in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd
J. van Lennep en J. ter Gouw
bron
J. van Lennep en J. ter Gouw,De uithangteekens, in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd (2 delen). Gebroeders Kraay, Amsterdam 1868
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/lenn006uith01_01/colofon.htm
© 2008 dbnl
[Eerste deel]
*2
Voorbericht.
Toen wij, in 't laatst van het jaar 1866, het voornemen hadden opgevat, een werk over deUithangteekens te schrijven, ontveinsden wij 't ons niet, dat wij, om hierin naar wensch te slagen, de medewerking behoefden van belangstellende
landgenooten uit de verschillende oorden des rijks. Wij riepen dan ook, zoowel opentlijk door de dagbladen en tijdschriften, als door brieven aan bijzondere personen gericht, die medewerking in, en - niet te vergeefs. Meer dan wij hadden kunnen hopen of verwachten, werd aan onze roepstem gehoor verleend; en niet alleen stroomden ons reeds spoedig van alle zijden hoogst welkome bouwstoffen toe, maar de sympathie met onze onderneming bleek met den dag te vermeerderen, en zelfs nog dagelijks zien wij ons vereerd met bijdragen en mededeelingen.
Indien met de vreugde en voldoening, welke zoo groot een belangstelling ons smaken doet, eenig leedgevoel vermengd is, dan ontspruit dit alleen uit het besef der noodzakelijkheid, waarin wij ons geplaatst zien, een aanmerkelijk deel van het gezondene, voor 't oogenblik, ongebruikt te laten liggen. Immers in ons Eerste Hoofdstuk1)hebben wij gezegd, dat wij geenVerzameling wilden leveren, en dat, naar den aard van het plan door ons ontworpen, nietalle uithangteekens en opschriften zouden kunnen worden opgenomen. Maar bovendien bleek het ons onder 't schrijven, dat ons boek een veel grooter omvang verkreeg, dan wij ons aanvankelijk hadden voorgesteld, en wij zagen ons dus genoodzaakt dien in te krimpen, wilden wij getrouw blijven aan onze verplichtingen, zoowel jegens onze uitgevers als jegens onze lezers.
Dit zal, hopen wij, voor de inzenders dier bijdragen geen teleurstelling zijn, wanneer wij hun het uitzicht openen, dat vermoedelijk de thans onder ons berustende en niet gebruikte bouwstoffen, zoowel als die ons nog mochten worden toegezonden, later grootendeels zullen kunnen dienen tot het optrekken van een nieuw gebouw.
1) Zie bl. 8.
VI
Onzen opentlijken dank betuigen wij aan allen, wier welwillende bijstand ons bij onzen arbeid is te stade gekomen: hunne namen zijn aan den voet der bladzijden vermeld, en onze lezers zullen zelf kunnen oordeelen, hoe groot het getal is dergenen, aan wie wij ons verplicht gevoelen. Doch meer bijzonder nog moeten wij den tol onzer erkentenis voldoen jegens hen, die zich voor ons werk buitengewone moeite en zorgen hebben getroost. Wij noemen hier als zoodanig:
de Heeren SCHUTZE VANHOUTENen F.B.O. OBREENte Rotterdam, waarvan de eerstgemelde ons ongeveer een vijftigtal keurige afteekeningen van gevelsteenen en beeldjes toezond, door een jeugdigen kweekeling der Akademie aldaar
vervaardigd; terwijl de andere ons fraaie teekeningen van zijn eigen hand vereerde;
-
de Heeren Mr. J. SOUTENDAMte Delft, SMITS VANNIEUWERKERKte Dordrecht, Mr.
G.VANLEEUWENte Alkmaar, P. GOEREEte Vlissingen, Jhr. VICTOR DESTUERSte Maastricht, en Jhr. Mr. TH. SERRARISte Hulst, aan wie wij uitvoerige, door teekeningen toegelichte, lijsten verschuldigd zijn van de merkwaardigste uithangteekens in hunne woonplaats aanwezig; -
den Heer Jhr. C.A.VANSYPESTEYNen den Heer Adjk.-Bibliothekaris bij de Kon.
Bibliotheek CAMPBELLte 's Gravenhage, en Mr. W.B.S. BOELESte Assen, aan wier mededeelingen wij veel te danken hebben; -
en den Heer R.E.J. ROETERINK, Stads-Architekt te Harlingen, die ons met een fraaie verzameling teekeningen verplichtte.
Nog een opmerking ten slotte.
Niet zelden werd ons dezelfde opgave van meer dan ééne zijde toegezonden; ja sommige uithangteekens schijnen zoo veler belangstelling opgewekt te hebben, dat ze ons door een dozijn of meer verschillende inzenders werden medegedeeld.
Natuurlijk moesten wij in die gevallen niet allen, maar den eersten inzender noemen.
Maar ook zijn ons dikwijls mededeelingen gedaan van zaken, die ons door eigen nasporing bekend, en reeds in ons handschrift opgenomen waren. Wanneer dus deze of gene, die ons een opschrift of de beschrijving van een uithangteeken heeft toegezonden, bij de vermelding daarvan in ons boek zijn naam te vergeefs zoekt, of wel een ander als inzender genoemd vindt, schrijve hij zulks niet aan achteloosheid of onbeleefdheid onzerzijds, maar eenvoudig aan de gemelde reden toe.
J . V A N L E N N E P . J . T E R G O U W . J a n u a r i 1868.
Naamlijst der inteekenaars.
Z.M. DE KONING.
H.M. DE KONINGIN.
Z.K.H. PRINS ALEXANDER DER NEDERLANDEN.
Z.K.H. PRINS HENDRIK DER NEDERLANDEN.
Z.K.H. PRINS FREDERIK DER NEDERLANDEN.
Het Archief der stad Utrecht.
De Bibliotheek van het Genootschap ‘Doctrina et Amicitia’ te Amsterdam.
De Bibliotheek der Stad Delft.
De Bibliotheek der Hoogeschool te Groningen.
De Bibliotheek der Hoogere Burgerschool te Leeuwarden.
De Provinciale Bibliotheek van Friesland te Leeuwarden.
De Provinciale Bibliotheek van Zeeland te Middelburg.
Het Genootschap ‘Diversa sed Una’, afdeeling Fraaie Kunsten en Wetenschappen, te Dordrecht.
Het Letteroefenend Genootschap ‘tot Nut en Beschaving’ te Amsterdam.
De Nederlandsche Handelmaatschappij.
Het Leesgezelschap ‘Charitas’ te Amsterdam.
Het Leesgezelschap ‘Keur van Letteroogst’ te Amsterdam.
Het Leesgezelschap ‘Tot Nut en Verpoozing’ te Amsterdam.
Het Leesgezelschap ‘Verscheidenheid,’ te Amsterdam.
Het Leesgezelschap te Apeldoorn.
Het Leesgezelschap ‘Erasmus’ te Arnhem.
Het Leesgezelschap te Bandjermasin.
Het Leesgezelschap te Banjoewangie.
Het Leesgezelschap ‘'t Jonge Holland’ te Batavia.
Het Leesgezelschap ‘'t Jonge Indië’ te Batavia.
Het Leesgezelschap ‘Tot Nut en Vermaak’ te Batavia.
VIII
Het Leesgezelschap van H.H. Officieren van het 2deRegiment Vestingartillerie te Breda.
Het Leesgezelschap ‘Varia’ te Buitenzorg.
Het Leesgezelschap ‘Eenheid door Verscheidenheid’ te Charlois.
Het Leesgezelschap te Cheribon.
Het Wetenschappelijk Leesgezelschap te Culemborg.
Het Leesgezelschap ‘Onderzoekt en behoudt het goede’ te Delft.
Het Leesgezelschap ‘Verscheidenheid’ te Deventer.
Het Leesgezelschap ‘Leeslust’ te Dordrecht.
Het Leesgezelschap ‘Tot Nut en Uitspanning’ te Heereveen.
Het Leesgezelschap ‘Ieder wat wils’ aan den Helder.
Het Leesgezelschap der Officieren van het 5deReg. Infant. te 's Hertogenbosch.
Het Leesgezelschap van het 1steBataillon 5deReg. Infant. te 's Hertogenbosch.
Het Leesgezelschap ‘Huins en Baard’ te Huins.
Het Leesgezelschap ‘de Harmonie’ te Kollum.
Het Leesgezelschap ‘Amica Veritas’ te Leeuwarden.
Het Leesgezelschap ‘Lees, Leert en Betracht’ te Leeuwarden.
Het Leesgezelschap ‘Proza en Poëzij’ te Leiden.
Het Onderwijzers Leesgezelschap te Lemmer en Joure.
Het Leesgezelschap te Lippenhuyzen.
Het Leesgezelschap ‘Kunst en Smaak’ te Middelburg.
Het Leesgezelschap te Modjokerto.
Het Theologisch Leesgezelschap te Nieuwe Niedorp.
Het Leesgezelschap te Ouddorp.
Het Leesgezelschap ‘Door Eendragt en Smaak, Tot Nut en Vermaak’ te Ouderkerk a/d IJssel.
Het Leesgezelschap ‘Varia’ te Padang-Pandjang.
Het Leesgezelschap te Pontianak.
Het Leesgezelschap voor Nieuwere Letterkunde te Rotterdam.
Het Leesgezelschap: ‘Onderzoekt alle dingen en behoudt het goede’ te Rotterdam.
Het Leesgezelschap te Scherpenzeel.
Het Leesgezelschap ‘Tot Nut en Genoegen’ te Schiedam.
Het Leesgezelschap ‘Groenhuizen’ te Sneek.
Het Leesgezelschap ‘Concordia’ te Soest.
Het Leesgezelschap: ‘het Nuttige gepaard met het Aangename’ te Utrecht.
Het Leesgezelschap te Zuidlaren.
Het Leesgezelschap te Zwartsluis.
Het Leesgezelschap ‘Vermaak en Leering’ te Zwolle.
Het Leesgezelschap Ring van Zwijndrecht.
De Onderwijzers-Leesinrigting te Delft.
De Leeskamer der Maatschappij ‘tot Nut van 't Algemeen’ te Amsterdam.
‘De Leeskring’ (Leesgezelschap voor Onderwijzers) te 's Hage.
Het Leesmuseum te Amsterdam.
Het Leesmuseum te Haarlem.
De Leesvereeniging ‘Voor Nederlandsche Poëzie en Proza’ te Amsterdam.
De Katholieke Leesvereeniging te Rotterdam.
De Stads-libry te Gouda.
De School van Z.M. Koning Willem III te Apeldoorn.
De Nieuwe of Litteraire Societeit te 's Hage.
De Vereeniging ‘Kunst en Wetenschap’ te Rotterdam, De Bouwkundige Vereeniging te Deventer.
Het Weeshuis der Doopsgezinde Gemeente te Amsterdam.
Aalsmeer.
C. de Vlaming.
Aarlanderveen.
Mr. H. Timmers Verhoeven.
Alkmaar.
Herm. Coster & Zn.
A. Groenier.
Johs. Roem.
Almelo.
Mr. J. Kalff.
Joh. Wilmes.
Alphen.
G. van Overbeek.
Amersfoort.
J. Apeldoorn.
Jhr. J.F.L. Coenen van 's Gravesloot.
H. van Goudoever.
J. Harthoorn.
A. van der Leeuw.
Ph. Meijers.
W.L. Okhuyzen.
A.M. Slothouwer.
Amsterdam.
Van Aken.
J.D. Altink.
T.J. Anspach.
J.B. Aukes.
J. Baak.
Mr. W.C. Backer.
L. van Bakkenes & Co.
C. Barends.
F.F.C. Bartels.
C. Batelt.
S. Batelt.
C.W. Beelenkamp.
L.M. Beels van Heemstede.
J.H.L. Beling.
J.A. van Bemmel.
W. Bekker.
D.C. Berg.
Jhr. F.O.G. Berg.
Jhr. Mr. W.E.J. Berg van Dussen Muilkerk.
A.H. Siepman van den Berg.
Mr. E.A. Berkhout.
Mr. P.J. Teding van Berkhout.
P. Berkhuyzen.
Gebr. Binger.
Luit. Bisschop.
Blikman & Sartorius.
Willem Boggia.
J.H. Bok, Jr.
P.B. van Waning Bolt.
G. Theod. Bom.
W.C. Bonebakker.
J. Bonnike, Jr.
J. Bos.
A.N. Bosch.
D. van den Bosch.
A. van Bosse.
J.T. van Bosse.
V.J.H. Brackenhoeft.
J. van Someren Brand.
A.L. Brandt.
J.C. Brandt, Jr.
Johs. W. Braun.
J.H. Bredenberg.
Ten Brink & de Vries.
C.L. Brinkman.
F.H. Brinkman.
J.H. Brinkman.
Jan D. Brouwer.
Mejufvr. C.F. Brummelkamp.
B.J.A. Bruynesteyn.
A.H. Buchler, D.Dzn.
H. Bührman.
L. de Bull.
Mejufvr. Buys.
Mr. A. van Eyk Bijleveld.
Mr. W. Voorbeytel Cannenburg.
J.W. Carp.
D. Henriques de Castro.
D.B. Centen.
Ch. le Chevalier.
R. le Chevalier.
H. Claus.
J.E. Clausing.
Gebr. van Cleef.
D. de Clercq.
Jhr. P. Clifford.
M. Cortius.
H.H. Cretier.
Mr. C.A. Crommelin.
H. Daalgreen.
Mr. H.G. van Doesburgh.
Mr. H.G. Dull.
C.B.A. Dusseau.
Dr. C.P.C. Dusseau.
Mejufvr. H.E.J. Dijk.
G.J. Dijk.
D. van Dijk.
Mevr. van Eeghen Labouchère.
C.P. van Eeghen.
P. van Eeghen.
P. Ehrensperger.
Mr. J. van Eik, Jr.
B. Eisendrath.
T.D. Engel.
P. Engelenberg.
J.C. van Essen.
Mr. J.P. van Etten.
Everts.
Jhr. W.J. van Eys.
H.B.C. Falck.
P.H.J. Feije.
J.C. Fiedeldij.
S.A. de Flines.
Mr. C. Fock.
F. Franke.
D. Franken, Dzn.
G.L. Funke.
J.M. Furstner.
P.A. Gaffel.
J.H. Gebhard.
Th. Genet.
J.P. Gildemeester.
A.N. Godefroy.
C.M. van Gogh.
J. van Goor.
P. van der Goot, Pz.
A.C. de Graaf.
Mejufvr. A.E. Groh.
J.G. de Groot Jamin, Jr.
C.F. de Grijs.
C.F. Gülcher.
Dr. A.A.G. Guye.
A.J. Haages.
A.T. Hartkamp.
Mr. H.A. Hartogh.
Mejufvr. Hartsen.
L.F.J. Hassels.
G. van Heerde.
C. Heilbron, Dz.
A.G. Heineken, Hzn.
Gerard A. Heineken.
C. van Helden.
J.G.J. Herpel.
J.H. & G. van Heteren.
Mejufvr. H.A. van Heukelom.
J. Heydanus.
Mr. S.J. Hingst.
Mejufvr. Hodshon.
W. ten Broecke Hoekstra.
J.F.R. Holtzapffel.
Jhr. Hooft van Woudenberg van Geerestein.
A. Hoogenboom.
H. de Hoogh.
Mr. Th. van Hoorn.
H. Höveker.
Wed. L. van Hulst & Zoon.
P.J. Ihnken.
J.P.A. de Jong.
H. Jung.
P.N. van Kampen.
J. Karseboom.
G. Kehlenbrink.
W.H.J. van Kempen.
H.W. Kesper Azn.
H.J. van Kesteren.
Wed. J.C. van Kesteren & Zn.
W.H. Kirberger.
H.J.A. Kirchner.
Joh. Kleeblad.
W.E. Kleeblad.
H.C. Kleinpenning.
J.S. Kleinpenning.
H. Klouzing Jr.
Mr. W.P. Sautijn Kluit.
P. Knoll.
E. Kok.
D. Koning.
Mr. J.C. de Koning.
J.A. Korte.
Gebr. Koster.
T. Kouwenaar.
J. Kraan.
P.A. Kuhn.
M.H. Kijzer.
P.A. van der Laan.
J.F. Lambert.
Gerhardus Langenberg.
C.L. van Langenhuysen.
B. Langerhuizen.
J. Langeveld, Tzn.
J.G. Lankelma.
Jan Leendertz.
H.T. Leepel.
H.S. van Lennep.
P. van Limmik.
F.A. Linse.
C.L. Loder C.Lzn.
P.G. van Lom.
Loman & Verster.
Mr. W.M. Loofs.
Mevr. de Douairière van Loon.
Jhr. H.M.J. van Loon.
J.H. Lugt.
Mr. J.M. van Maanen.
P.M. van der Made.
Dr. H.G. Maes.
J.H. Marlof.
F.H. Maschhaupt.
C.W. Matthes.
J.G. Matthes.
J.F. Melvil.
J. ter Meulen.
W.G. Meulevelt.
J.A. Meyboom.
D.C. Meijer, Jr.
E. Meijer.
H.A. Meijer.
J.M.E. Meijer.
S.H. van Minden.
H.J. Mickenhagen.
H. Mohrman.
C. Molenpage.
W. Moll.
Mr. J.A. Molster.
J. Moltzer.
P. Mom.
B.J. Momma.
H.W. Mooy.
Mr. W. Mulder.
Fred. Muller.
Johannes Müller.
W. Muller.
J. Noordendorp.
Mr. L.J.G. van Ogtrop.
Jb. Olie Jbzn.
R.A. Oosterhout.
W. Otte.
A. van Otterloo.
H. van Overklift.
J.H. Overmeijer Hzn.
F.C.A. Pantekoek.
J.C. van Pappelendam.
H. Parson, Jr.
Paspoort van Grijpskerke.
P. Pet.
G. van Peursem.
C. van der Voordt Pieck.
Jhr. Mr. Jb. P. Ploos v. Amstel.
C.W. Pohlmann.
G. Portielje & Zn.
Mr. J.P. Portielje.
W.B. Posno.
C.G. van der Post.
P.L. Posthumus.
B. de Pré.
Mevr. de Wed. Proost.
S. Püncke.
Raadsveld.
D. Rahusen.
Mr. F.J.M.A. Reekers.
N.J. van Rees.
Mr. J.Q. van Regteren Altena.
A. Rendorp.
F. Rendorp.
W. Repelius.
J.H. Reuter.
H. de Ridder Fz.
C. van Rinsum, Jr.
C.W.A. van Rinsum.
Y. Rogge.
A.C. Rolff.
B.H. de Ronden.
P.H. Roos.
A. Rössing.
J.H. Rössing.
H. Rotterdam.
J. de Ruyter.
P. Salm.
K.H. Schadd.
Schalekamp, v.d. Grampel & Bakker.
Dr. P. Scheltema.
Scheltema & Holkema.
O.W.J. Schlencker.
C.L. Schleijer & Zn.
J.C. Schlömann.
Prof. G.E.V. Schneevoogt.
E.A. Scholten.
P. Schorn Jr.
J.A. Schooneveldt.
J.H. Schuymer Hz.
Mevr. Wed. Siebelhoff.
J.G. Sillem.
J.J.C. Biesman Simons.
Jhr. J.P. Six.
H. Slingenberg.
W.E.J. Smissaert.
D. Sondervan Jr.
H. Steenberg.
C.F. Stemler.
H.J. Steuven.
G. Stoové.
N.W. Straub.
J.E. Stroeve.
A.A. Stuart.
J. Stijger.
Mevr. S.A. Suasso de Bruin.
J.D. Sijbrandi.
J. Taanman.
G.J.W. Terbeek.
M.H. Testas.
Mr. C.J.A. den Tex.
J. Tichelaar, Jzn.
Bruno Tideman.
H. Tiedeman.
J.H. Tielkemeijer.
J. Tjasink.
G.D. Uhlenbroek.
F.N. de Vicq.
A. Vinke.
Mevr. de Wed. Dr. V. Huurkamp van der Vinne.
P.C. van Beeck Vollenhoven.
Mr. J. Messchert van Vollenhoven.
W.J. de Voogt.
F.T. van Voorst, Jzn.
H. van Voorthuizen.
G.J. Vos, Azn.
J.T. Vos.
J. G de Vos.
Jacob de Vos, Jacobszn.
W. de Vos, Jacobszn.
C.J. Voute.
H.J. Voute.
J.M. Vrickx.
R.W.P. de Vries.
Mr. J.C. de Vries.
D. Vrijdag, Dzn.
P.A. de Waal.
Mejonkvrouwen Walkart.
A.C. Wertheim.
P.N. Westendorp Jut.
G.F. Westerman.
M. Westerman & Zoon.
W. Marten Westerman.
F.J.B. Westerwoudt.
Weytingh & Brave.
H.W. Willems.
Wed. J. Willen.
A. Willet.
D.J. Willet.
J.C. Wins.
H. Wittich.
R. Daniel Wolterbeek.
G. Wouters, jr.
Mejufvr. Wurfbain.
J.J. Wijchers.
J. Wijtman.
C.L.W. van IJsendijk.
Zeelt en Vos.
Mevr. de Wed. Zimmerman.
Apeldoorn.
J. Boddens.
T.D.H. Pull.
Appingadam.
Mr. H. Frima.
J. Smedes Houwerzijl.
Arnhem.
W.H. Bierman.
H.B. Breijer.
Mejufvr. P.W.M. van Driest.
L.H. Eberson.
J. van Egmond, jr.
J. van der Feltz.
Jhr. G.H.Q. van Kinschot.
J.P. Koster.
W.H. Stenfert Kroese.
Dr. T.T. Kroon.
J.A. van Löben Sels.
E. Minkman.
Is. An. Nijhoff & Zn.
P. Slagregen.
Gerards Thesingh.
Mr. A. Ver Huell.
Dr. Verschoor.
de Waldkirch Zieprecht.
H.A. Tjeenk Willink.
Assen.
Mr. W.B.S. Boeles.
H.A.M. Brumsteede.
H.P. Agema van Gorcum.
J.O. van Houten.
Mr. J. Oosting.
G. Maynard Tetrode.
Jhr. H.J.L. van der Wijck.
Baambrugge.
T.T. Legrom.
Bathmen.
G.J. Rink.
P.H. Wimmers.
Beemster.
Jb. Bouman.
Beerta.
H. Bouman.
Beetsterzwaag.
Mr. B.P. Baron van Harinxma thoe Slooten.
Jhr. Augustinus Lijcklama à Nijeholt.
J. Posthuma.
Bergen op Zoom.
J. van Dort.
P. Harte.
J. Steenmeijer.
De Bilt.
G. Fraser.
Bloemendaal.
J.H. Stoel, Azn.
Borculo.
Ant. Bos.
Bovencarspel.
J. Buys, Gzn.
Breda.
Broese & Co.
Dr. van Hattum.
M. de Leeuw.
P.B. Nieuwenhuis.
L.F. Schmid.
G.G. de Voogt.
Breede.
J. Woldringh.
Breukelen.
G.J. Bos.
Brielle.
J.J. Hofstede.
J. Lux.
Brummen.
W.J. Gordon.
Mr. A.F.L. Metelerkamp.
Brussel.
Ferd. Claasen & Co.
H.V. van Gogh.
Buurmalsem.
H.W. de Vlugt.
Charlois.
P. van der Pols.
Colijnsplaat.
J.H. Bijbau.
Culemborg.
A.J. Blom.
Dr. L. Fangman.
G.J. de Sitter.
Curaçao.
Mr. C. Henriques.
Darmstadt.
Mevr. de Bar. v.d. Capellen van Bijnkershoek v. Hoogstraaten.
Delft.
W. Beets.
Jhr. Mr. A. van der Goes van Naters.
H.P. Hennefeld.
H. van Kan.
Delftshaven.
Dr. L.A. Bruin.
G.B. van Duyl.
H.F.W. von 't Groenewout.
J.H. Henkes.
H. van Hoven.
C. Kam.
Deventer.
G. Brouwer.
Dr. A.M. Ledeboer.
Jac. van der Meer.
J.B. Poestkoke.
A.J. van den Sigtenhorst.
Jhr. C.M. Storm van 's Gravesande.
D.J. Wilterdink.
Dieren.
J.H. van Geuns.
Dirksland.
D. Houtkamp.
Dockum.
R. Dijkstra.
J.J. Hansma.
W. Posthuma.
A. Schaafsma.
M.W. Scheltema, Ezn.
Doederus de Vries.
Mr. W.R. van der Weide.
Doesborgh.
B.F.J. Bloemers, Jr.
Mr. W.N.J. van Hengst.
A. van der Hoeve, Jr.
Mr. J.G. van der Schaaff.
J.V. Schattenkerk.
G.P. Versteegh.
Doetichem.
H.M.G. Koolhaas.
J.D. Pasteur.
W.J. Raadgeep.
S. de Waard.
C. Willink Ketjen.
Doorn.
Baron d'Ablaing van Giessenburg.
Dordrecht.
H. den Bandt.
J.H.M. den Bandt.
Blussé & van Braam.
F. Boekee.
P.K. Braat.
Mr. E. Baron Collot d'Escury.
Dr. J.C. van Deventer.
Dr. B. van der Elst.
W. van der Elst.
O.J. van Elst van Bleskensgraaf.
J. Giltay.
J.H. Giltay.
P.C. de Groot.
Mr. S. van Gijn.
C.G. de Kat.
W. van der Koogh.
A.H. Kuipers.
C. Kuipers.
M.C. Lebret.
G. Lehmann de Lehnsfeld.
N.F.v.d. Linden.
H. Linse.
D.J.P. van der Made.
C. Morks, Jzn.
M.A. Perk.
Jhr. P. Repelaar van Spijkenisse.
J.P. Revers.
G.J.H. de Roo.
J.W.M. Roodenburg.
Dr. N. Rovers.
A.J. Schouten.
J. Schuyten, Hzn.
A. Simons.
W.J.O. Sluiter P. Smits, Tzn.
J.A. Smits van Nieuwerkerk.
A. Vos van Hagesteyn.
H.L. de Vries.
Dr. J.H. Zilver Rupe.
Dornach.
Mevr. Dollfus.
Driebergen.
W.H. Linse.
Dronrijp.
Mr. A. Quaestius.
Druten.
J.F. Pool.
Edam.
Wed. P. de Boer, Pzn.
G.J. van Bommel.
P. Costérus, Wzn.
N.A. Dekker.
Eemnes-binnen.
N. Peters.
Eindhoven.
M.F. van Piere.
Enkhuizen.
A.C. Daniels van Wijkhuysen.
G.P. Nijhoff.
Dr. A. Romein.
Gent.
Degerickx.
Frans de Potter.
W. Rogghé.
Goes.
L. de Fouw.
Goor.
J. Damman.
Mr. W.C. Verwey Mejan.
Gorinchem.
H. Horneer.
G.F. de Gezelle Meerburg.
J. Knuppe.
W. Stokhuyzen.
Gouda.
Ds. J. Broedelet.
J. van Bentum & Zoon.
G.B. van Goor.
P.C. Maas, Jr.
's Gravenhage.
P.J. Alix.
J. Andriessen, Jr.
P.D.R. van Ardenne.
A.H. Bakhuyzen.
M.A.J. Bakhuyzen.
Gebrs. Belinfante.
Mr. P.L.F. Blussé.
G.J.C. Schlündt Bedien.
Mr. C.H.B. Boot.
Mr. E.J.H. Borret.
J. Bosscha.
Van Meeteren Brouwer.
Mr. C.J.E. Graaf van Bylandt.
Jhr. Mr. J. de Witte van Citters.
Gebrs. van Cleef.
M.M. Couvée.
Crombrugghe.
J.P. Delprat.
H.J. Dirksen.
Erven Doorman.
J.C. Estor, Jr.
W.J. van Eyk.
J.G. Frederiks.
J.A. Frentrop.
J.C. Gaade.
Mejufvr. M.A.J. Gampert.
Jhr. A.C. Gevers.
G. Gimberg.
C. Goekoop.
Jhr. Mr. A. van der Goes.
Baron van Grovestins, Markies de Casa Sirtema.
Baron Sirtema van Grovestins.
J.M. van 't Haaff.
Jhr. C.J.G. Baron van Hardenbroek van Berg-Ambacht.
Jhr. Mr. E.L. Baron van Hardenbroek van Lokhorst.
Mejufvr. Harder.
H. van den Heuvel.
Jhr. Mr. F. Graaf van Hogendorp.
A. van Hoogstraten & Zn.
Dr. J.K. Hummel.
K.L. Hüpscher.
W.J. Huygens, Jr.
Jhr. Mr. J.K.J. de Jonge.
F.P. Keuskamp.
W.H. Köhler.
P.J. Kraft.
D.W. Kraijenbrink.
Mejufvr. C.J. Landry.
Gebrs J.&H. van Langenhuysen.
J. Laurillard.
Mejufvr. S. van Lier.
Jul. Mahieu.
A.M. Malée, Jr.
J. Margadant.
J.Z. Mazel.
L. Mazel.
J. Meurs.
Jhr. J. Mock.
Mart. Nijhoff.
J. van Ossenbruggen, Dzn.
Den Oude.
Jhr. C.C.A. Baron van Pallandt Steengracht.
A.W. Philipse.
K.W. Pickhardt.
B.J. Dona Pieck.
Is. C. Playter.
G.J. Ponthier.
F.W. van der Putten.
J.J. Rochussen.
F. Rumscheidt.
J.D. van Sandwijk.
E. Scholder.
Schimmelpenninck van der Oije.
Jonkvr. van Slingelandt van Goidschalksoirt.
H.H. Snel.
W.C.A. Staring.
W.P. van Stockum.
Jhr. F.V.A. Ridder de Stuers.
H.C. Susan, C.Hzn.
Mr. J.P.R. Tak.
H.G. Tersteeg.
D.R. Thierry.
De Erven Thierry & Mensing.
Tideman.
Mr. J.P. Vaillant.
A.A. van de Velde.
Jhr. Mr. P.A. van den Velden.
Wed. L.J. Verhoeven & Co.
Mr. Verkerk Pistorius.
Verwey.
M.J. Visser.
H.P. Vogel.
Van Weelden en Mingelen.
E.J. Weenink.
M. van Weerden.
T. van Westhreene, Wzn.
H.C. Windt.
Mr. W. Wintgens
Mr. J.P.J.A. Graaf van Zuylen van Nyevelt.
F.J. de Zwaan.
Groningen.
C.P. del Campo, genaamd Camp.
Mejufvr. J.P. Cramer.
Mr. H.O. Feith.
L. van Giffen.
Prof. H.C. van Hall.
J.D. Hesselink.
Van Heyningen Bosch & Co.
J.B. Huber.
J.W.C. baron van Ittersum.
Jhr. Mr. J.D. Lewe Quintus.
Mr. A. Modderman.
Mr. H.E. Moltzer.
A. Munniks.
Dr. W. Muurling.
C. Star Nauta.
J. Neiszen.
P. Noordhoff.
H.R. Roelfsema.
Prof. M. Salverda.
R.J. Schierbeek.
Mr. W.L. Schiffer.
G. Acker Stratingh.
J.H. de Vries.
F. Wilkens.
G. Witteveen.
J.B. Wolters.
P. van Zweeden.
Haarlem.
Jhr. H.G. Barnaart.
Jhr. Mr. J.P. Teding van Berkhout.
J.W. Bodegrave.
Erven F. Bohn.
J.J. van Brederode.
J.P. Ciriaci.
P. van Cittert, Jr.
Jhr. F. von Daehne.
J.F. van Dobben.
Dr. C. Ekama.
Dr. A.L. Gastmann.
J.J. Graaf.
Jhf. Q. Hoeufft.
C. de Koning.
J.J. de Koning.
J.H. Krelage.
W.L. Lalau.
Dr. J. Sluyterman van Loo.
Erven Loosjes.
F.J. Macdonald.
E.E. von München.
E. Ritsema.
Mejufvr. H.J. Schubertz.
K. Sijbrandi.
C. van Asperen van der Velde.
J.W. Weijermann.
Mr. S.G. van Velsen Wiersma.
Hallum.
A.T. Brockens q.q.
Harderwijk.
Mr. A.L.S. van der Boon Mesch.
J.D.B. Brouwer.
H.C. Hallegraeff.
J.K. Koot.
M. van Vledder.
J. Wedding.
Harlingen.
J.F.V. Behrns.
Heerde.
J.J. van Toorenenbergen.
Heereveen.
Jhr. Mr. F.H. van Beyma thoe Kingma.
Mr. Ph. van Blom.
F. Hessel.
Dr. R.J. Keestra.
's Heerjansland.
W.N. Wolterink.
Heinkenszand.
Mr. A.E. van Dishoeck.
Helder.
Johs. Dijserink.
S. Giltjes.
J. Rinner.
's Hertogenbosch.
W.C. van Heusden.
Gebrs. Muller.
Mr. W.A. Verhellouw.
F.C.J. de Wijs.
Heusden.
L. Veerman.
Hillegersberg.
A.M. Maas Geesteranus.
Mr. A.L. van Mierop.
P.J. Velderman.
Hilversum.
A. Perk.
Holwerd.
Waling Dijkstra.
Hoogezand.
Mr. J. Piccardt.
Hoorn.
Jhr. Mr. D. van Akerlaken.
Jhr. P. Opperdoes Alewijn.
C. Boldingh, Hzn.
Mr. J. Pan.
Gebrs. Vermande.
Mr. W.C.J. de Vicq.
Houten.
H.C. Broekman.
Joure.
H. Stoffels.
Jutphaas.
Jhr. Mr. J.J. de Geer van Rhijnhuysen.
Kampen.
N. van Berkum Bijsterbos, Jr.
J.L. ten Cate.
J.B. Spaan.
S. van Velzen, Jr.
Klaaswaal.
Lt. Quartel, Cornsz.
P. Visser.
Kollum.
D. Wijma.
Koudum.
Mr. B.J. Buma.
Kralingen.
G. Blom.
P.F. van der Wallen.
Kruiningen.
K. de Back.
Leeuwarden.
Mr. J. Dirks.
W. Eekhoff.
Jhr. Mr. F.J.J. van Eysinga.
R. Hoekstra.
J. Keyzer.
H. Kuipers.
C. Noé, Lzn.
Dr. J.E. Simon.
Hugo Suringar.
R. Velstra.
Eelco Verwijs.
Mr. W.J. van Welderen Baron Rengers.
Leiden.
Mr. M. d'Aumerie.
E.W. Berg.
J. Bolhuis van Zeeburgh.
H.W.E. van der Borch tot Verwolde.
E.J. Brill.
D.J. Couvée.
Mr. I.J. Del Baere.
S.C.v. Doesburgh.
D. la Grappe Dominicus.
G.J. Dommer van Poldersveldt.
P. Engels.
Dr. F.C.J. van Goens.
Dr. G. van Gorkom.
Jac. Hazenberg, Czn.
Van den Heuvel & van Santen.
Gebrs. van den Hoek.
Th. de Haan Hugenholtz.
Dr. L.J.F. Janssen.
M. Jorritsma.
Dr. W.M.S. Junius.
F. der Kinderen, Tzn.
Mr. K.J.F.C. Kneppelhout.
J. de Koning.
C. Kooyker.
B.F. Krantz.
A.L.F. van Krieken.
J.W. van Leeuwen.
J.W.J. ter Meulen.
Mr. W.C.D. Olivier.
G.R. Palm.
R. Prins.
E. Pijzel.
D. van Riessen.
Dr. W.N. du Rieu.
H.C. Rogge.
Mr. A. Schmidt.
Mr. L.A.J.W. Baron Sloet van de Beele.
J.J. Smits.
A. van Traa.
Dr. M. de Vries.
Jhr. W.S.J. Waterschoot van den Gracht.
Dr. H. Bourse Wils.
Dr. L.A. te Winkel.
Leiderdorp.
E.B. Gunning.
Lemele.
D. Blikman Kikkert.
Lienden.
J.C. van Driest.
Lithoijen.
J. Dijkhoff.
Lochem.
Mr. C.J. Sickesz.
Maarssen.
Mejufvr. L. Abels.
H.M. Heek.
Jhr. Mr. J.J. Huydecoper van Maarsseveen.
J. van Veen.
Maartensdijk.
Mr. F.N.M. Eyk van Zuilichem.
Maastricht.
Mr. P.J.A.M. van der Does de Willebois.
Gebrs. Muller.
J.M. Vervat.
J.C. Wencker.
Mechelen.
J.H.C. Wagenaar.
Medemblik.
K.H. Idema.
P. Leendertz, Wzn.
Meppel.
H. ten Brink.
C.J. Stephanus.
Metslawier.
Mr. S. Witteveen.
Middelburg.
J.C. & W. Altorffer.
Van Benthem & Jutting.
A.J. 's Graeuwen.
A.C. Houpt.
Dr. H. Polman Kruseman.
Mr. M.F. Lantsheer.
Jhr. Mr. R.W. Baron van Lijnden.
J.A. Snijders, A.J. Czn.
N. Bal Snijders.
Mr. J.H. de Stoppelaar.
F.P.J. Sibmacher Zijnen.
Moerstraten.
A.W.M. Jongeneel.
Muiderberg.
A.J. de Koning.
Mijdrecht.
K. van Wieringen, Hzn.
Naaldwijk.
B.S. van Deinse.
Naarden.
I.J. Egbers.
Nederhemert.
M. Baron van Nagell.
Ned. Oost-Indië.
Ed. D. Levyssohn Norman.
P.L. de Gaey Fortman.
Nes.
M. Huizinga Nieuwediep.
H. Annokkee.
J.C. de Buisonjé.
L.A. Laurey.
Nieuwe Niedorp.
J. Groot.
Nieuwer-Amstel.
R.T. Hart.
J.W. Roeloffs Valk.
Noordbroek.
S.G. Noording.
Numansdorp.
M. Verboon.
Nijmegen.
Van Berckel.
A. Blomhert.
A. Collard.
Jhr. W. Engelen van Pijlsweert.
H. ten Hoet.
Ds. G.J. Molengraaff.
C.H. Robbers.
Dr. J.H.A. Scheers.
H.C.H. Thieme.
C.A. Vieweg & Zn.
Oldeboorn.
Mr. B.J. Buma.
Jhr. W.H. Lijcklama à Nyeholt.
Ooltgensplaat.
A. van Weel, Dzn.
Oosterbeek.
J. Kneppelhout.
Oosterhout.
H.J. Moonen.
Oosterwijk.
L.G. Rooijaards.
Oost-Kapelle.
Jhr. Mr. de Jong van Ellemeet.
Overveen.
H. Bijvoet.
Ouwerkerk (in Duiveland).
Hk. Schoo Jzn.
Purmerend.
J. Schuitemaker.
Renkum.
Mevr. van den Broecke.
Rhede.
J.W. Wurfbain.
Roermond.
A.S. Kok.
J.J. Romen.
H.J. Schäeffer Reidel.
Rotterdam.
Altmann & Roosenburg.
Hendrik van Andel.
J. van Baalen & Zonen.
P.M. Bazendijk.
G.W. van Belle.
A. van Binsbergen, Jr.
D. Vis Blokhuyzen.
Dr. S. den Boer.
D. Bolle.
Frits Bouwmeester.
F.H.L. Broedelet.
C. Bruyn.
G.P. Bunk, Czn.
J.B. Crol.
M.J. van Dam van Noordeloos.
G.H. Deege.
F.C. Delfos.
Ds. G.H.M. Delprat.
H. van Doesburgh.
Donker Curtius.
J.C.H. Dupré.
D. Dunlop.
J.C.J. Duys.
J.F.L. Ellinkhuysen.
J. Eyl.
Dr. K.M. Giltay.
G.M.H. Giroldi.
T.T. Gleichman.
J. van Gorcom, Jr.
J.W.L. van Gijzelen.
T.P. Hammer.
L.K. Harmsen.
G.C. Hemken.
Gebrs. Hendriksen.
H.T. Hendriksen.
C. van Hoboken.
H.J. van der Hoeven.
G.B. 't Hooft.
Hoog & Kruyt.
A. van der Hoop, Jzn.
J. van der Hoop, Azn.
W. van Houten, Pzn.
Albt. L. Jacobson.
C. Kempff.
P. Kloek.
H.G. Klufsener.
A. Kluit.
J.J. Kluit, Czn.
H.A. Kramers.
Jos. de Kuyper.
A.D. de Lange.
C. Leijerdorp.
L.V. Ledeboer, Bzn.
J.F.C. van der Linde.
K. Loos.
Dr. C.H. van der Looy.
D.J.P. Storm Lotz.
Jhr. P.H.A. Martini Buys.
M.J. Mensing.
P.J. Mersel.
N.T. Michaëlis.
J. Graham Millar.
Dr. G.J.G. Minderop.
R.N.L. Mirandolle.
F.W. van Nahuys.
E.H. de Neve.
J. Ooms.
G. Pelt, Jr.
K.G.P. Post.
Dr. de Prez.
J. Pronk.
Mr. E.E. van Raalte.
L.M.A. Rant.
Jac. G. Robbers.
J. Rodriques.
A.M.C. Roest.
Gerard van Rijen.
C. van der Schaft, Jr.
J.H. Scheffer.
H. Schot.
Mr. J.W. Sluiter.
Michael Sohn.
W.L. Stoeller.
E.H. Tassemeijer.
A.J. den Toorn.
C. Verbaten.
F.A. Vink.
C.E. Viruly.
Casp. Vlierboom.
Mr. M.L.A. Vorstman.
Dr. G. Vrolik.
J. van Wageninge.
W. Wenk.
M. Wessel, Wzn.
J.F. Wischerhoff.
H. Wijnmalen.
M. Wijt & Zonen.
C. van der Zwet.
Rijperkerk.
Mr. A. Looxma IJpey.
Rijswijk.
C.L. Jungius.
Samarang.
G.C.T. van Dorp.
Schiedam.
Van Dijk & Co.
H.A.M. Roelants.
H.W.M. Roelants.
Dr. C.J. Vaillant.
Sluis.
P.J. Evers.
Gez. Jansen.
Sneek.
W. Cool van Bokma.
Van Druten & Bleeker.
T.S. Feenstra.
F. Holtkamp & Zn.
Mr. D. Wouters.
Soerabaya.
Gebrs. Gimberg.
Soest.
P.H. Poggenbeek.
Steenwijk.
G. Hovens Gréve.
H. Spanjaard.
Ternaard.
J. Heeringa, Gzn.
Texel.
Mr. W. Bok.
Wed. C.J. Honigh.
Tholen.
J.J. Bijbau.
Tiel.
J. Hora Adama.
B.N. Geboren.
C.W. van den Heuvel.
D. Mijs.
Mr. W. van de Poll.
Wed. D.R. van Wermeskerken.
H.J. van Wessem.
Tirns.
W. Winkler.
Twello.
J.L. Marius.
H.N. Schutstal v. Woudenberg.
Utrecht.
D.A. Balfoort.
Freules de Beaufort.
J.O. van Beek.
A.J. van den Berkhoff.
J.L. Beijers.
A.F. Blanche & Co.
H.C. Blom.
Mejonkvr. M.C. Boellaard.
J.G. Broese.
J. Bijleveld.
Mr. F. van Dam van Isselt.
W.F. Dannenfelser.
P.F. Dekema.
C.W. Dumont.
J. van Doorn.
A. van Dorsten. Jr.
Mr. A.R. Falck.
A.A. Gaymans.
Mr. J. Gerlings.
J. Greven.
M.J. van Hasselt.
P. Haverkorn van Rijsewijk.
Mr. J.H.C. van Hengst.
C.J. Heyl.
G.A. van Hoften.
A.J.v. Huffel.
Jhr. Mr. E. Huydecoper van Nigtevegt.
Corstiaan de Jong.
Kemink & Zoon.
J.J.H. Kemmer.
Mr. A. de Koning Knijff.
D. Koert.
C. Koker.
J. de Kruyff.
C.B. Loose.
Jhr. R.D.B. van Lijnden.
Z. Mariella.
H. Melder.
W.J.F. Nieuwenhuyzen.
Mr. N.F. van Nooten.
J.H. Nijhuis.
C. van der Post, Jr.
Jhr. G.A. du Quesne.
G.L. Quien.
Jhr. Mr. A.G.A. Ridder van Rappard.
Jhr. Mr. F.A.L. Ridder van Rappard.
Mr. O. van Rees.
A.J. Rooijaards.
A.J. Servaas van Rooijen.
B. van Schelven.
J.J. Schot.
J.W. Schröder.
Mr. J.N. Stellingwerff Slagt.
J.W. van Sonsbeeck.
W.F. Spengler.
M.D. Grave v. Limburg Stirum.
J.G. van Terveen & Zoon.
Jhr. J. Lampsins van den Velden.
Mr. G.J. Verloren van Themaat.
G. Vogelpoot.
J.M. Vorst.
Mr. H. Wallei.
G.P. van Zutphen.
Veendam.
Herman Barends.
Roetering.
Velp.
E. l'Archer Houth.
G.H. van Hengel, Jr.
J.W.U. de Ridder.
H. de Vos.
De Roo van Westmaas.
Vlaardingen.
J.F.C. Brückwilder.
Vlissingen.
A.W. de Gelder.
P.G. de Vey Mestdagh.
J.H.V. Riemeus.
Voorburg.
P.C. van Driem.
P. Veeneka.
Voorst.
W.A. Baron Schimmelpenninck van der Oije.
Wageningen
Baron van der Duyn v. Maasdam.
W.W.L. van Goudoever.
H. Kleyn van de Poll.
E.A. Romswinckel.
Wed. W.J. Tibout.
Wassenaar.
G. van Leeuwen.
Wedde.
Mr. J.S.G. Koning.
Weesp.
F. Boogaard.
G.G. Brugman.
Wierden.
F. Wesselman.
Willemstad.
N.G. Koomans.
Winschoten.
J.R. van Eerde.
P. Huisingh.
D.C. Rademaker.
Winterswijk.
K.M.J. van Tiffelen.
Wissenkerke.
W.J. Vader.
Wolvega.
S.F. Klijnsma.
Workum.
Erven Brandenburgh.
K.S. Nauta.
Woudrichem.
A. van Helden.
Woudsend.
M.H. Tromp.
W.A. Tromp.
Wijk bij Duurstede.
Joh. G. Andriessen.
Mr. A.E. Croockewit.
IJsselmonde.
J.C. van Wagtendonk.
IJsselstein.
C. van Berkel.
Zaandam.
P.N. Sombeek, Czn.
Zaandijk.
T.H. de Beer.
J. Heynis, Tzn.
J. Honig, Jz., Jr.
Zalt-Bommel.
Mr. H.F. de Bas.
W.J. Bonte.
Dr. E. Epkema.
H.J. van de Garde.
Zandvoort.
Dr. C. Smit.
't Zandt.
H.F. Deel.
Zeist.
Jhr. Mr. M.C.H. Ridder Pauw van Wieldrecht.
Mevr. Philipse de Ranitz.
Zierikzee.
A.M.E. van Dishoeck.
Mr. J.P.N. Ermerins.
Jhr. Mr. Baron J.C.E. van Lijnden S. Ochtman, Jzn.
Zoelen.
J.A. Volcker.
Zuidbroek.
R.H. Koops.
Zuidwolde.
Dr. W. Offerhaus.
Zutphen.
B.H. Colenbrander.
J.H. Coster.
T. van Iterson.
C. Roeters van Lennep.
Mr. J.G. van Löben Sels.
J. Schoonman.
J.H.A. Wansleven & Zn.
J.A. Willemsen.
Zweelo.
H. Vriend.
Zwolle.
B.D. Dwars.
W.A. Elberts.
Joh. Le Heux.
Van Hoogstraten & Gorter.
W.E.J. Tjeenk Willink.
Erven J.J. Tijl.
Mr. G. Wicherlink.
Eerste afdeeling.
De uithangteekens in het algemeen
beschouwd.
3
Eerste hoofdstuk, Dat tot inleiding dient.
Elke uiting van het volksleven is een bijdrage tot de volkshistorie, en iedere vorm, waarin 't zich openbaart, is belangrijk. Daarom vestigen wij de aandacht op de u i t h a n g t e e k e n s . Zij toch zijn gewis eene der krachtigste, levendigste en sprekendste uitingen van het volksleven: - rijk in verscheidenheid, weelderig van vormen, en in ontwikkeling steeds gelijken tred houdende met bloei, welvaart en beschaving.
Een stad vertoont en vertelt, ook in haar uithangteekens, geschilderde borden en gehouwen steenen, figuren aan luifels en ijzeren stangen, opschriften en rijmen, haar geschiedenis. Gij leest daarop, wat er al is omgegaan, waardoor zij bloeit of gebloeid heeft, wat er gewerkt en gekweekt, zelfs wat er gedacht wordt. Op die uithangteekens kunt gij, al wandelend langs de straten, het maatschappelijk en huiselijk leven der bewoners bespieden, hun bedrijf en hun welvaart, hun kleedij en hun huisraad, ja, zoo gij de gave der opmerking bezit, leest ge er hun gedachten en gevoelens, hun wenschen en begeerten, en kunt er hun ernst en hun ijdelheid, hun hopen en hun vreezen, hun deugd en hun gebreken, hun wijsheid en hun dwaasheid, hun gemoedelijke vroomheid en hun ondeugende spotternijen gadeslaan.
Een stad zonder uithangteekens en opschriften heeft iets ongezelligs en houterigs, iets doods en akeligs: zulk een stad is als een doofstomme, als een overeindstaand lijk. Pompeji en Herculanum zelfs schenen weêr eenig teeken van leven te vertoonen, toen men er ook uithangteekens terugvond. De uithangteekens zijn de zichtbare getuigen van het leven en werken, van het denken en streven eener bevolking.
Daartoe vestigen wij de aandacht op de uithangteekens, en gewis zal de keuze van dit onderwerp geen verdere rechtvaardiging behoeven. Maar wel achten wij ons verplicht, onzen lezers mede te deelen, hoe wij op het denkbeeld gekomen zijn, dit boek te schrijven.
In 1866 verscheen te Londen een werk, dat tot titel voert:The history of Signboards, from the Earliest Times to the Present Day, by JACOBLAKWOODand JOHNCAMDENHOTTEN, met een honderdtal houtsneedjes. Dit boek trok onze aandacht en deed bij ons den lust ontstaan, een dergelijk werk in onze taal samen te stellen. Geen vertaling echter, geene navolging zelfs. Al ware 't ook, dat dit denkbeeld een oogenblik bij ons had kunnen oprijzen, wij zouden er spoedig van zijn teruggekomen. Want vooreerst bleek ons reeds terstond bij de lezing, dat daarin veel voorkomt, dat bij den Nederlandschen lezer weinig belangstelling wekken zou, en ten andere kunnen wij ons met de wijze van bewerking, door de Engelsche schrijvers gevolgd, niet geheel vereenigen. Met dit te zeggen, willen wij echter geen ongunstig oordeel over het boek onzer voorgangers uitspreken. Verre van daar, wij brengen hulde aan hun arbeid, die van grondige studie, verbazende kennis en belezenheid en onvermoeide navorschingen getuigt, en wij erkennen gaarne, zeer veel aan de lezing van hun werk verschuldigd te zijn. Heeft al hun wijze van bewerking, naar ons oordeel, haar leemten en gebreken, wij erkennen tevens, hoe het in den aard der zaak ligt, dat zij, die een nieuw veld van studie ontginnen, even als hij, die een nieuwe uitvinding doet, terstond geen onverbeterlijk werk kunnen leveren. Vooral, waar een ontelbare en ongeördende menigte van bouwstoffen beschikbaar ligt, zal de keuze, de verdeeling, de rangschikking, in den aanvang niet zoo gemakkelijk vallen, en zij, die later een gelijken arbeid aanvaarden, zullen daarin licht iets te verbeteren vinden. Dat Guttenberg beter drukwerk leverde dan Coster, en dat de typografie later een nog hooger vlucht nam, ontneemt niets aan den roem, die den Haarlemmer als uitvinder toekomt. En schoon 't ons al gelukken mocht, in dit werk een betere wijze van behandelen te volgen dan de Engelsche schrijvers deden, zoo blijft hun de eer, de eersten geweest te zijn: het valt zwaarder, een woesten akker te ontginnen, dan door lateren arbeid dien nog beter te maken, en te minder zouden wij er ons op mogen verhoovaardigen, daarin eenige woekerplanten gewied, eenige heggen verschikt, en nieuw plantsoen te hebben aangebracht, naarmate wij ons meer hebben toegeëigend van de vruchten, die hij droeg.
Uit deze laatste woorden kan ieder opmaken, dat het ons voornemen is, zooveel ons in het Engelsche werk belangrijk en bruikbaar voortkomt, daaruit over te nemen.
Inzonderheid zal dit het geval zijn met hetgeen het buitenland betreft, en daarom zal men ookthe history of Signboards meermalen aan den voet onzer bladzijden vinden aangehaald. Maar daaruit volgt tevens, dat hetgeen wij aan de Engelsche schrijvers ontleenen
5
niet dan een betrekkelijk kleine bijdrage tot ons werk zal leveren, daar wij, voor Nederlanders schrijvende, ook hoofdzakelijk over Nederlandsche uithangteekens handelen willen, waarvoor wij onze bouwstoffen wel niet dan bij uitzondering uit het buitenland te wachten hebben.
Alzoo, terwijl wij erkennen, het denkbeeld tot het schrijven van dit boek
verschuldigd te zijn aan de lektuur van het Engelsche, en tevens, 't een en 't ander, dat ons dient, daaruit zullen overnemen, bewandelen wij niettemin onzen eigenen weg en volgen onze eigene wijze van behandelen. Dit moge hem, die 't Engelsche werk kent, al dadelijk in 't oog vallen; daar wij het onze in t w e e A f d e e l i n g e n splitsen, waarvan de Eerste de uithangteekens i n h e t a l g e m e e n , de Tweede die i n ' t b i j z o n d e r te beschouwen geeft.
Uithangteekens: het is noodig, dat wij zeggen, waarom wij d a t woord verkozen hebben, en wat daaronder te verstaan zij.
Reeds van ouds bezigde men ten onzent het woorduithangen in een zeer ruimen zin. Wel is waar gaf een uitdrukking als: ‘daar hangt de pelikaan uit,’ oorspronkelijk alleen te kennen, dat aan het huis, waarvan sprake was, zich een staaf of stok bevond, waaraan een bord hing, met een pelikaan daarop geschilderd, en deze:
‘daar hangt de roode laars uit,’ dat er aan een stang of haak een van hout gesneden en rood geschilderde laars was opgehangen. Maar toen de huizen luifels kregen, werd de figuur veeltijds daarop geschilderd of, in hout gesneden, daar bovenop gezet, en, toen nog later de steenen gevels algemeen in zwang kwamen, werden de figurenen relief uit een steen gehouwen in den gevel gemetseld. Ook deze werden gezegd u i t t e h a n g e n . Wil men een bewijs?
In denBelachelijken Jonker van Bernagie, het zevende tooneel, vraagt de kruier:
‘Wathangt hier uit? Is 't niet de Baviaan?’
En Katrijn antwoordt daarop bevestigend. Maar in 't volgende tooneel zegt Joris:
‘Is dat dan niet een Baviaan, die menbooven op je luyfel ziet?’
En Katrijn weêr:
‘Ja, 't is een Baviaan, maar ik ken hier geen Neeltje Joosten.’
Zoo had toen, en heeft nog, het woorduithangen in dezen zin een zeer ruime beteekenis. ‘Daar hangt de pelikaan uit’ gaf en geeft nog heden te kennen, dat aan of op het bedoelde huis, op wat wijze dan ook, een pelikaan is voorgesteld - onverschillig of die op een uithangbord of op een luifel of op een deur geschilderd is, of wel in hout gesneden aan een stang hangt of op den luifel staat, of in een gevelsteen gebeiteld is of zelfs op den top van het huis prijkt; - ja al is 't ook, dat de naam alleen in letters op een bord of steen te lezen staat - daar hangt de pelikaan uit.
Het woorduithangbord, ofschoon het ook met uithangen is samengesteld
