University of Groningen Historische landschapsecologie van Noordoost-Twente Smeenge, Harm

(1)

University of Groningen

Historische landschapsecologie van Noordoost-Twente

Smeenge, Harm

DOI:

10.33612/diss.134199426

IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.

Document Version

Publisher's PDF, also known as Version of record

Publication date: 2020

Link to publication in University of Groningen/UMCG research database

Citation for published version (APA):

Smeenge, H. (2020). Historische landschapsecologie van Noordoost-Twente: Acht interdisciplinaire studies op het snijvlak van aardkunde, ecologie en cultuurhistorie (ca. 13.000 BP – heden). University of

Groningen. https://doi.org/10.33612/diss.134199426

Copyright

Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Take-down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.

Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.

(2)

(3)

419 Bijlagen | Bi jla ge 1 .1 O ve rz ich t v an d at er in ge n en p ol le nd at a Ge olo gis ch e in de lin g Ar ch eo lo gis ch e in de lin g Ri vie rte rra ss enl ands cha p Be uni ng en/ De Lut te St uw w e n gr on dm or en el an ds ch ap M an de r/ He zin ge n Ri vie rk om m enl ands cha p Vo lthe /A ge lo ML KI KS DB LZ-D HM KII M MG BL LR WW BK KK V PK Z-I Z-II ME M A-III M A-I N-II EB SB MB BB B O AB SL H-P 4 H1 H7 /H2 0 H3 H5 VB 1970-he de n C EB -5 M B-4 BB-3 B-3 O-2 AB -4 SL -3 H5-2b 1880-1970 B EB -5 M B-4 BB-3 B-3 O-2 AB -4 SL -3 H5-2a 1850-1880 A EB -4 M B-3 BB-2 B-2 O-1 AB -3 SL -2 x 1650-1850 AD B M-3b BK -3 KK -1 ,2 ,3 ZI-2 EB 4 O-1 AB -3 SL -2 x 1500-1650 AD A M-3b ZI-1 ZII x AB -3 x x 1250-1500 AD laat B M -3 a,b BL LR WW V-1* x M B-1 BB-1 B-1 x x VB 1050-1250 AD laat A K1-P5. 1 M-2 BK -2 x x x H-P4 450-1050 AD vr oe g DB -X -2 /3 EB -3 SB x x 270-450 AD laat KI I-P 4 s11-13 x SL -2 70-270 AD m idde n x 12 v. C. -70 AD vr oe g EB -2 x 250-12 v. C. laat x 500-250 v. C m idde n M G-1,2 BK -1 x 800-500 v. C. vr oe g x 1. 100-800 v. C. laat x 1. 800-1. 100 v. C. m idde n DB -IX -1 x 3. 700-1. 000 v. C. 2. 000-1800 v. C. vr oe g N-II x 2. 850-2. 000 v. C. laat M A-III M A-I x 4. 200-2. 850 v. C. m idde n K1-P1. 5 DB -V III-3 ME x 7. 000-3. 700 v. C. 5. 300-4. 200 v. C. vr oe g HM-1 AB -2 6. 450-4. 900 v. C. laat K1 -P 1 KS -A ,B DB -V III-1, 2 LZ-D HM-2 AB -2 Bo re aal 8. 200-7. 000 v. C. 7. 100-6. 450 v. C. m idde n 9. 200-8. 200 v. C. Laat 9. 300-9. 200 v. C. Ra m m el beek fa se 9. 700-9. 300 v. C. Fr ie sl andf as e 9. 700-7. 100 v. C. vr oe g 10. 700-9. 700 v. C. Jo nge D ry as B < 9. 70 0 v. C. laat B KS -A ,B ,C * DB -IV AB -1 11. 000-10. 700 v. C Jo nge D ry as A ML 12. 000-11. 000 v.C . Al le rø d Ri vie rte ra ss enl ands cha p Be uni ng en/ De Lut te St uw w e n gr on dm or en e lan ds ch ap M an de r, He zin ge n Ri vie rk om m enl ands cha p Vo lthe , A ge lo Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Le ge nd a ML M ek kel ho rs tla nd weer ge ul ME Gr af heu vel M an der es ch ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m AB Ag eler br oek ge ul in riv ier ko m do or lo pe nd e p ro fie len KI Kl ok ke nb er g (p ro fie l 1 ) ge ul , f os sie le ak ke rla ag M A-III Gr af he uv el M an de r I II ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m SL Sc ho lte n-Linde de kz an dr ug m et fo ss iel e a kk er bo de m , o ve rg aa nd in b os bo de m lo sse sp ec tra , KS Kan aal se ct ies (A , B , C ) ge ul M A-I Gr af he uv el M an de r I ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m H-P 4 Hu ne nb or g g ra ch t h oo fd bu rc ht de kz an dr ug , m et gr ac ht vu llin g dik 14 C, O SL , a rc he ol og isc h art ef ac t, sc hri fte lijk e b ro n DB De Bo rc her t ge ul N-II Gr af heu vel N ut ter II ho ge st uw wa l, f os sie le br ui ne b os bo de m H1 Hu ne nb or g g ra ch t v oo rb ur ch t gr ac ht vu llin g o p ov er ga ng d ek za nd ru g, riv ier ko m m et fo ss iele le ek ee rd gr on d du n sy nc hr oni sa tie po lle ndi ag ra m m en, cul tuur ge wa ss en LZ-D Lut te rz and (s ec tie D ) ge ul EB Ee nd eb ee k br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m H7 /H2 0 Hu ne nb or g w al vo or bu rc ht riv ier ko m , f os sie le br oe ke er dg ro nd * on ze ke re d at er in g, jo ng e k an t a an ge ho ud en HM Ha m er m at en ge ul SB St ee nb re i de kz an dr ug , n ed er ze tti ng sc on te xt si lo /w at er pu tv ul lin g H3 Hu ne nb or g o ud e t oe ga ng sw eg riv ier ko m , f os sie le lee ke er dg ro nd x hi aat KII Kl ok ke nb er g, (p ro fie l 2 ) ge ul MB M os be ek br onne n br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m H5 Hu ne nb or g r es ta nt o ud e t oe ga ng sw eg riv ier ko m , f os sie le lee ke er dg ro nd @ op b as is va n de nn en cu rv e, m aïs M M ek kel ho rs ter es de kz an dr ug , b ru in e b os bo de m , a kk er BB Br aam be rg br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m VB Vo lth er br oek la nd weer ov er ga ng d ek za nd ru g, riv ier ko m m et fo ss iel e b ro ek eer dg ro nd MG M ek kel ho rs tg eu l ge ul B Br un ni nk hu ize rb ee k br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m BL Be un in ge r l an dw ee r fo ss iele ve ld po dz olg ro nd O Oer bek ke m ol en vij ve r m et o rg an isc he za nd o pv ul lin g, ov er ga an d in b ro ek ve en LR La nd we er R iek em an fos sie le ha ar pod zol gr on d WW W itt e w eer fo ss iel e b ee ke er dg ro nd BK Br aak m an kam p br ui ne b os bo de m , a kk er KK Kl op kes ho es ka m p de kz an dr ug , f os sie le ha ar po dz ol gr on d, ak ke r V Vel dm at en ka m p riv ier te rra sr es tru g, fo ss iele ve ld po dz olg ro nd PK Pu nt be ek ka m p ak ke r op ov er st ov en voor de Z1 Za ndhui ze n, pr of iel 1 ak ke r op ov er st ov en m oe rp od zol gr on d ZII Za ndhui ze n, pr of iel 2 ak ke r op ov er st ov en goor ee rd gr on d Plei sto ceen neo lithic um m hicu olit mes mode

rne@ tijd e tijd nieuw wendel- mideeu se eintijd Rom rtijd ijze tijd brons

Sub bor eaa

l um ntic Atla _-eaal_Prebor pale olit hicu m Hol oce en Sub atla ntic um 1. 000 v. C. - 1945 AD Zo og -di er M B-1,2 ,3 BB-2 DB -X -1 a M-1 H1 H7 /H2 0 H3 DB -X -1 b PK 2b ,3 PK2 a PK-1 H5 KII-P4 8/ 7a His tor isc he bro nne n Laa tiaal Glac Arc heo zoö log ie B-1 SL 1a SL 1b BK -3 EB -1 DB -X -3 V-2, 3 Bi jla ge 1 .1 O ve rz ich t v an d at er in ge n en p ol le nd at a Ge olo gis ch e in de lin g Ar ch eo lo gis ch e in de lin g Ri vie rte rra ss enl ands cha p Be uni ng en/ De Lut te St uw w e n gr on dm or en el an ds ch ap M an de r/ He zin ge n Ri vie rk om m enl ands cha p Vo lthe /A ge lo ML KI KS DB LZ-D HM KII M MG BL LR WW BK KK V PK Z-I Z-II ME M A-III M A-I N-II EB SB MB BB B O AB SL H-P 4 H1 H7 /H2 0 H3 H5 VB 1970-he de n C EB -5 M B-4 BB-3 B-3 O-2 AB -4 SL -3 H5-2b 1880-1970 B EB -5 M B-4 BB-3 B-3 O-2 AB -4 SL -3 H5-2a 1850-1880 A EB -4 M B-3 BB-2 B-2 O-1 AB -3 SL -2 x 1650-1850 AD B M-3b BK -3 KK -1 ,2 ,3 ZI-2 EB 4 O-1 AB -3 SL -2 x 1500-1650 AD A M-3b ZI-1 ZII x AB -3 x x 1250-1500 AD laat B M -3 a,b BL LR WW V-1* x M B-1 BB-1 B-1 x x VB 1050-1250 AD laat A K1-P5. 1 M-2 BK -2 x x x H-P4 450-1050 AD vr oe g DB -X -2 /3 EB -3 SB x x 270-450 AD laat KI I-P 4 s11-13 x SL -2 70-270 AD m idde n x 12 v. C. -70 AD vr oe g EB -2 x 250-12 v. C. laat x 500-250 v. C m idde n M G-1,2 BK -1 x 800-500 v. C. vr oe g x 1. 100-800 v. C. laat x 1. 800-1. 100 v. C. m idde n DB -IX -1 x 3. 700-1. 000 v. C. 2. 000-1800 v. C. vr oe g N-II x 2. 850-2. 000 v. C. laat M A-III M A-I x 4. 200-2. 850 v. C. m idde n K1-P1. 5 DB -V III-3 ME x 7. 000-3. 700 v. C. 5. 300-4. 200 v. C. vr oe g HM-1 AB -2 6. 450-4. 900 v. C. laat K1 -P 1 KS -A ,B DB -V III-1, 2 LZ-D HM-2 AB -2 Bo re aal 8. 200-7. 000 v. C. 7. 100-6. 450 v. C. m idde n 9. 200-8. 200 v. C. Laat 9. 300-9. 200 v. C. Ra m m el beek fa se 9. 700-9. 300 v. C. Fr ie sl andf as e 9. 700-7. 100 v. C. vr oe g 10. 700-9. 700 v. C. Jo nge D ry as B < 9. 70 0 v. C. laat B KS -A ,B ,C * DB -IV AB -1 11. 000-10. 700 v. C Jo nge D ry as A ML 12. 000-11. 000 v.C . Al le rø d Ri vie rte ra ss enl ands cha p Be uni ng en/ De Lut te St uw w e n gr on dm or en e lan ds ch ap M an de r, He zin ge n Ri vie rk om m enl ands cha p Vo lthe , A ge lo Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Le ge nd a ML M ek kel ho rs tla nd weer ge ul ME Gr af heu vel M an der es ch ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m AB Ag eler br oek ge ul in riv ier ko m do or lo pe nd e p rof iel en KI Kl ok ke nb er g (p ro fie l 1 ) ge ul , f os sie le ak ke rla ag M A-III Gr af he uv el M an de r I II ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m SL Sc ho lte n-Linde de kz an dr ug m et fo ss iel e a kk er bo de m , o ve rg aa nd in b os bo de m lo sse sp ec tra , KS Kan aal se ct ies (A , B , C ) ge ul M A-I Gr af he uv el M an de r I ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m H-P 4 Hu ne nb or g g ra ch t h oo fd bu rc ht de kz an dr ug , m et gr ac ht vu llin g dik 14 C, O SL , a rc he ol og isc h art ef ac t, sc hri fte lijk e b ro n DB De Bo rc her t ge ul N-II Gr af heu vel N ut ter II ho ge st uw wa l, f os sie le br ui ne b os bo de m H1 Hu ne nb or g g ra ch t v oo rb ur ch t gr ac ht vu llin g o p ov er ga ng d ek za nd ru g, riv ier ko m m et fo ss iele le ek ee rd gr on d du n sy nc hr oni sa tie po lle ndi ag ra m m en, cul tuur ge wa ss en LZ-D Lut te rz and (s ec tie D ) ge ul EB Ee nd eb ee k br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m H7 /H2 0 Hu ne nb or g w al vo or bu rc ht riv ier ko m , f os sie le br oe ke er dg ro nd * on ze ke re d at er in g, jo ng e k an t a an ge ho ud en HM Ha m er m at en ge ul SB St ee nb re i de kz an dr ug , n ed er ze tti ng sc on te xt si lo /w at er pu tv ul ling H3 Hu ne nb or g o ud e t oe ga ng sw eg riv ier ko m , f os sie le lee ke er dg ro nd x hi aat KII Kl ok ke nb er g, (p ro fie l 2 ) ge ul MB M os be ek br onne n br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m H5 Hu ne nb or g r es ta nt o ud e t oe ga ng sw eg riv ier ko m , f os sie le lee ke er dg ro nd @ op b as is va n de nn en cu rv e, m aïs M M ek kel ho rs ter es de kz an dr ug , b ru in e b os bo de m , a kk er BB Br aam be rg br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m VB Vo lth er br oek la nd weer ov er ga ng d ek za nd ru g, riv ier ko m m et fo ss iel e b ro ek eer dg ro nd MG M ek kel ho rs tg eu l ge ul B Br un ni nk hu ize rb ee k br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m BL Be un in ge r l an dw ee r fo ss iele ve ld po dz olg ro nd O Oer bek ke m ol en vij ve r m et o rg an isc he za nd o pv ul lin g, ov er ga an d in b ro ek ve en LR La nd we er R iek em an fos sie le ha ar pod zol gr on d WW W itt e w eer fo ss iel e b ee ke er dg ro nd BK Br aak m an kam p br ui ne b os bo de m , a kk er KK Kl op kes ho es ka m p de kz an dr ug , f os sie le ha ar po dz ol gr on d, ak ke r V Vel dm at en ka m p riv ier te rra sr es tru g, fo ss iele ve ld po dz olg ro nd PK Pu nt be ek ka m p ak ke r op ov er st ov en voor de Z1 Za ndhui ze n, pr of iel 1 ak ke r op ov er st ov en m oe rp od zol gr on d ZII Za ndhui ze n, pr of iel 2 ak ke r op ov er st ov en goor ee rd gr on d Plei sto ceen neo lithic

um m hicu olit mes

mode

rne@ tijd e tijd nieuw del-wen mid eeu se ein tijd Rom rtijd ijze tijd brons

Sub bor eaa

l um ntic Atla _-eaal _Pre bor

pale olit hicu m Hol oce en Sub atla ntic um 1. 000 v. C. - 1945 AD Zo og -di er M B-1,2 ,3 BB-2 DB -X -1 a M-1 H1 H7 /H2 0 H3 DB -X -1 b PK 2b ,3 PK2 a PK-1 H5 KII-P4 8/ 7a His tor isc he bro nne n Laa tiaal Glac Arc heo zoö log ie B-1 SL 1a SL 1b BK -3 EB -1 DB -X -3 V-2, 3 jla ge 1 .1 O ve rz ich t v an d at er in ge n en p ol le nd at a olo gis ch e in de lin g Ar ch eo lo gis ch e in de lin g Ri vie rte rra ss enl ands cha p Be uni ng en/ De Lut te St uw w e n gr on dm or en el an ds ch ap M an de r/ He zin ge n Ri vie rk om m enl ands cha p Vo lthe /A ge lo ML KI KS DB LZ-D HM KII M MG BL LR WW BK KK V PK Z-I Z-II ME M A-III M A-I N-II EB SB MB BB B O AB SL H-P 4 H1 H7 /H2 0 H3 H5 VB 1970-he de n C EB -5 M B-4 BB-3 B-3 O-2 AB -4 SL -3 H5-2b 1880-1970 B EB -5 M B-4 BB-3 B-3 O-2 AB -4 SL -3 H5-2a 1850-1880 A EB -4 M B-3 BB-2 B-2 O-1 AB -3 SL -2 x 1650-1850 AD B M-3b BK -3 KK -1 ,2 ,3 ZI-2 EB 4 O-1 AB -3 SL -2 x 1500-1650 AD A M-3b ZI-1 ZII x AB -3 x x 1250-1500 AD laat B M -3 a,b BL LR WW V-1* x M B-1 BB-1 B-1 x x VB 1050-1250 AD laat A K1-P5. 1 M-2 BK -2 x x x H-P4 450-1050 AD vr oe g DB -X -2 /3 EB -3 SB x x 270-450 AD laat KI I-P 4 s11-13 x SL -2 70-270 AD m idde n x 12 v. C. -70 AD vr oe g EB -2 x 250-12 v. C. laat x 500-250 v. C m idde n M G-1,2 BK -1 x 800-500 v. C. vr oe g x 1. 100-800 v. C. laat x 1. 800-1. 100 v. C. m idde n DB -IX -1 x 3. 700-1. 000 v. C. 2. 000-1800 v. C. vr oe g N-II x 2. 850-2. 000 v. C. laat M A-III M A-I x 4. 200-2. 850 v. C. m idde n K1-P1. 5 DB -V III-3 ME x 7. 000-3. 700 v. C. 5. 300-4. 200 v. C. vr oe g HM-1 AB -2 6. 450-4. 900 v. C. laat K1 -P 1 KS -A ,B DB -V III-1, 2 LZ-D HM-2 AB -2 Bo re aal 8. 200-7. 000 v. C. 7. 100-6. 450 v. C. m idde n 9. 200-8. 200 v. C. Laat 9. 300-9. 200 v. C. Ra m m el beek fa se 9. 700-9. 300 v. C. Fr ie sl andf as e 9. 700-7. 100 v. C. vr oe g 10. 700-9. 700 v. C. Jo nge D ry as B < 9. 70 0 v. C. laat B KS -A ,B ,C * DB -IV AB -1 11. 000-10. 700 v. C Jo nge D ry as A ML 12. 000-11. 000 v.C . Al le rø d rte ra ss enl ands cha p Be uni ng en/ De Lut te St uw w e n gr on dm or en e lan ds ch ap M an de r, He zin ge n Ri vie rk om m enl ands cha p Vo lthe , A ge lo e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Cod e Lo ca tie Fy sis ch -g eo gr af isc he ken m er ken Le ge nd a M ek kel ho rs tla nd weer ge ul ME Gr af heu vel M an der es ch ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m AB Ag eler br oek ge ul in riv ier ko m do or lo pe nd e p ro fie len Kl ok ke nb er g (p ro fie l 1 ) ge ul , f os sie le ak ke rla ag M A-III Gr af he uv el M an de r I II ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m SL Sc ho lte n-Linde de kz an dr ug m et fo ss iel e a kk er bo de m , o ve rg aa nd in b os bo de m lo sse sp ec tra , Kan aal se ct ies (A , B , C ) ge ul M A-I Gr af he uv el M an de r I ov er ga ng st uw wa l, g ro nd m or en de m et fo ss iel e b ru in e b os bo de m H-P 4 Hu ne nb or g g ra ch t h oo fd bu rc ht de kz an dr ug , m et gr ac ht vu llin g dik 14 C, O SL , a rc he ol og isc h art ef ac t, sc hri fte lijk e b ro n De Bo rc her t ge ul N-II Gr af heu vel N ut ter II ho ge st uw wa l, f os sie le br ui ne b os bo de m H1 Hu ne nb or g g ra ch t v oo rb ur ch t gr ac ht vu llin g o p ov er ga ng d ek za nd ru g, riv ier ko m m et fo ss iele le ek ee rd gr on d du n sy nc hr oni sa tie po lle ndi ag ra m m en, cul tuur ge wa ss en D Lut te rz and (s ec tie D ) ge ul EB Ee nd eb ee k br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m H7 /H2 0 Hu ne nb or g w al vo or bu rc ht riv ier ko m , f os sie le br oe ke er dg ro nd * on ze ke re d at er in g, jo ng e k an t a an ge ho ud en Ha m er m at en ge ul SB St ee nb re i de kz an dr ug , n ed er ze tti ng sc on te xt si lo /w at er pu tv ul lin g H3 Hu ne nb or g o ud e t oe ga ng sw eg riv ier ko m , f os sie le lee ke er dg ro nd x hi aat Kl ok ke nb er g, (p ro fie l 2 ) ge ul MB M os be ek br onne n br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m H5 Hu ne nb or g r es ta nt o ud e t oe ga ng sw eg riv ier ko m , f os sie le lee ke er dg ro nd @ op b as is va n de nn en cu rv e, m aïs M ek kel ho rs ter es de kz an dr ug , b ru in e b os bo de m , a kk er BB Br aam be rg br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m VB Vo lth er br oek la nd weer ov er ga ng d ek za nd ru g, riv ier ko m m et fo ss iel e b ro ek eer dg ro nd M ek kel ho rs tg eu l ge ul B Br un ni nk hu ize rb ee k br on m ilie u, o rg an isc he za nd bo de m , o ve rg aa nd in ve en bo de m Be un in ge r l an dw ee r fo ss iele ve ld po dz olg ro nd O Oer bek ke m ol en vij ve r m et o rg an isc he za nd o pv ul lin g, ov er ga an d in b ro ek ve en La nd we er R iek em an fos sie le ha ar pod zol gr on d W itt e w eer fo ss iel e b ee ke er dg ro nd Br aak m an kam p br ui ne b os bo de m , a kk er Kl op kes ho es ka m p de kz an dr ug , f os sie le ha ar po dz ol gr on d, ak ke r Vel dm at en ka m p riv ier te rra sr es tru g, fo ss iele ve ld po dz olg ro nd Pu nt be ek ka m p ak ke r op ov er st ov en voor de Za ndhui ze n, pr of iel 1 ak ke r op ov er st ov en m oe rp od zol gr on d Za ndhui ze n, pr of iel 2 ak ke r op ov er st ov en goor ee rd gr on d Plei sto ceen neo lithic

um m hicu olit mes

mode

rne@ tijd e tijd nieuw del-wen mid eeu se ein tijd Rom rtijd ijze tijd brons

Sub bor eaa

l um ntic Atla _-eaal _Pre bor

pale olit hicu m Hol oce en Sub atla ntic um 1. 000 v. C. - 1945 AD Zo og -di er M B-1,2 ,3 BB-2 DB -X -1 a M-1 H1 H7 /H2 0 H3 DB -X -1 b PK 2b ,3 PK2 a PK-1 H5 KII-P4 8/ 7a His tor isc he bro nne n Laa tiaal Glac Arc heo zoö log ie B-1 SL 1a SL 1b BK -3 EB -1 DB -X -3 V-2, 3

Bi

jlage 1.1 O

ve

rzi

ch

t va

n d

e d

at

erin

ge

n e

n

po lle nd ata

(4)

Cod e X-co or di naat Y-co or di naat Lo ca tie AR CH IS-Pe rio de BP /al te rn at ie f Kal en de rjar en (c al. v. C/ AD ) Fy sis ch -g eo gr af isc he co nt ex t Po lle n Br on AB -1 259387 489465 Ag eler br oek Pa leo -L -B 10470± 50 10. 613-10. 186 v.C . ge ul, ve en vu llin g/ za nd zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft AB -2 259387 489465 Ag eler br oek M es o-L sy nc hr on isa tie ge ul, ve en /z an dv ullin g zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft AB -3 259387 489465 Ag eler br oek NT -A /N T-C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie 1615-1930 br oek eer dg ro nd zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft AB -4 259387 489465 Ag eler br oek NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie ve ni ge kl ei (b ro ek ve en ) zo ne 4 Di t p ro ef sc hri ft AB -4 259387 489465 Ag eler br oek NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie ve ni ge kl ei (b ro ek ve en ) zo ne 4 Di t p ro ef sc hri ft BL 267097 485533 Be un in ge r l an dw ee r Lm e cu ltu ur his to ris ch fos sie le pod zol gr on d lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft BK 2 266141 486424 Br aak m an kam p Lm e-A OS L 1132± 93 1039-1225 AD fo ss iel e a kk er laa g zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft BK 3 266141 486424 Br aak m an kam p Lm e-B OS L 1508± 34 1474-1542 AD fo ss iel e pl ag ge nbo de m (br ui n) zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft BK -3 266141 486424 Br aak m an kam p NT -A OS L 1508± 34 1474-1542 AD fo ss iel e pl ag ge nbo de m (br ui n) zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft BK -3 266141 486424 Br aak m an kam p NT -B OS L 1697± 19 1678-1716 AD fo ss iel e pl ag ge nbo de m (br ui n, bo ve ng re ns ) zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft BB-1 254379 495142 Br aam be rg Lm e-B 565± 30 1306-1426 AD br on , o rg an isc he za nd bo de m , v ee n zo ne 1 a, 1b Di t p ro ef sc hri ft BB-2 254379 495142 Br aam be rg Lm e-B/N T-B 295± 30 1491-1603/ 1613-1659 br oek veen zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft BB-2 254379 495142 Br aam be rg NT -B /C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kv ee n in b ro n zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft BB-3 254379 495142 Br aam be rg NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft BB-3 254379 495142 Br aam be rg NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft B-1 257003 496236 Br un ni nk hu ize rb ee k Lm e-B 480± 30 1408-1452 AD br on , o rg an isc he za nd bo de m zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft B-1 257003 496236 Br un ni nk hu ize rb ee k NT -A /C 220± 30 1642-1684/ 1735-1806/ 1933-or ga ni sc he m od der , w or tel veen , b ro ek veen zo ne 1 , 2 Di t p ro ef sc hri ft B-2 257003 496236 Br un ni nk hu ize rb ee k NT -B 220± 30 1735-1806 br oe kv ee n (b as is) in b ro n zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft B-3 257003 496236 Br un ni nk hu ize rb ee k NT -B cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kv ee n in b ro n zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft B-3 257003 496236 Br un ni nk hu ize rb ee k NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kv ee n in b ro n zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft DB -IV 264598 489090 De Bo rc her t ( bo ven gr en s) Pa leo -L -B 10-150± 90 10. 175-9. 406 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne IV Va n Gee l e t a l., 1981 DB -V III-1 264598 489090 De Bo rc her t ( on der gr en s) M es o-L 7910± 80 7. 049-6. 613 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne V II-1 Va n Gee l e t a l., 1981 DB -V III-2 264598 489090 De Bo rc her t M es o-L 6430± 35 5. 475-5. 531 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne V II-2 Va n Gee l e t a l., 1981 DB -V III-3 264598 489090 De Bo rc her t ( bo ven gr en s) Ne o-M A 5090± 60 4. 032-3. 713 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne V III Va n Gee l e t a l., 1981 DB -IX -1 264598 489090 De Bo rc her t ( bo ven gr en s) Br s-V/ M A 3425± 25 1. 871-1. 645 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne IX -1 Va n Gee l e t a l., 1981 DB -X -1 a 264598 489090 De Bo rc her t ( on der gr en s) IJz -V /IJ Z-M 2465± 35 764-460 v.C . ge ul , hum eus za nd zo ne X Va n Gee l e t a l., 1981 DB -X -1 b 264598 489090 De Bo rc her t IJz -L -R om -V 1970± 30 45 v.C .-85 AD ge ul , hum eus za nd zo ne X Va n Gee l e t a l., 1981 DB -X -2 264598 489090 De Bo rc her t Vm e-B to t aan d at er in g D B- X-3 604 AD ge ul , z an di g v ee n zo ne X 2 Va n Gee l e t a l., 1981 DB -X -3 264598 489090 De Bo rc her t Vm e-B 1400± 25 604-665 AD ge ul , hum eus za nd zo ne X 3 Va n Gee l e t a l., 1981 DB -X -3 264598 489090 De Bo rc her t Vm e/ Lm e-A 1010± 50 901-1156 AD ge ul , hum eus za nd zo ne X 3 Va n Gee l e t a l., 1981 K1-P5. 1 265109 488132 De Kl ok ken ber g Lm e-A 925± 50 1032-1162 AD fo ss iel e a kk er laa g A Va n d er H am m en , 1 96 5 EB -1 254747 497749 Ee nd eb ee k IJz sy nc hr on isa tie 800-12 v.C . br on , o rg an isc he za nd bo de m zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft EB -2 254747 497749 Ee nd eb ee k Ro mm-L 1755± 30 180-385 AD br on , o rg an isc he za nd bo de m zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft EB -3 254747 497749 Ee nd eb ee k Vme 1095± 30 890-1013 AD br on , o rg an isc he za nd bo de m zo ne 3 , 4 Di t p ro ef sc hri ft EB -4 254747 497749 Ee nd eb ee k NT -B sy nc hr on isa tie ze gg ev ee n m et h iaa t, da ar na b ro ek ve en zo ne 4 Di t p ro ef sc hri ft EB -4 254747 497749 Ee nd eb ee k NT -A cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kv ee n in b ro n zo ne 4 Di t p ro ef sc hri ft EB -5 254747 497749 Ee nd eb ee k NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kv ee n in b ro n zo ne 5 Di t p ro ef sc hri ft EB -5 254747 497749 Ee nd eb ee k NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kv ee n in b ro n zo ne 5 Di t p ro ef sc hri ft HM -1 ,2 266567 485694 Ha m er m at en M es o-L/ Ne o-V A 7025± 40; 6310± 60 6. 001-5. 811 v.C .; 5. 468-4. 079 v.C . ge ul, za nd /v ee nv ullin g 2 lo sse sp ec tra Di t p ro ef sc hri ft H-P 4 260180 489699 Hu ne nb or g g ra ch t h oo fd bu rc ht Lm e-A De nd ro 2 x 1149-1165 AD gr ac ht vu llin g o nd er w allic ha am lo s s pe ct rum Vr een eg oo r e t a l., 1995. H-1 -1 260034 489812 Hu ne nb or g g ra ch t v oo rb ur ch t Lm e-A/B OS L 1246± 60* 1186-1306 AD gr ac ht vu llin g, lee ke er dg ro nd zo ne 1 (bo ve ng re ns ) Di t p ro ef sc hri ft H-3 260053 489187 Hu ne nb or g o ud e t oe ga ng sw eg Lm e-A/B OS L 1281± 70 1211-1351 AD fo ss iel e l ee ke er dg ro nd 2 lo sse sp ec tra Di t p ro ef sc hri ft H-5 -1 260274 489379 Hu ne nb or g r es ta nt o ud e t oe ga ng sw eg Lm e-A/B OS L 1261± 45 1216-1315 AD fo ss iel e l ee ke er dg ro nd zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft H7 -H2 0 260040 489820 Hu ne nb or g w al vo or bu ch t Lm e-A/B sy nc hr on isa tie 1186-1306 AD fo ss iel e b ro ek ee rd gr on d 2 lo sse sp ec tra Di t p ro ef sc hri ft KS -A 266756 490443 Kan aal se ct ie A1 , A 4 Pa leo -L -B 10. 300± 60 10. 442-9. 880 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne A , F W ijm st ra & D e V in , 1 97 1 KS -B 267010 490210 Kan aal se ct ie B5 Pa leo -L -B 10. 300± 60 10. 442-9. 880 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne A , F W ijm st ra & D e V in , 1 97 1 KS -C 267321 489077 Ka na als ec tie C7 *, C8 Pa leo -L -B 10. 300± 60 10. 442-9. 880 v.C . ge ul, ve en vu llin g zo ne A W ijm st ra & D e V in , 1 97 1 K1 -P 1 265109 488132 Kl ok ken ber g, Pr of iel I, P1 M es o-L 6810± +60 5. 837-5. 622 v.C . ge ul , o rg ani sc he za ndbo de m lo s s pe ct ru m P 1 Va n d er H am m en , 1 96 5 KI-P5 265109 488132 Kl ok ken ber g, pr of iel I, P1 .5 Ne o-M 4405± 55 3. 300-2. 900 v.C . ge ul , o rg ani sc he za ndbo de m ni et o nd er sc hei den Va n d er H am m en , 1 96 5 KII-P4 -7 a 265109 488132 Kl ok ken ber g, pr of iel II, P 4 IJz -V /IJ Z-M 2470± 80 785-409 v.C . ge ul , o rg ani sc he za ndbo de m ni et o nd er sc hei den Va n d er H am m en , 1 96 5 KII-P4 -8 265109 488132 Kl ok ken ber g, pr of iel II, P 4 IJz -V /IJ Z-M 2560± 80 838-414 v.C . ge ul , o rg ani sc he za ndbo de m ni et o nd er sc hei den Va n d er H am m en , 1 96 5 KK-1 266342 487885 Kl op kes ho es ka m p NT -A /B OS L 1653± 24 1611-1677 AD fo ss iel e h aa rp od zo l(b ew er kt ) zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft KK-2 266342 487885 Kl op kes ho es ka m p NT -A /B OS L 1638± 30 1668-1608 AD fo ss iel e ha ar po dz ol /pl ag ge nbo de m zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft KK-2 266342 487885 Kl op kes ho es ka m p NT -B OS L 1672± 26 1646-1698 AD fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g 1 (o nd er gr en s) zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft KK-3 266342 487885 Kl op kes ho es ka m p NT -B OS L 1705± 26 1679-1731 AD fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g 2 (o nd er gr en s) zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft LR 265978 485943 La nd we er R iek em an Lm e cu ltu ur his to ris ch fos sie le pod zol gr on d lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft LZ-D 266897 483527 Lu tte rz an d, se ct ie D M es o-L 7535± 50 6. 470-6. 255 v.C . ge ul, ve en vu llin g ni et o nd er sc hei den W ijm st ra & Sc hre ve -B rin km an M A-III 253848 496978 M an de r I II-N39/ 28F N-130 Ne o-L 3835± 55 2. 466-2. 141 v.C fo ss iel e br ui ne bo sbo de m lo s s pe ct rum Hi jsz ele r, 1971; G ro en m an -v an W aa te rin ge , 1980 M A-I 253859 496995 M an de r I -N 40/ 28F N-11 Ne o-L sy nc hr on isa tie 2. 466-2. 141 v.C fo ss iel e br ui ne bo sbo de m lo s s pe ct rum Hi jsz ele r, 1971; G ro en m an -v an W aa te rin ge , 1980 ME 253648 495871 M an de re sc h/ 28F N-31 Ne o-M B/ Ne o-L A TR B-cul tuur 3. 400-2. 750 v.C fo ss iel e br ui ne bo sbo de m lo s s pe ct rum Hi jsz ele r, 1945a M -1 266108 487060 M ek kel ho rs ter es Br s-L /IJ z-V OS L 785± 180 v.C . 965 - 605 v.C fo ss iel e br ui ne bo sbo de m zo ne I Di t p ro ef sc hri ft M -2 266108 487060 M ek kel ho rs ter es Vm e-C/ Lm e-A OS L 969 ± 118 851-1087 AD fo ss iel e a kk er laa g zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft M -3 a 266108 487060 M ek kel ho rs ter es Lm e-B OS L 1292± 44 1248-1336 AD fo ss iele st ro ois ella ag zo ne 3 a Di t p ro ef sc hri ft M -3 b 266108 487060 M ek kel ho rs ter es Lm e-B OS L 1404± 38 1366-1442 AD fo ss iel e pl ag ge nbo de m (br ui n) zo ne 3 b Di t p ro ef sc hri ft M -3 b 266108 487060 M ek kel ho rs ter es NT -A /B OS L 1637± 23 1614-1660 AD fo ss iel e pl ag ge nbo de m (br ui n) zo ne 3 b Di t p ro ef sc hri ft M -3 b 266108 487060 M ek kel ho rs ter es NT -A /B OS L 1653± 25 1628-1678 AD fo ss iel e pl ag ge nbo de m (br ui n, bo ve ng re ns ) zo ne 3 b Di t p ro ef sc hri ft M G-1 266325 487096 M ek kel ho rs tg eu l IJz -M 2245± 30 393-206 v.C ge ul, za nd /v ee nv ullin g lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft M G-2 266325 487096 M ek kel ho rs tg eu l IJz -M 2270± 30 395-235 v.C ge ul, za nd /v ee nv ullin g lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft ML 266514 486538 M ek kel ho rs tla nd weer Pa leo -L -B 10890 ±90 11. 051-10. 728 v.C . ge ul, ve en vu llin g lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft M B-1 255760 496449 M os be ek br onne n Lm e-B 680± 30 1270-1390 AD br on , o rg an isc he za nd bo de m , v ee n zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft M B-1 255760 496449 M os be ek br onne n NT -A /B 155± 30 1666-1709/ 1717-1785/ 1795-1889/ 1910-m os -z eg gev een zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft M B-2,3 255760 496449 M os be ek br onne n NT -A /B 235± 30 1528-1550/ 1634-1683/ 1737-1756/ 1761-1804/ 1936-m os -z eg gev een zo ne 2 , 3 Di t p ro ef sc hri ft M B-3 255760 496449 M os be ek br onne n NT -B cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft M B-4 255760 496449 M os be ek br onne n NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie zo ne 4 Di t p ro ef sc hri ft M B-4 255760 496449 M os be ek br onne n NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie zo ne 4 Di t p ro ef sc hri ft N-II 257099 494330 Nu tte r I I/28F N-40 Brs -V ar te fa ct en 2. 000-1. 800 v.C . fo ss iel e br ui ne bo sbo de m lo s s pe ct rum Hi jsz ele r, 1945b O-1 254843 496459 Oer bek ke NT -B cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie >1 68 0 - < 18 83 or ga ni sc he m od de r zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft O-2 254843 496459 Oer bek ke NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kve en o p op vu llin gs ed im en t m ol en vij ve r zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft O-2 254843 496459 Oer bek ke NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kve en o p op vu llin gs ed im en t m ol en vij ve r zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft O-2 254843 496459 Oer bek ke NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie br oe kve en o p op vu llin gs ed im en t m ol en vij ve r zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft PK -1 268568 485165 Pu nt be ek ka m p NT -A OS L 1610± 22 1588-1632 vo or de , laag 4 zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft PK -2 a 268568 485165 Pu nt be ek ka m p NT -A /B OS L 1649± 27 1622-1676 vo or de , laag 5 zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft PK -3 268568 485165 Pu nt be ek ka m p NT -B OS L 1702± 17 1685-1719 AD fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g ( on de rg re ns ) zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft PK -2 b 268568 485165 Pu nt be ek ka m p NT -B OS L 1732± 17 1710-1754 vo or de , laag 6 zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft H5-2a 260274 489379 Res ta nt o ud e t oeg an gs weg Lm e-B/N T-C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie > O SL 1 35 1 AD , < 19 01 za ndbo de m in wa llic ha am zo ne 2 a Di t p ro ef sc hri ft H5-2b 260274 489379 Res ta nt o ud e t oeg an gs weg NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie > 1 97 0 za ndbo de m in wa llic ha am zo ne 2 b Di t p ro ef sc hri ft SL -1 a 260546 488430 Sc ho lte n-Linde IJz -M OS L 275± 160 v.C . 435-115 v.C . fo ss iel e a kk er laa g zo ne 1 a Di t p ro ef sc hri ft SL -1 b 260546 488430 Sc ho lte n-Linde Ro m -V /M OS L 135± 120 v.C . 15-225 AD fo ss iel e a kk er laa g zo ne 1 b, 2 Di t p ro ef sc hri ft SL -2 260546 488430 Sc ho lte n-Linde NT -B 135± 30 1671-1779/ 1798-1892/ 1907-1943 Hh -h um us ho riz on t zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft SL -3 260546 488430 Sc ho lte n-Linde NT -B sy nc hr on isa tie Hr -h um us ho riz on t zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft SL -3 260546 488430 Sc ho lte n-Linde NT C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie Hr -h um us ho riz on t zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft SL -3 260546 488430 Sc ho lte n-Linde NT -C cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie Fa h um us hor izon t, Ln st rooi se lh or izon t zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft SB 253274 495291 St ee nb re i RO M -L /V m e-B 583± 20 (d en dr o) ; 1505± 45; 1455± 30 563-603; 428-641 AD ; 575-657 AD wa te rp ut , s ilo lo sse sp ec tra La ng e et a l., 2003, P ro nk e t a l., 2015, b ijla ge 4. V-1 267163 487681 Ve ld m at en ka m p (B ek bo er ) Lm e-A/B OS L 1369± 243 1126-1612* A D fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g/d ee ls ve ld po dz ol zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft V-1 267163 487681 Ve ld m at en ka m p (B ek bo er ) Lm e-B/N T-A OS L 1369± 243 1126-1612* A D fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g/d ee ls ve ld po dz ol zo ne 1 Di t p ro ef sc hri ft V-2 267163 487681 Ve ld m at en ka m p (B ek bo er ) NT -B OS L 1680± 37 1643-1717 AD fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g zo ne 2 Di t p ro ef sc hri ft V-3 267163 487681 Ve ld m at en ka m p (B ek bo er ) NT -B OS L 1809± 13 1796-1822 AD fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g zo ne 3 Di t p ro ef sc hri ft VB 259129 488943 Vo lth er br oek la nd weer Lm e cu ltu ur his to ris ch fo ss iel e b ro ek ee rd gr on d lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft WW 268214 482506 W itt e w eer Lm e-B cu ltu ur his to ris ch 1447 AD fo ss iel e b ee ke er dg ro nd lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft Z-1 268022 484342 Za ndhui ze n I NT -A cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie <1 60 0 AD fos sie le m oe rp od zol gr on d 2 lo sse sp ec tra Di t p ro ef sc hri ft Z-1 268022 484342 Za ndhui ze n I NT -B cu ltu ur hi st or isc h/ OSL P K1 >1 60 0 - < 17 19 A D fo ss iel e z wa rte p lag ge nl aa g ( on de rg re ns ) lo s s pe ct rum Di t p ro ef sc hri ft Z-II 268085 484514 Za ndhui ze n II NT -A cu ltu ur his to ris ch /s yn ch ro nis at ie <1 60 0 AD fos sie le goor ee rd gr on d 2 lo sse sp ec tra Di t p ro ef sc hri ft Ar che ol og isc he pe rio de Pa leo L-B Pa leo lit hi cu m la at B : 18000 C14 -8800 vC IJZ -L IJz er tij d l aa t: 2 50 - 1 2 v C M es o M es ol ith icu m : 8800 - 4900 vC Ro m Ro m ein se ti jd : 1 2 v C 4 50 n C M es o-V M es ol ith icu m vr oe g: 8800 - 7100 vC Ro m -V Ro m ein se ti jd vr oe g: 1 2 v C 7 0 n C M es o-M M es ol ith icu m m id de n: 7100 - 6450 vC Ro m -V A Ro m ein se ti jd vr oe g A : 1 2 v C 2 5 n C M es o-L M es ol ith icu m la at : 6450 -4900 vC Ro m -V B Ro m ein se ti jd vr oe g B : 2 5 7 0 n C Neo Ne ol ith icu m : 5300 - 2000 vC Ro m -M Ro m ein se ti jd m id de n: 7 0 2 70 n C Ne o-V Ne ol ith icu m vr oe g: 5300 - 4200 vC Ro m -M A Ro m ein se ti jd m id de n A : 7 0 1 50 n C Ne o-V A Ne ol ith icu m vr oe g A : 5300 - 4900 vC Ro m -M B Ro m ein se ti jd m id de n B : 1 50 - 2 70 n C Ne o-V B Ne ol ith icu m vr oe g B : 4900 - 4200 vC Ro m -L Ro m ein se ti jd la at : 2 70 - 4 50 n C Ne o-M Ne ol ith icu m m id de n: 4200 - 2850 vC Ro m -L A Ro m ein se ti jd la at A : 2 70 - 3 50 n C Ne o-M A Ne ol ith icu m m id de n A: 4200 - 3400 vC Ro m -L B Ro m ein se ti jd la at B : 3 50 - 4 50 n C Ne o-M B Ne ol ith icu m m id de n B: 3400 - 2850 vC Me M id de lee uw en : 450 - 1500 nC Ne o-L A Ne ol ith icu m la at A : 2850 - 2450 vC Vme M id de lee uw en vr oe g: 450 - 1050 nC Ne o-L Ne ol ith icu m la at : 2850 - 2000 vC Vm e-A M id de lee uw en vr oe g A : 4 50 - 5 25 n C Ne o-L B Ne ol ith icu m la at B : 2450 - 2000 vC Vm e-B M id de lee uw en vr oe g B : 5 25 - 7 25 n C Brs Br on st ijd : 2000 - 800 vC Vm e-C M id de lee uw en vr oe g C : 7 25 - 9 00 n C Brs -V Br on st ijd vr oe g: 2000 - 1800 vC Vm e-D M id de lee uw en vr oe g D : 900 - 1050 nC Brs -M Br on st ijd m id de n: 1800 - 1100 vC Lm e M id de lee uw en la at : 1050 - 1500 nC Brs -M A Br on st ijd m id de n A: 1800 - 1500 vC Lm e-A M id de lee uw en la at A : 1050 - 1250 nC Brs -M B Br on st ijd m id de n B: 1500 - 1100 vC Lm e-B M id de lee uw en la at B : 1250 - 1500 nC Brs -L Br on st ijd la at : 1100 - 800 vC NT Ni eu we tij d: 1 50 0 - h ed en IJz IJz er tij d: 800 - 12 vC NT -A Ni eu we ti jd A : 1500 - 1650 nC IJZ -V IJz er tij d vr oe g: 800 - 500 vC NT -B Ni eu we ti jd B : 1650 - 1850 nC IJZ -M IJz er tij d m id de n: 500 - 250 vC NT -C Ni eu we ti jd C : 1 85 0 h ed en Ar che ol og isc he pe rio de Pa leo L-B Pa leo lit hi cu m la at B : 18000 C14 -8800 vC M es o M es ol ith icu m : 8800 - 4900 vC M es o-V M es ol ith icu m vr oe g: 8800 - 7100 vC M es o-M M es ol ith icu m m id de n: 7100 - 6450 vC M es o-L M es ol ith icu m la at : 6450 -4900 vC Neo Ne ol ith icu m : 5300 - 2000 vC Ne o-V Ne ol ith icu m vr oe g: 5300 - 4200 vC Ne o-V A Ne ol ith icu m vr oe g A : 5300 - 4900 vC Ne o-V B Ne ol ith icu m vr oe g B : 4900 - 4200 vC Ne o-M Ne ol ith icu m m id de n: 4200 - 2850 vC Ne o-M A Ne ol ith icu m m id de n A: 4200 - 3400 vC Ne o-M B Ne ol ith icu m m id de n B: 3400 - 2850 vC Ne o-L A Ne ol ith icu m la at A : 2850 - 2450 vC Ne o-L Ne ol ith icu m la at : 2850 - 2000 vC Ne o-L B Ne ol ith icu m la at B : 2450 - 2000 vC Brs Br on st ijd : 2000 - 800 vC Brs -V Br on st ijd vr oe g: 2000 - 1800 vC Brs -M Br on st ijd m id de n: 1800 - 1100 vC Brs -M A Br on st ijd m id de n A: 1800 - 1500 vC Brs -M B Br on st ijd m id de n B: 1500 - 1100 vC Brs -L Br on st ijd la at : 1100 - 800 vC IJz IJz er tij d: 800 - 12 vC IJz -V IJz er tij d vr oe g: 800 - 500 vC IJz -M IJz er tij d m id de n: 500 - 250 vC IJz -L IJz er tij d l aa t: 2 50 - 1 2 v C Ro m Ro m ein se ti jd : 1 2 v C 4 50 n C Ro m -V Ro m ein se ti jd vr oe g: 1 2 v C - 7 0 n C Ro m -V A Ro m ein se ti jd vr oe g A : 1 2 v C 2 5 n C Ro m -V B Ro m ein se ti jd vr oe g B : 2 5 7 0 n C Ro m -M Ro m ein se ti jd m id de n: 7 0 2 70 n C Ro m -M A Ro m ein se ti jd m id de n A : 7 0 1 50 n C Ro m -M B Ro m ein se ti jd m id de n B : 1 50 - 2 70 n C Ro m -L Ro m ein se ti jd la at : 2 70 - 4 50 n C Ro m -L A Ro m ein se ti jd la at A : 2 70 - 3 50 n C Ro m -L B Ro m ein se ti jd la at B : 3 50 - 4 50 n C Me M id de lee uw en : 450 - 1500 nC Vme M id de lee uw en vr oe g: 450 - 1050 nC Vm e-A M id de lee uw en vr oe g A : 4 50 - 5 25 n C Vm e-B M id de lee uw en vr oe g B : 5 25 - 7 25 n C Vm e-C M id de lee uw en vr oe g C : 7 25 - 9 00 n C Vm e-D M id de lee uw en vr oe g D : 900 - 1050 nC Lm e M id de lee uw en la at : 1050 - 1500 nC Lm e-A M id de lee uw en la at A : 1050 - 1250 nC Lm e-B M id de lee uw en la at B : 1250 - 1500 nC NT Ni eu we tij d: 1 50 0 - h ed en NT -A Ni eu we ti jd A : 1500 - 1650 nC NT -B Ni eu we ti jd B : 1650 - 1850 nC NT -C Ni eu we ti jd C : 1 85 0 h ed en

(5)

Bi jla ge 1 .2 M icr ofo ss ie le n en m ilie ui nd ica tie v an n ie t p ol le n pa ly no m or fe ta xa Non P ol le n Pa ly nom or fe ta xa (N PP ) Gr oe p 1 M ilie uin dic at ie Br on Gr oe p 1 Zy gne m a-ty pe (H dV -5 8) alg In ondi ep st ils ta and zo et w at er va n Ge el , 1976, p . 337-344. Sp iro gy ra (o a. H dV -315) alg Ondi ep eut ro of e n m es ot ro of o pe n w at er va n Ge el e t al ., 1983; F ab er e t al ., 2016, p . 85. Sp iro gy ra (H dV -130) alg Be gi nne nd m ee rt je , m odde rig e af ze tt ing Pals e t al ., 1980, p . 374, 407. M ou ge ot ia alg In ondi ep st ils ta and zo et w at er va n Ge el e t al ., 1983; M on to ya e t al ., 2010, p . 178. M ou geo tia la et ev iren s t yp e (Hd V-37 3) alg M eer - en b eek sed im en t va n Ge el e t al ., 1981, p . 339; v an G ee l & v an W ijn ga ar de n-Ba kk er , 2002, p . 137. Pe di as tr um alg Ve ne n en m er en, m ili euv er ande ring en zo al s e ro sie M on toy a et al ., 2010, p . 176, 178. Bo tr yo co ccu s alg Zo et w at er M on toy a et al ., 2010, p . 176, 178. Hd V-200 sc hi mme l Op do de pl ant en, o ndi ep dr oo gv al le nd w at er va n Ge el e t al ., 1989, p . 55. Po rif er a Hd V-220 di er Zoe tw at er sp on s va n Da m e t a l., 1988, p . 315. Zy gne m a-ty pe (H dV -6 2) alg In ondi ep st ils ta and zo et w at er va n Ge el , 1976, p . 337-344. Hd V-367 sc hi mme l Ondi ep, e ut ro of o pe n w at er va n Ge el e t al ., 1983, p . 332. Hd V-369 pl ant enr es t Indi ca to r v oo r e ende kr oo s ( Le m na ) g ea ss oc ie er d m et m ens el ijk e ve rs to ring va n Ge el e t al ., 1981, p . 439. Cl os te rium idi os po rum (H dV -6 0) alg m es ot roof op en w at er va n Ge el e t al ., 1981, p . 450. Co nce nt ricy st is alg St ag ne re nd, o ndi ep, m es ot ro of to t e ut ro of o pe n w at er M on toy a et al ., 2010, p . 187. Sc ene de sm us alg On di ep , m es ot roof tot e ut roof op en w at er va n Ge el e t al ., 1981, p . 403. Zy gne m a ty pe 3 14 alg On di ep , m es ot roof tot e ut roof op en w at er va n Ge el e t al ., 1981, p . 427. Gr oe p 2 De ba ry a (H dV -214) alg Pi oni er in ve rla ndi ng va n Ge el e t al ., 1989; M on to ya e t al ., 2010, p . 178. Te tr ap lo a (H dV -8 9) sc hi mme l Veen tjes v aa k op A m m ophi la, C ar ex , C ladi um , C ype rus, D ac ty lis, D esc ham psi a, Junc us, P hase ol us, P hr agm ite s and Tr iti cum . Va n Ge el , 1978, p . 98. Ce rc opho ra -ty pe (H dV -1 12 ) sc hi mme l Sc hi m m el o p m es t e n do od ho ut va n Ge el e t al ., 1981, p . 405-406; M on to ya e t al ., 2010, p . 177; v an G ee l, 2006, p . 315, 326. By ss ot he cium ci rc ina ns (H dV -1 6) sc hi mme l Sa pr of ie t o f pa ra sie t o p ho ut ig e subs tr at en va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 317. Kr et zs chm ar ia de us ta (H dV -4 4) sc hi mme l Pa ra sie t op d iv er se b oom soor te n va n Ge el & A pt ro ot , 2005, p . 323. Hd V-128B alg Op en w at er en m es ot ro of m oer as Fa be r e t al ., 2016, p . 82. Hd V-201 sc hi mme l Op do de pl ant en in vo eds el rij ke m oe ra ss en va n Ge el e t al ., 1989, p . 25-129. Hd V-128A alg Op en w at er en sem i-t er res tr isc he vo ed sel rij ke pl ek ken , s uc ces sie in d e hy dr os er ie va n Ge el e t al ., 1981, p . 432; v an G ee l e t al ., 1989, p . 92; F ab er e t al ., 2016, p . 80-81. Ent or rhi za (H dV -5 27 ) sc hi mme l Pa ra sie t o p w or te ls va n Cy pe ra ce ae e n Junc us Ka lm an , 2013, p . 288. Vals ar ia cf. v ar io sp or a (H dV -1 40 ) sc hi mme l In na tt e eut ro fe o m st andi ghe de n va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 325. Gr oe p 3 Ge la sino spo ra (H dV -1 ) sc hi mme l Ge vo rm d onde r dr og e om st andi ghe de n en la ge n m et v er ko ol de la ge n. Va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 319. Ge la sino spo ra cf . r et ispo ra (H dV -2 ) sc hi mme l St er k ve rw ee rd ve en, g ev or m d onde r dr og e ol ig ot ro fe o m st andi ghe de n, v aa k m et ho ut sk oo l va n Ge el , 1978, p . 48-50; V an G ee l e t al ., 1981, p . 416; V an G ee l & A pt ro ot , 2006, p . 319. As sul ina H dV -3 2 di er Ol ig ot ro fe e n zur e om st andi ghe de n Va n Ge el , 1978, p . 76; F ab er e t a l., 2016, p . 86. Cl os te riu m alg Zur e po el tje s a n gr eppe ls Zalac k et al ., 2006, p . 306 Cl os te rium cf . r os tr at um (H dV -3 72 ) alg Zu re w at er en Zalac k et al ., 2006. Hd V-160 onbe ke nd Po els tad iu m v oo raf gaan d aan h oo gv ee n van D am e t al ., 1988, p . 309. M icr ot hy rium (H dV -8 B) sc hi mme l Ho og veen af zet tin gen , m aa r m og el ijk m eer der e ta xa v an w eg e m or fo lo gi e va n Ge el , 1978, p . 44. He lic oo n pl ur ise pt at um (H dV -3 0) sc hi mme l Zu re m ili eu s, ho og veen va n Ge el , 1978; F ab er e t al ., 2016, p . 82. Am phi tr em a fla vum (H dV -3 1A ) sc hi mme l Sc hi m m el v an ve rdr og end ve en en da ar do or e ut ro fe co ndi tie s va n Ge el e t al ., 1981, p . 416-417. Hd V-1 0 sc hi mme l Op w or te ltj es v an Cal luna vul gar is in h oog ve en va n Ge el , 1978, p . 57-59. HdV -7 29 sc hi m m el spo re n sc hi mme l Be gi nne nde v ee nv or m ing va n Ge el e t al ., 1983. Hd V-1 8 sc hi mme l Ho og ve en op Er io pho rum v ag ina tum va n Ge el , 1978, p . 69. Hd V-3 3 onbe ke nd Sc he uc hz er ia v ee n en "jo ng v ee nm os ve en" o ndui de lij k te ty pe re n va n Ge el , 1977, p . 76. Hd V-3 5 di er Ho og veen va n Ge el , 1978, p . 76. Ce no co ccu m sc hi mme l Sc hi m m el v an ve rdr og end ve en (se cunda ire e ut ro fe co ndi tie s), v er zur ing . va n Ge el e t al ., 1981, p . 405; V an G ee l e t al ., 1982, p . 302. Ent ophl yc tis lo ba ta (H dV -1 3) sc hi mme l In m es ot roof m oe ra s e n hoog ve en va n Ge el , 1978, p . 61-63. Callid in a an gu st ico llis (H dV -3 7) di er Spha gnum ve en va n Ge el , 1978; M on to ya e t al ., 2010, p . 182. Cl as te ro spo rium ca ric inum (H dV -1 26 ) sc hi mme l Op cy pe rg ra ss en va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 318. Ant ho st om el la fue gi ana (H dV -4 ) sc hi mme l Sy m bio se m et g alig aan o f e en ar ig w olle gr as va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 315. M elio la ellis ii (H dV -1 4 as co sp or en ) sc hi mme l Par as ie t o p Callu na vu lg ar is va n Ge el , 1978, p . 65-68; v an G ee l & A pt ro ot , 2006, p . 321-322. Clad oc er a (H dV -7 2) di er Ol ig ot roof v ee nm os v ee n va n Ge el , 1978, p . 61. Hd V-3 A sc hi mme l In h oog ve en (r el at ie f d roog ) va n Ge el , 1978, p . 50. Hd V-1 2 sc hi mme l Op C al luna vul gar is, E ric a te tr al ix, O xy co cc us pal ust ris, A ndr om eda po lif ol ia, S che uc hz er ia pal ust ris, P ol yt ric hum al pe st re , A ul ac om ni um pal ust re va n Ge el , 1978, p . 61. Hd V-123 sc hi mme l M es ot roof v ee n va n Ge el e t al ., 1981, p . 422. cf. P er sic io sp or a (H dV -124) sc hi mme l M es ot roof v ee n va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 322. Ti lle tia spha gni (H dV -2 7) sc hi mme l Pa ra sie t o p Spha gnum so or te n va n Ge el , 1978, p . 74-75. Hd V-569 sc hi mme l Sc hi m m el , bi j be gi nne nde v ee nv or m ing de V rie s, 1992. Gr oe p 4/5 Sp or or m ie lla (H dV -113) sc hi mme l M es ts ch imme l va n Ge el e t al ., 1981, p . 405-406; M on to ya e t al ., 2010, p . 177; v an G ee l, 2006, p . 315, 326. So rda ria -ty pe (H dV -5 5A ) sc hi mme l M es ts ch imme l va n Ge el , 1978; M on to ya e t al ., 2010, p . 177. Po do spo ra -ty pe (H dV -3 68 ) sc hi mme l M es ts ch imme l va n Ge el & A pt ro ot , 2006, p . 323. Hd V-351 sc hi mme l M ens el ijk e ve rs to ring en va n za ndi ge la ge n in he t v ee npa kk et va n Ge el e t al ., 1981, p . 434. Hd V-361 sc hi mme l M ens el ijk e ve rs to ring en va n za ndi ge la ge n in he t v ee npa kk et va n Ge el e t al ., 1981, p . 428. Co nio ch ae ta lig niar ia (H dV -1 72 ) alg Op m es t e n di ve rs e ande re subs tr at en va n Ge el & A pt ro ot , 2005, p . 318. Ri cc ia (H dV -165) mo s Vo cht ig e le m ig e gr ond in onde r a nde re st oppe la kk er s, gr eppe lk ant en Si eb el & D ur in g, 2006, p . 156-165, 168. Hd V-821 onbe ke nd Onbe ke nd m icr of os sie l; op ak ke rs DI T PR OE FSC HR IFT Sc hi mme l H dV -8 20 di er Op a kke rs DI T PR OE FSC HR IFT Api os or da ria v er ruc ul os a (H dV -1 69 ) sc hi mme l M es ts ch imme l va n Ge el e t al ., 1981, p . 405-406; M on to ya e t al ., 2010, p . 177; v an G ee l, 2006, p . 315, 326. Rhy tido spo ra cf . t et ra spo ra (H dV -1 71 ) sc hi mme l M es ts ch imme l va n Ge el & A pt ro ot , 2005, p . 323 Cha et om ium (H dV -7 A) sc hi mme l Ce llul os e-af br ek er o p di ve rs e subs tr at en va n Ge el , 1978, p . 51; C ug ny e t al ., 2010, p . 397. Gl om us (H dV -207) sc hi mme l In di ca tie f v oor e ros ie Va n Ge el , 1989, p . 96. 1: ht tp: // no npo lle npa ly no m or phs .ts u. ru/ db/ NP P. php? so rt =I d& or de r (dd. 2 3-08 -2 01 8)

Bi

jlage 1.2 Mi

cr

of

oss

ie

le

n e

n mi

lie

uindi

ca

tie va

n ni

et p

ol

le

n p

aly

no

mo

rf

e taxa

(6)

Bijlage 1.3 OSL-dateringsonderzoek Wageningen Universiteit

Luminescentiedateringsrapport

Project titel: Twente

Project locatie: Twente-Denekamp

Project nummer: NCL-71115

Onderzoeker(s): Harm Smeenge

Auteur(s): Tony Reimann en Erna Voskuilen

(7)

Ownership of results & Disclaimer

The generating party owns data and results presented in this report (following the ‘Overeenkomst tot samenwerking inzake het Nederlands Centrum voor Luminescentiedatering’). When results lead to publication, members of the institutes involved in the collaboration will be included as authors. The investment grant (#834.03.003) supplied by the Netherlands organization for scientific research (NWO-ALW) should be acknowledged in all publications resulting from this collaborative project.

If methodological aspects of the optical dating of samples from this project are to be published, researchers from the NCL laboratory in Wageningen will ask permission from the initiating party. Co-authorship of the initiating party is a matter of course if the geological / archaeological context of the samples is of importance to the publication. We took utmost care in the analyses detailed in this report, as well as in preparing the report itself. Nevertheless we cannot take responsibility for any harm or costs arising from the use of results presented in this report.

(8)

1 Achtergrond

In het kader van archeologisch onderzoek door Universiteit Groningen zijn door Harm Smeenge 29 monsters ingediend voor luminescentiedatering. Het doel is de reconstructie van de landgebruik geschiedenis (bijvoorbeeld gebruik van plaggen) in Oost Twente. De dateringen zijn verricht bij het Nederlands Centrum voor Luminescentiedatering, bij Wageningen University & Research Centre.

(9)

Tabel 1. Overzicht van monsters ingediend voor datering.

NCL Nummer

Client Nummer

Lat Lon Depositional

Environment

Lithologie Methode Diepte (m)

Verwachte leeftijd (ka)

NCL-71115196 TLR-OSL1 265978 485943 anthropogenic sand exposure 0.02 0.1

NCL-71115197 TLR-OSL2 265978 485943 aeolian sand exposure 0.55 0.5

NCL-71115198 TBL-OSL1 267140 485594 anthropogenic sand exposure 0.02 0.1

NCL-71115199 TBL-OSL2 267140 485594 aeolian sand exposure 0.42 0.5

NCL-71115200 TP-OSL1 268575 485175 anthropogenic sand exposure 0.65 0.2

NCL-71115201 TP-OSL2 268575 485175 aeolian sand exposure 1.35 0.5

NCL-71115202 TP-OSL3 268575 485175 anthropogenic sand exposure 1.55 0.5-1.0

NCL-71115203 TP-OSL4 268575 485175 anthropogenic sand exposure 1.95 0.5-1.0

NCL-71115204 TBV-OSL1 267163 487681 anthropogenic sand exposure 0.35 <1.0

NCL-71115207 TK-OSL1 266342 487885 anthropogenic sand exposure 0.40 <1.0

NCL-71115211 TBK-OSL1 266141 486424 anthropogenic sand exposure 0.42 <1.0

NCL-71115215 TBK-OSL5 266141 486424 anthropogenic sand exposure 1.20 1-4

NCL-71115216 TBK-OSL6 266141 486424 aeolian sand exposure 1.28 1-4

NCL-71115217 TDB-OSL1 266108 487060 anthropogenic sand exposure 0.43 <1.0

NCL-71115309 TDB-OSL5 266108 487060 anthropogenic sand exposure 1.13 1-4

NCL-71115310 TDB-OSL6 266108 487060 aeolian sand exposure 1.28 1-4

NCL-71115311 TS-OSL1 260546 488430 anthropogenic sand exposure 0.28 <1.0

NCL-71115312 TS-OSL2 260546 488430 anthropogenic sand exposure 0.48 <1.0

Optisch gestimuleerde luminescentie (OSL) datering bepaalt het moment van afzetting en begraving van zandkorrels. De methode maakt gebruik van een klein lichtsignaaltje dat kwarts- of veldspaatkorrels kunnen uitzenden. Dit luminescentiesignaal wordt op nul gesteld (gebleekt) door zonlicht, en bouwt na afzetting en begraving van de korrels op doordat de korrels natuurlijke achtergrondstraling absorberen uit hun directe omgeving. Deze achtergrondstraling komt van het radioactief verval van met name Kalium-40, en de Uranium en Thorium vervalreeksen, met een kleine bijdrage van kosmische straling. De methode is toepasbaar voor sedimenten van enkele jaren oud tot ongeveer 150.000 jaar (kwarts) of 500.000 jaar (veldspaat). Met luminescentiemethoden kan de ouderdom met een relatieve nauwkeurigheid van maximaal 5% worden bepaald (1 sigma).

Voor luminescentiedatering worden twee grootheden bepaald. Door metingen van het Optisch geStimuleerde Luminescentie (OSL-) signaal op de kwartsfractie wordt bepaald hoeveel achtergrondstraling het monsters heeft ontvangen sinds afzetting en begraving, ofwel sinds de laatste blootstelling aan zonlicht. Daarnaast wordt gemeten en berekend hoeveel achtergrondstraling de kwartskorrels per jaar hebben ontvangen in hun natuurlijke omgeving. Door de totale hoeveelheid ontvangen straling (paleodosis) te delen door de jaarlijkse dosis wordt de ouderdom verkregen:

Ouderdom (jaar) = Paleodosis (Gy) / jaarlijkse dosis (mGy/jaar).

Meer informatie over de methode is te vinden in NOaA hoofdstuk 5 (Wallinga, 2005) en verder in Aitken (1998), Wallinga et al. (2007) en Wintle (2008).

(10)

2 Methoden & resultaten

2.1 Dosistempo

Voor bepaling van het dosistempo is met een gammaspectrometer de activiteit concentraties van Kalium-40 en verschillende nucliden uit de Uranium en Thorium reeksen gemeten. Gecombineerd met informatie over de begravingsdiepte (i.v.m. bijdrage kosmische straling) en het watergehalte is hieruit de jaarlijkse stralingsdosis berekend.

Voor de meeste monsters zijn wij uitgegaan van geleidelijke begraving van de monsters, behalve monsters 71115196 t/m -199 waar wij van een instantane begraving zijn uitgegaan. De watergehaltes van de meeste monsters variëren van 7 tot 37 gewichtsprocent en zijn gebaseerd op de in situ metingen op de monsters. Uitzondering was de in situ watergehalte van NCL-71115198 met ~ 77 gewichtsprocent, wat onrealistisch hoog is, en dus moeten wij constateren dat de betrouwbarheid van deze inschatting minder goed is. Er waren geen aanwijzingen voor disequilibrium in de Uranium vervalreeks. Resulterende waarden variëren tussen de 0.63 en 1.29 Gy per 1000 jaar, wat goed overeenkomt met andere monsters uit soortgelijke afzettingen.

2.2 Paleodosis

Voor bepaling van de paleodosis is voor alle monsters de kwartsfractie van 212-250 μm geselecteerd door zeven en bewerking met chemicaliën (HCl, H₂O₂ en HF).

Op grond van een aantal tests worden geschikte meetparameters gekozen voor gebruik in de SAR procedure (Murray & Wintle, 2003; zie tabel A 1, zie bijlag A). In de SAR procedure wordt eerst het natuurlijke luminescentiesignaal van kwartskorrels gemeten, en vervolgens wordt bepaald welke stralingsdosis nodig is om een even sterk signaal op te wekken. Dit is de paleodosis, uitgedrukt in Gray (Gy). Tests wezen uit dat de bereide fractie niet verontreinigd was met veldspaat, en geschikt voor luminescentiedatering.

Het meest lichtgevoelige OSL signaal van de kwartskorrels is geselecteerd met behulp van een ‘Early Background’ methode (Cunningham & Wallinga, 2010). Voor een goede bepaling van de paleodosis is deze gemeten op een groot aantal submonsters (≥ 21), elk bestaande uit ongeveer 50 korrels (2-mm doorsnede monster op een diskje). Als test van de methode en gebruikte meetparameters is een in het laboratorium gegeven dosis bepaald met de methode; de gemeten dosis kwam goed overeen met de gegeven dosis (ratio 1.026 ± 0.006, n=103, zie figuur A 1). Aanvullende informatie over monsterkarakteristiek en paleosdosis bepaling is te vinden in Appendix A.

Paleodoses gemeten op de submonsters toonden voor de meeste monsters een grotere spreiding dan verwacht zou worden op basis van de meetnauwkeurigheid. Dit duidt erop dat lichtblootstelling vóór afzetting en begraving niet voldoende was om het OSL signaal van alle korrels volledig op nul te zetten. Om toch tot een betrouwbare inschatting van de begravingsdosis te komen, hebben we gebruik gemaakt van een bootstrap versie van het Minimum Age Model (MAM; Galbraith et al., 1999; Cunningham en Wallinga, 2012). Dit model selecteert het laagste deel van de verdeling (dus het jongste deel) als de meest betrouwbare inschatting van de begraving leeftijd. Het model is gebruikt met een input ‘overdispersion’ parameter (sigma_b) van 19 ± 4 %. De input parameter sigma_b is gebaseerd op de spreiding van de best “bleached” monsters van het hele project NCL-71115.

De resulterende MAM paleodosis waarde is gebruikt voor de ouderdomsberekening en wordt weergegeven met de blauwe band in de radial plots (Galbraith, 1990) in Appendix B.

2.3 Datering

Voor elk van de monsters is de ouderdom berekend door de paleodosis te delen door de jaarlijkse dosis (tabel 2). De gegeven onzekerheid is de 1-sigma betrouwbaarheidsinterval (68%), waarbij alle systematische en ‘random’ onzekerheden in dosistempo en paleodosesbepalingen doorberekend zijn. Voor elk van de monsters zijn resultaten ook weergegeven in een ‘radial plot’ (Appendix B), waarin de spreiding in leeftijd verkregen op submonsters wordt weergegeven. De betrouwbaarheidsindicatie in tabel 2 is gebaseerd op de spreiding in resultaten tussen submonsters in combinatie met de luminescentie-eigenschappen van het materiaal, en moeilijk kwantificeerbare onzekerheden in het dosistempo. Aanvullende informatie is voor de opdrachtgever beschikbaar via onze database: www.LumiD.nl.