ONTWDQCELING VAN DIE ONDERWYS
in die
ERMELOSE DISTRIK,
1862 - 1962
- - ooOoo - -
'n Verhande1ing aangabied deur
JACOBUS DANIEL VENTER, .. B. A. ( S. W. ) , B. Ed. ,
tor verkryging van die graad
MAGISTER EDUCATIONIS
in die
FAKULTEIT VAN OPVOEDKUNDE
aan die
POTCHEFSTROOMSE UNIVERSITEIT
vir
CHRISTELIKE mER ONDERVITS ..
- - ooOoo -
:Met hierdie studie was my doel in die eerste instansie om na te gaan watter plek die ondcrwys in die vroegste geskiedcnis van blankcs in die Ermelose distrik ingeneem het. Ek wou verder bepaal hoe die onderwys van blankes in sy ontwikkeling dour gcbcurtcnisse op maatskaplike, staatkundige en kerklike terrain beinvloed is.
In 'n suiwer en uitgestrekte plattclandse distrik soos hierdic, was daar gcdurende die periodc onder bespreking nooit 'n skerp
styging of daling in die ontwikkelingslyn nic, maar steeds 'n ge- stadige vooruitgang. Faktore wat die ontwikkcling van die onderwys tcrdee beinvloed hot, was die ui tgestrekthcid van die gebied, ver- skillende oorloo en die onderwyswette van ~urgers, Du Toit en
1lansvelt. Na die vredesluiting in 1902 het 'n periode van aanpassing en oorweging ingetree. Cnder Provinsiale Bestuur het die onderwys geleidelik begin rigting vind en ontwikkel tot die hedendaagso stelsel van doeltreffende beheer en effektiewe onderrig.
Die bronne tot my beskikking was hoofsaaklik die ongopubliseorde dokumente, verslae, notules en bricwe in sowel die Staatsargief te Pretoria as in die kantore van onderwysinrigtings in die distrik.
Verder was tot my beskikking gepubliseerde bronne: boeke, ondorwys- en kerklike organe, tydskrifte, koerante, spesifiek Die Hoevelder, en vcrslae en rapporte ·van die Transvaalse Onderwysdepartemcnt. Ek het verder getuienis ingowin van persona wat oor 'n lang tydperk 'n leidende aandeel in die onderwys van Jrmelo geneem hot of altyd in noue voeling mot die gobeurtenisse was. In die gebruik van die groot hooveelheid bronnemateriaal het ek my bes gedoen om die feite to sorteer en dio getuienis to sif sodat slogs dit aangeteken is wat as die waarheid bcwys kon word. Aan al die persona wat regstreeks en onregstrecks hiermee behulpsaam was, soos die personeel van die Staatsargief, die Staatsbiblioteek, die Ferdinand Postma-biblioteek, die Ermolose skoolraad, die ~rmelose munisipalitcit, Die Hooveldcr en die verskillende deponente my opregte dank.
/My ...
My hartlike dank ook aan die Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing vir 'n ad hoc-toekcnning waaruit 'n groot decl van die noodsaaklikste kostc bcstry kon word. .iTh: is ook dank aan mevv.
F. Coetzcr en M.E. Rontgen vorskuldig vir die n0tjiese tik- en afrolwc:rk.
In besonder wil ak ook my promotor, prof. dr. J.J. Snyman van die P.U. vir C.H.C. bedank vir die insiggowcnde leiding, wenke, besieling en opbouende kritiek wat ok van hom ontvang het. Ek het
hom onder alle omstandighede bereidwillig en simpatiek gevind. Mag hy nog lank en met veel vrug aan ons geliefde Universiteit verbonde wees.
'n Woordjio van innigo dank on waardoring teonoor my vrou en kinders vir hulle morole bystand en vorsorging.
Godurendo die tydpork van intensiewe studio hot ok steeds
diaper onder die indruk gokom van die gawos van gcsondhoid, verstand en liggaamskragte wat ek van die Here ontvang het. Aan Hom die hoogste dank en ecr.
VEREENIGING.
November 1963.
J.D. VENTER.
1.
2.
3.
6.
8.
10.
11.
INHOUDSOPGAWE HOOFSTUK l
ERMELO : 'N HISTORIESE OORSIG
Inleiding . ... .
Voor en tydens die koms van die blanke beskawing ••••••
(a) (b) (c)
Die Boesman.s ••••••••••••••••••••••••••••••••••••
Die Ban toes ••••••••.••.••••••.••..•••••.••••••••
Die Wild ...
Die eerste inwoners van die Vaalriviervlaktes . ... .
Die McCorkinda1e-Nedersetting: Nieuw Schotland ...
Die voorgeskiedenis van die p1aas Nooitgedacht, lfit~r
die dorp Errnelo ••.•••••••••.•.•• - •.•••.••••••••••••
Stigting van die dorp Erme1o ...
Stigting van die Landdrosdistrik Erme1o in 1882 ...
Die benaming Erme1o ...
Nature11eoor1o~, Eerste en Tweede Vryheidsoor1og ••••••
(a) (b) (c)
Nature11eoorloe ...
Die Eerste Vryheidsoor1og, 188o-1881 ••••••••••••
Die Tweede Vryheidsoor1og, 1899-1902 ...
Die groei en ontwikke1ing van die dorp en distrik ge- durende die afge1ope sestig jaar •••••••••••••••••••
(a) (b)
(c) (d) (e) (f) (g)
Landbou en Veetee1t ...
Die Nywerhede ... , ... .
Woongebiede ...
Munisipa1e waardasies ...•....•...•.•..••.••
~1ektriese krag en watervoorsiening ...
Bevo1kingsyfers ...
'n Toekomsblik ...
Kerkgeskiedenis . ... .
(a) Die Ned. Geref. Kerk
. . . fl • • . • • • • • • • •(i) Erme1o ...
Erme1o-Oos
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • 0 • •(ii)
(b) Nederduits Hervormde Kerk ...
(c) Gereformeerde Kerk ...
/Hoofstuk 11
B1adsy 1 2 2 2 4 5 7
10 11 12 13
13 13
14 15
17 17
18 18 19 20 20 20 21 21 21 23 24
25
• • • • • • • • • • • " t '
