IN DIT

(1)

POLITIEKE PARTU DEMOCRATEN '66 JAARGANG 13- NO. I -JANUARI 1980

' . - - -- -; ~ .

I • _-._ ~ __

H UDTKOERS

Na het congres in Utrecht is het op enige posten vernieuwde hoofd- en dagelijks bestuur aan het werk geto- gen. De eerste vergaderingen van beide besturen in hun nieuwe samenstelling zijn voorbij en langzaam aan be- ginnen we aan elkaar te wennen voorzover dat nog nodig is. Met betrekking tot de vertegenwoordiging van hoofd- bestuursleden in verschillende besturen en commissies van onze partij moeten nog enige beslisingen worden genomen omdat met name nader dient te worden bezien of door mij alle ver- tegenwoordigingen van Jan Glastra van Loon zullen worden overgenomen dan wel dat daarin wijzigingen dienen te worden aangebracht. Verwacht mag worden dat het laat te het geval zal zijn maar op het moment dat dit stukje wordt geschreven zijn daarover nog geen beslissingen genomen.

IN DIT

NUMMER

Voorkeursbehandeling 3 Maurice de Hond te gast 5

Uit de frakties 6

Partijganger

Glastra van Loon 8

ISEO cijfers 16

De Pers over 0'66 18 Verkiezing Eerste

kamer-kandidaten 19

Plaatsen en data

presentatievergaderingen 19

Inmiddels is ook het congres van I december in Amersfoort gehouden, als vervolg van het Utrechtse congres, achter de rug.

Dat laatste Amersfoortse congres was wat

de partijvoorzitter

HEN I<

ZEElt4LKING

turbulenter dan de congressen die we de laatste tijd hebben gekend. Geen wonder overigens want er moesten enige belangrijke beslissingen worden genomen. Die beslissingen zijn genomen met name over de Markerwaard en de modernisering van de kernbewapening. Het congres bleef bij het tot nu toe gehanteerde partijstandpunt dat inpoldering van de Markerwaard niet dient te geschieden en wat de modernisering van de kernbewapening betreft deze werd categorisch van de hand gewezen door het aannemen van de motie Tommei c.s. Een waar succes voor de partijleden uit het Noorden des lands die zich op hun regiocongres in grote meerderheid achter

onze Drentse voorman hadden geschaard.

Die lijn werd in Amersfoort door het lan- delijk congres doorgetrokken want ook hier was de meerderheid duidelijk.

Dat er grote vreugde was onder de voor- stemmers na het aannemen van de motie Tommei was begrijpelijk. Belangrijker voor de eenheid en derhalve voor de toekomst van onze partij was de sportiviteit waarmee de tegenstanders van de motie hun nederlaag accepteerden. Zo hoort het ook in een democratische partij en als uw nieuwe partijvoorzitter heeft me dat deugd gedaan.

Overigens ging het niet om beginselen maar meer om de methodiek van het terug- dringen van de kernwapens. De jeugd heeft in Amersfoort duidelijk overwonnen. De politiek van de. toekomst is vooral hun zaak, een constatering waar de ouderen onder ons geen moeite mee zullen hebben.

Tenslotte heeft de gang van zaken tijdens de stemming over de motie van de regio Zeeland over de modernisering van de kernbewapening aangetoond dat de besluitvorming in onze partij nodig eens nader op zijn doeltreffendheid dient te worden bezien. Dat kwam in Utrecht ook al naar voren bij de verkiezing van de partijvoorzitter. Zou, zo vraag ik mij af, het Amersfoortse congres dezelfde besluiten hebben genomen als het Utrechtse en om- gekeerd? We moeten daarover met ons al- len maar eens goed nadenken het komend jaar.

Het nieuwe jaar wat zal het ons brengen?

Een nieuwe kamer met een versterkte D'66-fraktie, een nieuw kabinet met partijgenoten van ons daarin? Het behoort niet tot de onmogelijkheden, zeker niet als we blijven wie we zijn: niet de slopers van, maar de bouwers aan onze maatschappij en beschaving.

Partijleden houdt koers en een gelukkig nieuwjaar.

H. J. Zeevalking

Partijsecretariaat Bezuidenhoutseweg 195 2594 AJ Den Haag Telefoon: 070-858303

(2)

NIEUWE JAS, OUDE

DEMOCRAAT

Aan het begin van zijn dertiende jaargang heeft de Democraat zich in een nieuwe verschijningsvorm ge- stoken. Van formaat nauwelijks ge- wijzigd, zelfde papier, maar het zet- werk wel zó ingrijpend veranderd, dat we mogen verwachten dat het resultaat u niet ontgaat. En dat is dan alleen nog maar "lezen". De nieuwe productiewijze levert ons enige ruimtewinst, maar de redactie en het partijsecretariaat vooral tijdwinst. U hebt het in ons vorige nummer gele- zen: tijdrovend tik- en plakwerk zijn van de baan.

Nog even wennen aan de nieuwe jas, alles moet zijn plaats nog krijgen, en dan komt er wellicht tijd voor andere dingen. Een voorproefje daarvan: in dit nummer vindt u de eerste van een mogelijk lange serie tekeningen van Fiel van der Veen. Fiel wil zich bij het maken van zijn tekeningen laten inspireren door alles wat met D'66 te maken heeft. Zaken van binnen de partij, de grote wereldpolitiek en alles wat daartussen zit. Diezelfde ge- beurtenissen zullen drie partijleden regelmatig de pen doen scherpen voor het schrijven van een col4mn.

De eerste vandaag in deze Demo- craat van Cri Stellweg. Met Hans Ferrée en Aad Nuis zal zij regelmatig terugkeren. Om beurten zal een van de drie ons zijn of haar visie op de grote en kleine wereld om ons heen voorhouden.

De overige rubrieken zijn gehand- haafd, al heeft een enkele ook een nieuwe naam gekregen. Maar- we zeiden het al - er komt wellicht ruimte en tijd voor méér. De redaktie vertrouwt er intussen op dat u de vernieuwde Democraat met nog meer interesse dan voorheen zult lezen.

Redaktie

d

^!l~~

^.A l<fiVITEITEN

Adviesraad Trianon - Utrecht 26 jan. 10.30 uur V oorcongres

Plaats nog niet bekend 23 febr. 10.30 uur Adviesraad Trianon - Utrecht

I maart 10.30 uur V oorcongres

Plaats nog niet bekend 15 maart 10.30 uur V oorjaarscongres De Vereeniging Nijmegen 25/26 april

HANS

GRUIJTERS

NAAR LEL V STAD

Op 7 november 1979 behaalde D'66 bij de raadsverkiezingen voorde nieuwe gemeente Lelystad de hoogste score van de laatste jaren:

18.4%. D'66 passeerde daarmee de VVD en werd de derde partij ter plaatse met vijf raadszetels. Nog geen maand later op 6 december ontving Hans Gruijters zijn Sinterklaaskado, het burgemeesterschap van de nieuwste gemeente van Nederland. Hiermee krijgt D'66 de zesde burgemeester en keert Hans Gruijters terug op het politieke tonèel. Op zich een verheugend feit, ook voor de ruim 40.000 inwo- ners van Lelystad, die op I januari 1980 een bekwaam bestuurder als hun eerste burger mogen begroeten. Met deze benoeming is in elk geval bereikt, dat nu 1.04% van de bevolking door een D'66 burgemeester wordt bestuurd. Weer is een klein stulge van de D'66 achter- stand weggewerkt. Toch vertoont deze benoeming een overeen- komst met een Sinterklaas-kado, namelijk het surprise-element.

Waarom werd de benoeming van Hans Gruijters op hetzelfde moment bekend als de benoeming van een nieuwe Commissaris van de Koningin in U !recht? Deze benoeming in Lelystad lijkt verdacht veel op een troostprijs voor de gedoodverfde D'66 kandidaat voor de commissaris-funktie. Het kabinet en in het bijzonder Minister Wie- gel heeft met de benoeming van de ARP-er van Dijke immers weder- om de gevestigde CDA-belangen bevestigd. D'66 is als vierde politieke partij bij deze benoeming weer gepasseerd. Ook deze kans om de al lang niet meer door de kiezers uitgesproken voon·angspositie van de confessionele partijen enigszins terug te dringen, heeft deze liberale bewindsman weer niet benut. Kon Wiegel zijn confessionele rechterhand op het eigen departement niet passeren of heeft de VVD in het kabinet weer het onderspit gedolven? Wanneer komt er nu eindelijk een redelijker benoemingsbeleid?

Frans Rogier

FRANSE SLAG

OF' FRANS VAN SLAG?

Onder deze titel kritiseert Paula Veen- Voskuijl uit Bente/a Frans Ra- gier voor zijn verslag over de Lande- lijke Organisatie in de Democraat nr. 9, blz JO, 2e kolom waar hij tevre- den meldt: "dat er op de vrijdag- avond toch ook reeds 400 bezoekers waren" en zich in de volgende zin afvraagt "of dit hoge aantal bereikt werd door de behandelde onderwer- pen of door het feest", schrijft hij in een tendentieus stukje op dezelfde pagina (3e kolom rechtsboven) dat

"een meerderheid'' (de toevoeging

"ruime" zou hier helemaal niet mis- plaatst geweest zijn) van de slechts 400 aanwezige congres-bezoekers de indieners steunde".

Ook Pieter Fokkink uit Markelo laat zich in kritische zin uit: Of was het misschien zo dat het congres niet zoveel voor het dogmatisch centralis- me van de organisatie-adviescommissie voelde?

Frans verweert zich, in zijn functie als lid van het Hoofdbestuur met de opmerking: ... Uiteraard klinkt in dit verslag wel enige teleurstelling door, omdat de voorstellen van de adviescommissie, die zo representa- tiefmogelijk was samengesteld, toch vrij ingrijpend worden geamendeerd.

En verder: Pieter Fokkinksuggereert dat het onderwerp bewust vroeg op de vrijdagavond was geagendeerd om de voorstellen er door te jassen.

Ik geloof dat het HB dan deze voorstellen beter op zaterdag had kunnen

agenderen omdat dan de voorstan- ders van de subregio waarschijnlijk een minderheid van de ruim 900 con- gresbezoekers hadden gevormd.

Als het aan de redactie ligt is over dit onderwerp het laatste woord nu wel gezegd.

RADIO

&TV

Televisie - Nederland 1 19.50- 20.00 uur woensdag 23 januari 1980 woensdag 2 april 1980 woensdag 11 juni 1980 Radio - Hilversum 11 18.50- 19.00 uur maàndag 7 januari 1980 maandag 21 januari 1980 maandag 4 februari 1980 - maandag 18 februari 1980

g I - JANUARI 1980 PAG. 2

L!.lil r~;!,qt~~it:,;;i'~:!,,'~~~B~~'~''&i~;~~~~\l)r~~~~~~~j[~:'tt~~~~~~~~~~:~~fr~f~ljJi~~fliê~,$;;,:;~ii'::,:l~t'~(;;;;~:;; .:::';¹~;~'~¹~~! ^i;',;~~i':'?':;~fiifNl:;~~~~\wj~~:;i,;;~.;

COLOFON

De uitgave van de Democraat ge- schiedt onder verantwoordelijkheid van een door het Hoofdbe- stuur benoemde redaktieraad die als volgt is samengesteld:

Piet van Baarse!, Frank Baas, Co Patist, Marie-Louise Tiesinga, Jan Veldhuizen, Stijn Verbeeck.

Als sekretaresse is aan de redaktieraad toegevoegd: Kitty War- burg.

Korrespondentie, kopij e.d.

richten aan het redaktiesekreta- riaat van:

De Democraat, Bezuidenhoutseweg 195, 2594 AJ Den haag.

Verantwoordelijkheid

De redaktieraad draagt de eindver- antwoordelijkheid voor inhoud en op- name van publikaties in de Demo- craat. Het moet duidelijk zijn dat deze verantwoordelijkheid zich niet uit- strekt tot bijdragen van het Hoofdbe- stuur, frakties in vertegenwoordigende lichamen, het SWB-bestuur, het PSVI-bestuur, de Adviesraad en andere officiële partijorganen. Al deze bijdragen zijn als zodanig herkenbaar aan het rubriekshoofd.

Ook de inhoud van ingezonden brie- ven, die steeds de naam van de schrij- ver vermelden, valt buiten de verantwoordelijkheid van de redaktieraad.

Voorzover er enig misverstand omtrent de redaktionele verantwoordelijkheid mocht dreigen, worden de ti- tels van bijdragen die buiten die verantwoordelijkheid vallen, voorzien van een*

De Democraat

De Democraat wordt gratis toe- gezonden aan alle leden van D'66. Niet-Iedei kunnen zich abonneren voor f 25,- per jaar.

Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het sekretariaat voor f 3,- per stuk.

Wanneer verschijnt de Demo- craat?

De Democraat verschijnt 9 à 10 maal per jaar.

Democraat nr. 2 verschijnt 6-2-1980.

Sluitingsdatum kopij: 14-1-1980.

Advertentietarieven 1/1 pagina: f 500,- 1/2 pagina: f 300,- liggend 1/3 pagina: f 250,- staand 1/4 pagina: f 200,- liggend 1/6 pagina: f 150,- staand Kontraktprijzen op aanvraag verkrijgbaar. ·

Plaatsing van advertenties is mede onderworpen aan de goedkeu- ring van de redaktie.

Oplage 14.000 Druk en Lay-out:

Brouwer Offset BV

PARTIJ-

SECRETARIAAT

Partijsecretariaat Bureau SWB D'66 Bureau PSVI D'66 Bezuidenhoutseweg 195 2594 AJ Den Haag Telefoon: 070-858303

(3)

VOORKEURSBEHANDELING:

EEN OUD VERHAAL,

EEN MOGELIJK MIDDEL

Regelmatig laaien de diskussies over voorkeursbehandeling in het maatschappelijk en politiek leven weer op. Meestal naar aanleiding van een concrete gebeurtenis waarbij naar het oordeel van sommigen een of meer personen ten onrechte een benoeming of verkiezing in de wacht hebben gesleept.

Argumenten van de ene groep om juist die persoon of personen te kiezen of te benoemen, worden bijvoorbeeld door de andere groep verkeerd begrepen. Of blijven onuitgesproken. Bovendien, een ieder heeft een eigen kijk op, en een eigen beoordeling van de personen die zich hebben gepresenteerd, meet dat, bewust of onbewust, af aan eigen maatstaven.

Vrouwen zijn als objekt van beoordeling dan nog extra kwetsbaar. Zij zijn nog vreemden in beleidsland, waardoor zij vaak moeten bewijzen bepaalde kwaliteiten te hebben, die bij mannen als vanzelf- sprekend worden aangenomen. Ook spelen bij de beoordeling beelden omtrent verwacht gedrag een rol.

Wanneer een relatief grote groep mensen zich in die situatie moet uitspreken volgens de demokratische gedachte van one (wo) man one vote, ontstaat al gauw verwar- ring, ontstaan meningsverschillen over de door een ieder toegepaste criteria. Waar- van voorkeursbehandeling op grond van weet ik wat al snel onderwerp van een ver- hitte diskussie kan worden.

Een oud verhaal

Het begrip voorkeursbehandeling heeft een ruim verleden. Het was vroeger dood- normaal wanneer personen werden aange- steld, benoemd of verkozen op grond van het hebben van een invloedrijke familie en/

of vriendenkring; op grond van hun plaats in de sociaal-economische klassen; op grond van ras; op grond van geslacht; en nog zo wat. ·

De demokratische gedachte heeft er zeker toe bijgedragen dat deze voorkeursgron- den in ieder geval formeel zijn uitgesloten.

Een ieder is voor de wet gelijk. En discriminatie is verboden. Er wordt hard ge- werkt om de nog bestaande discriminatie in de vele wetten uit de weg te ruimen.

Maar telkens blijkt weer dat op zichzelf niet-discriminerende regelingen en begrip- pen in maatschappij en politiek wél discri- minerend worden gebruikt.

Zo zijn het nog steeds mannen die worden benoemd in leidinggevende en beleidsma- kende oosities. Formeel natuurlijk niet omdat ie man zijn. Maar wel, omdat mannen in de geldende taakverdeling de kost moeten verdienen en de maatschappij be- heren. En omdat mannen dus, denkend vanuit de elementen die in de mannelijke rol belangrijk worden gevonden, bepalen welke kwaliteiten iemand tot een goed lei- der, een goede beleidsmaker maken.

De arbeidsmarkt is een levend voorbeeld,

ook op andere punten. Meer dan de helft van de funkties is vrijwel afgesloten voor vrouwen. Pas de laatste jaren ontstaat in deze wat beweging, vooral dankzij de in- spanningen van vrouwen die bijvoorbeeld graag een technisch beroep willen uitoefenen. Dat juist SHELL en DOW Chemica!

de bedrijven zijn die deze ontwikkeling steunen en stimuleren, is daarbij niet ver-

Carien Evenhuis

wonderlijk: in de Verenigde Staten, waar deze bedrijven ook huizen, is men al vele jaren door het zg. quota system gedwon- gen een bepaald percentage vrouwen in typische mannenbanen te benoemen (én andersom!), zowel in de hogere als de lage- re regionen. En zoiets werkt door naar ons land.

Andere voorbeelden van voorkeursbehandeling zijn terug te brengen tot het bestaan van informele machtsstrukturen.

Deze zorgen ervoor, dat slechts een kleine groep mensen werkelijk de touwtjes in handen heeft en houdt. Het elkaar de hand boven het hoofd houden, het elkaar infor- meel toespelen van allerlei essentiële informatie, het voordragen van bescherme- lingen en vertrouwelingen voor belangrijke funkties, enz., al deze dingen spelen een rol, en meestal een onzichtbare.

Deze informele strukturen zijn nu nog vrijwel afgesloten voor vrouwen. Ten eerste omdat er nog erg weinig vrouwen in de hogere posities te vinden zijn. Ten tweede omdat vrouwen gewoonlijk ook nog de verantwoordelijkheid voor gezin en huishouding hebben, daarom in een constante tijdnood zitten, en dus niet aanwezig kunnen zijn op die plaatsen en bij die gelegen- heden waar de informele strukturen vorm krijgen.

Een mogelijk middel

Zolang discriminatie van de een, en dus voorkeursbehandeling van de ander, bestaan, is er weinig reden om een expliciete voorkeursbehandeling van de achterge-

DEMOCRAAT

stelde groepen op principiële gronden afte

keuren. Zo'n afkeuring zou wel erg hypo- criet zijn. Wel zal zo'n voorkeursbehandeling slechts tijdelijk kunnen zijn, en slechts als middel onder bepaalde omstandigheden kunnen worden gehanteerd. Ook het doel zal duidelijk omlijnd moeten zijn, namelijk het in versneld tempo realiseren van gelijke posities, gelijke kansen, gelijke macht en gelijke invloed van die groepen, die tot nu toe in deze opzichten achterge- steld waren.

Uiteindelijk immers zijn discriminatie én voorkeursbehandeling in strijd met de demokratische gedachte. Al zullen deze ver- schijnselen wellicht een onuitroeibaar kwaad blijken te zijn, we zullen er toch naar moeten streven ze zoveel mogelijk onder controle te krijgen.

In de Verenigde Staten en Zweden, ook wel in Engeland, wordt de tijdelijke voorkeursbehandeling, gesteund door wet en rechter, al langer gebruikt om vooral mensen met een andere huidskleur dan de blanke, én mensen met een ander geslacht dan het zuiver mannelijke, in versneld tempo gelijke kansen te bieden. Dit ge- beurt door middel van het al genoemde quota system.

De Emancipatie Kommissie en Iaatstelijk ook minister Pais hebben voorN ederland eveneens gepleit voor een tijdelijke voorkeursbehandeling, voorlopig alleen voor vrouwen. Ook de Tweede Kamer heeft zich in de zogenaamde motie-Kosto voor dit middel uitgesproken. De Partij van de Arbeid heeft zelfs een motie aangenomen, waarin het streven is vastgelegd om bij de samenstelling van kandidatenlijsten voor vertegenwoordigende lichamen een mini- mum percentage vrouwen op verkiesbare plaatsen op te nemen. Want ook in de politiek zijn vrouwen sterk ondervertegen- woordigd.

Wie mocht denken dat D'66 zich toch echt demokratisch opstelt en mannen en vrouwen gelijk behandelt, bekijke de cijfers hiernaast. Een motie, zoals door de PvdA aangenomen, en bijvoorbeeld ook geldend voor plaatselijke en regionale besturen (waarover helaas nog geen cijfers beschik- baar zijn), lijkt dan ook voor onze partij nog niet zo'n gek idee. Al was het alleen maar om uiting te geven aan de bereidheid om met de kwestie van de ondervertegen- woordiging van vrouwen serieus om te gaan.

Tijdelijke voorkeursbehandeling: twee adders onder het gras

Een middel als tijdelijke voorkeursbehandeling van achtergestelde groepen zoals vrouwen, lijkt overigens simpeler dan het in werkelijkheid is. Er schuilen namelijk minstens twee adders onder het gras.

Want wat betekent een tijdelijke voorkeursbehandeling? Het benoemen of ver- kiezen, in ditgeval van vrouwen, bij gelijke kwaliteit.

Ten eerste is daar het begrip "gelijk". Zo- lang de opvoeding in gezin enmaatschappij nog zo verschillend is voor vrouwen en mannen als op dit moment (en voorlopig in de toekomst), zal het moeilijk zijn de pre- cieze inhoud van dit woord te bepalen.

Meet men "gelijk" af aan de mannelijke of vrouwelijke norm? De ,,menselijke'' norm zou in principe het criterium moeten zijn, maar de mannelijke norm heeft nog steeds

JAARGANG 13 - NO. I - JANUARI !9~0 PAG. J

r!i

(4)

te zeer het primaat om aan het "menselij-

ke" al een algemenere, evenwichtige inhoud te kunnen geven.

Hetzelfde geldt het begrip "kwaliteit".

Wanneer het gaat om "objektief' toetsba- re criteria als kennis, is er weinig aan de hand. Maar vrijwel altijd spelen andere criteria een (beslissende) rol: ervaring, verwachting omtrent gedrag, beeld van gewenst gedrag voor de specifieke funktie.

Veel in de ervaring van vrouwen is nog onzichtbaar en/of krijgt weinig waardering. Wie ziet de management-funktie in het runnen van een huishouding? Wie waardeert de warmte en betrokkenheid waarmee vooral vrouwen het leiderschap leren uitoefenen? Ook hebben we allemaal, bewust of onbewust, ideaalbeelden omtrent het gedrag van vrouwen en mannen, en meten het gedrag van de vrouw of

Aantal vrouwen in diverse geledingen van de D'66-organisatie*)

Hoofdbestuur Dagelijks Bestuur Adviesraad (leden en plv. leden) Bestuur PSVI Bestuur SWB PEAC Gemeenteraad Wethouders Provinciale Staten rweede Kamer gemiddeld 22.8%

totaal waarvan aantal vrouwen:

personen 21

9 94 10 16 7.

264 14 31 8 474

5 1 15 3 2 5 66 3 5 3 108

*) Het percentage vrouwelijke leden op het totale ledenbestand is niet bekend, maar wordt geschat op ca. 50%. In ver- houding met andere politieke partijen is·

dit tamelijk hoog.

Evenmin is het percentage vrouwen in regio- en afdelingsbesturen bekend.

Hopelijk kan dit eens worden onder-

zocht. ·

man die we voor ons zien, hieraan af. Een voorbeeld moge een en ander duidelijk maken. In een Amerikaans onderzoek werd gekeken naar de manier waarop vrouwen en mannen leiderschap uitoefenen en naar de waardering daarvan. Het bleek, dat vrouwen die zich zakelijk op- stelden en vooral het instrumenteelleider- schap hanteren (dus zich richtten op de taakverdeling en de controle op de uitvoe- ring) werden gekwalificeerd als kil en auto- ritair. Mannen die het leiderschap op een- zelfde manier uitoefenden, werden daar- entegen juist als "goede leiders" gezien.

Vrouwen werden dus beoordeeld volgens.

de stereotiepe beelden die mannen over vrouwen hebben, dus volgens de mannelijke norm.

Men bedenke in dit alles, dat eigenschappen die gewoonlijk aan vrouwen worden toegeschreven, meestal minder waardering krijgen dan eigenschappen die bij mannen zouden horen. Ook hier wordt de mannelijke norm gebruikt. De Emancipa- tie Kommissie heeft dan ook de·opwaarde- ring van aan vrouwen toegedichte eigenschappen als mede-doelstelling van eman- cipatiebeleid genoemd.

0'66

D'66 streeft, Jan Terlouw zei het nog eens op het oktober-congres, naar het menselijke in de samenleving. D'66 maakt dat ook waar, in die zin dat de partij in vergelijking met andere partijen relatief veel vrouwen onder de aanhang kent.

Dat neemt niet weg, dat wij allemaal, vrouwen en mannen, bewust of onbewust, de geschiedenis in ons dragen. Wij maken bovendien deel uit van een samenleving die gescheiden normen, verwachtingen en waarderingen kent omtrent gedrag en toekomst van vrouwen en mannen. De achterstanden die beiden hier hebben opgelo- pen, vormen een maatschappelijk probleem waarvoor we ook in de politiek, en dus in D'66, antwoorden moeten vinden. Antwoorden die we gelukkig in toenemende mate in D'66-programma's op- nemen en in het D'66-beleid van alledag naar buiten brengen.

Het inhalen van de achterstanden, van vrouwen en mannen zal echter niet mogelijk zijn wanneer niet tegelijkertijd het doorbreken van de gescheiden normen,

DEMO-

CRAATJES

door Marie-Louise Tiesinga

Toen dit artikel ter perse ging, was de sta- pel ontvangen regio- en afdelingsnieuws niet zó groot. In vrijwel alle afleveringen werd de vraag gesteld: heeft u al voldoende giften gedaan? Die vraag kon ik u niet meer op tijd doorgeven, althans om de giften te laten meetellen voor het afgelopen belas- tingjaar. Maar, beste democraten, er ligt weer een nieuw blank jaar voor ons vol goede voornemens. Verkiezingsfondsen moeten weer worden opgebouwd. Afde- lingen en regio's zijn alom "armlastig" en bovendien is er dat belangrijke landelijke D'66 gironummer 1 .000.000!! Begin ditjaar goed, weeg een en ander nog eens af, en maak wat over. Vergeet ook die paar lut- tele guldens niet die het u kost om uw regio- en/ of afdelingsblad in het leven te hel- pen houden! Wat deze bladen betreft, advertenties betekenen een goed stuk kos- tendekking. Vooral voor kleine oplagen is het niet gemakkelijk adverteerders te vinden, maar het is de moeite van het probe- ren zeker waard. Overigens heeft de druk- ker van uw blad misschien wel suggesties.

V oor het eerst ontving ik deze maand nummers van de reeds bestaande bladen Ha die D!, het Maandblad voorde Harense discussiërende Dernokraten (heb je ook andere democraten?), De Leidse Demo- craat en 't Zoutvaatje uit Zwolle. Nieuw is de smakelijke Democraat afd. Dordrecht, waarvan het eerste nummer in november verscheen. De Dordtenaren kwamen met- een ook maar met een extra nummer van de hand van Cees Bakker over de proble- matiek rond een eventueel te bouwen 600 MW centrale in Dordrecht. Wie dit interessante nummer wil bestellen, belle met

~ UEMOCRAA'f JAARGANG 13 - NO. I - JANUARI 1980 PAG. 4

verwachtingen en waarderingen omtrent

gedrag en toekomst wordt bevorderd. De toenemende participatie van vrouwen aan het openbare leven zullen we moeten aan- grijpen om de mannelijke norm een menselijke te doen worden.

Maar ook in onze partij zitten vrouwen in een achterstandssituatie en nemen mannen een bevoorrechte plaats in. Een tijdelijke voorkeursbehandeling van vrouwen, mits met een duidelijk omschreven doel en slechts onder bepaalde omstandigheden toegepast, kan een effektief middel zijn om vrouwen een extra stimulans te geven in versneld tempo hun gelijke rechten en kansen te realiseren. En kan bovendien diverse mechanismen, die nu gelden bij de voorkeursbehandeling van bevoorrechte groepen als mannen, maar die nog erg onzichtbaar zijn, boven tafel brengen. Daar- mee worden het emancipatieproces en het demokratiseringsproces, waarvoor wij als dernokraten toch staan, extra impulsen ge- geven.

Carien Evenhuis voorzitter PEAC

de redactie onder nr. 078- 180713. Veel succes Eindhoven! En dit laatste geldt niet minder voor het gloednieuwe Info Bulletin Eindhoven, een luxueus uitgevoerd afdelingsblad (hoe doenjullie dat Eindhoven?), waarin D'66 wethouder Rudi Blik onze blik verruimt door over zijn ervaringen van het laatste jaar te vertellen tegen de achter- grond van een kleine fractie en een kleine achterban. In . het Fraktiebulletin/Afde- lingsnieuws Hoorn een heel aardig artikel van Maryon Jaspers over de landelijke Adviesraad en het lid zijn daarvan. Ma- ryon heeft een jaar V AR en straks twee jaar AR achter de rug en ziet met spijt de dag naderen dat ze eruit moet stappen en voorlopig niet (meer) herkiesbaar is. Ik kan me haar gevoelens levendig indenken. Het adviesraadswerk is erg fijn om te doen.

Over de Adviesraad gesproken: in het no- vembernummer van de Nieuwsbrief regio Groningen vraagt Gerrit Mik zich af, of het niet goed zou zijn als AR-leden wat meer contact hebben met de leden. Een goede gedachte. Maar spreekt het niet min of meer vanzelf dat AR-leden deze contacten onderhouden? Men zit weliswaar in de Adviesraad zonder last of ruggespraak, maar wil je dit werk goed doen, dan kun je toch niet zonder "voeding" van anderen?

Nummer 2 van Drevel, het nieuwe twee- maandelijke blad van de regio Noord- Holland is inmiddels verschenen en dat doet me goed, want als Noordhollandse kruipt het bloed natuurlijk waar het niet gaan kan. Dat moet u me deze ene keer maar vergeven. In deze aflevering o.a. een leuk interview van Eljo Brandjes met de nieuwbakken D'66 wethouder in Castri- cum, Vincent Ritzer. · Tot slot signaleer ik nog een vindingrijke truc van een afdeling in den lande die voor het sturen van het afdelingsblad naar Den Haag het antwoordnummer 1966 gebruikt.

Wil deze afdeling de volgende keer de moeite nemen om een postzegel op de en- veloppe te plakken? Wij vinden dit ver- keerdgerichte zuinigheid!

(5)

TEG~

^Maurice^{de Hond}

Maar wellicht nog opvallender dan deze

percentages is de forse terugval van PvdA en KVP, die beide circa 5% verliezen.

Onderzoek uit die tijd leert dat de "door- braak" vrijwel geheel op conto geschreven kan worden van de jongste kiezers.

In 1970 behaalt D'66 bij de Provinciale Statenverkiezingen nog een gunstig resultaat. In de verkiezingen daarna valt de partij gestaag terug, met als dieptepunt de Provinciale Statenverkiezingen van 1974.

Interessant is echter dat de terugval van D'66 niet veroorzaakt werd door een te- rugkeer van de kiezers naar de grote "oude" partijen, maardat er andere "nieuwe"

partijen goede resultaten behaalden. Dat was in 1971 DS'70 en in 1972 de PPR.

Deze beide partijen vertoonden na het eclatante verkiezingssucces in de jaren

D'66, DERDE PARTIJ IN NEDERLAND

De recente ontwikkelingen in de peilingen van politieke voorkeur vertonen een voor D'66 zeer bevredigend verloop.

Nadat aan de vooravond van de verkiezingen van 1977 de partij vanuit vrijwel het "niets" (0,5%) op was ge- klommen naar 5,4%, volgde een jaar van stabilisatie.

Sedert het najaar van 1978 echter zit de partij weerduidelijk in de lift, en op het moment van schrijven van dit artikel is de 12%-, ,etage'' gepasseerd.

(D'66 zou zelfs al op 18% staan als we een recent ISEO-onderzoek zouden mogen geloven. Ik denk echter dat dit een duidelijke overschatting is van de aanhang van D'66, althans op het moment van dat onderzoek.)

In de Nederlandse politieke geschiedenis is dit een verschuiving van ongekende om- vang.

Een verder inzicht in dit fenomeen biedt wellicht aanknopingspunten voor de loop van de ontwikkelingen in de toekomst.

Het beschikbare historische cijfermate- riaal, zowel van verkiezingen als van peilingen naar politieke voorkeur, leren dat tot het begin van de zestiger jaren verschuivingen in politieke voorkeur slechts in beperkte mate voorkwamen. Tussen- tijdse electorale verschuivingen waren zelden groter dan 3%. Nieuwe partijen of groeperingen, of afscheidingen van bestaande partijen bereikten doorgaans slechts povere resultaten. En als er al bij Tweede Kamerverkiezingen zetels werden behaald dan gingen ze vaak weer bij de volgende verkiezing verloren.

De verkiezing van 1963 vertoonde de eerste signalen van de structurele veranderin- gen die er op til waren; PSP en Boerenpar- tij behaalden samen meer dan 5% der stemmen.

Bij de verkiezing van 1967 wordt de oude structuur op een duidelijke wijze doorbro- ken.

De "nieuwe" (naoorlogse) partijen behalen samen circa 14% der stemmen. Hoewel het percentage van D'66 de lezers wellicht het beste is bijgebleven (4,5) is dat van de Boerenpartij ook opmerkelijk hoog (4,8%).

daarna een duidelijke terugval. Voor DS'70 was dat al in 1974 het geval. De PPR bemerkte dat in 1977.

We kunnen dus duidelijke parallellen kon- stateren in het electorale verloop van de nieuwe partijen. PSP, Boerenpartij, DS'70, PPR en D'66 (tot 1974) behalen één of twee verkiezingen een zeer gunstig resultaat, doch .daarna neemt de kiezers- gunst gestadig af.

Door welke reden dan ook zijn deze partijen in staat om eenmalig een redelijk om- vangrijke aanhang achter zich te scharen, om ze vervolgens weer te verliezen. Deze nieuwe partijen blijken tussen twee verkiezingen in een veel groter aandeel van hun kiezers weer kwijt te raken dan de oude partijen.

De nieuwe partijen verliezen bij een volgende verkiezing soms wel vier-vijfde deel van hun kiezers. Bij de oudere partijen is dat veel minder het geval. Die lijken haast per definitie een groot deel van hun kiezers bij zich te kunnen houden. (Deze kiezers hebben doorgaans reeds vele malen die partij gekozen). Tussen de 70 en 90% van hun kiezers scharen zich bij volgende verkiezingen weer achter hun partij. Daardoor is de verkiezingsuitslag relatief gezien veel stabieler voor de oudere partijen dan voor de nieuwe partijen.

Slechts als de nieuwe partij bij de volgende verkiezing in staat is weer een grote nieuwe aanhang te verwerven, kan men een sterke terugval voorkomen. Ook de ver- kiezingscampagne van D'66 voor de Tweede Kamerverkiezingen van 19771ijkt aan het hier omschreven patroon te beant- woorden.

De "wederopstanding" in het najaar van 1976 en de daarna gevoerde campagne vertoont vele gelijkenissen met de reeds gememoreerde successen van de "nieuwe" partijen. In een relatief korte periode voor die verkiezing verwerft de partij een forse aanhang, voornamelijk gebaseerd op de persoonlijkheid van de lijsttrekker (ver- gelijk o.a. Van Mierlo in 1967, Dreesjr. in

1971, De Gaay Fortman in 1972).

Eén element echter is anders en geeft ons enkele interessante aanwijzingen voor de electorale toekomst. In tegenstelling tot de andere gevallen is hier sprake van een partij die reeds sinds 1967 aan verkiezingen heeft meegedaan, hetgeen impliceert dat een deel van het totale electoraat (te

DEMOCRAAT

schatten is 10%) voor 1977 reeds één of

meer keren op deze partij zijn stem heeft uitgebracht. En dat is een fundamenteel andere uitgangspositie dan de successen van de nieuwe partijen bij de voorgaande verkiezingen sinds 1963.

Terwijl de andere "nieuwe" partijen hun kortstondig succes te danken hebben aan kiezers die slechts één of hoogstens twee keer die partij verkozen, heeft D'66 met name tijdens de recente Europese Verkie- zingen laten zien dat het in staat is ex-kiezers weer in grote getalen terug te halen (naast de aantrekkingskracht die deze partij blijkbaar heeft voor een deel van het jonge electoraat dat nog nimmer D'66 ge-

stemd heeft).

Dit lijkt m.i. het begin van een nieuwe fase in de electorale geschiedenis van Neder- land.

De eerste fase (tot het begin der zestiger jaren) werd getypeerd door een stabiel beeld waarbij slechts weinig kiezers van partij veranderden, en jongeren zeer sterk de keus van de ouderen volgden.

De tweede fase, die in het begin van de jaren zestig aanvangt, geeft een situatie te zien, waarbij de oudere kiezers toch voor een groot deel nog hun oude stempatroon handhaven, terwijl de jonge, nieuwe kiezers hun stem in vrij groten getale uitbren- gen op de "nieuwe partijen".

Was het echter in de eerste fase zo dat de jonge kiezers bij het ouder worden een sta-

biel stempatroon bleven vertonen, hetlijkt er nu op dat dit bij de naoorlogse generatie veel minder het geval is.

Door de verandering van de Kieswet (ver- laging kiesgerechtigde leeftijd van 23 tot 18 jaar) en door het verloop van de tijd, werd en wordt het aandeel van die generatie in het electoraat per verkiezing groter. (Ter illustratie: behoorde in 1970 nog minder dan 10% van het electoraat tot de naoorlogse generatie, in 1981 zal dat bijna de helft zijn). Daarmede zijn we langzamerhand in de derde fase beland met als ken- merk een steeds groter deel van het electoraat dat bereid is van partij te wisselen en daarbij ook een "nieuwe" partij te verkie- zen. Dit houdt voor de toekomst in dat we steeds grotere verschuivingen in aanhang van partijen kunnen verwachten. Ver- schuivingen die des te groter zullen zijn, naarmate een partij een minder groot deel oudere kiezers heeft. Dit impliceert zowel D'66's kracht als zwakte. Haar kracht door het grote aantal potentiële kiezers dat er onder het electoraat gevonden kan worden. Haar zwakte vanwege de geringe sta- biliteit die er onder de aanhang is. Bij iedere verkiezing dreigt het gevaar dat een aanzienlijk deel van de eigen kiezers naar een andere partij verdwijnt.

Een zwakte die de partij weliswaar in steeds grotere mate zal delen met de reeds langer bestaande partijen.

Deze uiteenzetting houdt in dat de huidige ontwikkelingen in politieke voorkeur op geen enkele wijze een garantie vormen voor de te verwachten minimale sterkte van D'66 bij de volgende verkiezing, en nog veel minder voor de ontwikkelingen daarna. Wel vormen de recente peilingen een indicatie van de mogelijkheden die D'66 bij de komende verkiezingen heeft, hetgeen de abonnees van dit blad zeker tot tevredenheid zal stemmen.

Maurice de Hond

JAARGANG 13 - NO. I - JANUARI 1980 PAG. 5

r!i

(6)

UIT DE FRAI<TIES

SPREEKBEURTEN

Er komen nogal eens klachten dat Ka- merleden het bij de vervulling van hun spreekbeurten laten afweten. Dat kan inderdaad gebeuren. D'66 heeft een kleine fraktie (8 zetels) gebaseerd op de uitslag van mei 1977. Inmiddels is het december 1979. De opiniepeilingen geven D'66 28 zetels. Het gevolg is dat de belangsteUing van werkelijk alle kanten voor de fraktie toeneemt. ledereen wil nu wel eens zien wie degenen zijn die dat allemaal bewerkstelligen. En dan denk ik niet alleen aan partijgenoten en afdelingen, maar ook aan andere organisa- ties. En de pers niet te vergeten. Iedereen verwacht nu zo langzamerhand dat we overal aan meedoen en overal een ant- woord ·op hebben. Dat is onmogelijk.

V oor de fraktie is het nog steeds mei '77 en niet december '79. Ze zitten dus nog steeds met zijn achten en · moeten wel eens wat afzeggen.

Ook de weerbarstigheid van de Kamer- agenda die nogal eens op het laatste moment verandert, werkt in het nadeel van de fraktie.

De fraktie wil best meer naar de achterban toe, maar met honderden afdelingen die toch graag allemaal het Kamerlid willen hebben wordt dat zo langzamerhand een onmogelijke opgave.

Vraag daarom alleen een Kamerlid als er een belangrijke thema-avond wordt georganiseerd, of een forum. Organiseer met meerdere afdelingen een avond. Het vergroot de kans op succes. En vooral, neem voor iedere spreekbeurt niet langer meer kontakt op met de fraktie, maar regel het op het partijsekretariOilt.

Sinds het vorig verslag in de novemberde- mocraat is onze positie, evenals die van de andere zgn. niet-ingeschrevenen, in het Europees Parlement aanzienlijk verbe- terd. Bij de wijzigingen van het Parlemen- tair Reglement zoals die tijdens de novem- berzitting werden aangenomen is in belangrijke mate aan onze verlangens als niet-ingeschrevenen tegemoetgekomen.

Zo is bereikt dat onze spreektijd meer dan verdrievoudigd is "om rekening te houden met de grote diversiteit van de onder de , ,niet-ingeschrevenen'' vertegenwoordig- de politieke richtingen, in dier voege dat elke van deze richtingen zich, voor zover mogelijk, kan uiten" (aldus het nieuwe reglement), en nu twee niet-ingeschrevenen- zij het zonder stemrecht- deelnemen aan de vergaderingen van het Bureau (verg!. Presidium).

Voorheen maakte geen enkele niet-inge- schrevene hiervan deel uit.

Verder krijgen wij nu ook administratieve- en secretariaatsdiensten overeenkomstig

de faciliteiten waarover totnogtoe alleen de grote fracties beschikten.

Ter toelichting: met niet-ingeschrevenen worden leden die niet tot de grote Europe- se fracties behoren aangeduid. Een andere betiteling is "onafhankelijken". Het niet tot een grote fractie behoren is de enige grondslag van beide etiketten, die geen en- kel recht doen aan de politieke identiteiten die ook ieder van de "fractielozen" ken- merkt. In dit verband valt te signaleren dat m.u.v. D'66 onder de huidige niet-ingeschrevenen nauwelijks politieke opties tot aansluiting bij een der bestaande grote fracties bestaan.

Heel essentiëel is de aangenomen vaststel- ling van de minimumomvang van eenfrac- tie, waarbij ons amendement is overgenomen in die zin dat 10 leden mits uit drie lidstaten afkomstig, resp. 15 leden uit ten- minste 2 lidstaten of 21 leden zonder meer een "erkende" fractie kunnen vormen.

EUROPEES~

PARLEMEN~

door Suzanne Dekker

Spontaan zijn deze resultaten bepaald niet tot stand gekomen. Tot vlak voor de stemming hierover lagen door de grote fracties bepaalde voorstellen op tafel van een veel ongunstiger strekking, zowel wat de drempel van de fractievorming, nl. ten- minste 21 (waardoor de technische fractie van niet-ingeschrevenen om zeep gebracht zou worden), als de voorzieningen van niet-ingeschrevenen betreft. Inmiddels echter waren de gemoederen tijdens diverse debatten hierover hevig opgelaaid, en vormde de zitting het toneel van menig heftige beroering. Niet in het minst door het optreden van met name de Italiaanse Radikalen die hun grote bezwaren tegen de

DEMOCRAAT JAARGANG 13 - NO. I - JANUARI 1980 PAG. 6 I '

gepresenteerde voorstellen kracht bijzet-

ten door o.a. op voorhand meer dan 5000 (vijfduizend) amendementen tegen de oor- spronkelijke wijzigingsvoorstellen in te dienen.

Bovendien kondigden zij aan hierover hoofdelijke stemming te zullen verzoeken.

Ter informatie: één hoofdelijke stemming neemt 2¹/z uur in beslag, dus tel maar op.

Met de dreigende hantering van dit soort . paardemiddelen boven het hoofd, ontwik-

kelde zich een klimaat waarin de grote fracties te elfder ure dan toch eindelijk bereid werden tot het brede overleg met de niet-ingeschrevenen zelf, waar wij als D'66 van meet af aan sterk op hadden aange- drongen. Hoewel de voorgenomen wijzigingen met name de positie van de niet-ingeschrevenen betrof waren wij nl. in het geheel niet geraadpleegd bij de voorberei- ding hiervan.

Mede dankzij het positief optreden van sommige fractieleden resulteerde dit overleg met de grote fracties vlak voor de stemmingen zouden plaats vinden, in ver- regaande concessies in onze richting.

Ook het optreden van het VVD/ELD lid Nord die ter zake rapporteur was. verdient speciale waardering. Deze ook uit het oog- punt van een democratische inrichting van het Parlement zelf niet te onderschatten uitkomsten - het ging hier vooral om de rechten van minderheids-groeperingen - tonen ook aan dat de besluitvorming zeker niet alleen door getallen bepaald wordt.

Niet voorkomen kon worden dat voor het wijzigen van de volgorde van behandeling van amendementen, het verzoeken om hoofdelijke stemming en wijzigingsvoorstellen van de zittingsagenda (in bepaalde kringen ook wel als zgn. anti-obstructie maatregelen aangeduid) een feitelijk quo- rum van 21 leden of wel een 5% drempel is ingevoerd.

Wel zijn wij er in geslaagd een door de grote fracties overeengekomen regle- mentsvoorstel, nl. om de niet-ingeschrevenen automatisch tot een groep te bom- barderen alsnog te verijdelen. Was ons dat niet gelukt, dan zou achteraf gezien niet denkbeeldig zijn gewenst dat vanuit dezelfde groeperingen, die ons eerst tot een groep hadden geformeerd met voor ons onacceptabele politieke elementen, men zich vervolgens omgedraaid had om ons samenwerking met zulke elementen in de schoenen te schuiven. (Zie pag. 18) Wat de politieke verhoudingen meer alge- meen betreft, wordt de verdeeldheid binnen grote fracties steeds meer zichtbaar, zowel wat spreek- als stemgedrag betreft.

Zo komt het meer dan eens voor dat op één onderwerp meer dan I 0 sprekers van dezelfde fractie het woord voeren en bij belangrijke uitspraken zoals bijv. j .I. november het geval was bij de begrotingsvoor- stellen over de landbouwuitgaven, tot het moment waarop de stemming plaatsvindt het stemgedrag van fraktieleden onvoor- spelbaar is. Bij diverse belangrijke begra- tingswijzigingen bleek voorts de verdeeldheid dwars door de fracties heen te liggen.

Deze interne verdeeldheid die op zich onze vroege prognoses bevestigt, is daarom ook zorgwekkend dat daardoor inhoudelijke standpuntbepalingen van de grote fracties op werkelijk inhoudelijke beleidsterrei- nen, bijv. het zeer aktuele vraagstuk van werkgelegenheid en met name de herver-