14
20 oktober 2016
HAN NOTEN OVER
HET SOCIAAL DOMEIN
De praktijk aan de macht?
15
20 oktober 2016
Geef mensen in de uitvoering de ruimte om te doen wat goed is. En professionals: werk samen over de grenzen van je eigen kolom. Dat zijn de voornaamste boodschappen die de Transi- tiecommissie Sociaal Domein bij haar afscheid meegeeft. Een interview met commissievoorzitter Han Noten.
TEKST: PETER VAN EEKERT, BEELD: HERMAN ENGBERS
I
n de zomer van 2014 werd de Transitie- commissie Sociaal Domein (TSD) ingesteld voor een termijn van twee jaar om een vinger aan de pols te houden in het kader van de decentralisaties. De commissie koos voor een rol als gesprekspartner eerder dan waakhond en belichtte zowel positieve ervaringen als knelpunten.De twee jaar zitten er inmiddels op. De TSD neemt afscheid met een rapport voor minister Plasterk van Binnenlandse Zaken. In het rapport, met als ondertitel
‘de praktijk aan de macht’, bepleit de commissie een nationaal meerjarig programma om de noodzakelijke stappen in het veranderingsproces van het sociaal domein te kunnen zetten. Han Noten, voorzitter van de TSD en burgemeester van Dalfsen, blikt terug en licht de aanbevelingen toe.
De TSD bestaat niet meer. Hoe voelt dat?
“Uitstekend. Ik vond het leuk en belangrijk werk. Maar het maakte me wel onzeker. Eigenlijk hadden we als TSD hetzelfde probleem als de mensen in de praktijk: een enorme opdracht zonder enig referentiekader hoe het aan te pakken. Dat gevoel van onzekerheid is in twee jaar TSD niet verdwenen. Maar mijn houding wel: ik vind het makkelijker om buiten de kaders van wetgeving en beleid te denken. Het voelt ook goed omdat de commissie nu eenmaal voor twee jaar was ingesteld; dan moet je ook stoppen. Iets als een TSD mag niet structureel worden.
Wel moet de functie die wij vervulden opnieuw worden ondergebracht. En nog dit: het debat over de decentrali- saties wordt met de verkiezingen in zicht onvermijdelijk gepolitiseerd. Lobby’s om zaken terug te draaien werken
al op volle toeren. Ik pas ervoor om met de TSD een speelbal te worden in dat krachtenveld.”
Geef professionals ruimte, is het voornaamste advies van de TSD. Pakken de professionals die ruimte wel?
“In het sociaal domein en met name in de zorg zie ik dat professionals zich nog steeds te veel richten op hun eigen kolom. Hoe komt dat? Generaties lang zijn ze opgeleid als specialist en zo voelen zij zich ook. Dat is hun identiteit, het bepaalt hun denken en doen. Door de tijd heen zijn er steeds meer splitsingen gekomen en daardoor meer en meer specialisaties en specialisten.
Bovendien is het handelen in de zorg in toenemende mate geprotecolliseerd. Met positieve effecten; het heeft de zorg op een ongekend hoog niveau gebracht. Maar nu is er iets anders nodig om de kwaliteit verder te verbete- ren: samenwerking. En dat vinden specialisten moeilijk.
Toekomstige vernieuwingen in de zorg zullen niet via de oude manier tot stand komen, maar door Google en Microsoft worden geïnitieerd door het verbinden van in- formatie. Voor professionals betekent het dat een bredere blik en samenwerking met andere sectoren nodig is.”
Makkelijker gezegd dan gedaan.
“Ik heb enorm genoeg van het gezeur van sommige professionals over de eigenheid van hun werk. Som- mige beroepsgroepen in de zorg zijn daar sterk in. Het is goed om je eigen professionaliteit te bewaken. Maar als je denkt dat je het alleen, in je eigen behandelkamer af kunt, dan ben je een deel van het probleem en niet van de oplossing. Daarmee wil ik niet met een beschul- digende vinger wijzen. Het is geen kwestie van verwijten of schuld, maar je mag van een zorgprofessional vragen om zijn blik te verbreden en medische zaken ook in een sociale context te bezien. Ik durf dat nu, na twee jaar TSD, te zeggen.
Ik heb ook nooit begrepen hoe de geestelijke gezond- heidszorg erin geslaagd is om 160 duizend productco- des te ontwikkelen. Ik kan me voorstellen dat mensen denken: poeh, dat moet wel een hele professionele sector zijn. Maar ik denk eerder: dat is een sector die in verwar- ring is, 160 duizend productcodes kan niet waar zijn.
Nogmaals: het gaat niet om verwijten. Maar wat gisteren goed was is dat misschien morgen niet meer. Het is dus een ontwikkelingsvraagstuk en geen kwestie van histo- risch falen.”
De zorgcontinuïteit is gewaarborgd en er zijn geen grote incidenten geweest. Dat zijn de positieve punten in het TSD- rapport. Is er dan niets méér bereikt met de decentralisaties?
“Jazeker wel! De zorgcontinuïteit is inderdaad verzekerd – dat is een grote prestatie. Daarnaast zie ik een fenome- >
16
20 oktober 2016
nale ontwikkeling van goede aanpakken en nieuwe initi- atieven in de praktijk, op de werkvloer. Alle weerstand is institutioneel. In de praktijk loopt het steeds beter. Het zou goed zijn als we een paar jaar stoppen met beleid maken en de professionals meer ruimte geven, dat zou de ontwikkeling versnellen.”
Hoeveel tijd is er nodig om tot echte vernieuwing te komen in het sociaal domein?
“Minstens twintig of dertig jaar. Het zijn enorm in- grijpende processen. Zo zijn we bezig de zorg geheel opnieuw te definiëren. Het gaat van het medisch tekort als invalshoek naar het centraal stellen van kwaliteit van leven. Van ‘Waar heb je recht op?’ naar ‘Wat heb je nodig?’. Dat vereist heel andere competenties van de beroepsbeoefenaren in de sector. En daarmee het anders inrichten van opleidingen. Dat kost allemaal tijd.”
Heeft de TSD iets kunnen bijdragen aan de positieve ontwikkelingen?
“Ik hoop van wel. Hebben we het goed gedaan? We had- den onze rol in ieder geval veel slechter kunnen invullen.
We hadden voor scheidsrechter kunnen spelen, voor scherprechter zelfs. Erop wijzen wat niet goed gaat. Dat hebben we niet gedaan. Het gaat namelijk om de veran- dering en niet om een oordeel. Het kan beter, zeggen we.
Maar daarmee zeggen we niet dat het nu niet goed is.
Ik geloof ook niet dat burgers massaal met klachten komen over de nieuwe inrichting van de zorg. In een ge- meente kwamen honderden klachten binnen. Daar zijn we ingedoken en wat bleek: een en dezelfde klacht met steeds een andere naam eronder. Dat zijn geen klachten, dat is een actie. Uit onderzoek blijkt dat burgers de ver- anderingen in de zorg niet als negatief zien, ondanks de stevige bezuinigingen. Tenminste, niet de burgers die nu voor het eerst gebruikmaken van die zorg. De beoorde- ling van de kwaliteit blijft gelijk. En in gesprekken met gemeenteraden is het antwoord op de vraag of de decen-
tralisaties teruggedraaid moeten worden steevast ‘nee’.
Dat neemt niet weg dat het effect van de bezuinigingen voor velen negatief uitpakt, wat tot een veel kritischer oordeel leidt.”
Wat vindt u van de reactie van minister Plasterk op de voorstellen van de TSD?
“Daar ben ik heel blij mee! Veel van onze voorstellen worden overgenomen. Er komt een ontwikkelplatform voor het sociaal domein dat belangrijke praktische vragen kan agenderen, bijvoorbeeld hoe het gaat met gegevensuitwisseling. Het is volgens mij essentieel dat dit platform bestaat uit mensen uit het veld. Niet de top van de brancheorganisaties en geen interdepartementale werkgroep. En niet werken vanuit een wetgevingskader, maar vanuit de praktische problemen die er zijn. Ik ver- wijs naar het rapport-Dijsselbloem, waarin tien heldere en praktische adviezen voor de toekomstige ontwikkeling van beleid in de onderwijssector zijn opgenomen. Dat zijn prima uitgangspunten voor de ontwikkeling van beleid in het sociaal domein in de komende jaren.”*
Zie voor informatie over de TSD en de rapportages:
www.transitiecommissiesociaaldomein.nl
