Felix Timmermans, Boudewijn · dbnl

(1)

Felix Timmermans

bron

Felix Timmermans, Boudewijn. P.N. van Kampen & zoon, Amsterdam z.j. [1930] (3de druk)

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/timm010boud02_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

(2)

't Geen da' ge peist is 't nie.

Personen

KONING NOBEL LIOEN, DE LEEUW.

ZIJNE VROUW LEONINNE.

COURTOIS, DE HOND.

TIJBAERT, DE KATER.

ISENGRIJN, DE WOLF.

HERZINDE, ZIJNE VROUW.

BRUIN, DE BEER.

MARTIJN, DE AAP.

AGNES, HET SCHAAP.

BOUDEWIJN, DE EZEL.

CANTECLAER, DE HAAN.

DE DOKTER, DE HERT.

WITGAT, DE HAAS.

SCHILDWACHTEN, VOLK, TROMMELSLAGERS, HOORNBLAZERS, KLOKLUIERS, BEULEN, ENZ.

Felix Timmermans, Boudewijn

(3)

De kermis

Met Sint Joris in April, als de Zon door Godes wil overal de min verwekte en het veld met bloemen dekte, was het juist een jaar geleden dat de Koning zijnen vrede aan de dieren had verkond.

Allen wilden dezen stond in genot en vreugd herdenken.

Om hem lustig door te brengen toog een ieder, groot en kleen, recht naar Nethentater heen, dat bestierd wierd door Courtois en waar 't feest en kermis was.

Nobel zelfs was uit Parijs met het volk van zijn paleis, zoo een ieder had vernomen, naar zijn buitengoed gekomen, om het feest naar oude wetten

(4)

(5)

nog meer luister bij te zetten.

't Was voor Nobel roemrijk eere in die dagen te regeeren, daarom zag hij naar geen kosten, en de feestlijkheen begosten al van in den morgen vroeg.

Als het veld nog nevels droeg ging de doedelzak aan 't ronken, wierd er daar gedanst, gedronken,

tot de hoornen van de maan in den hemel kwamen staan.

Zoo was 't blijdschap en geluk zeven dagen aan een stuk.

Buiten Reynaert, die zijn leven (door hetgeen hij had misdreven, lijk men reeds van vroeger weet) in het wild gebanvloekt sleet en met rooven steeds was bezig, was er niemand daar afwezig dan de Ezel ruig van vel, Boudewijn, die spijts 't bevel van den Koning, bij Courtois in de slavernij nog was.

(6)

En terwijl nu alle dieren hunne vrijheid mochten vieren, blij hun eigen baas te zijn, zat de groote Boudewijn peinzend in zijn zware kluistren, naar het ver muziek te luistren.

Doch hij zweeg en at zijn woord.

Hij wierd immers niet aanhoord.

Als hij soms begon te klagen d'andren dan te lachen lagen:

men trok zich zijn lot niet aan en men liet Courtois begaan, daar die in de groote stad nogal veel te brokken had.

Boudewijn heeft dan verkoren zich niet meer te laten hooren, en geduldig en gelaten

liep hij wroetend langs de straten, wijl de andren, lui ten gronde, het maar heel natuurlijk vonden.

Maar den laatsten van de dagen moest de Ezel nog een wagen, waarop huldegiften lagen, naar Lioen, den koning dragen.

Toen vernam hij d'heerlijkheden van die kermis van den vrede:

zoet gevedel, fijne dansen, rooden wijn en zilverglansen, goeden geur van stoverijen, minnespel en koozend vrijen.

Ieder vond er zijnen lust:

ouiksken vol en hertken rust.

Nobel met de koninginne, die zich noemde Leoninne, en veel leden van den raad

(7)

in hun kostelijk gewaad, dronken zoetjes hunnen wijn bij 't geruisch van een fontein.

Als hij al die vreugde zag was dit hem een felle slag, al zijn bloed begon te koken.

Toen heeft hij zich losgebroken, ging tot voor den koning staan en alzoo sprak hij hem aan:

‘Edel Vorst, genadig Heere, laat me mij ten Uwaard keeren!

Want ik blijf in slavernij, wijl de andren, vrij en blij, leven in hun eigen woning.

Heb erbarmen, edel koning!

'k Heb toch immers niets misdaan om dien toestand uit te staan.

Van de andren is 't niet éen.

Ik, ik ben het gansch alleen!

Ben ik dan toch ook geen dier zooals die van Gent of Lier?

Waarom moet ik slaaf dan blijven, zoo naar ziel als naar den lijve, van Courtois, dien trotschen man, die hier alles mag en kan?

(8)

Zie hem ginder in de laan

met uw graven schijnvroom gaan!’

Haastig sprak de Aap Martijn, van Courtois een na kozijn:

‘Sire, zet hem aan de deur!

Hij verstoort uw feesthumeur.

Is dàt nu een tijd om klagen in die zoete kermisdagen?

Trek terug naar uwen polk!’

‘Sinte Job is voor zijn volk, maar ik sta hier voor het mijn,’

redeneerde Boudewijn.

Hij trok eerst zijn speeksel in en hernam dan zijnen zin:

‘Sire, 'k wed ge kent hem niet;

hij bedriegt u wijl ge 't ziet.

G'haalt van hem noch baat noch eere;

al uw heil zal hij verkeeren!

Mag ik u eens kort en bond zeggen hoe dit stuksken hond slechts bestaat uit haak en oogen en u schandelijk heeft bedrogen?’

Wachtend naar geen taal en teeken ging de ezel voort met spreken:

‘Ik zal 't doen zooals ik kan want 'k ben geen geletterd man.

Luister dan hoe 't, na veel dolen van Castiljen tot in Polen, aankwam na een maagre reis bij den kok van uw paleis, om tellooren af te wasschen.

Na een week kreeg het zijn passen en het kwam hier aangewaaid, uitgemergeld op den draad.

Zonder broek of zonder kappe,

(9)

't had niets om zijn aars te krabben, zelfs geen nagel, maar het wist met gesnoef en fijne list zich bij 't nobel te begeven.

't Noemde zich des konings neve, en de Beer met name Bruin, Isengrijn met kale kruin, en ook Tijbaert, d'hooge grave, kwamen haastig aangedraven,

boden hem hun eer en hulde zoo met woorden als met gulden, daar ze dachten: 't is ons baat bij den koning en den staat.

Heer Courtois was er nu boven en ging 't warelijk gelooven, dat hij was des konings neve.

Maar, o Heer, ik ken zijn leven!

Had 'k het meermaals in zijn leven niet een korstjen brood gegeven, 't waar' allang reeds dood geweest en vergeten om ter meest.

Maar als niet eens komt tot iet dan kent iet zich zelven niet.

Luister dan, o groote Vorst, hoe Courtois U tarten dorst!

(10)

Eerst sloeg hij als slaaf mij aan.

Wat ik dan heb uitgestaan is ook zonder overdrijven met geen pennen te beschrijven!

Annken, mijn beminde vrouw, stierf er van en liet m' in rouw, en mijn arme, kleine welpen, die zich zelf niet konden helpen, dolen thans de wereld rond,

zoekend 't brood voor hunnen mond.

Neen, 't kruipt in de kleeren niet;

ik zie grijs van het verdriet.

Doch ik klom er over heen want ik was het niet alleen.

Maar toen is uw brief gekomen, waar voor elk wierd uit vernomen dat de vrede wierd gegeven, en dat geen van die er leven nog van iemand slaaf kon zijn.

En wat deed het? Luister fijn!

Wijl de andre slavenbeesten hunnen vrijdom mochten feesten, is hij naar mij toegekomen, en hij heeft uw brief genomen en er lachend op gepist!’

Toen Lioen dit hoorde, wist hij zich niet meer te bedwingen.

Hij zou uit zijn vel gaan springen.

Maar bijtijds kon nog Martijn, vol van schrik voor zijn kozijn, stil tot Leonien wat zeggen.

Zonder veel te overleggen en met d'hand aan haren neus, riep zij: ‘Heer, 't is maar een geus.

Laat U met zoo'n man niet in,

(11)

wat hij raaskalt heeft geen zin.

Zie hoe vuil zijn pels en krage, 'k kan zijn geuren niet verdragen.

Als g'hem daar nog lang laat staan, zal ik van mij zelven gaan

en U met den dood verrassen.’

‘Die de zeep heeft kan zich wasschen,’

zei ootmoedig Boudewijn,

‘maar als ik eens vrij zal zijn, zal ik net als 't Hermelijn wit en proper kunnen zijn.’

Nobel, om zijn vrouwes wille, wierd alsdan bedaard en stille, en sprak zoo den Ezel toe:

‘Boudewijn, maak u niet moe, 't is nu geenen tijd om klagen, want zoolang de Reynaertplage onzen vrede blijft verstoren, wil ik geene klachten hooren.

Slechts nadat hij is gevangen en te Gent is opgehangen, zal ik weer mijn oor verleenen, heel gewillig, aan diegenen die soms niet tevreden zijn.

Zeker zal ik dan heel fijn, onvervaard en onpartijdig, recht door zee en niet eenzijdig, uw geval doen onderzoeken.

Mocht het wezen dat de boeken in uw voordeel konden zijn dan zal ik u, Boudewijn, lijk aan alle andre lieden recht en eere doen geschieden.

Boudewijn, nu kunt gij gaan.’

En hij liet den ezel staan.

(12)

Snaar en doedelzak bleef ronken;

nieuwe wijn wierd er gedronken, op Lioen en zijn vrouw mede, op de vrijheid en den vrede, op de dieren klein en groot en op Reynaerts rassen dood.

En het zilver der fontein kreeg een regenbogenschijn, daar de zon haar edel goud meenam achter 't verre woud.

(13)

Het pleit

Anderdaags omtrentden noen wierd, naar zeden en fatsoen, met muziek en wapprend vaan 's Konings uitgelei gedaan....

Als het afscheid was genomen en, ter poorte weergekomen, hoorden zij van op den toren Canteclaer zijn luiden horen.

Hij vermaarde moord en brand, groot gevaar voor heel het land.

Allen snelden wat zij konden.

En wat was het dat zij vonden?

Reynaert had, terwijl de anderen groetjes gaven aan elkandren, onvervaard en onverholen, bij Courtois pladijs gestolen, en alvorens heen te gaan daar een vuiligheid gedaan.

Heer Courtois riep, dat het hooren en het zien haast ging verloren.

Isengrijn verhief zijn kele,

(14)

en ook Tybaert en de velen die daar tegenwoordig waren, gingen deerlijk aan 't misbaren om wat Reynaert had gedaan.

Seffens wierd er raad beslaen men liet Canteclaer, den Haan, kraaiend door de straten gaan, om de dieren te verkonden dat zij, na de noenestonde, aan den Boschhoek moesten zijn.

Allen kwamen, groot en klein;

ook de arme Boudewijn moest er tegenwoordig zijn.

't Uitgekozen magistraat zat in 't midden van de straat op een marmren pui verheven.

Tybaert die een landlijk leven in zijn Neethdomeinen sleet, bij zijn grooten vriend Courtois, die hier thans de leenheer was.

En daar zat ook Isengrijn, zuur en gram lijk wijnazijn:

sedert hij tot zijn groot spijt, door des Reynaerts fijn beleid, zijne schoens geraakte kwijt

(15)

vond hij alles ijdelheid.

Hij wierd lid der derde orde, en hij was oblaat geworden aan het klooster van Westmal tusschen Lier en Magerhal.

Jaarlijksch deed hij daar retret.

Hij kreeg goesting in 't gebed, las zijn psalter en getijde, deed of hij zich zelf kastijdde, deed veel aan Theologie, dacht zich Thomas' evenknie, en nam lessen van latijn, die hij kreeg van Porcelijn,

't Zwijntje, dat, sinds Maart gekleed, nu het ambt van paster deed, in vervanging van den Das die ten hove preeker was.

Nevens hem had Bruin de Beer, niet zoo jong meer als weleer maar nog altijd even vet, zich al krochend neergezet.

Als er niemand meer ontbrak stond het hondje op en sprak.

Eerst deed het met luiden mond hun zijn grooten rampspoed kond, en dan voegde het erbij:

‘Warelijk, ik schame mij over Ulie te regeeren!

Dat gij leeft in rust en eere is aan mij alleen ten dank,

maar voor dank krijg ik wat stank!

Nu laat gij uw Heer bestelen door den Vos, die gulzge kele, door dien moordeneer, dien dief!

Ja! God weet hebt g'hem niet lief!

(16)

en het komt mij aan 't verstand dat gij met hem samenspant en hem vrij en vrank laat loopen!

Maar gij zult het duur bekoopen!

Ik zal naar den Koning schrijven dat gij hem niet trouw wilt blijven;

schrikkelijk moet hij u treffen door den vrede op te heffen!’

En nu was er allenthenen groot geklaag en bitter weenen.

Toen trad Porcelijn naar voren en liet deze woorden hooren:

‘Waardige Parochianen,

wil zoo groot uw smart niet wanen;

waar de Heer met straffen slaat, Hij toch ook aan 't zalven gaat.

Want een straf is het voorwaar!

Zie maar hoe van jaar tot jaar alle vroomheid gaat verloren, 'k kan bijna geen biecht meer hooren daar er zelden iemand komt.

Maar 't blijft Gode niet vermomd dat gij leeft in kwaad en schande, lijk de Heidnen, zonder banden, en in tieren en tempeesten erger dan de helsche geesten!

Ja, als 't zoo blijft voorder gaan zal de wereld rap vergaan!....’

Allen die er waren rilden, huilden, jammerden en gilden.

Isengrijn, vol fijn beraad, nam hun grooten schrik te baat.

En hij sprak: ‘'t Gaat reeds verkeerd sinds de sterre met den steert in den hemel is verschenen

(17)

en het zonlicht is verdwenen, zoodat men bij vollen dag nog geen hand voor d'oogen zag.

Doch,’ sprak hij, ‘niets is verloren.

Uit het kwaad wordt goed geboren.

God zal hem een aflaat geven voor het kwaad van heel zijn leven, hem dien het gelukken zal,

Reynaert uit dit tranendal naar het pierenland te zenden!

Dan zal God ook 't kwaad verwenden en de vrede blijft bestaan!

Treed naar voor die 't aan wil gaan!’

Isengrijn stond heel verwonderd daar hij dacht dat er wel honderd waren om de gunst te krijgen.

In de rangen bleef een zwijgen, niemand roerde, niemand sprak, niemand die zijn hand opstak.

Ieder had het graag gedaan, want elks hert was fel belaen met zoo'n overvloed van zonden, dat z'er geenen moed toe vonden die aan Porcelijn te biechten.

Doch de hoop bleef hen verlichten van te sterven op hun sponde, om dan in de laatste stonde, als de dood hen overwon, en het toch geen kwaad meer kon, hunne zielen bloot te leggen.

Porcelijn, die zou dan zeggen met Corbeaut, den koster samen:

‘Requiescant in Pace, Amen.’

Ja dat was het ideaal!....

En ze zwegen allemaal.

(18)

Noch de Bever, noch de Kater, niemand van heel Nethentater, hoe zij ook in angst verkeerden en den aflaat fel begeerden en alsmede Reynaerts dood,

niemand, niemand, klein noch groot, wilde zijnen pels of krage

voor die schoon beloften wagen.

Want de meesten in het land waren tot hun scha en schand van den Reynaert weergekomen;

dat had verdren lust ontnomen.

Wijl elkeen nu zweeg van schrik riep ineens de ezel: ‘Ik!’

Hij kwam voren in den ring waar hij zoo aan 't spreken ging:

‘Ik gewaag het op den Vos!’

Vreugdekreten braken los, Isengrijn, die liep hem tegen;

Heer Courtois was plots genegen, terwijl Bruin en Tybaert samen lachend naar den ezel kwamen.

‘Doch laat me me éérst verklaren!’

riep de langoor tot de schare,

‘wilt uw hulde wat bedaren en mij toch uw aflaat sparen!

'k Sta hier niet het hart vol zonden, 'k heb daartoe geen tijd gevonden, en om uw bedreigden vrede daar bezorg ik mij niet mede;

wat 'k niet heb, ontneemt men niet.

Doch, 'k wil Reynaert, dien bandiet wel naar Bleeken Hendrik sturen, als men mij ter zelfder ure dan ook vreed' en vrijheid geeft,

(19)

net als iedereen die leeft!’

Als Courtois die taal vernam, wierd hij zoo geweldig gram, dat hij schuimde in zijn baard, en de Wolf hem bij den staart moest weerhouden, of hij had Boudewijn aan 't lijf gevat.

‘Heer!’ riep Tybaert, ‘bij uw leven!

Denk, gij zijt des Konings neve!

Wil uw stand toch niet verzaken

met zoo'n schepsel aan te raken!’

‘O, dat God ons dit beware!’

riep ook Bruin, en tot bedaren kwam allengskes aan Courtois, die nu bleek en zuchtend was.

‘Lieden hier van alle streken, g'hebt den ezel hooren spreken,’

sprak de vrome Isengrijn.

‘Bij mijn kruin, hoe kan het zijn, dat de ezel Boudewijn

nu geen ezel meer wil zijn!

Ik ken Vlaamsch, Fransch en Latijn, en d'histories aller tij'n,

maar nog nooit heb ik gelezen, dat er op dees aard' een wezen dat naar God, wet en Justitie,

(20)

overleevring en traditie, voor het werken is geboren, plotseling zijn stem laat hooren om die orde te verbreken!

Gaat, en reist in alle streken, zoekt in 's werelds verste hoeken, hoe 't in oude en nieuwe boeken zwart op wit te lezen staat:

dat hij slechts voor slaaf bestaat.

Waarom dan nu plots verandren, Boudewijn, dat gij lijk d'andren vrij en heer zoudt willen zijn?

Dat is hoogmoed. 't Kwaad venijn dat ook Lucifer kwam kwellen, maar daarvoor ging hij ter helle!

Zelfs in Godes hemelrijk zijn ze niet elkaar gelijk.

Zalig zij die zullen lijden en hun naasten niet benijden!

Peins toch eens wat kwaad ge doet!

Draag uw lot maar vroom en zoet en uw kruisen met geduld.

't Is toch immers niet ons schuld dat ge zoo geboren zijt!....’

‘Zoo geraakt ge mij niet kwijt!’

zei de Ezel zonder dralen;

‘aangenaam is uwe tale bij een vetten, kloeken disch.

Als uw hooi in 't droge is laat het dan maar water gieten!

Woorden in den oven schieten kunt ge goed, maar eet er van!

Doch ik heb een heerlijk plan:

Laat ons eens voor kiks verandren en verwisselen met malkandren,

(21)

gij gaat in den wagen staan, ik trek uwe kleeren aan;

En die 't eerste durft te klagen gaat voor eeuwig in den wagen!’

Maar Graaf Tybaert, die dees woorden met een kloppend hart aanhoorde, kwam vooruit en sprak heel fijn:

‘Standen moeten er toch zijn!

Waar zou het toch henengaan moest er geen verschil bestaan?

Zoo de Ezel wordt verheven tot een vrijman, dan is 't leven van den koning in gevaar, want dan zal een ieder naar grooter stand en macht verlangen;

en zoo zal men op den langen duur naar 's Konings krone staan!’

D'Ezel sprak: ‘'k Heb u verstaan;

voor de pluimen op uw hoed

spreekt uw mond voor 's konings goed.’

‘Ach,’ zei in een geeuw de Beer,

‘leg die kommernissen neer.

Laat de zaken lijk zij gaan sinds de wereld heeft bestaan.

En wat komt het er op aan?

Als wij dood zijn is 't gedaan!’

‘G'hebt toch ook zoo niet gesproken als g'in armoe zat gestoken,’

wedervoer hem Boudewijn,

‘of zoudt gij 't vergeten zijn toen gij in die Kerstmisdagen

mij kwaamt bidden en kwaamt vragen, opdat ik uw vrouw en welpen

zoude bijstaan, redden, helpen?

'k Heb u dan de plaats gewezen,

(22)

waar er reuzel, uitgelezen, versch en fijn, verborgen was;

maar gij zijt van eenen pas door het vet en lekker eten andermansens leed vergeten!’

‘Ik koom in zoo iets niet tusschen, want 't is politiek!’ riep Mussche,

‘en daarbij uit 's Ezels vijgen is er nooit iets goeds te krijgen!’

‘Als men mij wat beter mestte zoudt gij dik zijn van mijn resten!’

riep de Ezel Mussche toe.

‘Maak u niet met schelden moe,’

zeide Agnes, 't Schaap, de dichter, fijn poëet en volksverlichter.

‘Stijgen wij in hooger sferen, in wier licht wij zullen leeren dat het lijden zegen is, 's levens groote lafenis.

't Loutert en 't verpuurt ons wezen, lijk het goud, dat ruw voor dezen, stralend uit den smeltkroes komt!

Als verdriet ons hoofd beblomt, als ons oogen tranen dragen, als het harte zucht van stagen weemoed en van droef verlangen, wellen goddelijke zangen uit de ziele naar omhoog.

Heerlijk als de Hemelboog, wen de sterren hunnen luister zetten in het blauwe duister, wordt ons levensaangezicht en ons lijden een gedicht!

Als ten dorpel onzer ziele smart en lijden komen knielen

(23)

wees verblijd dan, want dan raden wij de nieuwe dageraden,

en door heel ons levenslot waait een huivering van God!’

D'Ezel riep: ‘Wat schoon, nieuw lied:

“Ik ben blij want 'k heb verdriet!”

Zeg eens, Agnes, zoetgevooisde, die zichzelf steeds prees en koosde, waarom gaat ge dan aan 't blaten dat men 't hoort in alle straten, als u Reynaert komt in d'oogen?

Waarom er niet heengevlogen?

Als gij smarten hebt vandoen?

Hij zal geren u voldoen!....’

Maar de Uil van op een tak opende zijn bek en sprak:

‘Mijn systeem van wijsbegeerte waaraan Kant en Plato leerde, is de wereldsche verloochning;

't zegt dat alles is begoochling, en er werkelijk niets bestaat dan onz' eigen zielestaat.

Waarom u aldus bekomm'ren en met dingen u beslomm'ren die maar droom en leugen zijn?’

‘Amen,’ zuchtte Boudewijn,

‘maar wat baten kaars en bril als de Uil niet zien en wil!’

Toen zei d'advocaat, de Geit:

‘Doch zie hoe door d'eeuwigheid vreugd en smart gaan bij elkander;

't een is maatstaf van het ander. - Zoo 't verdriet wordt weggedaan kan het wetboek niet bestaan, want het is een kind daarvan.

(24)

En hoe gaan wij leven dan?

Ja, wat zijn wij zonder wetten?’

‘Goed om op azijn te zetten!’

zei hem aanstonds Boudewijn.

‘Hij bespot ons!’ knorde 't Zwijn.

Toen kwam Witgat naderbij sprekende: ‘Nu hebben wij in gepraat den tijd versleten, maar den Vos zijn wij vergeten!’....

‘'t Gaat zoo met filozofij,’

zei de Ezel, ‘brengt niets bij.

't Hangt mijn keel uit dit krakeelen;

het moet uit zijn. G'hebt te deelen tusschen mij en Reynaert Vos!’

Nu ging ieders tonge los.

Maar verbolgen riep Courtois, die nu gansch bekomen was:

‘Waren er nu duizend Vossen nooit zal ik den Ezel lossen!

G'hebt gehoord hoe fijn poëten, filosofen en profeten,

lieden met een klaar verstand, spreken voor het heil van 't land!’

‘Los hem voor dien moordenare!’....

riep men nu met heelder scharen, zooals Canteclaer de Haan, Juffrouw Duif en Stelt de Kraan, de Patrijs en de Fezant,

(25)

het Konijn met klein verstand.

d'Egel met zijn scherpe pinnen, ook het Fret en Duvelinne en de Bever en Rosseel, almaal dieren die hun deel van den Reynaert hadden g'had.

‘Bij mijn krollen, wat is dat!’

dacht Courtois, als hij dit hoorde, 't was of men zijn hart doorboorde, en hij krabde in zijn haren

omdat er zoovelen waren, handlend tegen zijnen zin.

Maar hij zwolg zijn gramschap in.

Om met allen goed te staan en bezonder met den Haan, daar die nog familie was van het fiere Pauwenras dat in eere stond aan 't hof, sprak hij seffens: ‘God zij lof, dat de koning in ons land zoo den vrede houdt in stand, dat een elk in deftge tale zijn gedachten mag vertalen.

Maar als echte, trouwe zonen moeten wij hem eer betoonen, en al vast in dees geval, wat verdeeldheid brengen zal als wij langs één kant ons wennen!

Laat ons eerst den koning kennen en zijn edel oordeel vragen!....

Elk zal zich dan graag gedragen naar zijn koninklijk besluit.

En dan is die ruzie uit.’

Niemand dierf dat tegenspreken of een stok daartusschen steken.

(26)

Maar toen peinsde Boudewijn:

‘'t Zal een blaas met erwten zijn!’

En de avond bracht de maan....

Als de zon weer op kwam staan, schreef Corbeaut, de zwarte klerk, in het schrijven fel en sterk, met het noodige gerief eenen heelen langen brief, dien hij door den Odevaar over 't land liet dragen, naar waar Lioen de koning zat:

in Parijs, die groote stad.

(27)

De kamp

Na een etmaal wachtens maar, bracht de vlugge Odevaar 't antwoord van den koning mede.

Seffens wierd het door de leden van het ijvrig magistraat, in een hoogst geheimen raad, uitgepluisd en uitgekaald, en daarna in 't Vlaamsch vertaald.

Canteclaer moest toen, na dezen, voor het wachtend volk gaan lezen wat de koning weten liet.

‘Recht en huld' en eer geschied' aan dengeen die Reynaert doodt.’

Boudewijn zijn vreugd was groot;

en hij riep: ‘Nu wil 'k het doen!’ -

‘Dat is moedig, braaf en koen!’

roerde het van alle tongen;

en de dieren wroetten, drongen, om den dapperen t' aanschouwen die met kinderlijk betrouwen

(28)

hunnen vijand dooden ging.

Men geleidd' hem in den ring, en met die van aanzien waren, en in 't krijgsbedrijf ervaren, zooals d'Arend en de Gier, Leopard, dit slanke dier, Forcondet, het Everzwijn en nog meer, ging Boudewijn aan het wikken en het wegen, aan 't beplannen en bespreken hoe hij Reynaert, den rabouw, vinden en dan dooden zou.

Maar wijl zij nog bezig waren bracht de Musch de blijde mare:

‘Bij de beek in 't Balderbosch, waar zij rechts draait, ligt de Vos in een diepen slaap verzonken, dikgefret en stapeldronken, met nog pluimen in den baard van een witten duivenstaart!’ -

‘Laat ons daar gebruik van maken!’

sprak Courtois.... ‘'t Is 't uur der wrake!’

riep geestdriftig Isengrijn.

En Courtois tot Boudewijn:

‘Ga hem nu den Godsklap geven!’

‘Ik zal 't doen zoowaar ik leve!’

zei de Ezel. En de Hond deed hem op denzelfden stond van zijn ketenen bevrijden.

‘D'Englen strijden aan uw zijde!’

riep hem zeegnend Isengrijn.

‘Als 'k er maar mee vrij kan zijn mogen het ook duivels zijn!’

spotte nijdig Boudewijn.

En dan is hij heengegaan

(29)

om den Reynaert te verslaan, wijl de Musch hem voren vloog en alzoo den wegel toog, die langs strunk en struiken liep, naar de plaats waar Reynaert sliep.

En daar lag hij bij de beke in de zonne neergestreken met de beenen naar omhoog.

Het was stil, geen blad bewoog, niets dan d'asem van den Vos was er hoorbaar in het bosch.

's Ezels hart begon te beven.

Nu moest hij om vrij te leven iemand anders 't hert inslaan!

‘Wat mij Reynaert heeft misdaan moet ik zuigen uit mijn duim.

'k Ken hem noch van haar of pluim.

En nu is 't mij bitter leed, want wat ik ga doen is wreed.

Maar als het niet anders kan, God Almachtig help mij dan!’

Zoo was Boudewijn zijn tale.

Maar dan zonder schrik of dralen viel hij op den Reynaert aan, en begon hem af te slaan, gaf hem daar zoo meengen klop op zijn buik en op zijn kop,

sloeg hem butsen, sloeg hem builen, en vóór Reynaert wilde huilen, vóór hij door een oog iets zag, hij voor dood ter aarde lag.

‘Hij is dood nu!’ riep de Mussche die het schouwspel ondertusschen van heel ver had gâgeslagen.

(30)

En met snelle vleugelslagen, dat z'heur asem haast verloor, snorde zij den hemel door om de tijding te verkonden.

Groot gejuich van duizend monden, hoorngeschal en klokgelui,

met er tusschen soms een bui van wat ras vergaard muziek, kwam op trage windewiek d'ooren van den Ezel tegen.

‘Dat 's voor mij,’ zei hij verlegen,

‘'t is vandaag mijn schoonste dag!

Dat mijn vader dit eens zag!’

En met een ontroerd gemoed gaf hij aan zijn schreden spoed om zijn vrijheid te ontvangen.

Dichter naderden de zangen.

En daar wiekte in de lucht d'Odevaar, die in zijn vlucht naar den Ezel riep: ‘Ik vaar naar den Koning, om de maar van den Vos zijn dood te dragen, en hem insgelijks te vragen of hij zich zoo goed wil toonen de begraafnis bij te wonen!’

Maar de Ezel onverstoord liep met rasse schreden voort.

Doch hoe stond hij niet versteld als daar kwamen aangesneld al de bonte dierenscharen die toen in de landstreek waren.

Achter vaandel en trompet kwam het leger aangezet met het Hondje aan den kop:

Isengrijn met kalen top

(31)

liep er nevens met den Kater.

En de vlag van Nethentater wierd gedragen door den Beer, en daarachter kwam het heer van de jubelende dieren,

die den Vosdood mochten vieren.

Boudewijn met hoogen moed ging het viertal tegemoet.

't Hondje liet den trommel slaan waarop heel de stoet bleef staan.

En de Ezel zei tot hem met een overblijde stem:

‘'k Heb den Reynaert doodgeslagen!

Nu koom ik mijn vrijheid vragen!’

Heer Courtois schoot in een lach en riep spottend: ‘Hebt g'een slag van een molenwiek gekregen?

Kwaamt gij soms den duivel tegen?

Of hebt gij den reus gezien?

Maar waar haalt gij dit? En wien heeft dat in uw hoofd gestoken dat van vrijheid is gesproken in het koninklijk besluit?

Hoe haalt gij er “vrijheid” uit, als er duidelijk staat te lezen:

(32)

“Recht en huld' en eer aan dezen die den Vos, den vijand doodt!”?

't Staat er onomdoekt en bloot!’ -

‘Maar mijn recht!’ kreet Boudewijn.

‘Wil daar niet bezorgd om zijn!’

sprak Courtois. ‘Gij hebt het recht als de winnaar van 't gevecht dat men met muziek u viere!

En dat zullen alle dieren, ik zoowel als Isengrijn!’ -

‘Maar bij God!’ riep Boudewijn met een opgekropte kele,

‘wat kan mij Uw hulde schelen?

Ik eisch recht, ik wil mijn recht, waar 'k nu jaar en dag voor vecht!

'k Heb daarvoor gewaagd mijn leven, 'k liet daarvoor uw vijand sneven, 'k heb daarvoor mijn ziel gesmoord en een ander voor vermoord!’

Maar toen zei Courtois: ‘Misschien!

En dat gaan wij juist eens zien met den Hert, onzen doktoor, of de Reynaert van te voor somtijds niet gestorven was!’

D'Ezel riep: ‘Dat is te kras!

Zag men ooit op deze aarde Zulken booswicht en ontaarde?

Neen, mijn God, dat is te wreed!

Maar zoo waar ik Boud'wijn heet zal ik morgen, voor den Koning, die mij zeker als belooning mijnen vrijheidsbrief zal geven, hem eens zeggen hoe g'uw leven hebt gevuld met list en nijd en wat deugeniet gij zijt!’

(33)

Doch met jubel en gezang zette zich de stoet in gang en de Ezel bleef alleen in erbarmelijk geween.

En de Musch was het weerom die den blijden dierendrom naar de plaatse moest geleiden waar de Vos kwam t'overlijden.

Doch in 't Balderbosch gekomen, onder d'eeuwenoude boomen, waar de beek haar water stoeit, was er wel wat bloed gevloeid, lag er wel een koppel pennen, maar geen Vos was te verkennen.

Reynaert was verdonkermaand, Reynaert had zich dood gewaand.

En der dieren vreugde brak en viel lijk een leege zak.

Tijbaert trok een scheeven mond, Bruin zag droevig naar den grond, Isengrijn, van krikk'len aard, beet van spijt in zijnen staart, wijl 't Courtois zoo erg beving dat hij van zijn zelven ging....

Wat begonnen, wat gedaan!

Morgen komt de Koning aan!

Men was raadloos en men wist noch met lagen of met list geene uitkomst in die zake en van welk hout pijlen maken.

Maar toen zei de Advokaat, die de Geit was: ‘Ik weet raad, keeren wij tot Boudewijn:

Die slechts kan de redding zijn,

(34)

om ons t'helpen uit 't affront waar de Reynaert ons in zond.

Maar 't is spijtig dat Courtois even wat te haastig was met den Ezel d'hoop t'ontstelen.

Doch dit moet u weinig schelen, Langoor heeft een klein verstand, en ik wet hem weer zijn tand met opnieuw wat te beloven!’

D'Advocaat zei 't aan geen dooven.

Als zij dan den Ezel vonden spraken zij zoo goed zij konden.

Eerst was zijn ontgoochling groot, daar de Vos niet was gedood, maar nog na geen zin of vier zeide d'Ezel sterk en fier:

‘Met die scheet in eene flesch klopt g'aan een verkeerd adres!

Veel beloven, weinig geven, doet den zot in vreugde leven.

Liever wil 'k mijn oogen derven of van 't speen of buikloop sterven, dan een lid nog te verroeren om den Vos zijn ziel t'ontvoeren.

Ja, al lag hij hier voor mij en was er een rijkdom bij, 'k zou hem zonder stoot of slag laten liggen waar hij lag!’

Als Courtois die felle woorden van des Ezels lippen hoorde, was zijn razernij zoo groot, dat eer 't iemand hem verbood hij een sprong naar Langoor deed en hem in zijn beenen beet.

D'Ezel gaf hem met zijn poot

(35)

zulken weergaloozen stoot, dat Courtois, halfdood en lam, in een haag terechte kwam.

En, voor verdre ramp beducht, sloeg de Ezel op de vlucht.

En toen hoorde men aldaar groot verdriet en luid misbaar van de dieren allerhande om d'hun aangedane schande.

Aanstonds ging men 't hondje helpen

die zijn tranen niet kon stelpen, en van pijn zijn water loosde.

Dapper ging men hem aan 't troosten:

Tijbaert streeld' hem op zijn krolkens, Isengrijn klopt' op zijn polkens en zei zoetjes: ‘Zwijg nu maar, morgen is de Koning daar, en dan zult g'u kunnen wreken op des Ezels lage streken.

Wat die slaaf komt uit te halen zal hij met de galg betalen!

Nobel redd' alzoo uw eer!

Anders ken ik hem niet meer!’

En men heeft hem op een baar van twee stokken notelaar,

(36)

onder diep en bitter klagen, naar zijn woonstee weergedragen.

En de maan, als een meloen, kwam den avond opendoen.

(37)

Het vonnis

Hart van vreugde opgeblazen kwam de koning bij de bazen van het Nethelandschap aan.

Als men hem daar deed verstaan, dat zijn vreugde was bedorven, daar de Vos niet was gestorven, maar op vrije voeten liep, sprong de Koning op en riep zoo vervaarlijk, dat de scharen van den schrik bevangen waren.

En hij brulde tot Courtois, die nog krank en mankend was:

‘G'houdt mij voor den perelaar, dat gij voor de schoonheid maar mij van Frankenrijk doet komen?

Maar dat zal U slecht bekomen!

'k Zal U van Uw ambt ontslagen, en mijn landgoed uit doen jagen!’

Weder zong Martijn, de Aap, 's Konings grammigheid in slaap, door de misdaad te verleggen en met vollen mond te zeggen

(38)

dat de schuld aan d'Ezel lag, die 'n schoon geleegnheid zag om den Reynaert te verslaan, en het toch niet heeft gedaan.

En hij drukte op 't geval, hoe Courtois, voor niemendal, zóó door d'Ezel werd versmaad dat hij nu op krukken gaat.

Nauwelijks hield hij op met hoonen, als daar Witgat, Cuwaerts zone, uit het veld kwam aangeloopen.

Met ontzag wierd hij bekropen als hij Koning Nobel zag.

Maar daar kwam een blijde lach op zijn rappe lippen staan.

‘Koning,’ hijgd' hij, ‘hoor mij aan!

'k Heb een groot nieuws U te melden!

'k Was daareven in de velden, om mijn hart wat op te wekken en mijn beenen uit te rekken, eene wandeling gaan doen.

'k Kwam op 't Hagenbroeksche, toen ik opeens den Reynaert zag.

Zonder mijm'ren of beslag, (daar 'k gering en teeder ben en den Vos zijn snoodheid ken, en ik 't onheil niet vergeet dat hij aan mijn vader deed) sloeg ik seffens op de vlucht.

Maar daar hoord'ik het gerucht van zijn stappen dichter naadren.

't Bloed verijsde in mijn aadren!

En hij riep eerst zacht, dan woest, dat hij mij iets zeggen moest.

Maar ik ben van gistren niet!

(39)

En 'k liep voort langs brem en riet.

Doch de Vos gaf geen gena' en hij kwam mij zóó te na dat ik reeds zijn asem voelde, en zijn booze tanden doelden plots naar mijnen nekke, maar bij een vlug en koen gebaar en door d'hulp der Heiligen schaar plukt' hij slechts een handvol haar!

Wat U Koning juist zal blijken als Gij naar mijn pels wilt kijken!

'k Was hem dra een boogscheut voor, als ik plotseling Reynaert hoor een geweldgen noodkreet slaken!

Ik zie om, en zie daar staken zijne pooten in een klem!

lijk men er zooveel voor hem langs dien kant heeft uitgezet!

Zoo heb ik Uw eer gered!’

Als de Haas zoo had gesproken is hun vreugde losgebroken.

Nobel zoende zijne gade, d'Eedlen weenden waar zij zaten van ontroering. En de andren loechen, juichten tot elkandren.

't Was alleen Grimbaert, de Das, Reynaerts neef, die droevig was.

Doch hij zei niets, 't zou niets baten, want zij waren t'uitgelaten

en niet vatbaar meer voor rede.

Daarom zei hij stil een bede, opdat God zijn duurbren neef met zijn gunsten bijstaan bleef.

Ook de Vrouw van Isengrijn was wel blij en luid in schijn,

(40)

maar zij was het harte in, want zij brandde steeds van min voor den Reynaert, dien zij meer liefhad dan haar eigen heer.

't Was van haar, dat hij met list al het nieuws der stede wist.

't Kon hem wel eens nuttig zijn als hij kwam in schand' en pijn.

Ondertusschen waren velen met menotten, koorden, zeelen,

blij als om een Nieuwjaarskoek, uitgezet naar Hagenbroeck.

Doch daar stormde d'Ezel aan en ging recht voor Nobel staan.

D'Ezel, die uit vrees den nacht in het bosch had doorgebracht, hoorde weldra van de Slange dat Vos Reynaert was gevangen.

‘O! Mijn God, wat ben ik blij!

Heden nog geraak ik vrij.

Nobel heeft het mij beloofd, Sint Martienus zij geloofd!’

juichte hij. Hij sloeg een kruis en nog vlugger dan een muis, en nog vlugger dan een vink liep hij ijlings naar den ring.

‘Waarom komt Gij mij nu storen,’

(41)

zei de Koning, ‘rap, laat hooren!’

‘Groote Vorst, vergeef het mij,’

bad de Ezel, ‘'k ben zoo blij!

'k Kan mijn vreugde niet bedwingen!’

‘Wat zijn dat voor zotte dingen!’

brieschte Nobel, barsch en ruw.

‘Wel,’ zei d'Ezel, ‘daar gij nu uwen vijand hebt gevangen, en hij aan de galg gaat hangen koom ik mijne vrijheid vragen, lijk gij, over een paar dagen, mij zeer plechtig hebt beloofd.

Ik heb in uw woord geloofd....’

‘Gij verblijdt U om een niet, want de Reynaert hangt nog niet,’

spotte Nobel, ‘kom straks weer!’

D'Aap, die dacht dat dezen keer 's Ezels vrijheid zou gelukken, wees naar 't hondje op zijn krukken en riep toornig: ‘Majesteit!

Zie hoe hij, uw macht ten spijt, uwe wetten en geboden,

Heer Courtois heeft willen dooden!’

Leonien, de Koningin, riep ook Nobel's bijstand in, om haar vriend Courtois te wreken.

‘Hoe komt gij van vrijheid spreken,’

zei Lioen, ‘nu gij het leven van Courtois, mijn hoogverheven Leenman, bijna hebt gedood?’

‘Maar hij beet in mijnen poot!’

‘G'hebt hem schandelijk toegesproken!’

‘Heer, hij had zijn woord gebroken!’

‘Daar hebt gij niets mee te stellen, slechts mijn oordeel mag hier tellen.

(42)

En om 't geen gij hebt gedaan zult gij voor de vierschaar staan!’

‘Maar, mijn Heer!’ kreet Boudewijn,

‘'k kon niet anders van de pijn!

Zie maar eens wat dikken poot!

Als hij mij nu had gedood?’

‘Dan ben ik daar,’ zei Lioen,

‘om gerechtigheid te doen.’

‘'t Zou dan niet meer noodig zijn,’

zuchtte hooploos Boudewijn.

‘Naar de galge,’ kreet de Aap

‘Naar de galge,’ blaatte 't Schaap,

‘Naar de galge!’ riep de Stier en zoo menig ander dier;

Isengrijn, de Hond, de Kater, 't Zwijn, en 't puik van Nethentater, ook de fiere Koningin,

stemden met hun voorstel in.

't Minder volk liet het begaan, 's Ezels lot ging hen niet aan, of hij dood of levend was, of als slaaf bij Heer Courtois, of de duivel hem kwam stelen, 't kon hen almaal weinig schelen, hij diend' immers toch tot niets!

Maar 't woord ‘Galge’ dat was iets dat beroerde hun verlangen,

want weer eens een dier zien t'hangen was toch eens een nieuwigheid in den troosteloozen tijd.

Daarom riep ook groot en klein:

‘Naar de galg met Boudewijn!’

Wat kon Nobel nu nog doen?

‘Naar de galge,’ zuchtt' hij toen.

Boudewijn wiens harte scheurde

(43)

om hetgeen er daar gebeurde, riep verbitterd: ‘'t Is gedaan!

Naar de galge zal ik gaan, aan de galge zal ik hangen!

Koning, 't is Uw groot verlangen.

'k Kwam tot U in mijnen nood, en Gij geeft mij slechts den Dood.

God mag het mij beter geven!

Ja, zoo gaat het in het leven:

kleine dieven 't vel afstroopen, maar de grooten laten loopen!

't Menschdom is een groot schandaal!’

‘Wat bedoelt gij met die taal?’

vroeg nieuwsgierig Leonien.

‘Wel, dat zult ge rap gaan zien,’

sprak de Ezel, ‘dezen nacht, dien 'k in 't bosch heb doorgebracht, zag ik in den maneschijn

't wettig wijf van Isengrijn met den Reynaert vrijen gaan.

'k Zag hen helder in de maan, dicht bijeen en arm in arm, en zij kregen het zóó warm, dat zij zelfs met geene kussen hunne liefde konden blusschen!

En dat ik dit heb gezien durf ik plechtig voor uliên en voor God, mijn Lieven Heere, op mijn zielezaalgheid zweren!’

Als Herzinde, 's Wollefs Vrouw, dit gehoord had, liep zij gauw, ongezien, stil als een muis, vol van schaamte naar haar huis.

't Volk verschoot en 't was een fluistren en een fijn pinkoogend luistren

(44)

van de vrouwen en de damen, rijk en armen al te samen.

‘Zoo!’ riep toornig Isengrijn,

‘wijl ik dan bij kaarseschijn,

voor mijn Vorst een voordracht maakte en daar heel den nacht om waakte, was zij met den loozen Vos aan het minnen in het bosch!

Met dien schurk vol helsche listen die haar kindren blind bepiste!

die mij rustloos, altijd aan, groot verdriet heeft aangedaan!

't Is te wreed, 't is buitenpalig, onherroepelijk, schandalig!

Zou het niet schandalig zijn!....

Och, wat baat mij mijn latijn!

Maar ik zweer het op dit uur:

nimmer scheer ik mijn tonsuur of den baard van mijne wangen, voor de Vos en d'Ezel hangen.

D'een ging met mijn vrouw te gaar, d'andre maakt' het openbaar!

Koning, red mijn naam en eer, of 'k blijf in Uw dienst niet meer!’

En dan liep hij naar zijn vrouw en hij sloeg haar peers en blauw, dat zij niet meer op kon staan, om hetgeen zij had gedaan.

En de Ezel opgewonden riep tot allen die daar stonden:

‘Nu Herzinde komt te falen moet een ander het betalen!

En ik hoor in 't openbaar

geen die roept: “Ter dood met haar!”

't Is weer een uit d'hooge klieke.

(45)

't Is altijd hetzelfde lieken!’

Leonien riep: ‘Heer Lioen, hij bezwaddert ons blazoen!

Als hij nog een halve stond daar blijft loopen op den grond en niet in de lucht zal hangen, zijt gij spijts Uw groot verlangen, mijne liefde niet meer weerd.’

Nobel, die wat was verteêrd door den Ezel zijne woorden,

wou, nu hij zijn gade hoorde, want haar liefde was hem zoet, Boudewijn met grooten spoed heen doen brengen naar het erve waar hij aan de galg moest sterven.

Maar Courtois dacht: ‘Dood is dood, en geen doode geeft mij brood.

Als men hem ter galge leidt ben ik hem voor eeuwig kwijt;

en ik kan hem goed gebruiken!

Zonde is 't zich zelf te fnuiken!’

En zie nu hoe Heer Courtois, spijts zijn krankheid, haastig was om een knieval gaan te doen voor de voeten van Lioen.

‘Excellentie, heb erbarmen

(46)

voor den Boudewijn, och arme!

Graag wil ik het hem vergeven dat hij stond mij naar het leven!

Want hij wist niet wat hij deed.

Spaar Gij hem ook 't bitter leed dat hem aan de galge wacht!

O Gij Vorst, die dag en nacht met Uw goedheid ons wilt spijzgen, wil toch ook Uw vonnis wijzgen!

Maak van 't vonnis, Majesteit,

eeuwigduurgen dwangarbeid!

Heb genade! Heb erbermen!

Wil U over hem ontfermen!

Maak niet van uw hart een steen, laat hem weer zooals voorheen, spijts hetgeen hij heeft misdaan in de slavenkluisters gaan.

Zij het leven ook vol nood, 't is toch beter dan de dood!’

't Was alsof Courtois het meende.

want hij snikte en hij weende.

En het volk was diep bewogen als 't zijn leenheer daar, gebogen, weenen zag, opdat zijn knecht krijgen zou het levensrecht.

(47)

Nobel zei: ‘Courtois, sta op, d'Ezel redt gij van den strop!’

Maar de Ezel sprong vooruit naar den Koning en riep uit:

‘Maar nog liever dat mijn kop wordt gestoken in den strop, dan dat 'k leef tot lust der grooten met een ketting aan mijn pooten!’

Maar men bracht met luid gesnater Reynaert binnen Nethenthater.

(48)

De list van Reynaert

Sterk gekneveld en gekoord was de Vos, maar ongestoord, 't hoofd omhoog en fier in 't gaan, zag hij stout de dieren aan.

Want terwijl men hem hier bracht had hij reeds zijn list bedacht, honderd leugenen verzonnen en een plan aaneengesponnen.

Als hij voor den Koning kwam was hij 't zelf die 't woord opnam, en zijn stem klonk vast en frank:

‘U zij lof! En God zij dank!

dat ik eindlijk U kan spreken!’

Nobel riep: ‘Met nieuwe streken wilt g'u aan den strop ontrukken, maar dit zal u niet gelukken!

'k Zweer het op mijn koningseer!’

Reynaert zei: ‘Zoo wees' het Heer.

Vóór ik mij voor U liet vangen wist ik ook dat ik zou hangen!

Maar om Uwe kroon te redden wou ik op mijn dood niet letten!

(49)

Want een echte vossenborst moet zich offren voor zijn Vorst!’

‘Die is lekker,’ riep de Haas,

‘hoor, hij wil weerom een blaas in den nek des Konings slagen!

Wat die dief komt voor te dragen van die klemme, is gejokt.

Ik heb hem er in gelokt, zelf tot schade van mijn krage!’

‘Wil op hem geen aandacht slagen,’

zei de Vos: ‘Hij is te dom!

Luister, Heer, hoe ik hier kom.

Had Langoor mij niet geslagen 'k zou niet voor Uw aanschijn dagen, maar ik wil zijn snoodheid wreken!

Ik zal zonder doekskes spreken!’

‘Weer al een!’ riep d' Ezel vlug,

‘die omhoog wil langs mijn rug!’

‘Zwijgen!’ riep hem Leonin' en het gaf hem kloeken moed.

Want hij had het wel vermoed:

met te slaan op Boudewijn kon hij slechts te redden zijn.

Luister nu hoe hij bedaard

zeep streek aan des Konings baard:

‘Eerst wil 'k Witgats woord weerleggen en U heel de waarheid zeggen.

Toen ik gistren d' Odevaar hoorde roepen (vraag 't hem maar) dat Gij herwaarts zoudet komen, heb ik mijn besluit genomen, nochtans wetend: “'t Is mijn graf.”

Als ik mij naar hier begaf zag ik Witgat in de velden.

'k Riep hem om mij aan te melden

(50)

bij den Koning en zijn hof.

Want zoo zonder Uw verlof kwam ik hier nooit levend aan.

Men zou mij het hoofd inslaan!

Maar die lafaard, hij ging loopen!

'k Wilde hem tot stilstand nopen, 'k greep hem zelfs eens bij zijn haar maar hij luisterd' er niet naar.

'k Lieg niet, Heer, vraag het hem maar, ik sta hier en hij staat daar.

Ja wat moest ik dan beginnen?

Zonder verder te verzinnen heb 'k vrijwillig, onverlet, kalm mij in de klem gezet.

Want zoo wist ik zeker nu dat ik komen zou voor U, wat dan waarlijk is geschied, lijk gij met Uw oogen ziet!’

‘Koning, denk aan vroeger dagen!’

riep de Bever, Witgats mage.

‘Hoe hij proper maakt zijn pad wijl hij anderen bekladt!’

Nobel lachte: ‘Wees gerust,’

en tot Reynaert: ‘'k Heb geen lust en geen tijd ook om te luistren hoe g'uw zonden wilt verduistren.’

(51)

‘'k Ben daarom ook niet gekomen,’

zei de Reynaert, zonder schromen,

‘zoo 'k daartoe wou overgaan vroeg ik een Pro Deo aan.

Maar ik ben niet wit te wasschen;

'k ben de laagste aller klassen, en wat ik al heb misdaan tegen Vorst en onderdaan, daarvoor is het dikste boek, zelfs geen bijbel, dik genoeg.

Levend koom 'k hier niet vandaan, 'k weet het, 'k trek het mij niet aan.

Ik word oud, 'k voel mij begeven, 'k geef geen cent meer om mijn leven.

(Mijn geliefde vrouw is dood en mijn kindren uit den nood.) Eenmaal moet men toch eens sterven, of ik nú mijn lijf moet derven of 't zij binnen honderd jaar, 't zal toch altijd even naar, even droef en spijtig zijn.

Sterven is voor mij geen pijn!

Maar hoe heerlijk is het niet als dit sterven dan geschiedt voor zijn volk en voor zijn Koning!

Sterven is dan zoet als honing, en het is mijn groot verlangen straks aan Uwen galg te hangen.

Schandedood?.... 't Is geen bezwaar, galg of bedstee, als men maar, groot in vreugde, groot in leed, als een held te sterven weet.’

Reynaert zweeg na deze woorden.

Als zij zoo den Roodbaard hoorden, dat hij klaar was tot den dood,

(52)

was ook hun ontgoochling groot en de vreugd' om 't galgenspel wierd dusdanig minder hel.

‘Maar wat komt ge dan hier doen?’

vroeg hem zeer verbaasd Lioen.

Reynaert lachte in zijn baard en hij dacht: Mijn schipken vaart met wind mee in vollen vloed, als 't zoo voort gaat, gaat het goed.

‘Sire!’ zei de Reynaert koen,

‘wat ik eigenlijk koom doen?

Wel in waarheid U vertellen wat nooit één kon onderstellen, namentlijk, het doet mij spijt....

dat niet Gij de Koning zijt!’

Nobel wierd een bleek postuur en zijn oogen schoten vuur.

‘Ik geen Koning?’ vloekte hij, (zoo vergat hij er zich bij.)

‘Ik geen Koning, Ik geen Koning?

Voor wie was dan de betrooning, als ik van den Paus van Romen mijne kroon heb aangenomen?

Ben ik 't kind niet van mijn vader?

Reynaert, Reynaert zeg mij nader wat gij met die taal beduidt, of ik ruk u d'oogen uit!’

‘Heer, Gij zijt te rap geweest,’

zei de Reynaert, kalm van geest,

‘zoo 'k U niet voor Koning kende zou ik mij tot U niet wenden, want het zijn niet mijne woorden.

Luister, Vorst, hoe ik dat hoorde..

't Was in 't hertjen van den Winter, als ik mij dan hier, dan ginder

(53)

voor mijn daaglijksch brood begaf;

'k zakte naar het Zuiden af, waar ik in een bosch bij Putte aankwam bij een kleine hutte waar een vrome kluisnaar woonde.

Als ik mij aan hem vertoonde om een boterham te vragen, want 'k had honger in die dagen, bood hij mij zijn noenmaal aan, en hij vroeg mij of 'k voortaan

niet bij hem zou willen blijven om d'eentoongheid te verdrijven.

Daar ik niemand meer bezat en mijn maag steeds honger had en hij mij den kost zou geven, ben ik gaarne dan gebleven.

'k Heb nooit beter vriend gekend!

Het was een geleerde vent en hij had een schat van boeken, waar hij steeds placht in te zoeken:

kennis, wijsheid en verstand.

Soms nam hij me bij de hand, deed mij zitten aan zijn zijde en dan gingen w'ons vermeiden in al 't geen wat 's menschen geest

(54)

door de Eeuwen heefd geleesd.

Zoo steeg ik tot hooger orden en 'k ben filosoof geworden.

En zoo zaten w'op een keer over onze boeken neer;

buiten was het nacht en wind, maar wij waren welgezind, en de klaarte van den haard speelde in des kluisnaars baard.

En op eenmaal vroeg hij mij:

‘Zeg eens, beste Vriend, weet gij wie der dieren Koning is?’

Op U denkend, zei 'k: ‘Gewis, daar mijn Koning Nobel is!’

Maar mijn vriend sprak: ‘Gij zijt mis.’

'k Stond verslagen en verwonderd alsof 't dak was ingedonderd.

En ik vroeg: ‘Wie kan 't dan zijn?’

En hij zei: ‘'t Is Boudewijn.’

Nobel juichte, rood van wangen:

‘Goed dat ik hem juist wou hangen!’

‘O, Gij wist reeds van 't geval?’

zei de Reynaert sluw: ‘Ik zal U dan verder niet verstoren!’

Maar de Ezel sprong naar voren en riep uit: ‘Wat bittre spot!

Reynaert houdt U voor den zot!

Wie zoo'n dwaze praat gelooft is van zijn verstand beroofd!’

Reynaert riep tot Nobel snel:

‘Koning, 't schoentje past hem wel want hij trekt het naarstig aan!’

‘Moet ik hier dan zwijgend staan wijl men mij met smaad belaadt!’

riep de Ezel, uiterst kwaad.

(55)

‘Gij moet zwijgen!’ zei Lioen.

‘Groote Vorst,’ sprak d'Ezel toen,

‘God gaf mij een tong en sprake en 'k zal er gebruik van maken!

Neen ik zwijg, schoon gij 't verbiedt, nog voor duizend Nobels niet!’

Ieder was er van ontsteld door wat d'Ezel had verteld.

't Was een roepen en een tieren van die allerhande dieren.

't Haar van Nobel rees ten berge.

‘Zoo,’ riep hij, ‘gij durft mij tergen!

Snoer dien vlegel zijnen bek dat hij zwijgt gelijk een slek!’

Zie, en op denzelfden stond bond men rond des Ezels mond eene koord, een manspink dik, zoodat hij noch mik of kik of zijn zuchten kon doen hooren.

Maar toen heeft hij zich gezworen:

‘Men belet mij van te spreken, maar ik zal mij vreeslijk wreken!’

Nu 't weer stil was in de rangen brandde Nobel van verlangen, om te weten wat de Vos van den man in 't Puttenbosch meer van d'Ezel had vernomen.

Reynaert wist dat het zou komen en hij stond met d'hand aan 't hoofd, als een mensch die diep gelooft, als een heilige of een wijze, daar te denken en te peinzen.

Nobel vroeg hem: ‘Mag 'k U storen en van uwe lippen hooren

hoe het komt dat Boudewijn

(56)

drager van de kroon kan zijn?’

‘Wel,’ zei Reynaert onvertraagd,

‘'k heb hetzelfde ook gevraagd aan den wijzen kluizenaar, en die las mij daar heel klaar, voor mijn zeer beleefd verzoek uit zijn kostelijke boek, hoe er over honderd jaren, als hier nog geen huizen waren, in Maastricht een koning was

die zich noemde Bolderbas.

Deze Vorst, voor wijs geprezen, had een Ezel uitgelezen die hem elken dag verheugde, 't was zijn rijkdom en zijn vreugde.

Koning sta nu niet versteld, deze Ezel loste geld!

Gouden geld in plaats van drek.

'k Zie dat ik verbazing wek!

Maar nog meer zult g'U verbazen om hetgeen wij verder lazen!’

‘Zeg eens,’ vroeg dan Nobels vrouw tot den Reynaert, lief en gauw:

‘Maar kan dit ook Boudewijn?’

‘Luister,’ zei de Vos heel fijn,

‘wat ik verder van den vromen, wijzen kluisnaar heb vernomen....

(57)

Omtrent alle honderd jaren, als de knoppen worden blâren en de ploeg met haren tand vreed' en brood brengt in het land, na er eene dwaalkomeet

bloedig door den hemel gleed, na bij dag, en buiten orde, 't zonnelicht is zwart geworden, zal er weer een Ezel zijn, met den doopnaam Boudewijn, die, om 't woord in eens te zeggen, geld in plaats van drek zal leggen.

En er kan geen twijfel zijn of dit is hier Boudewijn, want een ieder van uliên heeft dien staartenster gezien, en het is heel klaar gebleken dat een eeuw is heen gestreken.

Wie 't verstand niet met een spaan nutte, twijfelt er niet aan!

En als ik het goed bekijk geef ik mijnen vriend gelijk toen hij zei met klaar verstand:

d'Ezel is de Vorst van 't land.

Want wie wordt als Vorst geteld?

Hij die meester is van 't geld!....

'k Wist het en ik kon niet rusten, ik verdierf er mee mijn lusten, 't lag op mij gelijk een steen, 'k liep bedrukt de landen heen.

Maar ik dierf tot U niet gaan, daar 'k was in den ban geslaan.

Maar toen d'Ezel mij kwam slagen, kon ik 't langer niet verdragen, en, den galg en dood ten spijt,

(58)

koom ik voor Uw Majesteit om te wijzen op het kwaad, dat mijn Vorst te wachten staat!’

Wat de Reynaert had verkond viel in een gewijden grond.

Ja, hij wist het van te voren, roem en goud kan steeds bekoren, goed gekruid met bijgeloof.

Daarvoor blijft er niemand doof.

Zie, daar stond het Hondjen recht.

‘Och!’ riep hij, ‘dat is niet slecht.

d'Ezel wou een vrijman zijn om dan in 't genipt en 't fijn met zijn geld verraad te plegen!

Maar het gaat hem deerlijk tegen!

Excellentie, Groote Koning, 'k zal den Ezel in mijn woning goed in d'ijzers laten klingen hij zal dan wat anders zingen!’

‘'t Is niet noodig,’ zei Lioen,

‘'k kan dat ook bij mij wel doen!’

En tot Reynaert vroeg hij dan:

‘Zeg mij ook hoe hij dit kan?’

Maar de Vos, steeds sterk in list, zei: ‘Mijn Heer, zoo ik dit wist zou ik zelf zoo'n goudmijn zijn.

Richt die vraag tot Boudewijn!’

En Lioen deed wat hij zeide, en liet Boudewijn bevrijden.

Als de koord was afgenomen moest hij voor den Koning komen.

(59)

De wraak

Als den Ezel almaal hoorde

hoe men hem zijn recht versmoorde, hoe ze trokken eene lijn

om hem t'houden arm en klein, niets, verworpen, ongeteld, hoe men allen voor het geld zoo gemakkelijk kon bedriegen, dat z'het allerfelste liegen, wat men ooit wist uit te kramen, voor een Evangelie namen, toen gingen zijn oogen open.

Hij mocht op geen heil meer hopen, men ontnam hem zelfs den dood!

En zijn wraaklust was zoo groot dat hij bij zich zelven zei:

‘'t Is voor eeuwig uit met mij!

Maar, o Heer van Hemelrijke, laat mij niet alleen bezwijken!’

En toen Nobel, dwaas genoeg, aan den armen Ezel vroeg:

‘Is het waar wat Reynaert Vos,

(60)

en de man uit 't Puttebosch van die wondre kracht vermelden?

Is het waar wat hij vertelde dat gij ook bij machte zijt geld te leggen t'allen tijd?’

Toen riep hij in 't openbaar:

‘Het is almaal echt en waar!’

Zie dat wierd mij daar een spel!

't Laatste oordeel leek het wel!

Zooveel hoofden, zooveel zinnen, elks gevoel kwam voor de pinnen.

Eenigen riepen: ‘Sla hem dood!’

Andren: ‘Nu zijn w'uit den nood!

't Is gedaan met spitten, malen om de tienden te betalen.

D'Ezel zal 't voor ons wel doen!’

Tijbaert boog met lief fatsoen voor Courtois en liet hem hooren, dat hij hem naar welbehooren (lijk het aan een vriend betaamt die zich voor geen moeite schaamt) zoude bijstaan, opdat 't hof

hem zou geven het verlof om den Ezel te behouden, mits zij samen deelen zouden.

Maar Courtois, voor meer beducht, gaf als antwoord slechts een zucht, en hij keek met smeekend'oogen naar de Koningin omhooge.

Doch zij zag hem nog niet staan.

Zij was t'hevig aangedaan door des Ezels wondre woorden.

En heel stil, dat 't niemand hoorde, lei z'aan Nobels luistrend oor zulke schoone dingen voor,

(61)

dat als 't plan gelukken wou 't hen nog rijker maken zou dan Marsilius, den Moor, of Nabukodonozoor.

't Zedig Paapje Porcelijn

kwam met spoed naar Boudewijn, 't toetst' hem van zijn arme kerke en van 't heil der goede werken.

Bruin, de Beer zei: ‘Doet me spijt, dat ge niet van tijd tot tijd

met het schaakspel wat komt spelen, 't is een balsem voor 't vervelen en de dag duurt niet zoo lang.

Broeder Boud'wijn wees niet bang van bij mij eens in te stappen!

'k zal er u een kruik op tappen van de bloem der druivenstreken!

Boudewijn, ik hoop en reken dat gij vast eens aan komt loopen om ons vriendschap dicht te knoopen!

Wat is zoeter toch in 't leven dan twee vrienden, saamgedreven om bij schaak en wijndrankschalen eens hun herte op te halen?....’

(62)

't Nieuws liep als een strooien vuur en het kwam zoo op den duur ook aan 't oor van Isengrijn, die zijn vrouw was aan 't kastij'n met zijn harde ordekoord.

Zie, en bij het eerste woord liep hij, gulzig naar den buit, seffens zijne woning uit, en hij liet zijn vrouw alleen in miserie en geween.

Allen liepen in den val.

Maar het meest verbluft van al was voorzeker wel de Vos.

‘Is daar nu een vijs aan los, aan den Ezel?’ peinsde hij, half verwonderd, hallef blij.

‘Dat slaat heel mijn plan in duigen!

Wat nu uit mijn duim gaan zuigen?

Doch dat Boudewijn zoo maar van mijn leugen zegt: 't Is waar!

Dat heeft meer dan zotheid in!

Boudewijn is iets van zin, en ik word zoo iets gewaar van een naderend gevaar, maar dan wordt het ook mijn tijd van mij zonder éen respijt naar mijn woning te begeven waar mijn gade zit te beven om het lot van haren man.’

En met groote stoutheid dan ging hij vóór den Koning staan:

‘Sire,’ sprak hij, ‘'k heb gedaan mijnen plicht van onderdaan.

Laat mij nu ter galge gaan.’

Nobel greep hem bij de hand:

(63)

‘Wel,’ riep hij, ‘gij die het land van den afgrond hebt gered, hebt het in uw hoofd gezet dat gij aan de galg moet sterven?

Reynaert neen! Gij zult verwerven als belooning voor uw moed, dat gij van vandaag voor goed van uw straffen zijt ontslaan!

Gij moet niet naar Romen gaan!

mijnen vriend, de Paus van Romen, moet maar zelf eens herwaarts komen om u uit den ban te doen.

Tevens noem ik u baroen en tot lid van mijnen raad.

Daar gij zoo ter wereld staat,

dat geen vrouw meer of geen kindren uwe zaken kunnen hindren,

acht ik het van grooten prijs dat gij meegaat naar Parijs, waar gij blijven zult aan 't Hof als een man van rang en lof!

Reynaert sprak: ‘Het doet mij spijt, zeer verheven Majesteit,

dat 'k Uw hulde moet ontberen.

Uwe taal is te vereeren en 't is schoon van uwentwege;

'k ben er waarlijk door verlegen, want ik heb te veel gedaan om zoo in uw gunst te staan.

'k Zou mij, spijts uw goed bedoelen, als een vuile vlek daar voelen.

'k Zou in zulke eer misstaan en van smart ten gronde gaan.

En dit dan nog daargelaten, 'k zou de staatszaak weinig baten,

(64)

daar ik met de politiek nooit de minste kennis miek.

Laat m'eenvoudgen onderdaan, en uw zaak zal beter gaan.

Laat me liever in het wild, (daar gij toch mijn dood niet wilt) mijne laatste dagen slijten.

Zij die zich aan wijsheid wijden vragen stilt'en eenzaamheid.

Daar slechts kunnen, Majesteit,

zich d'ideeën rustig reeglen, daar ontdekt men d'heilge weeglen die naar 's levens kerne gaan.

'k Hoop dat Gij mij kunt verstaan, Hooggeboren, Groote Koning.

Om die reednen zou 'k uw woning, spijts haar roem, haar pracht en goud, willen ruilen met het woud.’ -

‘'k Zag u liever bij mijn troep,’

zei Lioen, ‘doch elk zijn roep.

Doch ik wil mij Koning toonen en u om uw daad beloonen,’

en hij zei hem stil in 't oor:

‘Voor uw toekomst zorg ik voor.

(65)

Vóór gij heengaat naar het woud, krijgt gij 't derde van het goud dat de Ezel 't eerst zal leggen.’

‘Koning, laat mij eerst u zeggen,’

zei de Reynaert, ‘hoe ik thans ben bevangen heel en gansch met het heilig denkersvuur, dat indien ik op dees uur in de stilte moest verblijven, ik mij daar een boek zou schrijven, zoo verheven en zoo diep

lijk nooit een Socrates schiep.

Laat mij dus terstond naar 't woud en behoudt Gij al het goud;

'k kan het daar toch niet gebruiken, bij die boomen en die struiken, want wat wortlen en wat kruid maken slechts mijn spijskaart uit.’

‘Wel,’ zei Nobel. ‘Beste Vrind, als g'in stilte goesting vindt, ga dan henen naar het woud, niemand die u tegenhoudt.

Ga gerust en laat mij weten als gij goesting hebt naar eten, of iets anders hebt vandoen!’

‘Dank u zeer,’ zei Reynaert toen.

‘'k Zal U toch wel eens bezoeken en wat lezen uit mijn boeken!

Maar alvorens heen te gaan heb ik U iets aan te raân, want daar dreigt U groot gevaar,’

fezeld' hij tot 't Koningspaar.

‘Hebt Gij ook daarflens gezien hoe de nijd bij alle liên vurig uit hun oogen straalde,

(66)

toen ik van dit goud verhaalde?

Koning, ik heb het gezien!

En daar ik U neerstig dien,

moet ik U daarvoor waarschouwen!

Neen, Gij moogt geen een betrouwen!

't Goud steekt hunne oogen uit.

Allen zijn belust op buit en zij zullen alles pogen, met bedreiging, list en logen, ja ook zellefs met het zwaard!

(want zij zijn van kwaden aard) om U d'Ezel te ontstelen.

Wilt gij daarom zeker spelen, wees dan een voorzichtig man!

('k druk er op zooveel ik kan).

Als de Ezel 't goud zal leggen moogt Gij het aan niemand zeggen.

Maar zeg wel dat hij gelogen en U deerlijk heeft bedrogen en slechts simple vijgen legt.

Zoo Gij dit herhaaldlijk zegt zal men eindlijk U gelooven en den Ezel U niet rooven.

Zoo kunt Gij fortuinen rapen en op Uw twee ooren slapen!’

Nobel zei: ‘Ik zal 't zoo doen.’

(67)

En hij vroeg de stilte toen, en hij zei tot alle deren, dat zij Reynaert moesten vieren als een eerbiedwaardig man, die niet anders leven kan, dan met diep te mediteeren hoe de dingen gaan en keeren.

En hij voegde er nog bij, dat men hem daar stil en vrij aan zijn bezigheid moest laten!....

Reynaert heeft hen toen verlaten, ernstig als de wijzen zijn, nagewuifd door groot en klein.

Nauwlijks uit het oog verloren deed de Vos zijn blijdschap hooren, en hij lachte om het gebeurde dat zijn buik er haast van scheurde.

- - - - Nobel en de Koningin, heelemaal verdwaasd van zin, riepen haastig Boudewijn om gauw aan het goud te zijn.

(68)

en zij gingen met hun beiden en de Ezel ver ter zijde, waar hen niemand hooren kon.

En de groote klucht begon!

(69)

De val van Courtois

Nobels welbespraakte gade, door de goudkoorts overladen, vroeg den Ezel lief en fijn:

‘Maar hoe zijt gij Boudewijn aan dit groot geheim gekomen?

W'hebben niets daarvan vernomen en nochtans zijn w'heerschers hier en gij maar een schamel dier.’

‘'t Raadsel van des levens weeglen kan helaas geen één doorpeeglen,’

zeide Boudewijn bewogen, ernstig met gesloten oogen.

‘Maar wat ik dier zake weet zal ik zeggen onder eed.’

En hij is alsdan begonnen met hetgeen hij had verzonnen:

‘Toen mijn vader, die genezer was en fijne sterrenlezer,

(70)

naadren wist zijn laatste stonde, riep hij me aan zijne sponde en hij heeft mij doen verstaan, dat wanneer de nieuwe maan 't licht der zonne zou verduistren, ik dan in de slavenkluistren van een nietig dier zou zijn, wit van haar, maar vol venijn;

maar dat ik dan in die dagen

grooten troost en hoop moest dragen, want dan zou de stonde naadren dat ik even als mijn vaadren aan 't vermogen zou geraken:

goud inplaats van drek te maken.

Maar de veel formaliteiten, daartoe noodig, zouden leiden tot bijzondre moeilijkheden, daar ik zellefs een der leden hebben moet van 't nietig dier.

Vóór mijn vader dan van hier heengegaan is uit het leven heeft hij mij 't recept gegeven.

Was ik maar geen slavenbeest, Koning, 'k had reeds rijk geweest.’

‘Ach!’ kloeg Leonien, hoe spijtig, dat gij ons dit al niet tijdig vroeger komen melden zijt!

Waarom hebt gij 't niet gezeid toen ge nog in vrijheid waart?

Neen, dan had ge niet vervaard moeten zijn om slaaf te wezen, want dan waar ik opgerezen, om uw vrijheid te handhaven!....’

‘'k Vind dit edelschoon en brave,’

zei de Ezel, ‘maar, vorstin,