Jozef van Walleghem, Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1779 · dbnl

Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1779

Jozef van Walleghem

Editie Ronald Engelrelst en Noël Geirnaert

bron

Jozef van Walleghem, Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1779 (eds. Ronald Engelrelst en Noël Geirnaert). [Niet eerder verschenen], 2016

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/wall076merc10_01/colofon.php

© 2016 dbnl / Ronald Engelrelst / Noël Geirnaert

Merckenweerdigste voorvallen 1779

Begin van het jaer ons heeren Jesu Christi 1779 [Januari]

Regtveerdig justitie gedaen voor het landtshuijs van den Vrijen binnen dere stadt Brugge den 2 januarius 1779.

- fol. 133 - Regtveerdige justitie gedaen binnen de stadt Brugge voor het Landtshuijs van den Vrijen op den 2 januarius 1779. Omdieswille dat gij Pieter Isenbaert, sone van Arnout, oudt ontrent den 38 jaeren ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, U zooverre hebt vervoordert vanop op den 30 julij van den gepasseerden jaere - fol. 134 - 1778 volgens dat gij in Uwe absentie wettelijck zijt overtuijgt geworden van te hebben begaen een grouwsaeme moordt ter parochie van Adeghem ende aldaer sekeren man met naem Pieter Potvliege met een mes te hebben toegebragt tot 14 grouwsaeme steken, hem dan met hetzelve mes den buijck

openrijppende, hem alzoo grouwsaemelijck ter doodt brengende ende van nog een anderen man een ure voor dit grouwsaem fait uijt colere te hebben gebeten een stuck uijt zijne kaeke, hem ook willende ter doodt brengen - fol. 135 - hadde gij door andere niet belet geweest. Van alle welcke volgens wettelijcke getuijgen in Uwe absentie is gebleken, den regter om genoegen, zoo is 't dat heere ende wet, burgemeester en schepenen 's landts van den Vrijen, U Pieter Isenbaert, soon van Arnout, condemneren alzoo sij comdemneren bij deren van in portraite gehangen te worden voor het landtshuijs van den Vrijen, en voorders van naederhandt gevonden wordende - fol.

136 - te worden gerabrackt tot dat er de doodt naervolgt condemnerende Uwe goederen aen degene die toebehooren de lasten en misen van justitie alvooren geduceert. Aldus gedaen in gebannen vierschaere den 2 januarij 1779 en ten zelven daege geexecuteert. Hij wiert aen de galge waeraen men ordonairelijck is hangende, zoo perfect uijtgebeeldt zijnde, gehangen alsof hij daeraen levendig zoude gehangen hebben, ten twee uren volgens gewoonte afgedaen wordende.

Lesten lijckdienst gedaen in de kercke van St.-Walburge

- fol. 137 - Op den 8 januarij wierden naermiddag in de kercke van St.-Walburge gedaen de zielvijgilien alsook het kerckhof en kercke besproeijt met gewijt waeter op dezelve wijze gelijck men op Allerzielendag is doende, alsook daegs daernaer 's morgens gedaen een solemnele misse van requiem tot laevenisse van alle de zielen die oijt zoo op het kerckhof als in de kercke begraeven waeren, zijnde dere diensten de laeste van riquiem die er nog in deze kercke zouden gedaen worden.

Nieuwe ordonantie wegens de confrerien en het ommedraegen der bussen.

- fol. 138 - Op den 9 januarij wiert wegens het bevel van d'heeren van het collegie

van Brugge bij allegebode en placaete aengekondigt als dat op de klagten gedaen

wegens de menigvuldige confrerien en gilden die hier hedendaegs meer ende meer

vermeerderen, nu in de cloosters en parochiekercken seer menigvuldig zijnde, waerom

bij deren geboden wiert als dat ider confrerie in den tijdt van drij weken zijnen tijtel van aenkomste moeste toonen, vermogende voortaen door de stadt met geene bussen meer om te gaen om eenig geldt, nog eenige andere ommegangen te doen, uijtgenomen - fol. 139 - nogtans de confrerien van het H. sacrament en de wekelijcksche en maendelijcksche bussen van den armen, zullende alle andere dies contrarie doende gestraft worden op dezelve wijse gelijck men met de publicke bedelaers is

handelende

.

Lesten dienst gedaen in de kercke van St.-Walburge, het vertreck uijt dezelve met al de Heijlige saecken en d'inkomste in het schoon gebouw der Jeusuiten, hoedaenig geschiet.

Op den 10 janurarius wiert 's morgens ten tien en alf in de kercke van St.-Walburge door den prelaet Van den Eechoute gedaen een solemnele misse tot danckzegginge van alle de weldaeden die oijt in dere kercke van Godt bekomen waeren, ten - fol.

140 - eijnde dies den te deum laudamus gezongen wordende, naermiddag ten drij uren wiert in de voornoemde kercke door zijne edele doorlugste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaender, etc., onder het spelen der weckers ende het luijden van alle de klocken van

St.-Walburge, met het hoogweerdigste voor de laeste mael gegeven de benedictie, welck gedaen zijnde processionelelijck uijt d'oude kercke van St.-Walburge gedregen wierden alle de reliquien die in de dere kercke geviert wierden. Alle de Heijlige vaeten, het H. Chrisma - fol. 141 - en d'Heijlige Olie, benevens het waeter der H.

vonte, door den bisschop voornoemt het Heijlig der Heijlig gedregen wordende, gaende alzoo in volle order vanuijt d'oude kercke van St.-Walburge langs

d'Hoogstraete over de Plaetse Maelenberg voorbij het huijs van Oostenrijck over St.-Jansplaetse door de St.-Jansstraete tot in het schoon gebouw van de gewese paters Jeusuiten. Geheel den weg langswaer sij gingen met sant bestroeijt liggende, in dese nu gekomen zijnde, wierden - fol. 142 - daer ingeplast en gestelt alle de Heijlige saecken voornoemt, door den bisschop den benedictie met het Alderheijligste gegeven wordende en dere schoone kercke aen d'Heijlige maegt Walburge toegewijt en toegeheijligt wordende, dit alles gedaen zijnde is den bisschop gegaen op de

predicstoel en heeft aldaer begonst een schoon sermoen, hetwelck circa vijf quaertier uers geduerde, in hetzelve veel schoone saecken ophaelende, onder ander met (met) wat blijdtschap David voortijdts d'arke op den berg Sion vervoert hadde, voor dezelve - fol. 143 - spelende en dansende, hoe zijne vrouwe Michol, hem bespottende, gestraft wiert, met wat blijdtschap voortijdts d'eerste christenen nu drijhondert jaeren lang onder het jock der bloedtdor[s]tige keijsers geleeft hebbende, gesaementlijck met de paus Silvester ingingen d'eerste kercke van Latranen, die den keijser Constantinus den Grooten hadde doen stigten, hoe sij uijt hunne hollen en spelonken daer sij nu langen tijdt heijmelijck geleeft hadden, met hunnen autaer die alsdan anders niet en was als eene kiste, waer alle de Heijlige saecken - fol. 144 - in besloten waeren, dezelve met groote blijdschap daerin draegende, hoedat d'heeren disch- en

kerckmeesters van St.-Walburge benevens alle de parochianen nu niet genoegsaem

en konden verheugt zijn over zoodaenig een verkregen gifte van onse genaedige

zouveraine Maria-Theresia, hoedat sij haer voor dezelve niet genoegsaem en konden

bedancken, hun met dezelve veel gelucks wenschende, prijsende ook ten hoogsten

zijnen voorsaet Joannes Robertus Caimo, bisschop van Brugge, die dit loffelijck werck nu reets voltrocken begonst hadde, hij toonde eenider aen met wat

eerbiedigheijdt - fol. 145 - men behoort te zijn in de kercken en op wat manieren de kercken door veel onduegende menschen onteert worden, hij eijndigde zijn sermoen met veel ander beweegredens, dienende tot stigtinge van eenider, dit sermoen nu geijndigt zijnde heeft den bisschop gedaen het solemneel lof naer hetwelck hij zelfs gegaen is naer de vonte het H. waeter daerin gietende. Hierover wierdt door de parochianen van St.-Walburge groote vruegt betoont, want veel - fol. 146 - huijsen langswaer de processie passeerde in den dag schoon gepareert waeren, de straeten met veele wimpels en vlaggen behangen. 's Avons was de vruegt niet minder want er veel lugtfijseijen afgeschoten wierden, veel huijsen met waschligten en torsen verciert zijnde en daer zoude meer geviert en gepareet geweest hebben, hadde het wegens de kortheijdt der daegen en koude niet belet geweest.

Afbeelding hoedaenig d'oude kercke van St.-Walburge geweest heeft.

Daegs naer de voltreckinde deser wiert d'oude kercke van St.-Walburge gesloten en daer geen voorderen dienst meer gedaen en om in 't toekomende eenigsints te konnen - fol. 147 - sien hoedaenig dees oude kercke van St.-Walburge geweest heeft, zal ik de hoedaenigheijdt der zelve hier ten besten doenelijck bijvoegen. Dees kercke was een oudt Spaens gebouw, van buijten met geen de minste vercierselen verciert zijnde, uijtgenomen den thoren die nu circa 10 jaer geleden daerop gestelt was, zijnde dezelve tamelijck hoog en scherp, rondtom schoon verciert zijnde. In de St.-Walburgstraete was den ingang van het kerckhof nevens de kercke, zijnde - fol. 148 - hetzelve afgeset met een ijser duere, dees kercke hadde drij ingangen: eene op het kerckhof, een in de St.-Walburgstraete en d'ander uijtkomende al de Bogaerstraete zijnde aldaer eene voorpoorte eer men aen de kerckduere was. Dees kercke was van binnen door d'oudtheijdt seer verslegt, hoewel dat er nogtans veel sieraeten in waeren, die dezelve nog eenigsints schoon dede schijnen, aen ter regter kant stonden ter zijden drij schoone autaeren, al den anderen kant vier, daer waeren in de voorkercke drij bueken, - fol.

149 - in welckers middelste stont den predicstoel aen den ingang van den thoren, waeragter stont de vonte, nevens de bueke van den choor was nog eene bueke ten eijnde staende den autaer van Onse-Lieve-Vrouwe van den Thuijn en op welcke ook was het tabernaekel waerin het Alderheijligste ruste, staende boven de duere van dees bueke het beeldt van Onse-Lieve-Vrouwe van den Thuijn, hetwelck in deze vervoeringe ook medegedraegen is geweest, nevens dees duere was nog een capelleken van den H. Joseph en nevens de - fol. 150 - duere van den choor was den autaer van d'Heijlige Walburge, boven de choorduere stont een schoon kruijs, daeronder staende Maria en Joannes, den choor was rondtom met goude leeren behangen en nevens den hoogen autaer was het sacristie. Daer waeren in dees oude vervallen kercke nog menigvuldige andere vercierselen zoo van beelden, schilderien als andersints, dog alles door d'oudtheijdt seer vervallen, zoodat het niet zonder reden was dat de schoone kercke van de gewese paters Jeusuiten aen de Heijlige Walburge toegeeijgent wiert.

Den pastor van St.-Gillis gesonden naer het Capucineclooster tot Oostende.

- fol. 151 - Op den 13 januarij wiert d'heer Galliard, pastor van St.- Gillis voor den tijdt van ses jaeren gesonden naer het Capucineclooster tot Oostende en voor deren tijdt wiert eenen anderen in zijne plaetse gestelt om dees patorie te bedienen, of dit was uijt dwanck of uijt zijnen liberen wille en konde niemant wel weten, want er nu eenige weken geleden een saecke voorgevallen was die hij seer ter herten trock, doordien hij den pastor van St.-Donaes met nog eenige andere geestelijcke persoonen met eenige swaere saecken hadde - fol. 152 - betigt, die sekerlijck onwaeragtig waeren en waerom onder hun een swaar proces ontstont, zoodaenig dat deren heer Galliard hoorende sekerlijck ongelijck te hebben daeraf bijnaer sot wiert, niet in staete meer zijnde van misse te lesen of iet anders te doen.

Alle de goederen in de zilweverije verkogt.

Op den 15 dito wierden op de Langereije in de zeelweverije verkogt alle de getouwen en allamen tot dees weverije dienende om daer niet voorder meer te weven, hoewel daer over eenige jaeren een groote ravaese hadde geweest, want er nog 34 getouwen in wesen stonden, dewelcke al geweven hadden, ook wierden verkogt alle - fol. 153 - allamen dienende tot lijndraeijen, alsook de drooge baene agter de Poorterije dewelcke negenhondert voet lang was, teenemal in hout afgeset zijnde en die de compagnije daer voortijdts hadde doen maecken.

Ordonantie wegens het aenveerden der recruten der militaire.

Op den 22 januarius wiert wegens het bevel van onse genaedige zouveraine

Maria-Thresia, koninginge van Hongarien, etc., etc., van de stadt Bruijssel afgesonden

een nieuw placaet wegens het aenveerden der recruten van de militaire hetwelck

alhier binnen Brugge aengeplackt - fol. 154 - en afgekondigt wiert, welckers

besonderste pointen luijdeden aldus, als dat van nu voortaen alle degene die onder

stadts- of majesteijtsbediening waeren, zoo buijten als binnen de stadt vermogten

nieuwe recruten te werven, zullende eenider die een nieuwen recrut aen konde

brengen, ontfangen 10 patakons, maekenden 28 guldens Vlaems courant geldt,

zullende daeraf het handtgeldt moeten betaelt worden, niet min vermogende te

accorderen als voor 14 guldens, als dat ideren recrut niet korter en vermogt te zijn

als 5 voet en 2 duijmen, - fol. 155 - niet jonger vermogende te wesen als 18 jaer, nog

ook niet ouder als 40 jaer, maer dat die dewelcke nog hunnen vollen wasdom niet

hadden en die nog stonden te groeijen ook vermogten aenveert te worden. Ter deser

oorsaecke wierden van daegs naer de publicatie deser door de stadtszoldaeten deser

stadt Brugge alsook door alle de bediende van het Brugsche Vrije publikelijck

zoldaeten gewerft, de zoldaeten langs dere stadt met den trommel gaende alsof het

militaire zoude hebben - fol. 156 - geweest, ook daegelijcks veel nieuwe recruten

aenbrengende, want sij tot 's avons laet in alle herbergen gingen, ook op de Mart in

een herberge gelogeert zijnde, alwaer voor ider die drincken wilde eene halve bier

opgeleijt was. Ook bragten de souverins van het Brugsche Vrije daegelijcks veel

nieuwe recruten op, want sij voor ider goeden loon ontfingen. Dit alles was ter

oorsaecke dat er in het leger volgens het gemeen gerugte wel vijfentwintigduijsent

koninginsche zoldaeten door de Pruijsensche gesnevelt waeren, - fol. 157 - want

alzoo beijde de legers besloten hadden van voor drij maenden in de winterquartieren te gaen, zoo zijn de Prijsensche hun van agter verraederlijck aengevallen, hun alzoo zonder groote moeijte ter doodt brengende, waerom den oorloog wederom par eersten op het bloedigste zal hernomen worden.

Eenen winckel bestolen binnen Brugge.

Op den 22 januarius wiert 's avons ten huijse van Sr. Poorter, winckelier in de Steenstraete, tusschen 7 en 8 uren begaen eene diefte, want naerdat van twee manspersoonen volgens presumatie de fenteneelen die - fol. 158 - al van binnen waeren sluijtende, opengebroken waeren met een ijser, zoo hebben sij ligt den opschijvenden venster opengedaen en zijn daerin gesprongen seer rasselijck uijt den winckel die daer nevens was staende, nemende 12 lappen calemande, 2 ... 3 stucken gedruckt fuijsteijn met nog eenige andere goederen, maer den voornoemden Poorter eenig gerugt hoorende is seer rasselijck naer voort gekomen, siende den dief besig met eenige stucken aen zijnen medemaet over den venster te geven, waerom den (den) dief hem met waschligt siende seer rasselijck over den venster gesp[r]ongen is. - fol. 159 - Door haeste wel d'helft van hun gestolen goederen langs den weg verliesende, dewelcke daegs daernaer door de klinckers deser stadt uijtgeklonken wierden, nog meer als d'helft van de gestolen goederen thuijs gebragt wordende.

De goederen van het schip van Trieste verkogt.

Op den 26 januarius wierden binnen Brugge in d'hostelrije genaemt Het Hof van Commercie verkogt alle de goederen die alhier met het schip van Trieste gekomen waeren, bestaende in alle soorten van cruijdenierswaeren, - fol. 160 - verwen, wollen, wijnen liqueren, etc., zullende hetzelve schip van tijdt tot tijdt alhier aenkomen groodt voordeel voor d'aerebeijders en veel ander persoonen bijbrengende.

Eene bulle door den bisschop uijtgegeven wegens den begonsten oorloog.

Op den 30 januarius wiert door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix

Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaender, etc.,

uijtgegeven eene bulle dewelcke teenemael was handelende van den tegenwoordigen

oorloog, hoedat ons Godt door dezelve om onsen zonden komt te straffen, hoedat

wij, - fol. 161 - (Godt gave) van neen misschien, nog van d'overblijfselen der zelve

zullen gevoelen. Hij toonde aen hoedat onse genaedige zouveraine Maria-Theresia

daegelijckx eenen overvloet van traenen is stortende opdat den almogenden Godt

haer en haer volck zoude spaeren en een blijde victorie zoude gelieven te verleenen,

hoedat wij met kragt ende magt zoo door onse gebeden als door d'hulpe van alle

degeen die zonder wettelijcke re(n)dens tot den strijdt bequaem waeren haer behooren

ter hulpe te komen, dit alles - fol. 162 - toonde hij aen met veel beweegredens der

schrijfture, zoodat niemant dees bulle zonder groodt gevoelen en konde lesen, door

dere ende door het geduerig werven wierden daegelijcks veel nieuwe recruten gewerft,

want er sommige daegen wel agt of tien geingaseert wierden, dit was ter oorsaecke

dat de koninginne veel volck noodig hadde, waerom ook alle de tugthuijsen

opengestelt wierden, mogende alle die daerin waeren daertoe bequaem zijnde zoldaet worden, waervan uijt het tugthuijs van Brugge op den 7 februarij - fol. 163 - 's avons negen persoonen naer de Poermolen gedaen wierden, alle voor ses jaer moetende dienst aennemen, ook vermogten alle andere die in de gevangenissen waeren en die niet grootelijckx misdaen hadden dienst aennemen om welcke oorsaecke Ritsing met zijn complicen waervan fol. 120 gehandelt is ook dienst aengenomen hebben.

Eindnoten:

(1) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 120, Hallegeboden, 1775-1786, f. 79r.-79v.;

SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 30, nr. 143.

[Februari]

Relaes der regtveerdige justitie gedaen door het edel magistraet der stadt Corterijck den 8 februarij 1779.

Relaes der regtveerdige justitie gedaen door het edel magistraet der stadt Corterijck op den 8 februarij 1779. Omdieswille dat gij Ambrosius Cartan, - fol. 164 - soon van Antonius, oudt ontrent de 28 jaeren, geboortig van Cuele, ofte zoo gij andersints met naem of toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, U zooverre hebt vervoordert van op den lesten der maendt van den jaere 1778 te gaen buijten de stadt Corterijck ten huijse van eenen inwoonder met voordagt van hem te vermoorden ende te ontvremden van alle zijne goederen, geldt en effecten die U zouden aengestaen hebben, daertoe mededraegende een ploegijser met een rond lijnde ende eene leeder komende alzoo naer den gemelden huijse alwaer gij met dezelve leeder geklommen - fol. 165 - zijt in de schouwe en aldaer dezelve rondtlijnde hebt vastgemackt aen het voorseijde ploegijser, U alzoo laetende nedersincken in het voorseijde huijs en vermits de schouwpijpe te smal was, hebt aldaer blijven insteken den tijdt van drij ... vier uren totdat gij in gevaer des doodts wesende U ten lesten gedwongen hebt gevonden van hetzelve rugtbaer te maecken waerdoor den knegt van den huijse verschrickt is geworden, niet wetende wat er was schuijlende, hetzelve met altaratie heeft - fol.

166 - kenbaer gemackt aen de stadtswagten, dewelcke gekomen zijnde en U tot hun

overgroote verwonderinge gevonden hebbende, gij hun hebt beginnen te bidden en

smeecken om verlost te worden uijt dezelve schouwpijp hetwelck niet geschieden

en konde ofte de schouw moest tot aen het corpus afgebroken worden, hetwelck

gedaen zijnde, gij gevangen zijt geworden en voor den regter gebragt alwaer gij

nauwkuerig ten tijde van Uwe detentie zijt ondersogt geworden en zoo door Uwe

eijgen bekentenisse als andersints aen den regter is gebleken dat gij van als gij vijf

jaeren oudt zijt geworden, - fol. 167 - U anders niet geniert hebt als met kleijne

dieften, U altijdt in het diefagtig leven meer ende meer verstoutende tot zooverre dat

gij in de maendt van junius van den jaere 1776 op de parochie van Cueren, alwaer

gij alsdan woonachtig waert, gekomen zijt in een huijs alwaer eenen jongman alleen

was woonende, den zelven aldaer met een swingelaers schripmes moordaediglijck

van het leven hebt berooft, alles stelende ende roovende hetgeen U goedt dogt, alsdan het doode lichaem met eenig vlas en lemen in brande stekende, waerdoor het huijs en den - fol. 168 - persoon teenemael door het vier vernietigt zijn, welcke grouwsaeme daedt tot nu toe verholen zijn gebleven, dat gij voorders U ten zelven jaere nog vermeten hebt van te breken in de krecke van Lendel,z, aldaer met een brandende flambeeuw de sloten der kaskens afbrandende waerin waeren rustende de sloten van de kercke en van den armen, alwaer gij uijtgestolen hebt tot seven ... agt schellingen, daermede niet tevreden zijnde, hebt gij gemeent de busse van de Heijlige

drijvuldigheijdt ook te bestelen, maer niet konnende daerin geraeken zijt gij gegaen naer het beeldt van Onse-Lieve-Vrouwe alwaer - fol. 169 - veel juweelen aen waeren, welck beeldt gij berooft hebt van een gouden keten met een diamante cruijs en twee goude pindanten van welcke gij eene verloren hebt, d'ander ten tijde van Uwe detentie in U huijs nog gevonden wordende. Voorders zijt gij nog onophoudelijck verdagt geworden dat gij ten jaere 1777 ter parochie van Kueren nog hebt meijnen te vermoorden eenen man welcken aenslag misluckt is, dat gij voorders ten jaere 1778 op den kersnagt in het huijs van eenen coopman in linwaeten tot Kuele door een glaese venster - fol. 170 - zijt ingebroken, meijnende den man te vermoorden, maer zijt verdreven geworden door de dienstmeijt van den zelven huijse, dat gij ook nog ten zelven jaere 1778 nog hebt meijnen Uwen eijgen huijsmeester te vermoorden, den welcken U voordat gij Uwen aenslag hebt konnen uijtwerken U uijt zijn huijs heeft doen verhuijsen. Van alle welcke zoo bij wettelijcke informatien, eijgen bekentenissen als andersints den regter is gebleken om genoegen en gemerckt dusdaenigen moordaedigen en diefagtigen handel niet lijdelijck is in een landt van regte zonder condigne, straffe ofte punitie. - fol. 171 - Zoo is 't dat d'heeren

brugmeesters en schepenen der stede van Corterijck U Ambrosius Cartan, soon van Antonius, oudt ontrent 28 jaeren, condemneren alzoo sij condemneren bij deren van gebragt te worden op d'ordinaire plaetse partibulaire voor het stadthuijs en aldaer geleijt zijnde op een dweerskruijs gewoelt te worden, dan t'ontfangen in U aensigt twee sneden met een mes en een steke in de kele van hetzelve ende dan gerabrackt te worden t'eijnde dies U doodt ligaem in het vier geworpen te worden - fol. 172 - ende dan hetzelve getransporteert te worden ter plaetse partibulaire om aldaer geexponeert te blijven, ander in exempel. Confisquerende voorts alle Uwe goederen ten profijte der gene die toebehooren de regten en misen der justitie alvooren gededuceert. Aldus gedaen in gebannen vierschaere op den 8 februarius 1779 en ten zelven daege geexecuteert.

Den pastor van St.-Donaes in egtenisse beweegt.

Op den 17 februarius zijnde asschenwoensdag wiert 's avons ontrent den 10 uren en

half mijnheer De Hoorne, pastor van St.-Donaes, met een dobbel wagt uijt - fol. 173

- (uijt) zijn huijs gehaelt en voor het geestelijck regt opgehouden, of dit was voor het

proces waervan fol. 151 gehandelt is en konde niemant wel weten, want ander seijden

dat het was wegens d'ongehoorsaemheijdt die hij tegen den bisschop van Brugge

betoont hadde, ander zeijden wederom nog erger saecken, zoodat hieraf niemant de

regte waerheijdt wist, dog moest het evenwel iet zijn dat grootelijckx tegen de

geestelijcke of weerlijcke wetten strock, want men niet gewoon is dusdaenige

persoonen op zoodaenig een wijse uijt huijs te haelen.

[Maart]

Den oorloog voor ses weken opgeschort.

- fol. 174 - Op den 2 maert hoorde men hoedat den tegenwoordigen oorlog nu voor den tijdt van ses weken opgeschort was, waerom alle de troupen nu op march, zijnde niet opperwaers meer moesten marcheren, hetwelck voor eenider tot groodt gevoelen van een aenstaende vrede veroorsackte temeer omdat door bevel van d'heeren van Brugge moesten gerepareet worden alle de lanteerenkens tot den wenteltrap dienende en dat nu alreede in 't werck geleijt waeren de blicke lampens tot een aenstande vieringe of deren vrede zijnen voortganck zal nemen of niet en konde - fol. 175 - niemant weten, want zulcks alles maer volgens presumatie was, zullende dit alles het eijnde moeten uijtwijsen.

Nieuwen ijsput gemackt.

Op den 7 maerte was over de Minnebrugge teenemal opgemackt eenen nieuwen ijsput den welcken is staende tusschen de Gentpoorte en de voorseijde Minnebrugge, zijnde dezelve sieraetelijck opgemackt met een poortken op de voornoemde veste, welckers hoedaenigheijdt hier noodeloos is aen te wijsen, want die ten allen tijden van ijdereen kan gesien worden.

Criminele sententie uijtgesproken in gebannen vierschaere door

burgmeester en schepenen der heerlijckheijden van Zulte en Laeke, ten laste van Pieter Debro, filius Pieter, ende van David Debro zijnen broeder, baenstropers, boschrovers, etc. geexecuteert binnen de parochie van Zulte den 10 maerte 1779.

- fol. 176 - Criminele sententie uijtgesproken in gebannen vierschaere door

borgmeester en schepenen der heerlijckheden van Zulte en Laeke, ten last van Pieter Debro, filius Pieter, ende van David Debro, zijnen broeder, baenstropers, boschrovers, etc., geexecuteert binnen de parochie van Zulte den 10 maerte 1779; zijnde dees sententien hier binnen Brugge te bekoomen bij Parin en La Croix, boeckdruckers, voor een stuijver. Ommedieswille, dat gij Pieter Debro, sone van Pieter en van Therese Sijnhaeve, - fol. 177 - oudt tusschen de 37 en 38 jaeren, geboortig der parochie van Zulte en voor U gevang aldaer woonagtig, visscher en schiptrecker van stijle, en gij David Debro, ook soon van Pieter en van dezelve Therese Sijnaeve, oudt 29 jaeren, geboortig, woonachtig en van slijle als Uwen broeder, U beijde zooverre hebt vergeten van benevens nog voorder complicen van jongs af tot korts voor U gevang

troupsgewijse te gaen kanten, stelen ende rooven, de bosschen, boomen en kanthaegen

in verscheijde - fol. 178 - plaetsen binnen dere parochie, alsook de koeijvette uijt de

weijden en die ten deele te vertransporteren naer Uwe woonste ende ten deele die te

verkoopen tot Vijve St.-Eloij, mitsgaeders door U brutael, roeckeloos en baldaedig

leven U zoo vreeselijck te maecken dat de goede ingeseten uijt vreese van ongelucken

en van hun leven te verliesen, daeraf den aenklagten aen het officie niet en hebben

derven doen, alsmede dat gijl beijde zoodaenig den toom gevende aen Uwen

boosaerdigen aerdt, niet bevreest en zijt geweest, ook benevens drij der zelve Uwe

complicen - fol 179 - nu ledent ontrent de twee jaeren op de publicke baene tusschen Beveren en Haerlebeke ontrent den middernagt aen te houden den waegen en de peerden van sekeren Jan Van Belle, den welcken gelaeden was met mosselen en gedistineert naer Rijssel, mitsgaeders alsdan den hondt van den zelven Van Belle doodtgeslaegen hebbende met Uwe knotse stocken, waer gij beijde ordinairelijck waert voorsien als ook van degens en sackpistolen, den voornoemden Van Belle met gewelt hebt getrocken van zijnen waegen - fol. 180 - en den zelven zoodaenig geslaegen, zoo met de geseijde knotsestocken als met vuijsten, omme elck te hebben een vregt mosselen, dat hij genootsackt is geweest zulcks toe te staen om zijn leven te behouden en aldus daernaer door dezelve aggressien als verdwelmt zijnde nauwelijcks tot Haerlebeke is konnen geraeken, alwaer hij gedwongen is geweest te verblijven en zijnen broeder met den waegen voort te laeten vertrecken. Dat gij beijde benevens dezelve Uwe complicen ook zoo onbedagt zijt geweest ten verscheijde stonden insgelijcks stroupsgewijse gewapent met - fol. 181 - knotsestocken, degens en sackpistolen, de schiptreckers treckende de schepen van de stadt Gent tot hunne gedistineerde plaetse en aengekomen zijnde ontrent dere parochie, te beletten hunne reijse voort te setten met abominabel vloecken en swieren en het doen van

afgreijselijcke dreijgementen dezelve treckers te ontweldigen van de lijne,

midtsgaeders alzoo tegen danck en wille van de schippers hunne schepen te trecken en den vollen treckloon daervan te eijsschen, zoo onder ander is gebuert op den 16 april 1773 - fol. 182 - aen den schipper Matheus Dewaele den welcken gij beijde en de nog geseijde Uwe complicen par force hebt doen geven de vijfentwintg guldens die hij geaccordeert hadde te geven tot het trecken van zijn schip van St.-Denijs tot Haerlebeke, aen de schiptreckers Joannes Decuijper, Pieter Dekee ende Lucas Peirs dewelcke gij beijde en Uwe complicen hebt verdreijgt hun van 't leven te berooven ter plaetse die gij hun aenwees, waer 't dat sij het voorseijde schip nog voorder hadden getrocken en waerom sij zoo voorseijt is, het werck hebben moeten verlaeten - fol.

183 - boven dat gij beijde alom in differente herbergen en andere plaetsen verscheijde persoonen zonder de minste redenen deerelijck hebt geslaegen en mishandelt, mitsgaeders hebt gesproken met de aldergrootste misagtinge van de wet en van de justitie. Dat Uwe roekeloosheijden zooverre zijn gegaen en den boosaerdigen aerdt in U beijde zooverre is gewortelt dat gij David Debro publickelijck U hebt gevanteert onder abominaebel vloecken en swieren van seven persoonen te zullen vermoorden willende daerdoor te kennen geven geheel de wet deser parochie en bovendien - fol.

184 - nog twee huijsen in brandt te zullen steken, midtsgaeders om hals te zullen

brengen den gonen die U van justiewege zoude hebben geapparendeert ende gij Pieter

Debro ook niet alleen onder gelijck schroomelijck swieren, vloecken en blasphemeren,

U insgelijcks hebt gevanteert van te moorden en te brandt stigten, nemaer ook nu

ledent beth drij jaeren, des middernagts zijt gegaen naer den huijse van Louis Cottens,

binnen dere parochie en op U kloppen de duere niet aenstonts opengedaen zijnde,

die seffens op den vloer hebt geslaegen, waerdoor de luenen en grendels, - fol. 185

- midtsgaeders een stuck van den stijl waeraen de duere was hangende in stucken

zijn gebroken ende gij in huijs gekomen zijnde als een raesenden mensch hebt geseijt

dat gij aldaer waert gekomen om te mishandelen den schoonsone van den zelven

Cottens, den welcken gij mogelijcks deerelijck zoude hebben gerieft, waer 't dat hij

thuijs hadde geweest, alsmede ook dat gij op eenen anderen middernagt ten huijse

van Pieter Himper geklopt hebbende op 't pretext van een glas genever te drinken, -

fol. 186 - midtsgaeders den zelven Himper roepende dat hij de duere quaem opendoen,

aenstonts aen dezelve duere hebt afgeschoten een fusicque ende aen hem Himper

daernaer geseijt hebt dat gij hem zoude geschoten hebben waer 't dat hij dien nagt de duere hadde opengedaen. Dat gij Pieter Debro bovendien versuijmende en ter zijden stellende de eerbiedigheijdt die men schuldig is aen d'Heijlige sacramenten bij misagting en inreverentie der zelve op den 25 meij 1778 des middernagts zijnde ten huijse van Judocus Ketels aldaer al swierende, - fol. 187 - vloeckende ende blasphemerende, hebt geseijd dat gij den zelven nagt den pastor ende den koster zoude gaen opkloppen op het valsch pretext van Uwe moeder te administreren met d'Heijlige sacramenten ende effectivelijck daer naertoe zijt gegaen, als wanneer den pastor in meijninge zijnde dat Uwe moeder sieck en in perijkel van sterven was, met het Alderheijligste naer Uwen huijse is gekomen om Uwe geseijde moeder te administreren en alsdan heeft gesien en ondervonden dat Uwe moeder niet sieck was.

- fol. 188 - Ter causen van alle welcke en voordere faiten niet lijdelijck in een landt van regte zonder condigne straffe, andere dieven, baenstropers, boschrovers, straetschenders, stoorders der gemeijne ruste, midtsgaeders geweldigaers en onteerders der Heijlige sacramenten ter exemple, en wanof gebleken is niettegenstaende Uwe hertnekkige loogeningen ende bewimpelingen, den regter om genoegen. Zoo is 't dat leemannen, borgmeester en schepenen der parochie en heerelijckhede van Zulte en Laeke, gesien den schriftelijcken criminelen heesch en de conclusien daerbij gemackt ende genomen, - fol. 189 - ten eender sijde jegens ende ten laste van U Pieter en David Debro, criminele verweerders ter andere, op alles gelet met advijs van regtsgeleerde postulerende in den raede van Vlaender, binnen de voorseijde stadt Gent, regt doende in criminele gebannen vierschaere wijsen en condemneren U Pieter en David Debro ter causen voorscheven aen het pelerijn binnen dere parochie door den schepregter op Uwen blooten rugge met scherpe roeden gegeesselt te worden, tot den loopenden bloede en t'eijnden - fol. 190 - dies gij Pieter Debro te worden gecolloquert in het tugthuijs provencial binnen de stadt Gent voor den tijdt van 25 consecutive jaeren en gij David Debro voor den tijdt van 20 naereenvolgende, omme geduerende dies respectivelijck aldaer te (te) wercken benevens de voordere

tugtelingen alles naer slaekinge van vangenisse, condemnerende Uw beijde voorts in de kosten van den processe en misen der justitie ter tauxatie. Aldus gedaen in extraordenaire gebannen vierschaere en te zelven daege geexecuteert. Onderteeckent A. Vanrenterghem.

Twee persoonen binnen Brugge op eenen nagt verdroncken.

- fol. 191 - Op den 22 maerte gebuerde het dat er binnen Brugge twee persoonen op eenen nagt verdroncken. Zijnde den eenen den soon van sr. Brol, cuijper, den welcken 's avons ontrent den agt uren komende uijt een kelder ontrent den Augustinen, doordat het heel doncker was, met zijn been tegen de kaeij liep en dezelve daerdoor teenemael gequest zijnde, stuijcktte hij nog met zijn hooft op dezelve kaeije in 't waeter, waerdoor hij terstont stierf, waerschijnelijck al doodt zijnde eer hij in 't waeter viel, want - fol.

192 - hij daer terstont uijtgehaelt wiert, zoodaenig door het bloedt en slijck bestelt

zijnde dat het wel een halve ure geduerde eer men konde onderscheijde wie zulcks

was. D'ander was een vrouwe, woonende op Steenhouwersdijck in d'herberge genaemt

Boomjen, dewelcke naerdat sij 's avons en misschien bijnaer den geheelen nagt met

haeren man gekeven hadde, 's morgens ontrent den vijf uren uijtgegaen is, niet anders

aenhebbende als haer onderock en hemde, zeggende hem den sloter van de geldtkasse

die hij geduerig wilde hebben te zullen gaen brengen, sij de duere toegetrocken

hebbende, - fol. 193 - heeft haer regt over haer duere met het hooft vooren over de kaeij geleijt haer zelven alzoo moetswilliglijck laetende met het hooft vooren in 't waeter vallen, ook terstont verdrinckende, hetwelck differente persoonen saegen tot zelfs eenen priester die sig besig was met kleeden en nog tot haer riep wat sij ging doen. Sij wiert ook terstont doodt uijt het waeter gehaelt, alzoo door haer eijgen moetwilligheijdt haer leven verliesende.

Groote dolheijdt van een peert.

Op den 27 maerte gebuerde het dat het peert van sr. Friese, molenaer - fol. 194 - binnen Brugge, teenemal dol geworden was, zoodaenig dat hetzelve uijt het stal gerogt zijnde, geloopen is in de singels tusschen de Cruijs- en Gentpoorte, alwaer het zoodaenig dol en verwoet geloopen heeft, dat het door raesernije eenen boom teenemael in stucken gebeten heeft en alzoo met het schuijm op zijn muijle in de veste loopende, heeft het sig zelfs zijnen kop onder 't waeter stekende laeten verdrincken, hetwelck een groodt geluck was dat het alzoo verdronck, want hadde het gelijck of 't martdag was, moeten in de stadt loopen het hadde mogelijcks seer veel menschen aen den hals gebragt.

[April]

Alle de kerckegoederen in d'oude kercke van St.-Walburge verkogt.

- fol. 195 - Op den 12 april wierden publikelijck in d'oude kercke van d'Heijlige Walburge met den stocke verkogt alle de goederen die in de nieuwe kercke niet en konden gebruickt worden, bestaende in veele schilderien, houte en marbele autaeren, kassen en bigtstoelen alsook alle de zitselen in den choor, predicstoel, doxal en de vonte benevens ook verscheijde kopere, houte en marbele postueren, veele carsufelen en meer als 50 autaerkleeren alsook nog veele andere goederen uijt de - fol. 196 - nieuwe kercke als onder ander alle de postueren die voortijdts gedient hadden tot het preken van de passie wanneer die ten tijde van den vasten door de paters Jeusuiten gepredickt geweest heeft. Dees venditie was vier daegen geduerende en omdieswille dat de autaeren maer ingestelt wierden, wierden die agt daegen daernaer maer toegeslegen, dees kercke nu van al haere sieraeten ontbloot zijnde, zal naerdat den thoren zal vervoert zijn, ook geheel afgesmeten worden, zijnde dezelve nu anders niet te vergelijcken als bij een ledig huijs dat van alle zijne zieraeten berooft is.

Sententie van mijnheer De Hoorne.

- fol. 197 - Op den 19 april wiert binnen de stadt Brugge wegens het bevel van

d'heeren van het geestelijck hof met open dueren afgelesen de sententie ten laste van

mijnheer De Hoorne, pastor van St.-Donaes, waervan fol. 151 en 172 nog gehandelt

is, welckers besonderste pointen waeren aldus als dat den voornoemden pastor nu

ter oorsaecke van zijne begaene faiten en zijne groote ongehoorsaemheijdt die ider

priester aen den bisschop en zijne overheijdt schuldig is, van zijne pastorije afgestelt

zijnde, voor den tijdt van 20 naereenvolgende jaeren, moeste gecoloqueert zijn, - fol.

198 - in het clooster van de cellebroes tot Loven, d'eerste ses jaeren drij daegen ter weke anders niet vermogende te eten en drincken als waeter ende broodt, hetwelck nogtans naerderhandt volgens het zeggen van veele merkelijck versagt is, alle zijne goederen zoo muebele als immuebele wierden voor de kosten en misen van den processe publikelijck met den stocke voor zijne duere verkogt en eenigen tijdt daer wierden alle zijne boecken, priestersgewaet en anders verkogt in 't hof van commercie binnen Brugge.

[Mei]

Eenen man voor het landthuijs van den Vrijen gegeesselt.

- fol. 199 - Op den 1 meij wiert binnen de stadt Brugge voor het landthuijs van den Vrijen sekeren boer om het begaen van differente dieften waeronden waeren eenige met braecke, aen eene staecke op een schavot gegeesselt, ontfangende voor zijne straffe hondertentwintig slaegen, t'eijnden dies gecondemneert zijnde voor den tijdt van vijfentwintig naereenvolgende jaeren te moeten gecoloqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs binnen de stadt Gent.

Grooten brandt ontstaen binnen Brugge ten huijse van sr. Valkaert op de Mart.

- fol. 200 - In den nagt tusschen den 1 en 2 meij ontstont er binnen Brugge ontrent

den twee uren ten huijse van sr. Valkaert, woonende op de Groote Mart, eenen grooten

brandt, want alzoo de twee agterste kaemers van het voornoemde huijs ofwel door

negligentie van de domestiquen ofwel door negligentie van den knegt die daegelijcks

en somtijdts ook tot laet in den nagt in de pluijmen vrogt hetwelck men van niemant

regt en konde hooren, nu in vollen brandt gerogt waeren, zoo zijn de vlammen eer

het drij uren geworden was, seer hoog buijten het dack gevlogen, - fol. 201 - zoodaenig

dat het geheel huijs scheen als eenen vierberg te zijn, het was in 't midden van den

nagt en ider laeg in volle ruste tot zelfs de vrouwe van het huijs, welckers man naer

wijnen gegaen was en die door de gebuers opgeklopt wiert, zelfs niet wetende wat

er was schuijlende, sij dit siende heeft met alle haeste eerst haer drij kinderkens,

dewelcke tegen aen den brandt laegen door hulpe van de gebuers uijt het huijs gevlugt,

dan zelfs door schrick haer geheel huijs abandoneerende, alle haere sloters zoo van

kassen als - fol. 202 - anders aen een ander gevende, middelertijdt wiert rondt de

stadt den trommel geslaegen, het klocksken van St.-Jooris begonde te klippen en het

was alreets drij uren geslaegen eer door de slappigheijdt der waeckers de schelle op

den hallentoren begonde te klippen, terstont op dit klippen was geheel de stadt in

roere, de speijten en brantgetuijg wierden van alle kanten bijgebragt, zoodat het drij

uren en half geworden was eer dat er een speijte begonde te wercken, waerdoor dat

de vlammen nu ten hoogsten gekomen waeren, want hadt er tijdiger hulpe geweest,

dees brandt zoude seker noijt zoover gekomen - fol. 203 - hebben, alle de goederen

die in het voornoemde huijs waeren, wierden op de Mart gestelt ende door alle de

vensters gesmeten wordende dezelve al gedaen in St.-Jooris- en St.-Cristoffelscapelle,

alsook alle die van het huijs van joffrouw Dehoorne dat daer nevens was staende,

zijnde een seer oudt gebouw met eenen houten gevel en hetwelck van agter nu ook

alreede brandt aengevat hadde, tot zooverre dat eene caemer boven nu ook alreede

teenemal afgebrandt was, zoodat het ook meer als tijdt was dat al het goedt ook daeruijt gevlugt wiert. - fol. 204 - Dees voorseijde joffrouw Dehoorne was houdende een lijnwadierswinckel en het was jammer om ziene hoedat alle de goederen die boven en onder in huijs waeren gesnene en ongesnene en veele half verbrandt door de vensters op de Mart gesmeten wierden, ook alle in de twee voornoemde capellen gedaen wordende, daer was in dit huijs eenen grooten nomber van goedt, want er meer als 200 geheele stucken linwaet door de vensters gesmeten wierden, zoodat dees joffrouw aen haer huijs en goederen merckelijcke schaede hadde, daer wiert ook veele gestolen, want er nog drij persoonen die met gestole - fol. 205 - goederen betrapt wierden in de vangenisse gesteken wierden. De schaede in het huijs van sr.

Valkaert was nog merckelijcker en grooter, want hij 8 ... 10 daegen voordat dees brandt gebuerde meer als voor sevenhondert pond groote pluijmen opgedaen hadde, van welcke zeer veele nat, verbrandt en teenemal beschaedigt waeren, ook waeren verlooren de twee diamante ringen van zijne vrouwe, het diamante cruijs en ooringen wierden op de straete gevonden, want dit al zaemen in een doseken was en door haeste ook te vensteren uijtgesmeten wiert, als het nu vijf uren geworden - fol. 206 - was, begonde den brandt teenemal door de groote hulpe der wercklieden en door de menigte der speijten die in de nevensstaende huijsen door alle de vensters laegen op te houden, zoodat men anders niet meer als een grooten roock en was siende en ses uren geworden zijnde was den zelven teenemal gestut tot groote vruegt van (van) de inwoonders der nevensstaende huijsen, want hadt het moeten windig weder geweest hebben het hadde te vreesen geweest dat geheel de reke van de Mart die alle houte en slegte huijsen zijn teenemal zoude afgebrandt hebben, maer het was Godtdanck dien nagt aengenaem en stil weder.

Twee persoonen op de parochie van Sijseele moordaediglijck om hals gebragt.

- fol. 207 - In den nagt tusschen den 2 en 3 meij wierden op de parochie van Ziseele, een ure buijten Brugge, ontrent den twee uren twee persoonen moordaediglijck om hals gebragt, want naerdat sij saemen ettelijcken tijdt gekeven en malkander

grootelijcks verweten hadden, hun dispuijt eerst voorstkomende omdat de schaepen

van den persoon die vermoort wiert op den moorder zijn stucks landt geloopen hadden

tot welck hij nogtans eerst met goede woorden poogde te herstellen, zeggende hem

de schaede te zullen voldoen, dog dit geensints helpende is den persoon die vermoort

wiert voor de duere - fol. 208 - van d'herberge gegaen om alzoo dit dispuijt te

eijndigen, hetwelck eenen van de twee broeders die het dispuijt eerst gemackt hadden

siende, is hem agtervolgt en heeft hem voor de duere met een mes van beneden zijnen

(zijnen) buijck tot aen zijne kele teenemal opengesneden, de darmen uijt zijnen buijck

tot op den grondt hangende waerdoor hij terstont strief en dit moordaedig fait begaen

hebbende is als verwoet naer binnen geloopen een man vindende sitten slaepen in

den heert, den welcken hij ook meijnende den dien te hebben die tegen hem gekeven

hadde, ook gelijck den voorgaenden van onder tot boven opensnee, den welcken

zijne darmen ook in zijn handen was houdende, - fol. 209 - twee daegen daernaer

dezelve toegenaeijt zijnde met groote pijne en smerte ook overleden is. Den broeder

door wie eerst dere groote dispuijten gekomen waeren wiert 's morgens gevangen

naer Brugge gebragt en den moorder was het in eenen grooten bosch ontvlugt den

welcken overal beschreven wiert en daegelijcks gesogt om gevonden wordende volgens de groote van zijn fait ook gestraft te worden.

In het hospitael van St.-Jan binnen Brugge een deel van het H. cruijs bekomen.

Op den 9 meij wiert binnen Brugge in het hospitael van St.-Jan met groote eere een eerbiedigheijdt ingestelt en geplaest een gedeelte van het H. cruijs, aen hetzelve hospitael door eene besondere gunste van Zijne Heijligheijdt den Paus van Rome - fol. 210 - gejont om welckers oorsaeck dien dag in hetzelve hospitael seer schoonen dienst gedaen wiert. De kercke op het alderschoonste verciert zijnde, alsook het kerckhof langs waer het voornoemde H. cruijs ingedraegen wiert met veele wimpels en vlaggen behangen zijnde.

Een grouwsaeme moort voor het bassin van Oostende geschiet.

Op den 16 meij gebuerde niet verre van Oostende voor het bassin een seer grousaeme moort, want alzoo in een herberge daer ontrent verscheijde persoonen saeten en drincken waeronder waeren vier matroosen van Denemercken en eenige van Oostende, zoo hebben dees matroosen tegen eenen van Oostende - fol. 211 - zoodaenig een verschil gekregen dat sij hem zijne doodt swoeren hetwelck deren jongelinck merckende is buijten d'herberge gegaen meijnende hun alzoo t'ontvlugten, maer sij dit merckende zijn hem alle vier als verwoet agtervolgt en hem bij den kop vattende, hebben hem vreedelijck met messen gesteken en met hun voeten gestamt, zoodaenig dat hij teenemal mishandelt was en nu bijnaer doodt zijnde, hebben hem in een kleijn waetergragjen daer ontrent liggende gesmeten, uijt hetwelck hij korts daernaer doodt uijtgehaelt wiert, dit was ter oorsaeke - fol. 212 - dat de voornoemde schippers tegen alle die van Oostende waeren een grooten haet gevat hadden, want sij nog eenen man den zelven avont eenige vreede slaegen gegeven hadden en ook met een mes door zijne kaeke gesteken hadden, den welcken roepende dat hij van Nieuwpoort was, sij hebben laeten gaen, sij wierden aenstonts op het fait betrapt zijnde tot Oostende in egtenisse beweegt en daer was een groodt geschil tusschen d'heeren van het Brugsche Vrije en die van Oostende, want zulcks seer nauwkuerig moeste uijtgemeten worden of dit fait op het Brugsche Vrije of onder de derisdixtie van Ostende gebuert was om alsdan aen dees daeders den loon naer verdiensten te geven.

Jubil, van een vijftigjaerig houwelijck.

- fol. 213 - Op den 31 meij gaf sekeren man woonende in de Koeijsteertstraete zijnen

jubil, van den tijdt van vijftig jaeren met zijne vrouwe te zijn getrouwt en ook van

vijftig jaer te hebben geweest meester-chirurgin binnen de stadt Brugge, om welckers

oorsaecke hij met zijne vrouwe met twee carossen naer de kercke van St.-Jacobs 's

morgens ten seven uren gevoert wiert, alwaer onder het luijden der klocken een misse

in 't musick met drij priesters gedaen wiert onder welcken sij hunnen jubil, gaeven.

De Koijsteertstraete en ander omliggende - fol. 214 - straeten, waeren ten dien eijnde behangen met vlaggen en wimpels en de huijsen der zelve waeren met veel sieraeten verciert, 's avons wiert er ook in de voornoemde straeten schoon geviert, veele waschligten, torsen, pecktonnen en lanteerenen ontsteken wordende.

[Juni]

Duijsent soldaeten uijt het leger binnen Brugge wedergekomen.

Op den 2 junij quaemen 's morgens ontrent den ses uren onder het klippen der klocke binnen dere stadt Brugge duijsent zoldaeten op Steenbrugge van de schepen komende, alzoo in volle order komende binnen de poorten van Brugge en gaende langs de Catalinestraete over de Mart tot in de Poormolen, ider hadde op zijn hooft - fol. 215 - (hooft) een palmtaxken tot een vruegdeteecken van een volkomen vrede, dewelcke nu (Godtdanck) teenemal tusschen onse gaenaedige souvaire Maria-Theria en den koning Fredirx van Pruijssen onder de conditien onder hun besloten geteeckent ende vastgestelt was, tot groote vruegt van eenider. De zoldaeten die binnen dere stadt quaemen, waeren alle de laeste die hier uijt Brugge vertrocken waeren, hebbende maer circa hondert uren verre gemarceert, zijnde maer doorgegaen tot versekering wanneer het zoude noodt gedaen hebben, zullende d'ander die nu in het leger geweest hebben ook par eersten wederkeeren.

Grooten brandt op de parochie van Sijseele buijten Brugge.

- fol. 216 - Op den 19 junij gebuerde op de parochie van Sijseele, een ure buijten Brugge, eenen grooten brandt, want de geheele schuere van den boer Saboth op onder half ure teenemal door den brandt vernietigt wiert, hetwelck zoodaenige groote vlammen veroorsaeckte dat dezelve tot in Brugge gesien wierden, verbrandende dezelve schuere teenemal tot gronde af niet zonder groote schaede van den zelven boer, want er verbrandeden meer als drijduijsent schoven terwe en rogge, alsook nog tien sacken die gereet stonden om naer de mart van Brugge te brengen, alles teenemal door den brandt vernietigt zijnde.

De paling in de vaert van Gendt door eenige jongelingen getrocken.

- fol. 217 - Op den 27 junij wiert in de Gensche vaert tusschen Brugge en Steenbrugge

agter d'herberge genaemt Den Palinckpot door twalf jongelingen deser stadt Brugge

die seer ervaeren in 't swemmen waeren eenen grooten palinck den welcken aen eene

coorde over het waeter gespannen in eene croone gehangen was, afgetrocken,

naermiddag ontrent den twee uren gingen dees voorseijde jongelingen uijt Brugge

door de Catalinepoorte schoon in 't wit gekleet zijnde met schoon gespel en ses

canons tot aen De Palinckpot, alwaer gekomen zijnde den wijn van eere gepresenteert

wiert, - fol. 218 - waernaer sij den voorseijden palinck begonden te trecken hetwelck

op dees maniere toeginck: sij stonden op een schuijtjen op een hooge plancke hetwelck

door twee schippers geroeijt wiert, zoo haest sij aen den palinck die teenemal met

seepe gestreken was quaemen, naemen sij dezelve met beijde hun handen vast en

wanneer sij die konden vasthouden beeten sij zoo lang in dezelve als sij die konden vasthouden, maer wanneer sij dezelve niet wel vast hadden, want hun die door de glattigheijdt seer ligt ontschoot, plompten sij alsdan tot de gronde in 't waeter, maer alzoo sij al seer vast op het - fol. 219 - waeren beeten en trocken sij deren palinck eer elck tweemael sijnen toer gehadt hadde teenemal af, terstont de canons afgelost wordende en ook aen den koning den welcken was Joannes Dalvers, blouwverwer binnen Brugge, een coff,canne van ses guldens vereert wiert, het was redelijck schoon en warm weder, waerdoor omdat zulcks seer selden gebuert aen De Palinckpot van weersijden de vaert om zulcks te sien zoodaenig veel menschen van binnen en buijten Brugge waeren dat het scheen dat het twee legers waeren, die tegen malkander moesten de batalie waegen.

Jubil, van een vijftigjaerig houwelijck.

- fol. 220 - Op den 30 junij gaf sr. Jansens, woonende in de Witte-Leetouwersstraete, zijnen jubil, van den tijdt van vijftig jaeren met zijne vrouwe te zijn getrouwt, waerom sij 's morgens ten agt uren met ses carossen naer de kercke van de eerweerdige paters Predicheeren gevoert wierden, alwaer een schoone misse in 't musick gedaen wiert, onder welcke sij hunnen jubil, gaeven. Hierom was het in de voornoemde straete en in d'ander omliggende straetjens in den dag schoon gepareert, de huijsen met veel sieraeten verciert zijnde. 's Avons wiert er ook seer schoon geviert, seer veele vruegdevieren, pecktonnen, waschligten en lanteerenen ontsteken wordende.

[Juli]

Een coopvaerdijeschip gestrant voor Blanckenberge.

- fol. 221 - Op den 8 julij strande voor de stadt Blanckenberge in het sant een Fransch coopvaerdijeschip, gelaeden met agtduijsent hoedt sucrioen, dit schip was teenemal verdestrueert en berooft van al zijn touwerck en masten, ook was het op 't agterste geheel verbrandt van d'Engelsche caepvaerders, dewelcke eerst dit schip verovert hadden, maer door de groote magt der Franschen hetzelve wederom quijt geworden waeren en die geen kanse meer siende van hetzelve te behouden, den brandt daer ingesteken hadden, hetzelve - fol. 222 - sucrioen en schip wiert eenige daegen hiernaer tot Blanckenberge ten profijte van den koning verkogt. Het was deren tijdt een grooten troubel ter zee tusschen de Franschen en d'Engelschen, want er daegelijcks van wederzijden seer veele schepen genomen en verdestrueert wierden.

Eenen gevangenen uijt het tugthuijs binnen Brugge gevlugt.

Op den 14 julij gebuerde het dat er uijt het tugthuijs van de Magdaleene binnen

Brugge eenen gevangenen met eene groote loosheijdt brack, want hij alle de aspen

gaeren waermede sij hunne flenelle maecken aeneenknopte, maeckende dezelve aen

een hoog dack vast, sig alzoo laetende - fol. 223 - afsincken, hij vlugte in een huijs

niet verre van het voornoemde tugthuijs, maer alzoo zijne daedt terstont ontdeckt

wiert, wierdt hij ook terstont agterhaelt en wederom in zijn voorige plaetse vastgestelt,

ontfangende den loon die aen alle zulcke uijtbrekers gegeven wordt. Het was eenen ouden man den welcken in het voornoemde tugthuijs nu al twintig jaeren geseten hadde en die daervoor zijn geheel leven moest zitten ter oorsaecke van een bradtstigtinge van een windtmolen op Westcapelle, dewelcke hij met zijnen soon grootelijcks nu circa twintig jaer geleden verdagt geweest hadden in brandt gesteken te hebben.

Prijsvogelen door de schotters van het oudt hof binnen Corterijck geschoten.

- fol. 224 - Op den 18 julij wierden door de schotters van het oudt hof of van de stalleboge binnen de stadt Corterijck geschoten verscheijde prijsvogelen, van welcke die van Brugge afschoten de oppervogel zijnde den prijs een zilver coff,kanne, nog eenen opperzitsvogel en nog eenen anderen lotende, sij quaemen 's anderendaegs ontrent den avondt met vollen treijn binnen Brugge naer het oudt hof, alwaer den geheelen nagt bal gehouden wiert en ook seer dapper met de canons geschoten, in de straete van het oudt hof veele pecktonnen en waschligten ontsteken wordende.

[Augustus]

Een grouwsaem fait geschiet binnen Brugge.

- fol. 225 - Op den 1 ougst gebuerde binnen de stadt Brugge in de Bouverijestraete een seer grouwsaem fait, want eenen stadtsoldaet met naeme Draeijers zijne vrouwe volgens het zeggen seer onmenschelijck ter doodt bragt, want alzoo dees vrouwe in baerensnoodt was zoo heeft hij dezelve thuijs komende, droncke zijnde en geen broodt vindende eenige slaegen en stampen gegeven, waerdoor dees vrouwe korten tijdt daernaer een doodt en teenemael swart kint in brocken en stucken ter weijrelt bragt en ten nouwernoodt haer - fol. 226 - geregten der H. kercke krijgende, twee uren daernaer ook strief, den zelven dag aenschouwt wordende en daegs daernaer 's avons begraeven. Dees man is terstont gevlugt en door d'heeren van het collegie overal beschreven, om gevonden wordende den loon naer wercken t'ontfangen.

Gedenckweerdig proces behelsende de moort gepleegt den 19 december 1771 aen de persoone van joffrouw Warrimont, geboortig der stadt Vis,z, lande van Luijck, binnen Brugge uijtgegeven den 3 ougst 1779.

Gedenckweerdig proces behelsende de moordt gepleegt den 19 december 1771 aen de persoone van joffrouw Warrimont, geboortig der stadt Vis,z, lande van Luijk.

Alhier binnen Brugge uijtgegeven door Martinus De Sloovere, boeckdrucker voor den prijs van vijf stuijvers, den 3 ougst 1779.

- fol. 227 - Gedenckweerdig proces.

Daer zijn grouweldaeden die de natuer bedroeven en de menschheijdt doen

zidderen, die de stervelingen verschricken en de natien onder dewelcke sij gepleegt

zijn doen schaemroot worden. Zulcks is hetgeen van Henderik Enstach Sartorius,

geboortig van Vis,z, van Ferdinand-Jan Maximiliaen Sartorius, canoninck en cantor

van de hooftkercke te Vis,z, alle beijde soonen van Henderik-Enstach Sartorius, schepenen der zelve stadt, van Nicolaes Hennet, hunner neef en toevertrouwden hunner maegschap en van Francois Chiet. - fol. 228 - Het schelmstuck is een voorbedagte moordt verselt door omstandigheijden dewelcke het een der vreetste schelmstucken hebben gemackt die er oijt begaen zijn. Het is uijtgevoert tegens de persoone joffrouw Warrimont, ongehoude dogter, oudt drijentwintig jaeren ende geboortig van Vis,z. Een groodt schelmstuck wordt noijt gepleegt tenzij men daer groote belangen toe heeft. De Sartorius en hunne medepligtige hebben mogelijckx de eerste schelmen geweest die men hunne handen heeft sien baeden in het bloedt van eene vrouwe, zonder beweegreden van minnenijd, zonder aendoeningen van haet, zonder versugtingen naer vraecke. - fol. 229 - Den canoninck Sartorius was den verliefden van joffrouw Warrimont en heeft in de verklaering van de maendt maerte 1777 belijdt dat hij over twalf jaeren met haer in geheijme gemeijnschap geleeft heeft, in eene vertrouwde vrientschap, die in de oogen van de weijrelt zijne liefde met schande zoude overlommert hebben, met sig zelven het voorwerp te maecken van de misagting der agtbaere bijeenkomst die hij onteerde door zijne bedorven seden. De aengenaeme gestalte van den canoninck Sartorius hadt joffrouw Warrimont verleijt, sij hadt de driften die hij haer heeft weten in te boesemen niet konnen tegenkanten. Dere - fol. 230 - magtiger zijnde als de aendoeningen der eerbaerheijdt, zoo eijgen aen haer geslagt en die het zoo aenlokkent mackt, hadden haer de kragt benomen van de aendringingen van dien den welcken sij soo seer beminde te wederstaen. Hoe meer gemigten sij smackte in de armen van haeren verliefden, hoe minder sij hinderpaelen besorgde aen de begeerten die hij haer bloot stelde. Hunne geheijme onderhoudingen waeren dickwils en sij stelden elkander bestemde bijeenkomsten alwaer sij vrij van allen dwang aen de neijgingen van hunne liefde zonder opsigt van hunne ouders en de gemeijnten konden overgeven. Te zeer verblint zijnde om er de gevolgen - fol. 231 - van te voorsien, wierden sij hunne onbedagheijd niet gewaer als op den oogenblick dat sij niet meer voorsigtig konden zijn, tenzij met onmenschelijck te zijn van de vrugt van hunne driften aen de vreese der schaemte te slagofferen. Men kan regtmaetelijck vermoeden dat den canoninck Sartorius de beraeming van dere onmenschelijcke offerande hebbende opgevat en sig zonder hoop siende zulcks door zijne minnaerres te doen goedtkueren, is overgegaen tot het besluijt van moeder en kint te slagten. 't Is waer dat die dewelcke den inborst van deren booswigt kennen, zullen moeijte hebben om te gelooven dat hij genegen heeft geweest om sig schuldig te maecken aen dit dobbel schemstuck van moeder- en kindermoort, door de vreese der schaemte - fol. 232 - dewelcke gemeijnelijck de onduegentheijdt der zeden in eenen geestelijcken verselt. Van eenen anderen kant wist hij als wanneer dat hij het schelmstuck beging dat het gemeijnte den val van joffrouw Warrimont hem niet zoude opgeleijt hebben, maer aen H.E. Sartorius zijnen broeder, den welcken men zoo dickwils met haer en haeren minnaer had sien wandelen en het was naturelijck te prijsen dat den canoninck dere wandelingen niet en verselde tenzij als vrient. Dat meer is zijn saemenspraecken waeren geheijm en in den nagt geweest.

De gelegentheijdt der huijsen die sij bewoonden was dusdaenig dat sij malkander konden sien, onderhouden met teeckenen en zelfs spreken zonder dat er iemant van onderrigt was. - fol. 233 - Waer 't dat men den canoninck Sartorius hadde konnen sien springen over den haeg van den hof van de weduwe Warrimont,

Hendrick-Enstach Sartorius had dezelve ook dickwils overgegaen. Ten lesten als het

gemeijnte van de swangerheijdt van joffrouw Warrimont kuntschap hadt, was het

vooroordeel zoodaenig door de stadt Vis,z dat de moeder H.E. Sartorius, daegs voor

de moort naer Luijk gegaen zijnde, aen H.E. Sartorius zeijde dat alle de borgers van Vis,z uijterlijck versekert waeren dat hij vaeder was van 't kint, van 't welck joffrouw Warrimont beswangert was, hem zelfs ter deser gelegentheijdt met de hevigste - fol.

234 - schelwoorden inloopende. Joffrouw Warrimont naederde intusschentijdt het tijdtstip haerer verlossing. Als wanneer den canoninck Sartorius het ijslijck voorwerp heeft beraemt van het bloedt deser ongeluckige en haer kint te plengen is het waerschijnelijck dat zijn eerste oogwit niet heeft geweest om er ijser toe te gebruicken.

Men heeft nogtans geene bewijsen dat hij het vergif zoude hebben werckstellig gemackt om dere ijselijcke offerande te verrigten, maer aengesien dien weg zoo seker en minder gevaerelijck voor hem was, als dien die hij is ingeslaegen, mag men vermoeden dat hij sekerlijck de beproeving daervan ondernomen heeft. - fol. 235 - Komende van Vis,z vint men daer op het uijtterste der stadt een voetweg, langs den eenen kant bestroomt door de Maes en langs den anderen de weijlanden, behoorende aen den ridder R,quil,. Dere op sig zelven staende plaets vertoont een aengenaeme wandeling, dog heel eensaem en gelijckelijck gunstig voor de geheijmen der liefde en die der goddeloosheijdt. Den 17 van wintermaent 1771 begaf sig den canoninck Sartorius (Sartorius) met joffrouw Warrimont nae die plaets ontrent vijf uren van den avont en vertrocken sig onder een wagendack in een kalkschuer afhangende en in de beemd gelegen naer aldaer eenigen tjdt gebleven te hebben naemen sij afscheijt van elkander, onder belofte - fol. 236 - van den 19 hun op dezelve plaets en eur te laeten vinden. Joffrouw Warrimont naer huijs wederkeerende gevoelde sig

onpasselijck en hadt verscheijde merckweerdige braeckingen. Den volgenden dag klaegde sij van eene groote pijn in de keel, bleef te bedt en vraegde melck, dog konde in 't geheel de melcksop die men haer gaf niet opeten. Dere pijn en braeckingen hebben konnen doen vermoeden dat sij vergeven was, sommige getuijgen hebben verklaert dat sij het was geweest met appeltaerten die H.E. Sartorius van Luijk hadde toegesonden, maer den advocaet zijnen broeder, zijnen raedt en zijnen verdediger heeft dere sendinge gelogent en staende gehouden dat het vrouwenkornettemutsen - fol. 237 - waeren geweest, maer geen taerten die den beschuldigen haer gesonden hadt. Haere moeder heeft voor de regters van Vis,z onder eedt verklaert dat den heelmeester Horsman naer de opening en aenschouwing van 't lijck haerer dogter heeft geseijt dere ongeluckige vergeven te zijn. Dere verklaering komt hier niet overeen met het proces verbael wegens de aenschouwinge des lijcks van den heelmeester die geen gewaeg mackt van eenig teeken van gevonden vergif. Den canoninck Sartorius en zijn handtdaedigers hadden den uijtvoer van hun grouwelijk voorwerp op den 19 van wintermaendt vastgestelt. Den canoninck hadt den goeden - fol. 238 - uijtslag versekert met zijn alderliefste in de saemenkomste van den 17 te doen belooven gelijck wij al geseijt hebben, van haer den 19 in de beemden van den ridder R,quil, te begeven. Den 19 's morgens begaf sig Chiet naer Luijk en sag H.E.

Sartorius die ontrent twee uren naermiddag van die stadt vertrock met zijnen broeder

Joseph Sartorius om sig naer Vis,z te begeven, alwaer hij aenquaem tegen vier uren

en half van den avondt. Van Luijk vertreckende hadt hij zijn weerdinne geseijt dat

sij hem dien dag niet moest verwagten, dat hij te Vis,z zoude geslaepen hebben, Chiet

was daer voor hem aengekomen. Den canoninck Sartorius en zijne mededaedigers

begaeven sig op de gestelde uer ter plaets - fol. 239 - van de bijeenkomst, sij quaemen

aen de voetpat die naer de weijlanden van den ridder R,quil, leijde voor joffrouw

Warrimont, die voor haer derrewaers te begeven aen haer suster zeijde, uijt het huijs

van haer moeder gaende, dat sij een kleijne wandeling in de stadt ging doen,

verhopende dat die wandeling de levende pijnen die sij in haere beenen gevoelde

zoude doen verdwijnen. Nauwelijcks was sij het nootlottig voetpat genaedert, alwaer de moorders haer verwagten of sij naemen haer vast. Hunne handen door den minnaer bestiert, bragten haer verscheijde stooten toe. De traenen en het geween van hunnen - fol. 240 - slagoffer scheen hunne dolheijdt te ontsteken. De naemen van Godt en zijn Heijlige moeder en vertraegden hunne rasernije niet, sij riep met groote teerheijdt des herten ‘Mijnen Godt, mijnen Godt, Heere, Heere, Jesus, Jesus, Jesus’ en herhaelde wederom ‘Jesus, Jesus, Maria, ag ik vraeg U vergiffenis mijnen welbeminden mensch’. Vrugteloos gaf sij haeren vreijer de alderteerste woorden, dien van vaeder die sij hem schonck uijt den naem van het kint van hetwelck sij swanger was en hadden op hem geen de minste uijtwercksels. De leste wonde die joffrouw Warrimont kreeg was in de keel en naer zijn eijgen bekentenis was het den canoninck Sartorius die haer die gaf. - fol. 241 - Versekert dat hunnen slagoffer zonder leven was, wierpen de moorders haer lighaem in de Maes, verhopende dat de snelle vloedt van dees waeteren hetzelve naer Maestricht sleepende, hun schelmstuck zoude verborgen gebleven hebben. Dog ter plaes alwaer het lichaem wiert ingeworpen de waeteren waeren zonder beweeging. De moorders dit gewaer wordende gingen een kleijne leeder haelen die aen den voet van een kalkhoven stont en door behulp van dere leeder verweijderden sij het zooveel sij konden en het den stroom van waeter te doen vatten. Het schelmstuck volbragt zijnde, scheijden - fol. 242 - de vier moorders, 't was ontrent den 6 uren en half. Den canoninck ging naert 't huijs van zijnen vaeder, quaem in lang de agterduer en beveelde dat men hem een glas bier geven zoude, hetwelck men met de grootste gerustigheijdt uijtdronck, daernaer veranderde hij van kleederen en ging ontrent 8 uren met zijne suster Isabelle en de winckeldogter van zijnen vaeder met den canoninck d'Odemont, hij bleef aldaer het avontmael nemen, at en was ten tijde van 't avontmael geheel blijgeestig, tegen negen uren en half keerde hij wederom en quaem ten huijse van zijnen vaeder. De hoop die de moorders van joffrouw Warrimont hadden dat hun schemstuck zoude verborgen - fol. 243 - gebleven hebben verdween haest in rook als wanneer sij daegs naer de begaene moort

vernaemen dat het lijck van dere ongeluckige uijt den boesem van de Maes getrocken

was. De waters en hadden het niet medegesleept zoo sij hun ingebeelt hadden den

voorgaenden dag. Wilhem en Paulus Rijon, inwoonders van de voorstadt van Souvr,

bespuerden het des anderendaegs, trocken het uijt het waeter en leijden het al den

anderen kant van de revier. Zoodra sij dit te Vis,z vernaemen begaeven sig een groote

menigte van inwoonders naer de voorseijde plaes, alwaer men hen geseijt hadde dat

het lichaem ruste. Alle - fol. 244 - erkenden hetzelve voor het lichaem van joffrouw

Warrimont en daer was een groote menigte die seijden dat H.E. Sartorius haeren

moorder was. Men geloofde hem te Vis,z vaeder en 't kint van dere ongeluckige

bevrugt van was en niemant en was zijnen quaeden aerdt onbekent, alle zijne

landtsgenoten wisten dat hij een verhart hert hadt en dat hij van zijn kintsheijdt af

dickwils blijken gegeven hadt van zijn quaedtaerdigheijdt, men errinneerde sig dat

hij klerck zijnde in de studien van Luijk alwaer hij de pratijck leerde, zijn grootste

vermaek hadt in zijne medegesellen te steken met spellen en zelfs met een scherp

mes op veren 't welck hij bijnaer altijdt over hem droeg. - fol. 245 - In zijn huijsgesin

en noemde men hem anders niet als Turck, onder het gemeen volck is dere benaeming

evenzinnig aen vreet, onmenschelijck en bloetgierig. Den canoninck zijnen broeder

en moest voor hem in quaetaerdigheijdt niet wijcken, dog hij hadde een schijnbaere

aengenaemheijdt en zijne hoedaenigheijdt van geestelijck hielp hem zijne gebreken

decken. Zig hebbende begeven ter plaets gelijck de andere alwaer het lijck van

joffrouw Warrimont nedergeleijt was, zag hij het met de grootste aendagt naer, zonder

de minste beroerte of ontsteltenis te laeten blijken. Zijne verwaentheijdt bragt hem zooverre - fol. 246 - dat hij met het uijteijndt van zijnen stock de nog schier bebloede wonden van zijne ongeluckige opende alsof hij wilde hunne diepten afmeten en doen vermoeden dat hij aen die ongeluckige weijnig kennis hadt. De mededaeders van dien ontaerden mensch hadden sig ook bij het lijck begeven en hetzelve aenmerckt met gelijcke aendagt zonder beroertenissen. Ongetwijffelt vleijden sij het volck door dit stout bestaen te verleijden en van hun te keeren alle vermoeden die men van hun zoude konnen gehadt hebben. Den canoninck Sartorius heeft ontkent in zijne verklaering van den 13 maerte 1777 aen den soom van de Maes te - fol. 247 - hebben geweest, daegs naer zijne grouweldaedt, maer de regters hebben daer de proef van gehadt alsook van alles dat wij hier bijbrengen. Mijnheer Bonhoulle, ondertusschen oudt-borgmeester en daernaer meijer van Vis,z, hadt nauwelijcks kuntschap dat men in de Maes een lichaem, hetwelck de hooge justitie aenging, gevonden hadt of versogt het opperregt van sig ter plaes te begeven alwaer het lijck in bewaerstelling was, ten eijnde het misdaedt te bewaerheijden, hetwelck verrigt wiert door een proces verbael begrepen in deser voegen: ‘den 20 december 1771. Het opperhof en - fol. 248 - de wet van Vis,z, tegenwoordig Andries Fourage Sartorius en Lejeune hebben op de requeste van sr. Bonhoulle, onsen meijer, tegenwoordig geweest en ons begeven op den waeterkant van Souvr,, voorstadt van dezelve plaes, om de besigting te doen van een vrouwe of dogter die schijnt vermoort te hebben geweest en die men uijt de Maes getrocken hadt en onder de stelling van sr. Horsman, geswooren geneesheer en heelmeester, hebben de besigting van het geseijde lijck gedaen, van hetwelck ons berigt is als volgt. Den ondergeteeckenden geswooren geneesheer en heelmeester van het geregshof der stadt Vis,z versekert en getuijgt den 20 december 1771 - fol.

249 - op het versoeck van sr. Bonhoulle, meijer deser stadt, aenschouwt te hebben het ligaem van Marie Magdaleene Warrimont, hetzelve van 8 of 9 negen maenden beswangert te hebben bevonden, dat de trotpijp, den slokdarm, alle de slagaders en ander naer het hooft opklimmende dweers afgesneden waeren, gelijck verscheijde andere wonden zoo op het aensigt als op de handen, gedaen door een snijdende wercktuijg (instrument) welcke wonden volstreckt doodelijck waeren, in teecken daer waerheijdt hebbe ik dit tegenwoordig onderteeckent, gedagteeckent als boven.

Was onderteeckent J.F. Horsman, gesworen - fol. 250 - geneesheer en heelmeester en wiert van ons aengewesen om begraeven te worden en in sekerheijdt gestelt te worden. Was onderteeckent C.H. Collardin, aengestelt als greffier voor andr, per registram’. Dit overgroot schemstuck bleef dan ruijm den tijdt van twee jaeren verholen, hoewel sij grootelijcks verdagt waeren, Sartorius met zijne complicen zulks te hebben begaen, als wanneer den hooftofficier zijn geregtsondersoeck hadt geeijndigt en nieuwe proeven hadt gekregen, heeft hij se aen de regters voorgestelt die naer het ondersoeck der geseijde proeven den 23 februarij 1773 een decreet gaeven van gevangenneming - fol. 251 - van H.E. Sartorius, N. Hennet en E. Giet, maer de twee eerste in tijdts verwittigt zijnde, heeft H.E. Sartorius sig begeven in het clooster der Recollecten tot Luijk bij zijnen oom op eene caemer. N. Hennet vlugte in de

uijtheemsche landen. E. Giet, ongeluckiger, wiert gevangen te Vis,z en geleijt in het

gevangenhuijs van Luijk. Vervolgens vrogt men aen de onderregting van zijn proces,

men dede hem verscheijde ondevraegingen, men stelde hem voor de getuijgen die

tegen hem hunne verklaering gegeven hadden. Eijndelijck sette men hem tot tweemael

- fol. 252 - op den pijnbanck. De doodt heeft het eijnde van zijne pijnen gemackt in

het begin van de maendt februarij 1776. H.E. Sartorius dan veijnsende in dit

schemstuck onnoosel te zijn, begaf sig den 7 april 1773 zelfs in egtenisse, dere van