren van de judicieele policie van te letten en te vervolgen degonne die de valsche munte uijtdeelt en versoekt alle goede burgers van dezelve aen te draegen. Gedaen tot Brugge in de vergaedering van den 23 nivose 6 jaer der Fransche republicke; in de tegewoordigheijd van de burgers Hennessij, president; Guinard, Van den Bussche, Van Praet, Chomel, administrateurs; Baret, commissaris van de uijtwerkende magt en Henissart,
oppersecretaris. Voor copije conforme, Henessij, president; Julien, secretaris-adjoint
(5).
(28 en 29 januarij 1798)
Op den 28 en 29 januarij en de volgende daegen zijn door orders van de Fransche wetten de drij capitels deser stadt, te weten van de cathedraele kerke van St.-Donaes, van collegiale kerken van St.-Salvators en O.L.V.-kercken gesupprimeert en
geinventarieert en versegelt geworden, tot zelfs alle de goederen die er in dezelve kerken bevonden worden en de besonderste heeren der capittels zijn met Fransche commissarissen beleijt geworden. Gelijkkelijk zijn de Fransche getrokken in alle de huijsen en cloosters van de geestelijcke stigtingen die er nog in wesen zijn tot nemen inventaris van alle de goederen, zoo muebele als imuebele die zij besitten, zoodat men nu het eijnde van den geestelijcken staet ziet naderen, want nog het hospitael, nog sothuijs, nog armestedescholen of hoegenaemde stigtingen daerin zijn
uijtgenomen geworden. 405 gaset van den 29 januarij, etc.
(30 januarij 1798)
- fol. 11 - Op den 30 januarij is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de
centrale administratie afgekondigt een zeer wijtloopig besluijt 't welk ook door de
heele Fransche republicke gedaen is, behelsende eene aenmoedinge aen alle borgers
tot inschrijvinge voor eene patrioticque ofte vrijwillige gifte waervoor eenen register zal geopent worden, tot het herstellen van de calsijden en publicke baenen, zeewerken, nootwendigheden der steden, zoo van caeijen, sluijsen als bruggen als alle andere nootsaekelijkheden die alom in overvloedigheijd moeten gedaen worden en in welke men heele ruinen tegemoed ziet, zoo er niet spoedig in voorsien wordt
(6). In 't algemeen moet men verwondert zijn dat eene zoo uijtgestrekte republicke als de Fransche nu is en welke reets door alle de lasten die wij moeten betaelen en de verkoopinge van alle de goederen van den kerkelijcken staet, eene zoo overgroote zee van inkomen heeft, nog patrioticque giften durft vraegen om de noodigheden te herstellen die den koophandel en alles stremmen, zonder dat er naer iets gesien wordt, zoodat men siet dat het genoeg is als den sak der groote maer met goud opgevolt wordt.
Eindnoten:
(1) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 30.
(2) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 50.
(3) Niet teruggevonden, wel Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 45, zie ook verder 1 februari.
(4) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 46 en/of 47.
(5) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 52 en/of 53.
(6) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 27.
[Februari]
(1 februarij 1798)
Op den 1 februarij is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centrale administratie afgekondigt een besluijt behelsende dat alle de ontfangers zoo van de capittels, geestelijcke stigtingen en elkel gesupprimeerde beneficien binnen de thien daegen naer de publicatie deser, moeten doen pertinente rekening van hunne gestievan ontfang en uijtgeef, op de boete van duijsent livres die zullen in gebreke blijven.
Ondertusschen ziet men d'een parochiale kerke voor en d'ander gesloten en er den inventaris maeken van alle de kerkegoederen die er bevonden worden
(7). 406 gasette van den 1 februarij, etc.
(2 februarij 1798)
Op den 2 februarij zijnde den pligtigen feestdag van O.L.V. lichtmisse die met zooveel luijster in alle de kerken deser stadt, zoo wegens het wijden der kerissen als andere pligtigheden plagt geviert te worden is alles heden onderbleven alsof het noijt en hadde gepleegt geweest.
Op heden nogtans heeft men ook in de parochiale kerke van St.-Jacobs begonst
te verrichten de pligtigheden gelijk men reets sedert eenigen tijdt in de parochiale
kerken van St.-Walburge en St.-Gillis gedaen heeft. Op de sondaegen en H. daegen
wordt ten tijde van de gewone hoogmisse met H. tabelnakel opengestelt door den
coster, op den doxal wordt door de musicanten de misse afgesongen, wanneer door het wierooken en het klinken der belle de teekens gegeven worden, hoeverre de misse gevoordert is. Welke pligtigheden des naermiddags in den loftijdt ook alzoo worden verricht, die door menige menschen nu geen andere goddelijkke diensten konnende bijwoonen, vergeselschapt met eene uijtstekende godtvrugt worden. Dog men vreest dat dien weijnigen troost die men nog geniet haest ook door het Fransche rot haest zal omverregeworpen en gestoort worden.
(4 februarij 1798)
Op den 4 februarij saeg men hetzelve in den sondaegschen goddelijcken dienst in de kercke van St.-Walburge, maer al te klaer blijken, geduerende het midden der zelve kwaemen de Fransche commissarissen in de kercke en beroofden de autaeren en alles dat er aen de kerke behoort van alle de verciersels tot zelfs van de
autaerkleederen, en alles onder de grootste stooring des menigte volks in manden gedaen zijnde is in het sacristie gesloten en de duere versegelt geworden, zoodat men om den dienst te konnen voortverrigten ses kleijne kandelaers, keirssen en cruijs van de naeste gebueren moest gegeven worden.
(5 februarij 1798)
Op den 5 februarij heeft men insgelijks zien voortgaen in de andere kerken die nog in wesen waeren, met alle de sieraeten te versegelen, zoodat nu zelfs door de priesters die den eedt gedaen hebben, geene misse meer kan gelesen worden. 407 gasette van den 5 februarij, etc.
(7 februarij 1798)
- fol. 12 - Op den 7 februarij is 's morgens van 10 uren tot den 4 uren 's middags op een schavot gestelt voor het voorheen Landthuijs van den Vrijen, mits den wenteltrap nog op den Burg gestelt blijft, gebragt en door den schepregter aen eene staek met een placaet boven haer hooft gehegt gebonden, eene vrouwspersoon, genaemt Anna-Theresia Dewitte, weduwe van Augustinus Dewilde, oudt 48 jaeren, spinster van stijle, geboortig en laest gewoont hebbende tot Langemark, welke door den crimineelen regtsbank, overtuijgt zijnde van gestolene goederen t'haeren huijse verborgen te hebben, t'eijnde de executie tot de straffe van 14 jaeren opsluijting in een correctiehuijs van het departement is veroordeelt geworden.
(8 februarij 1798)
Op den 8 februarij zijn binnen dese stadt Brugge als hoofstadt van het departement
der Leije bij een secrete order van het Directorie van Parijs, seffens en op eene ure,
alle de nationale comptoiren gesloten en versegelt geworden, zonder dat aen iemant
vooraf daervan het minste licht gegeven was. Niet zonder hooge redens gelooft men zulks gedaen te zijn om op het onvoorsiens alle de rekeningen van de ontfangers te oversien waervan veele mogelijks hun zelven rijk en het volk arm maeken, want hoe zoude het anders konnen gebueren dat ingesien wordende den overgrooten schat die de Fransche uijt dese landen, zoo door alle slag van belastingen als aenslaeginge en verkoopinge van alle de nationaele geestelijcke goederen trekken, zelfs geen gelt vinden om de noodige reparatien te doen en nog min om millionen ongeluckige, die op hun tegoed vinden te betaelen, waerdoor oneijndige persoonen in den groosten nood gebragt zijn. 408 gaset van 8 feruarij, etc.
(10 februarij 1798)
Op den 10 februarij is op een schavot op den Burg, gekleet in het root, van 10 uren 's morgens tot 4 uren 's middags, door den scherpregter tentoongestelt en met een placaet boven zijn hoofd aen de staek gebonden, den persoon van Joannes
Vansteenkiste, oudt 47 jaeren, boerewerkman van stijle, geboortig van Iseghem ende lest gewoont hebbende tot Somerghem, t'eijnden de executie door den crimineelen regtsbank tot 10 jaeren in d'ijzers gecondemneert zijnde voor het begaen van eene diefte met braeke en het stelen van eenige stukken gesouten vleesch, waermede hij op het fait betrapt was, slaepende in de schuere van dezelve hofstede en welke aldaer afgeweert zijnde, hij gevolgentlijk van dees kleen begaene diefte niets geprofiteert heeft.
(11 februarij 1798)
Op den 11 februarij is gelijk den voorgaenden, gekleet in het root, van 10 uren 's morgens tot 4 uren 's middags, door den scherpregter op hetzelve schavot
tentoongestelt den persoon van Petrus Cardon, soon van Ambrosius, oudt 20 jaeren, wever van stijle, geboortig van Heurne en lest gewoont hebbende tot Heule, t'eijnden de executie door den crimineelen regtsbank tot 4 jaeren in d'ijzers gecondemneert zijnde, overtuij(g)t zijnde van verscheijde brandbrieven, zonder onteekeninge, aen verscheijde persoonen gesch(r)even en daerdoor tot drij Fransche kroonen in gelde genoten te hebben.
(12 februarij 1798)
Op den 12 februarij is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie een besluijt afgekondigt aengaende de oprechting der centraele schoolen en behelsende de naemen der jur,s van examen voor de ondervraeginge dergene die begeeren primaire schoolen te openen
(8). Een ander besluijt behelst dat alle uijtwendige teekens van godtsdienst die nog niet weggenomen zijn, zulks zonder uijtsellinge moet gedaen worden en dat het gebruijk der klokken verboden is, onder wat
voorwensel het zij, tenzij voor het wekkeren van alle de deelen der ure en in gevallen
van publicke gevaeren als brand, overstroominge, naedering der vijanden of oproerige versaemelingen
(9). 409 gaset van den 12 februarij, etc.
(13 februarij 1798)
- fol. 13 - Op den 13 februarij is van 10 tot 12 uren 's morgens door den scherpregter op het schavot op den Burg met een placaet boven zijn hooft en in zijn gewone kleederen tentoongestelt den persoon van Franciscus Verbeke, soon van Pieter, oudt 30 jaeren, boerewerkman van stijle, geboortig van Wervick en lest gewoont hebbende tot Paessendaele, voor het stelen van twee ezels uijt een ongesloten stal, t'eijnden de executie tot de straffe van ses jaeren opsluijting in een correctiehuijs van het departement door den crimineelen regtsbank veroordeelt zijnde.
(14 februarij 1798)
Op den 14 februarij is op de forme gelijk den voorgaenden van 10 tot 12 uren 's morgens op een schavot tentoongestelt den persoon van Petrus Lonardus Ducq, soon van Pieter, oudt 20 jaeren, kleermaeker van stijle, geboortig van Vuerne en lest gewoont hebbende tot Ghistel, gelijkkelijk voor het stelen van een merriepeert en een ezel uijt eene ongesloten weijde, tot de straffe van vier jaeren opsluijting in een correctiehuijs verwesen zijnde.
(15 februarij 1798)
Op den 15 februarij is van 10 uren 's morgens tot 4 uren 's middags door de
scherpregter op hetzelve schavot op den Burg, dat niet meer weggestelt wordt, met een placaet boven zijn hooft en gekleet in 't root, tentoongestelt den persoon van Andries Josephus Lefebure, soon van Andries, oudt 55 jaeren, aerdewerker van stijle, geboortig van St.-Martin en lest gewoont hebbende tot Oostende, voor het bestelen van versheijde Engelsche magasijnen tot Oostende van wollegoederen met braeken, t'eijnden de executie tot de straffe van 14 jaeren ijzers door den crimineelen regtsbank veroordeelt zijnde. Niettegenstaende men nu in alle deelen de justitie ziet ter uijtvoer brengen, hoewel zeer verschillig aen degone van onse voorgaende geluckige regeering des keijsers, door welke eenen dief alleen voor het stelen van een peert opgehangen wiert, gelijk ook alle degone die dieften met braeke begaen hadden, hoort men nogtans van alle kanten niet als van moetwilligheden, dieften en moordaedigheden die er begaen worden. Onder dese zijn de beson(der)ste die men nu hoort onlangs begaen te zijn op eene parochie onder het kanton van Gistel, is eenen man het hooft
afgesneden in een huijs waer hij met zijne koopwaeren hadde te presenteeren geweest,
de moorders betrapt zijnde hadden het doode hooft in eenen koffer en het lichaem
onder hunne bedstede verborgen, welke op de bebloede teekens die er gesien wierden,
ontdekt is geworden. Tot Klemskercke is geduerende den nagt eenen man zeer deerlijk
vermoort door de militairen die 's morgens moesten vertrekken; dese op den man en
vrouw van dit huijs eenen haet draegende, waerom weet men niet zekers, hebben
hun in den middernagt uijt hun bedde doen opstaen en den man aenrandende uijt rasernij zijn been teenemael afgekapt en dan met verscheijde sabel en fusiksteeken jammerlijk vermoort. De vrouw heeft ook 7 ... 8 steken ontfangen, maer is nog in 't leven, waermede die booswichten van aldaer weggevlugt zijn. Van eene parochie omtrent Brussel, verneemt men eene teweeg geweest hebbende moordaedigheijd zoo schikkelijk als de voorgaende. Op eene hofstede aldaer was eenen man in een huijs gekomen, gekleet in een gendarme of om wat te warmen of om zijne pijpe te ontsteken. De soupe hing over den heert en een papier uijt zijn zak gehaelt hebbende, smeet het gene dat er in was in de soupe en ontroerde dezelve, een jong meijsken saeg zulks aen en vertelde het aen zijne moeder, waermede de moeder verbiede aen alle degone van 't huijsgesin van de soupe niet te eten. De knegten vatten den moorder vast, senden om assistent naer Brussel en gieten hem eenige lepels soupe in waervan hij opswellende sterft. Eenige pistolen en een schuijfelet worden bij hem gevonden, men gebruijkt dit laeste en in drij stonden komen der tot 14 andere moorders [???]
toegeloopen, alle aengevat en naer Brussel zijn beweegt geworden. 410 gaset van 15 februarij, etc.
(17 februarij 1798)
- fol. 14 - Op den 17 februarij is op den Burg op een schavot van 9 uren 's morgens tot 3 uren 's middags, gekleet in 't root, door den scherpregter met een placaet boven zijn hooft tentoongestelt Philippus Pijpe, soon van Petrus, oudt 17 ... 18 jaeren, zonder stijl, geboortig van Sedelghem ende lest gewoont hebbende tot Brugge, om het begaen van verscheijde dieften van lijnwaet zoo in bleekerijen als andere huijsen en het klimmen over de mueren, door den crimineelen regtsbank t'eijnde den executie tot de straffe van agt in d'ijzers gecondemneert zijnde, desen is den eersten, mogelijcks uijt wanhoop of aen zijne dwaese jonkheijd toe te wijten, die alle soorten van vervloekingen, scheltwoorden en overvloedige slegte redens op het schavot
geduerende zijne executie uijtgebrakt heeft, tusschen het maeken van een zoodaenig gewelt dat den scherpregter heeft gedwongen geweest hem verscheijde mael te ontbinden en in plaets van te sitten, regt te doen staen wanneer hem de ijzere duijmerlingen aengedaen wierden opdat hij niet meer zoude konnen in stukken breken, zoodat hij aldus regt staende altijdt onder het uijtspreeken van scheltwoorden in zijn lijf en aen handen en voeten gebonden heeft moeten blijven staen totdat zijne executie geeijndigt was.
(18 februarij 1798)
Op den 18 februarij zijnde sondag en de twee volgende vastenavonddaegen saeg men van 's morgens met het aenbreken van den dag alle de baldaedigheden en wulpsheden van het masqueeren plegen, die nu sedert negen jaeren hebben
onderbleven, te weten sedert het begin der troubelen van het ongeluckig patrioticq welke ons alle nu in zoo eene zee van miserie, troubelen en ellenden gebragt heeft.
De nieuwigheijd van dese zoo belaechelijcke vermaekelijckheijd was oorsaek dat
men dezelve alsnu zoo zelfs meer als voorheen eene overgroote menigte van alle
slag en in alle soorten van vertooningen, zoo sot als belaechelijk, langs de straeten
heeft zien loopen, tot overgroote schande van het christendom dat nu teenemael onder den voet gebragt is, terwijl de sondaegen in alle deelen worden onteert en men nu geene kerckepligtigheden in eenige kerken deser stadt meer ziet plegen. Om de straffen van den vergraemden hemel af te weiren wegens de overvloedige baldaedigheden die op die daegen geschieden, was er jaerelijks in de kercke van St.-Donaes ingestelt een pligtig gebedt van 40 uren, waer het Alderheijligste geduerende alle dien tijdt door het volk aenbeden wiert, in plaets van welke men nu in die kercke en meest in alle andere de autaeren van alle de sieraeden ontbloot ziet, tot zelfs de autaerkleeren, op den hoogen autaer in den choor alleen een slecht cruijs met vier houtte kandelaers geplaest staende, zoodaenig dat als men onse ongeluckige gesteltheijd der kercken aensiet men niet dan met betraende oogen uijt de kerken kan komen, als geene hoop meer over zijnde dat onse H. religie nog oijt zal herstelt worden of ten minsten dat de goddelijcke diensten nog oijt als voorheen zullen gepleegt worden. 411 gaset 20 februarij.
(21 februarij 1798)
Op den 21 februarij pligtigen feestdag van asschenwoensdag, wanneer t'eijnden de baldaedigheden t'elken jaere in alle de kercken deser stadt het asschenkruijs aen het volk op 't voorhooft gegeven wiert tot teeken van de nietheijd van den mensch, is zulks op heden ook teenemael onderbleven even alsof zulks noijt hadde gepleegt geweest.
(22 februarij 1798)
Op den 22 februarij is vanwegens de administratie central het volgende bekent gemakt.
De administratie central van ons departement heeft op den 1 ventose een besluijt genomen, aengaende de maniere van afkonding van de wet van den 16 nivose door welcke wet geboden wordt een leeninge te openen tot draegen der onkosten voor de togt op Engeland. Het besluijt is van den volgenden inhout. - fol. 15 - De centraele administratie van het departement der Leije. Gehoort het verslag van haeren derden bureau, derde sectie. Den commissaris van het uijtwerkende bestier gehoort, besluijt hetgone volgt: I. art. niettegenstaende de publicatie van de wet van den 16 nivose, aengaende de leening voor de landing in Engeland, geboden door een besluijt van den 9 pluviose zal er op den 6 der tegenwoordige maendt ventose geprocedeert worden door de centraele administratie ten 9 uren 's morgens in de commune van Brugge tot een nieuwe publicatie. II. de borgerlijcke en militaire overheden zijn aensogt om dezelve bij te woonen verciert met hun gewaed. III. alle de troupen uijtmaekende het garnisoen zullen op de been zijn. IV. de versaemelplaets zal op den Burg zijn, waer den treijn in order zal geschikt worden op de volgende maniere:
een corps artilleristen met twee veldtstukken, een corps ruijterije voortsgegaen door
trompetters, een compagnie voetvolk voortsgegaen door trommelslaegers, eene bende
zeelieden, in het midden van dewelcke een zeijl vastgemakt aen eenen mast zal
gedraegen worden, op hetwelk in swarte letters zal geschreven zijn, op den eenen
kant dese woorden: ‘landinge in Engeland’, op den anderen kant ‘vraeke en oorloog
tot'er doodt toe’. Dit vaendel zal voor de muninicipaliteijt tot den 30 ventose geplant
blijven. Dan volgen de civiele en militaire bediende, de members van de commissie der geneeshuijsen, de leermeesters en professors der centraele en primaire schoolen, de members van de bestieringe der domeijnen, ontfanger en betaelder van het departement, de vrederechters en hunne assesseurs, de militaire overheijd, de municipale administratie van het kanton van Brugge, de civiele, crimineele en correctionele tribunaelen, de centraele administratie. Den treijn zal door een corps voet- en peerdevolk gesloten worden. V. naerdat de lesing van de wet zal gedaen zijn op den Burg, zal den treijn langs de Ridderstraet naer St.-Jansplaets gaen waer de wet insgelijks zal gelesen worden. Van daer zal hij langs de Eijermarkt en de Geltmuntstraete naer de Vrijdagmarkt gaen. Naer een nieuwe lesing zal hij door de Steenstraet op de groote Mart komen waer de laeste lesing der wet zal plaets hebben.
VI. elcke lesing zal gevolgt worden door losbrandingen der musketterije, het kanon zal op de wallen afgeschoten worden om 8 uren 's morgens en ook op de eur dat de wet op de groote Mart zal gelesen zijn. VII. op den eersten decadi naer het ontfangen van het tegenwoordig zullen de municipale administratien der hoofdplaetsen van cantons van dit departement dezelve wet afkondigen. Zij zullen daertoe alle mogelijcke pligtigheijd gebruijken en zig zooveel mogelijks naer de uijtvoeringswijse van de commune van Brugge schikken. - fol. 16 - VIII. de municipale administratien zullen processen-verbael maeken van dese afkonding en dezelve binnen de vijf daegen aen de centraele administratie oversenden. VIII. door de centraele administratie is den druk van het tegenwoordig bevolen geworden. Gedaen tot Brugge den 1 ventose 6 jaer
(10). 412 gasette van den 22 februarij, etc.
(24 februarij 1798)
Op den 24 februarij is ingevolgen het voormelde besluijt 's morgens om 8 uren het groot vaendel op den hallentooren opgesteken geworden en alles ter uijtvoer gebragt ingevolgen hetzelve. Dus tusschen een zeer ongestuijmig en regenachtig weder, zoodaenig dat de forme van een schip dat rond gevoert wiert en met veele matroosen bekleet was, op de Vrijdagmart door de zeijlen die er aengespannen waeren, in den grond is geslaegen geworden en 't welk vervolgens voor het stadthuijs niet is konnen geplaest worden, zijnde zulks zeker het voorteeken van meerdere ongevallen indien den togt naer Engeland door de Fransche ter zee moest gewaegt worden.
(25 en 26 februarij 1798)
Op den 25 en 26 februarij zijnde sondag, den eersten sondag in den vasten en den volgenden maendag, heeft men het masqueeren van alle slag van persoonen, meer zelfs dan op de voorgaende vastenavonddaegen zien continueeren, met zooveele ongebondentheijd en baldaedigheden dat het schijnt dat den heelen vasten vergeten is, temeer omdat men zulks ziet plegen door menschen die tevooren in den schijn maer christene en nu heijdene waeren. 413 gasette van den 26 februarij, etc.
(27 februarij 1798)
Op den 27 februarij zijn 's morgens van 10 t(o)t 4 uren 's middags op den Burg, gekleet in 't root, door den scherpregter op een schavot elk met een placaet boven hun hooft tentoongestelt eenen vader met zijne twee sonen te weten Cornelis De Lie, oudt 50 jaeren, soon van Joannes, Leonardus en Franciscus De Lie, sonen van Cornelis, oudt 20 en 19 jaeren, geboortig van Alverdinge ende lest gewoont hebbende tot Palinkhove, aldus desen vader met zijne twee sonen voor het begaen van
verscheijde dieften met braeke en geweldigheden op de persoonen elk voor 24 jaeren in d'ijzers gecondemneert zijnde, welke hun t'eijnden de executie aengeslaegen wierden.
Heden zijnde den derden dag van d'eerste weke in den vasten heeft men het masqueren van alle slag van persoonen wederom gelijk op de twee voorgaende daegen zien continueren, met toelaetinge van alle bedenkelijcke baldaedigheden, des avons in 't commediehuijs openbaere redoute gemasquert gehouden wordende, welke verdoemelijcke vermasqueringe van alle persoonen des anderendaegs den 28 februarij andermael voor den vierden dag hernomen wiert, zoodat men nu het cristendom teenemael onder den voet ziet trappen en ten onderen brengen. Desen avond ook in 't commediehuijs openbaere commedie gespeelt wordende.
Eindnoten:
(7) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 45.
(8) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 68.
(9) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 64.
(10) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 71.
[Maart]
(1 maerte 1798)
Op den 1 maerte was het eijndelinge als een nieuw leven geworden, door het zien eijndigen van alle de baldaedigheden van het masqueren dat nu geduerende vier agtereenvolgende daegen ten tijde van den vasten hadde plaetse gehadt, zoodat op heden die ongehoorde baldaedigheijd onderbleven is, hoewel men zegt dat dezelve op de sondaegen en maendaegen van den vasten nog zal hernomen worden. 414 gasette van den 1 maerte, etc.
(2 maerte 1798)
- fol. 17 - Op den 2 maerte heeft men 's morgens vernomen dat er eene groote diefte
met verscheijde braeken begaen was, in het huijs van Philippus Tulpinck, wonende
langs de Langereije, langs een agterpoortje komende op den aerdeweg, desen schipper
van stijle zijnde, was sedert eenige daegen met zijne vrouw gegaen met zijn schip
naer Brabant en hadde vervolgens zijn huijs alleen gelaeten; door welken middel
waerschijnlijk verscheijde dieven saemen in desen onbewoonden huijse gebroken
zijnde, hebben aldaer ontweert alles dat er van weerdije gevonden is geworden. De
kassen, broen en alles dat er gesloten was, hebben zij met gewelt opengebroken en de dueren en schoven op den grond geworpen en alles daeruijt ontrooft dat er gevonden is, zoodat zij alles hebben ontweert, tot zelfs de staende horlogie, dat maer van weerdije was. Men wend alle mogelijcke voorsorgen aen om de dieven te ontdekken, dog men vreest met recht dat alle die voorsorgen vrugteloos zullen gedaen worden.
(5 maerte 1798)
Op den 5 maerte, zijnde den tweeden maendag in den vasten, op welke men de gepasseerde weke voor vast hadde geseijt dat er zoude redoute gehouden worden en publickelijk gemaskert geweest hebben, is alles nogtans teenemael onderbleven, zoodat alles op heden zoo stil afgeloopen is alsof er noijt geene maskers geweest hadden. De ongemasquerde ballen en commedien nogtans op meest alle de daegen van den vasten publick gehouden wordende. 415 gaset van den 5 maerte, etc.
(7 maerte 1798)
Op den 7 maerte is bij hallegebode van stadthuijs bij orders van de centraele administratie een verbaesende besluijt afgekondigt behelsende dat alle de muebelen en effecten die niet naegel-, moortel- of steenvast zijn in alle de kerken van het departement der Leije zullen weggenomen worden, te weten in alle die kerken waer den eedt door de pastors of ander opperbediende der kercken niet is gedaen
geworden
(11). Zulks is den laesten slag die'r tot vernietinge van alle onse Geheijligde kerken kan toegebragt worden. Dese ziet men nu van alles ontbloot en de
kerkegoederen in de sacristien versegelt en wat zal er van geworden als eens alle dese effecten tot zelfs de klokken die nu noijt meer luijden, zullen weggenomen zijn, dan en van nu af zal men mogen zeggen dat meer als het heijdendom is ons voorheen gelukkige en nu alderongeluckigste landen is ingevoert geworden.
(8 maerte 1798)
Op den 8 maerte is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie afgekondigt eene wet hooftsaekelijk behelsende: 1ø. de deurwaerders, gendarmes, bewaerders, conciergen, cipiers en alle andere die gelast zijn gearresteerde persoonen te geleijden of te bewaeren zijn verantwoordelijk zoo die persoonen hunne handen ontvlugten, 't zij dat se daerin medegeholpen hebben, 't zij dat ze alleenelijk onagtsaem geweest zijn. 2ø. de burgers uijtmaekende de gewaepende magt dienende tot geleijde of tot bewaekinge der posten voor de bewaeringe der gevangene zijn voor dezelve saek verantwoordelijk. Vervolgens behelsde zij eene menigte
maetregelen, de manier op welke de verantwoordelijcke moeten aengevat worden
en welke de straffen zijn die hun moeten toegepast worden
(12). 416 gasette van den 8
maerte, etc.
(10 maerte 1798)
- fol. 18 - Op den 10 maerte was eenider des morgens in de grootste verslaegentheijd gedompelt op het vernemen dat geduerende den gepasseerden nagt wegens strenge orders van het Directorie van Parijs strenge opsoekingen waeren gedaen naer agt geestelijcke persoonen waervan er maer twee zijn aengevat geworden, te weten den eerw. heer Moens, president en professor van het nu afgeschafte bisschoppelijk semenarie deser stadt en kanonik van St.-Donaes en den eerw. heer De Baeij, tevooren regent van de knegtestedeschoole, die ten huijse van zijnen broeder was slaepende.
Dese twee slagoffers van de dwijgelandije zijn seffens in het correctiehuijs van de Magdaleene beweegt en met alle strengheijd behandelt om vandaer naer Rochefort in ballingschap gesonden te worden, zonder dat iemant weet om welke redens, hetwelk nog meerder verslaegentheijd veroorsakt. De ses andere priesters waeronder is den heer Wijmelbeke, pastor van O.L.V. en den heer De Laeter, kanoniek, hebben de Fransche woede weten te ontvlugten, in hunne huijsen niet slaepende, waerdoor zij, niettegenstaende alle opsoekingen, nergens zijn konnen gevonden worden.
Heden heeft men ook van verscheijde kanten van het platte land, priesters wel bewaert met fouturen zien opbrengen, die ook in het correctiehuijs zijn beweegt geworden.
(11 maerte 1798)
Op den 11 maerte zijnde sondag, wierden van 's morgens ten 9 uren tot 's middags ten 3 uren op een schavot op den Burg door den scherpregter aen eene staek gebonden tentoongestelt met elk een placaet boven hun hooft eenen man ende vrouw, zijnde den eersten gekleet in 't root, genaemt Philippus Knockaert, soon van Pieter, oudt 37 jaeren, boerewerkman van stijle en de vrouw gekleet in haere gewone kleederen was genaemt Marie-Anne Mouzij, dochter van Jacobus, oudt 33 jaeren, spinster van stijle, door vonnis van den crimineelen regtsbank den man tot de straffe van 24 jaeren ijzers en de vrouw tot eene opsluijting van 24 jaeren in een correctiehuijs van het departement verwesen zijnde. Omdat zij met nog andere complicen wettelijk zijn overtuijgt geworden van te hebben begaen verscheijde dieften met braeken en geweldigheden op de persoonen te hebben gepleegt, waerdoor om zoo te rekenen den man en vrouw voor altijdt van malkaer zijn afgescheijden geworden.
(12 maerte 1798)
Op den 12 maerte gefixeerden dag dat er eenen jongelink van ontrent 22 jaeren op
heden tot de doodt der gulilotine verwesen was wegens gegeven vonnis van donderdag
lestleden, naerdat er 33 prueven gehoort waeren, door den crimineelen regtsbank
veroordeelt zijnde omdat hij eene jonge dochter vermoort heeft op welke hij hadde
verlieft geweest en omdat zij met een ander verkeert hadde. Welk doodtvonnis op
heden onderbleven is omdat den veroordeelden van sententie tot Parijs geappelleert
heeft, zoodat hij maer zal geexecuteert worden als het proces conforme zal bevonden
worden. 417 gaset 12 maerte, etc.
(13 maerte 1798)
Op den 13 maerte saeg men aen 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie geaffixeert aen het stadthuijs het portrait van de ses priesters deser stadt, die als hiervooren vermelt de woede der Fransche ontvlugt zijn; zoo in faem afgebeelt staende alsof het ses moordenaers, dieven of baenstropers waeren en met last van ergens ontdekt wordende seffens naer Rochefort vervoert te worden. Nu worden nog daegelijks priesters van de ander districten van het departement aengebragt die alle met den grootsten schrik in het correctiehuijs van de Magdaleene beweegt worden.
(15 maerte 1798)
Op den 15 maerte is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie een besluijt afgekondigt behelsende dat de parochiale kerken niet zullen verkogt worden, maer tot gebruijk van de gemeenten zullen blijven, mits dezelve door hun onderhouden wordende, maer wat zullen ons de kerken baeten als er in dezelve geenen dienst dan door beeegdigde priesters zal vermogen gedaen te worden
(13). 418 gasette van 15 maerte, etc.
(16 maerte 1798)
- fol. 19 - Op den 16 maerte in den naermiddag zijn eenige municipaele bediende getrokken in de schole der studenten, nog gedoceert wordende door de gewesen paters Augustinen in het agtergebouw van dezelve kerke, alwaer zij seffens op ontfangene orders van het Directorie van Parijs, de geheele leeringe hebben doen staeken en de paters en kinders naer huijs gesonden hebbende, hebben zij de schole doen staeken. Op gelijkken voet zijn zij getrokken in eenige andere scholen deser stadt, die door priesters gedoceert wierden en de leeringen weggesonden hebbende, hebben zij op eenmael het laeste dat er van de catholijcke leeringe over is, doen eijndigen. Desen is den laesten middel om de heele christelijke leeringe te doen ten onderen gaen, want waer geene discipilen worden opgebragt, kan er geen leeringe meer exteeren zuks zegt men te worden gedaen tot begunstinge van de centrale schole, die in het beluijk van Den Duijne zal gehouwen worden en waer alles verkeert zal geleert worden.
(19 maerte 1798)
Op den 19 maerte is bij orders van de centrale administratie het volgende besluijt afgekondigt nopens de primaire vergaederingen, naerdat diesaengaende reets verscheijde wijtloopige placaeten bekent gemakt zijn, behelsende: daer zal in de commune van Brugge voor het jaer 6, maer eene primaire vergaederinge zijn.
Alleenelijk de burgers ingeschreven op den register civicq, voor den tijdtstip van
den 30 nivose 5 jaer en vereenigende de conditien van ouderdom, domicilie en
contributie zullen aenveert worden tot het stemmen in dese vergaederinge. De plaetse
geschikt tot het houden van dese vergaederinge is de kerke, geseijt de Recollecten,
den 1 germinal ten 9 uren 's morgens, wanneer de deuren van de geseijde plaetsen zullen geopent worden
(14).
Om een ure van desen naermiddag is het drijcaleurig vaendel op den hallentooren opgesteken en de groote vlagge voor het stadthuijs gehangen en tot twee uren is er op het carilion gespeelt, welke des avons geduerende twee verscheijde uren herhaelt wiert. geduerende den heelen middag reeden eenige municipale bediende verselt door een detachement dragonders en voor een drijcaleurig vaendel, rond alle de besonderste wijken der stadt, alwaer de feest toegewijt aen de souvereijniteijt van volk die op morgen zal geviert worden, door eene wijtloopige aenspraek bekent gemakt wiert. 419 gaset van 19 maerte, etc.
(20 maerte 1798)
Op den 20 maerte den 30 ventose (windtmaendt) is onder het onophoudelijk spelen van 't carilion de nationale feest der souvereijniteijt des volks op de volgende wijse geviert geworden. Den stoet bestont uijt een detachement republicaensche troupen te voet en een ander te peert, met een schoon krijgsmusik, daer agter wiert den boom van vrijheijd gedraegen. Vervolgens kwaemen de civiele en militaire geemploeijeerde, de professors der centraele schoolen met hunne leerlingen en de geconstitutioneerde magten met hunne vaendels. Den treijn wiert gesloten met andere detachementen van onse verdedigers te voet en te peert. Op de Mart gekomen zijnde, wiert den vrijheijdtsboom geplant en op eene verheven plaets, welke daertoe gemakt was, heeft men de proclamatien van het Directorie, aengaende de verkiesingen afgelesen, waerin de burgers indagtig gemakt worden dat het welzijn van den staet en de belangen des vaderlandts aen de wijsheijd hun'er kuesen afhangen; dat de waere vaderlanders hun rond den autaer des vaderlandts moeten vereenigen en elkanderen in dese gewichtige verringting de hand toereijken om tot een gewenschte oogwit te geraeken; dat dit den eenigsten middel is om eijndeling eens de langgewenschte vrede te bekomen, waeruijt het algemeen geluk moet voortvloeijen. Dese vereening der vroome herten tot onderstant des vaderlandts wiert op eene zinrijcke wijse aldus verbeelt. Eenige oude en agtbaere borgers waeren in den treijn met witte roeden in de hand, - fol. 20 - wanneer dezelve op de Mart voor de opgerechte spreekplaets kwaemen, bragten zij die roeden bijeen en bonden se in eenen bondel, 't welk de oude Nederlandsche spruek bewees: ‘eendragt makt magt’. Dese ouderlingen waeren de burgers De Pauw, Schramme, Waterwulghe, Gerbo, Beijts, Herttebout, Vandepitte, Dubois, Selhorst, Jacobij, Schoolmeester, Wijnsdauw en Levant. De feest is geeijndigt met
redenvoeringen en gesangen op de sael der municipale administratie. 's Avons wiert er een broederlijk gastmael op de halle gehouden, waernaer bal op het schouwtonneel is gegeven geworden.
(21 maerte 1798)
Op den 21 maerte (den 1 germinal keestmaent) en de volgende daegen is in de
gerenueerde kercke van de Recoletten begonst de verkiesingen der electeurs,
municipale bediende, jugis de paix en assesseurs, zooals over jaer in verscheijde
kerken gedaen wiert. De vergaederingen telkens 's morgens om 7 uren en 's middags
om 2 uren door het spelen van 't carilion aengekondigt wordende. Dese eenige primaire vergaederinge heeft dese jaere maer bestaen uijt 180 persoonen alle van eene gesintheijd, terwijl er geen ander toegelaeten zijn dan die over jaer voor den lesten ventose op den civiquen register geteekent hebben, welk getal in 775
(15)bestont en nu omdat ider kieser den eedt gelijk aen die der priesters voor kiesbaer te zijn doen moet, is zulks d'oorsaek dat het getal als vermelt is vermindert geworden, zoodat het nu voor de kie(s)baere partije gemakkelijk zijn dat alle degone van hunne clique naer hun genoegen gekosen worden. 420 gaset 22 maerte, etc.
(25 maerte 1798)
Op den 25 maerte was men 's morgens eenigsints verlicht uijt d'overgroote
verslaegentheijd waerin alle welpeijsende sedert gisteren hadden gedompelt geweest, op het vernemen dat desen morgen met het aenbreken van den dag volgens strenge beveelen van het Directorie van Parijs, moesten weggevoert worden naer Rochefort en van daer naer het eijland Caijenae, de twalf priesters die als hiervooren vermelt is in het correctie van de Magdaleene gesteken zijn geworden, zonder dat iemant weet waerom en zonder voor eenige tribunalen gehoort te worden. Het
alderschrikkelijkste teerdere afscheijd was sedert gisteren reets door die priesters van hunne liefste vrienden genomen 't welk de versteenste gemoederen hadde doen weenen, als men op heden met eenige verlichtinge vernomen heeft dat er een arrett, van Parijs is aengekomen van verlanginge, 't welk men alleen dunkt te zijn omdat er nog maer 12 priesters zijn aengevat van de 38 die hadden in 't departement moeten genomen worden.
(26 maerte 1798)
Op den 26 maerte heeft men 's morgens vernomen dat er geduerende den nagt aen het huijs van den baes matsenaere Desmidt in de Roosteen eene geweldigheijd wegens het uijtbreken van ijzers begaen was. Van den nagt tevooren hadde men eenige forcatie dog zonder diefte aen desen huijse bemerkt, waerom den bewoonder van het huijs aen de wet assistent den volgenden nagt gevraegt hadde. Tusschen 12 en 1 uren 's nagts den huijsbreker wedergekomen zijnde is hij in 't volle werk aengevat en dat voorheen zooveel te erger is, is hij maer vastgenomen geworden naerdat hij met zijne instrumenten de schaedebeletters kwetsueren hadde toegebragt en dat er eene militaire wagt was aengekomen. 421 gaset 26 maerte, etc.
(29 maerte 1798)
Op den 29 maerte is in 't licht uijtgegeven en welke versaemelinge sub N. kan gesien
worden een bericht voor tijtel voerende: ‘mag en moet men de misse hooren der
priesters die den eed gedaen hebben volgens de wet van den 19 fructidor, etc.’ waeruijt
men maer al te klaer siet in wat eene schrikkelijcke doolinge en verschueringe de
tevooren bloeijende H. kercke door oneijndige omstandigheden is gebragt geworden.
422 gaset van den 29 maerte, etc.
(30 maerte 1798)
- fol. 21 - Op den 30 maerte heeft men met het grootste hertsseer alhier binnen Brugge in twee fouturen omringt met militairen zien opbrengen en in 't correctiehuijs van de Magdaleene zien opsluijten, ses priesters welke tot Kortrijk aengevat zijn geworden zoodat er nu van de agtendertig ongeluckige priesters, meest alle van den eersten rang, die hebben moeten aengevat worden, agtthien bij malkanderen zijn opgesloten geworden, zulks aensiet men als ongelukkig voorteeken dat dese eerstdaegs zullen gedeporteert worden.
Eindnoten:
(11) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 70.
(12) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 74.
(13) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 72.
(14) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 85.
(15) In Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 85 wordt er 777 vermeld.
