concert
info Extase x Gurrelieder
zondag 14 februari 2021 online 14.00 en 19.30 uur Extase (35 min.)
Documentaire door Carine Bijlsma
Q & A (circa 10 min.)
Interview met Carine Bijlsma en Henk van der Meulen
Gurrelieder (1 uur en 52 min.)
Opname van Arnold Schönbergs Gurrelieder, in 2011 uitgevoerd in de Doelen met 356 musici o.l.v. Reinbert de Leeuw
praktische info
Eerst wordt de documentaire Extase vertoond, daarna volgt een Q & A met filmmaker Carine Bijlsma en directeur van het Koninklijk Conservatorium Den Haag Henk van der Meulen en tot slot de registratie van het concert uit 2011.
Het totale programma duurt ongeveer 2,5 uur en start op twee tijdstippen: om 14.00 en 19.30 uur.
Aanmelden kan online via www.dedoelen.nl. Na aanmelding wordt per e-mail de link naar de online uitzending verstuurd.
zondag 14 februari 2021 | online 14.00 en 19.30 uur
Extase x Gurrelieder
Arnold Schönberg (1874 – 1951)
Gurrelieder voor solisten, koor en orkest (1900-1901/1911)
op een tekst van Jens Peter Jacobsen, vertaald in het Duits door Robert Franz Arnold I. Teil
Orchestervorspiel
waldemar Nun dämpft die Dämm’rung jeden Ton tove O, wenn des Mondes Strahlen leise gleiten waldemar Roß! Mein Roß! Was schleichst du so träg!
tove Sterne jubeln, das Meer, es leuchtet waldemar So tanzen die Engel vor Gottes Thron nicht tove Nun sag’ ich dir zum ersten Mal
waldemar Es ist Mitternachtszeit
tove Du sendest mir einen Liebesblick waldemar Du wunderliche Tove!
Orchesterzwischenspiel
stimme der waldtaube Tauben von Gurre! Sorge quält mich II . Teil
waldemar Herrgott, weißt du, was du tatest III . Teil · Die wilde Jagd
waldemar Erwacht, König Waldemars Mannen wert!
bauer Deckel des Sarges klappert und klappt waldemars mannen Gegrüßt, o König, an Gurre-Seestrand!
waldemar Mit Toves Stimme flüstert der Wald klaus-narr Ein seltsamer Vogel ist so’n Aal waldemar Du strenger Richter droben waldemars mannen Der Hahn erhebt den Kopf zur Kraht Des Sommerwindes wilde Jagd (Melodram)
Orchestervorspiel
sprecher (melodram) Herr Gänsefuß, Frau Gänsekraut gemischter chor Seht die Sonne
programma
uitvoerenden
Reinbert de Leeuw dirigent Daniel Kirch | Waldemar tenor Melanie Diener | Tove sopraan
Catherine Wyn-Rogers | Waldtaube mezzosopraan Eberhard Francesco Lorenz | Klaus-Narr tenor Andrew Schroeder | Bauer bariton
Alexander Oliver | Sprecher bariton Codarts Symphony Orchestra
Symfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium, Koor van het Koninklijk Conservatorium en Codarts
Brabant Koor
Toonkunstkoor Amsterdam Wiecher Mandemaker koordirigent
Reinbert de Leeuw
programma: bezetting orkest en koor
bezetting orkest en koor orkest
viool I Vera Beths Max Haft Marie Claire Boel Sofia Pastor de Frutos Rosanne Philippens Raphaella Engelsberg Nadia Frissen Eduard Ataev Benjamin Hamburger Ja Rang Choi Daphne Oltheten Victoria Khmarenko Jellantsje de Vries Isa Goldschmeding Maria Chiarizia Elena Emelianova Myrto Moraitou Elise van der Wel Yeni Ha
Iason Tzanakos viool II Merel Junge Olena Lavrenko Jelmer Strijkstra Pisoot Saay Op Oua Anna Badalian Stefanos Sekeroglou Geerte de Koe Marleen A-tjak Ioan Haffner Esther Wustenhoff Stefan Nieuwesteeg Melanie Broers Ana Matias Peres Estela Benita Bernes Pablo Kleinsmann Matthea de Muijnck Pilar de Sena Thomas Aija Reke
Pablo Roderiguez Gonzalez Milka Malotaux
altviool
Mikhail Zemtsov Tal Eisenberg
Roderic Roeck Sureda Yanna Pelser
Lidwine Dam
Estela Briceno Mezquita Sevilya Lyumanova Victor Lopez Pena Mirjam Klein Barbara Bekhof Joshua Lohner Christoph van IJzerlooij Bas Goossens Hans Erblich Patricia Alcocer Victor Brasoveanu cello
Yulia Kharitanova Gregoire Carpentier Felipe Suarez Garcia Sandra Panagiotidou Eduard Ninot Roig
Alejandro Sanchez Gilabert Alberto Munoz Vicente Benjamin Marionneau Margarita Sancho Merino Alexis Bovee
Thom Berends Margriet Oomen Jeremi Ninove Wilma Pistorius Wen Yu Tseng Floor Bakker contrabas Len Bielars Pauline Vos Aydin Balpinar Hinse Mutter Alessio Bruno
Carmen Torrano Mellado Daniele Cappucci Jasmijn Hondebrink Alexander Vocking Anna Maria Huhn Teun Godschalk Patrick Ho
fluit
Kate Lawson Carmen Arrufat Arias Rozemarijn van Egeren Elsa Marquet Lienhart Vivian Arbeiter Aida Borras Rossello Anastasia Avdalova Paulius Gefenas hoboArthur Klaassens Vincent van Wijk Jasper Wentink
Alexander van Eerdewijk Helmke Jansen
klarinet Jasper Grijpink Mari Carmen Pliego Virginia Quiles Alejandro Loveira Enric Sans Ro Lisette Harms Daniel Boeke fagot Mirte Moes Hanneke Nijs Geovanny de Bock Clara Alija Senra Jantine Veenstra hoorn
Sung Whan Yoon Rolf Verbeek Eun Mi Lee Edward Peeters Jasper Arts Christian Schmitt Caroline Bovee Martijn Appelo Harry Stens Sebastian Ritzel Sander van Gelder
trompet Bas Duister Anne Oelers Stephen de Koning Ferdi Selbach Rutger Woudenberg Willemien van de Stelt bastrompet
Marijn Migchielsen trombone
Charlotte van Passen André Melo
Jurgen van Oostenbrugge Dani Quiles Cascant Raphael Campos da Paixão Konstantin Koev
Kenneth Zandbergen tubaJosé Luis Montero Navarro
harpJoukeline Sizoo Carlijn Claas Emily Bastens Minou den Hals celesta
Celia Garcia Garcia pauken
Alex Alventosa percussie Thibault Engel Camille Bailas Wen Hsin Chen Jennifer Heins Oscar Alblas Ronald Boumans Romeo Cimarosti Alessandro di Giulio Julien Moussiegt Kosja Napolov
koor sopraan Karin Alliet Bernadette Beeren Loes Bottemanne Willemien Booster Chantal van Bruggen Ruth Carasso Candace Cheung Eline Delis Elise van Es Lilian Farahani Alexandra Fleischman Brigitte van Hagen Henriette Hamer Katrien van Hassel Florien Hilgenkamp Marja Hogeweg Yvonne Holthaus Lilli Jordan Loes Kleuver Marjolein Kolkert Aja Leemans Sara Leemans Tessa Maalcke Anna Majchrzak Yamilé van der Mee Yvonne van Oers Sian Lien Oh Madelaine Petram Sara Pleyte Nelleke Reijs Judith Rensen Hannie Reus Marleen Rijkmans Bibi Schmidt
Elsenoor Schoonhoven Roosje Schulte Nordholt Willemiek Seligman Janneke Simons Mirjam Somers Yvonne Sonneveld Lucie Spreij
Monique van den Toorn Nikki Treurniet
Gerdine Tuinstra Ellen Valkenburg Mirte Verkuylen
Marije Wieringa Marga van der Wijst Ineke Zeeman mezzosopraan/alt Marjolein Aartsen Caroline Bakker Cathrien Biekens Hester Bolt Inge Borst Pauline Brants Pieter van Breughel Heleen Broekhuizen Ria Coenen Bibi van den Dijck Ellen Duijnhouwer Els van Eersel Wimmie van Eijk Veronika Eijkens Trudi Glas Elma Groenenberg Els de Heus Jette Hofman Wendeline Houten Luc Ket
Luise Kimm Anne Koerselman Astrid Kouwenberg Marloes Kouwenberg Johanna Kruse Lily van Leeuwen Mareen Lieftink Marta Marmol Marijke van der Meer Marijke Muuse Liza van der Peijl Nicolette van der Post Antoinette van Nierop Joke Romijnders Ester Rood
Wytzia de Savornin Lohman Esmee Schoones
Els Spreij Marlys Teeuwen Gerda Telgenhof Mieke Trimbos Ellen Wellenstein Betty Wieringa
programma: bezetting orkest en koor
tenor Peter Bakers
Ramón Balderas Sanchez Marcel Biemans
Hayo Boerema Koert Braches Walther Deubel Niek van den Dool Albert Edelman Adrian Fernandes Boguslaw Fiksinski Matthijs Frankena Pieter de Goede Ruben de Grauw Leon Hekkens Jan Jaap Hangelbroek Koos van den Heuvel Sjef van den Hoven Erik Janse
Jan Jansen Harry Janssens Frans Koevoets Geert Koskamp Marius Kwaks Leon van Liere Joost van der Linden Hans Luijendijk Ruud Maas Fred Mathijsen André Meulman Ioan Micu Roy Mononoetoe Herman Mussche Flip Noorman Jonathan Ploeg Maarten Redeker Marcel de Ridder Dirk Jan Schilt Fred Schrijber Jaap Smit Maarten Stevens Jan Stobbe Frank Stokkermans Georgi Sztojanov Huub Timmermans Gustavo Trujillo René Veen Sander van der Ven
Ronald Verbunt Ard Verkerke Daan Verlaan Hans van Verseveld Henk van Vlerken Dorus Vis Scott Wellstead Dickens van der Werff Jaap Wesdorp Hans van der Woerd Peter van Wolveren Deniz Yilmaz Piet van Zijst bariton/bas Robert Abbel Robert-Jan Agricola David Barick Wim van Beers Jaap van Belzen Jorne van Bergeijk Ewald den Blaauwen Johan Blomkwist Bert Bos Kees Bruin Nicolas Clemens Ruud Coenen Lieven Cooiman Johan Corver Erks Jan Dekker Jack Diesbergen Jan Douwes Johan Feyen Freek Fürstner Erik Granaat Klaas Jan de Groot Dirk van der Heide Huub Horsten Igor Iofe Marcel Jansen Douwe Jensma Manoj Kamps Douwe Klinkenberg Machiel de Kruijf Ton Kuijk Theo Laceulle Willem Leopold Pim Luiten
Stef Lokin
Koen van der Meer Kees van Mil Peter van Moorsel Nils Mörner Tom van Oijen Leon Palmen Johan Pols Maarten Reuvers Peter Scheele Jan Schoones Jack Schute Frank Schuurmans Karel Sieben Vincent Spoeltman Ton van Steenhoven Tom Suters
Dirk Jan van der Valk Francesc (Paco) Valldecabres Sanmartin Jochem Verhoog Johan Vermeer Marco Vermeulen Robert Verstegen Robert van der Vinne David Visser Fred Visser Aard Vogels
Frank van der Vooren Bauke van Weemen
Extase x Gurrelieder
Op 23 maart 2011 was de Doelen het toneel van een megaproject: 356 musici betraden het podium voor de uitvoering van Arnold Schönbergs Gurrelieder. De voorbereiding en het uiteindelijke concert van deze unieke uitvoering onder leiding van Reinbert de Leeuw werd door Carine Bijlsma gevolgd, resulterend in de documentaire Extase. Nu, een jaar na het overlijden van Reinbert de Leeuw, wordt deze documentaire samen met het integrale concert online uitgezonden.
voorbereiding is inspirerend en tegelijkertijd zeer uitputtend. De Leeuw wordt in het proces steeds magerder. Al zijn energie gaat naar het orkest, het koor, de ultieme uitvoering. Hij stopt alleen zo nu en dan voor een korte rookpauze.
Hoe meer De Leeuw zich verliest in de muziek, hoe dichter we komen bij zijn totale devotie aan de muzikale wereld. Eindigend in extase.
Toelichting Gurrelieder
Bewerking van de toelichting door Hella Melkert uit 2011
Arnold Schönberg werd in Nederland al vóór de Eerste Wereldoorlog, opmerkelijk vroeg, gewaardeerd. In mei 1920 was hij bij het Mah- lerfeest in Amsterdam aanwezig en op uitno- diging van Willem Mengelberg verbleef hij de hele winter van 1920/1921 in Nederland. Tijdens dit seizoen werden veel van zijn composities uitgevoerd, met als hoogtepunt de Nederlandse première van de Gurrelieder op 19 en 20 maart 1921, gedirigeerd door Schönberg zelf.
Ontstaan
Toen Schönberg in 1900 op 26-jarige leeftijd aan de Gurrelieder begon, had hij een aantal pianoliederen en het strijksextet Verklärte Nacht op zijn naam staan, maar nog geen beduidend orkestwerk; als componist was hij grotendeels autodidact. Onderzoek naar Schönbergs schet- sen heeft aangetoond dat hij van begin af aan de complete gedichtencyclus van Jens Peter Ode aan Reinbert de Leeuw
Op 14 februari 2021 is het precies een jaar gele- den dat Reinbert de Leeuw is overleden. Als groot voorvechter van de muziek van Schön- berg was het uitvoeren van de Gurrelieder voor De Leeuw een droom die werkelijkheid werd.
Deze online uitzending wordt opgedragen aan de grootse componist en dirigent.
Documentaire Extase
‘This film captures the transcendent power of music through the journey of an impassioned conductor and instills in the viewer a belief in the necessity of art in all of our lives.’ - jury Doxa Short Documentary Award 2012 over Extase.
Hoe is het om voor een 356-koppig orkest en koor te staan? In het intieme portret Extase volgt filmmaker Carine Bijlsma dirigent Reinbert de Leeuw (1938-2020) tijdens de realisatie van een van zijn grootste dromen: de uitvoering van Arnold Schönbergs Gurrelieder. In tien dagen stoomt De Leeuw een orkest en koor, samen- gesteld uit o.a. studenten van het Koninklijk Conservatorium Den Haag en Codarts, klaar voor de volledig uitverkochte uitvoering op 23 maart 2011 in de Grote Zaal van de Doelen.
‘Dit werk is zo groot, dat ik soms denk dat het eigenlijk te groot is voor één persoon.’ zegt De Leeuw. Hij ‘leeft’ voor de uitvoering van dit werk. Het lijkt wel een liefdesaffaire. De
toelichting
Jacobsen (1847-1885) in gedachten had bij het componeren van zijn Gurrelieder. In ruim een jaar tijd schreef hij een oratorium van giganti- sche afmetingen, maar de instrumentatie zou hem met onderbrekingen nog tien jaar kosten.
Na een succesvolle uitvoering van deel I (met pianobegeleiding) in 1910, besloot Schönberg de Gurrelieder snel te voltooien. Zijn meest recente composities, waarin hij de tonale traditie steeds meer op losse schroeven zette, hadden tot grote schandalen geleid. Schönberg verwachtte dat de traditionelere Gurrelieder het publiek beter zouden bevallen, maar bovenal wilde hij aantonen dat hij in staat was om bin- nen het geaccepteerde laatromantische idioom een groot werk te componeren, en dat zijn stap naar de ‘atonaliteit’, rond 1908, dus niet uit onvermogen was voortgekomen.
De première van de Gurrelieder op 23 februari
1913 in Wenen werd inderdaad een enorm succes – een van de weinige die Schönberg mocht beleven. Al een maand later ging het publiek op de vuist tijdens een concert met zijn Kammersymphonie en Alban Bergs Altenberg
lieder.
Genre en grote vorm
Uitzonderlijk is niet alleen de grote bezetting, maar ook het heterogene karakter van de Gurre lieder. Deel I vormt een liedcyclus lijkend op een ballade, maar het vertoont ook trekken van een symfonisch gedicht. Deel III groeit uit tot een dramatische cantate met thea- trale elementen, waarna een Melodram voor spreekstem en orkest volgt, dat eindigt in een groot slotkoor. Tussen de tragische liefde van Waldemar en Tove en de Wilde Jagd staat de aanklacht van Waldemar tegen God (deel II), als overbrugging tussen de delen.
toelichting
Orkestrepetitie onder leiding van Reinbert de Leeuw voor de uitvoering van Gurrelieder
De Gurrelieder worden door een enorme boog overkoepeld: ze beginnen bij zonsondergang en eindigen met het aanbreken van een nieuwe dag. Deze symboliek vertaalt Schönberg naar de muziek door de dalende motieven van het Orchestervorspiel in het slotkoor te laten terugkeren in opstijgende vorm. Een blik op de schetsen brengt evenwel verrassend aan het licht dat Schönberg het Orchestervorspiel pas tegen het eind componeerde, en dat hij de dalende motieven daarin verkreeg door de stijgende uit het slotkoor om te keren.
Bezetting en orkestratie
De Gurrelieder vormen, met hun orkestbe- zetting van ongeveer 150 musici, het ultieme hoogtepunt in de ontwikkeling van het laatro- mantische orkest. Schönberg overweldigt de luisteraar fysiek met de rijkdom, het volume en de ruimtelijke werking van de totaalklank.
Toch zou het werk ook een keerpunt blijken te zijn. Zo blijft het achteraf onvoorstelbaar dat Schönberg in 1911 de laatste hand legde aan de Gurrelieder, terwijl hij slechts één jaar later met Pierrot lunaire zijn nieuwe klankbeeld van de twintigste eeuw presenteerde. Tussen 1901 en 1911 was Schönberg zichzelf in zijn artis- tieke ontwikkeling als het ware voorbij gehold.
In uiterst korte stukken voor kleine bezettingen had hij het tonale systeem achter zich gelaten.
Stemmen
De koorpartijen in de Gurrelieder blijven binnen het traditionele kader, maar overweldigen door de polyfone rijkdom binnen de vocale klank- massa’s. Zo treden de drie mannenkoren als Waldemars Mannen niet en bloc op, maar in verschillende opgesplitste, elkaar imiterende stemmen, hetgeen de indruk van een ongrijp- bare, van alle kanten aanstormende Wilde Jagd versterkt. De verschillende solostemmen laten daarentegen een ontwikkeling zien, van grote melodische bogen en grote intervallen in deel I naar een ritmisch spreken in het Melo- dram. Deze spreekstem verraadt al iets van het groteske, expressionistische cabaret van Pierrot lunaire. Ze is gedeeltelijk geworteld in
de manier van reciteren van toenmalige acteurs als Alexander Moissi, maar bijvoorbeeld ook van de door Schönberg bewonderde publicist, taalcriticus en recitant Karl Kraus.
Tussen Romantiek en Modernisme Uitgaand van Wagners ‘Leitmotiv’-techniek werkt Schönberg in de Gurrelieder met telkens terugkerende, herkenbare motieven. Maar meer dan Wagner laat Schönberg deze motieven in een onophoudelijke stroom evolueren, waaruit de invloed van Brahms naar voren komt. In de Gurrelieder vat Schönberg de hele muzikale Romantiek dus nog één keer samen, maar tegelijkertijd staat hij op de drempel naar het Modernisme. Jacobsens gedichtencyclus eindigde al niet met de romantische ‘Liebestod’
van Waldemar en Tove. Er volgt een macaber (Wilde Jagd), maar ook ironisch naspel (Klaus- Narr). Deze moderne relativering van de roman- tische illusie volgt Schönberg muzikaal op de voet. Wagneriaanse vervoering maakt plaats voor de droge toon van de Bauer en de spot van Klaus-Narr. De spreekstem in het Melo- dram, waarvan Schönberg hier voor het eerst gebruik maakt, wijst ten slotte ver vooruit.
In zijn Gurresange uit 1869 combineerde de Deense dichter Jens Peter Jacobsen twee oude sagen rond kasteel Gurre bij Helsingør. De geheime liefde van koning Waldemar voor het meisje Tove wordt wreed doorkruist door de jaloerse koningin Helwig, die Tove laat doden. Hierna laat Jacobsen Waldemar met de Wilde Jager uit een Germaanse sage versmelten, die na zijn dood geen rust kan vinden en met zijn mannen ’s nachts door de bossen rond Gurre spookt.
III . Teil
Waldemars angstige voorgevoelens zijn uit- gekomen. De dode koning roept zijn man- nen bijeen voor de Wilde Jagd. Terwijl een verschrikte boer nog toevlucht zoekt in zijn volksgeloof, komen de geesten al aangestormd over zijn erf. Overal in de natuur ontdekt Wal- demar Toves gestalte. Zelfs de hofnar Klaus- Narr moet mee met de Wilde Jagd; ook in zijn bijtend commentaar duikt het ‘Tove’-thema als herinnering op. Wanneer de haan kraait, zinkt de Wilde Jagd weer terug het graf in. Bij het ochtendgloren verbleken de nachtelijke dromen en spookverschijnselen. De zomerwind blaast de natuur nieuw leven in: watervlugge motieven en patroontjes beelden een chaotisch krioelend organisme uit. Opeens spreekt hier de dichter, die – Jacobsen was botanicus – opgaat in de wonderen van flora en fauna. Bij daglicht rest slechts de herinnering aan Waldemar en Tove:
‘Still, was mag der Wind nur wollen?’, vraagt de spreker, wanneer hun thema’s voor het laatst samen opklinken, ragfijn georkestreerd – een verhaal, gefluisterd en weggeblazen door de zomerwind. Het slotkoor geeft klank aan een prachtige zonsopgang, als symbool van een nieuw begin.
I. Teil
De dalende lijnen en donker wordende klank- kleuren van het Orchestervorspiel symboli- seren een zonsondergang. Negen afgeronde liederen geven vorm aan de liefde tussen Waldemar en Tove. In een onstuimig ruiterlied nadert Waldemar kasteel Gurre, waar Tove hem met een jubelende wals tegemoet ziet.
Waldemar begroet haar in een statige Pavane:
‘So tanzen die Engel vor Gottes Thron nicht’.
Om middernacht overvalt Waldemar de vrees voor de vergankelijkheid van alle leven en liefde, maar Tove belooft hem hun gezamenlijke opgaan in de dood. Een lang instrumentaal tussenspel verklankt hierna hetgeen Jacobsen niet beschreven heeft: de wraak van koningin Helwig en de moord op Tove. In een klaagzang over Toves dood bericht de Waldtaube wat ze gezien en gehoord heeft.
II. Teil
Waldemar beschuldigt God ervan geen goede heerser te zijn.
synopsis
I. Teil
Orchestervorspiel waldemar
Nun dämpft die Dämm’rung jeden Ton Von Meer und Land,
Die fliegenden Wolken lagerten sich Wohlig am Himmelsrand.
Lautloser Friede schloss dem Forst Die luftigen Pforten zu,
Und des Meeres klare Wogen Wiegten sich selber zur Ruh.
Im Westen wirft die Sonne Von sich die Purpurtracht Und träumt im Flutenbette Des nächsten Tages Pracht.
Nun regt sich nicht das kleinste Laub In des Waldes prangendem Haus, Nun tönt auch nicht der leiseste Klang, Ruh’ aus, mein Sinn, ruh’ aus!
Und jede Macht ist versunken In der eignen Träume Schoss,
Und es treibt mich zu mir selbst zurück, Stillfriedlich, sorgenlos.
toveO, wenn des Mondes Strahlen leise gleiten, Und Friede sich und Ruh durchs All’ verbreiten, Nicht Wasser dünkt mich dann des Meeres Raum,
Und jener Wald scheint nicht Gebüsch und Baum.
Das sind nicht Wolken, die den Himmel schmücken,
Und Tal und Hügel nicht der Erde Rücken, Und Form und Farbenspiel, nur eitle Schäume, Und alles Abglanz nur der Gottesträume.
waldemar
Ross! Mein Ross! Was schleichst du so träg!
Nein, ich seh’s, es flieht der Weg Hurtig unter der Hufe Tritten.
Aber noch schneller musst du eilen, Bist noch in des Waldes Mitten, Und ich wähnte, ohn’ Verweilen Sprengt ich gleich in Gurre ein.
Nun weicht der Wald, schon seh’ ich dort die Burg,
Die Tove mir umschliesst, Indes im Rücken uns der Forst Zu finstrem Wall zusammenfliesst;
Aber noch weiter jage du zu!
Sieh! Des Waldes Schatten dehnen Über Flur sich weit und Moor!
Eh’ sie Gurres Grund erreichen, Muss ich stehn vor Toves Tor.
Eh’ der Laut, der jetzo klinget, Ruht, um nimmermehr zu tönen, Muss dein flinker Hufschlag, Renner, Über Gurres Brücke dröhnen;
Eh’ das welke Blatt – dort schwebt es – , Mag herab zum Bache fallen,
Muss in Gurres Hof dein Wiehern Fröhlich widerhallen...
Der Schatten dehnt sich, der Ton verklingt, Nun falle, Blatt, magst untergehn:
Volmer hat Tove gesehn!
toveSterne jubeln, das Meer, es leuchtet, Presst an die Küste sein pochendes Herz, Blätter, sie murmeln, es zittert ihr Tauschmuck, Seewind umfängt mich in mutigem Scherz, Wetterhahn singt, und die Turmzinnen nicken, Burschen stolzieren mit flammenden Blicken, Wogende Brust voll üppigen Lebens Fesseln die blühenden Dirnen vergebens, Rosen, sie mühn sich, zu spähn in die Ferne, Fackeln, sie lodern und leuchten so gerne, Wald erschliesst seinen Bann zur Stell’, Horch, in der Stadt nun Hundegebell.
Und die steigenden Wogen der Treppe Tragen zum Hafen den fürstlichen Held, Bis er auf alleroberster Staffel
Mir in die offenen Arme fällt.
waldemar
So tanzen die Engel vor Gottes Thron nicht, Wie die Welt nun tanzt vor mir.
So lieblich klingt ihrer Harfen Ton nicht, Wie Waldemars Seele dir.
Aber stolzer auch sass neben Gott nicht Christ Nach dem harten Erlösungsstreite,
Als Waldemar stolz nun und königlich ist An Tovelilles Seite.
liedteksten
Nicht sehnlicher möchten die Seelen gewinnen Den Weg zu der Seligen Bund,
Als ich deinen Kuss, da ich Gurres Zinnen Sah leuchten vom Oeresund.
Und ich tausch’ auch nicht ihren Mauerwall Und den Schatz, den treu sie bewahren, Für Himmelreichs Glanz und betäubenden Schall
Und alle der heiligen Scharen!
toveNun sag ich dir zum ersten Mal:
‘König Volmer, ich liebe dich!’
Nun küss’ ich dich zum erstenmal, Und schlinge den Arm um dich.
Und sprichst du, ich hätt’ es schon früher gesagt
Und je meinen Kuss dir geschenkt, So sprech’ ich: ‘Der König ist ein Narr, Der flüchtigen Tandes gedenkt.’
Und sagst du: ‘Wohl bin ich solch ein Narr’, So sprech’ ich: ‘Der König hat recht’;
Doch sagst du: ‘Nein, ich bin es nicht’, So sprech’ ich: ‘Der König ist schlecht.’
Denn all meine Rosen küsst’ ich zu Tod, Dieweil ich deiner gedacht.
waldemar
Es ist Mitternachtszeit, Und unsel’ge Geschlechter
Stehn auf aus vergessnen, eingesunknen Gräbern,
Und sie blicken mit Sehnsucht
Nach den Kerzen der Burg und der Hütte Licht.
Und der Wind schüttelt spottend
Nieder auf sie Harfenschlag und Becherklang Und Liebeslieder.
Und sie schwinden und seufzen:
‘Unsre Zeit ist um.’
Mein Haupt wiegt sich auf lebenden Wogen, Meine Hand vernimmt eines Herzens Schlag, Lebenschwellend strömt auf mich nieder Glühender Küsse Purpurregen,
Und meine Lippe jubelt:
‘Jetzt ist’s meine Zeit!’
Aber die Zeit flieht, Und umgehn werd’ ich
Zur Mitternachtsstunde Dereinst als tot,
Werd eng um mich das Leichenlaken ziehn Wider die kalten Winde
Und weiter mich schleichen im späten Mond- licht
Und schmerzgebunden Mit schwerem Grabkreuz Deinen lieben Namen In die Erde ritzen Und sinken und seufzen:
‘Unsre Zeit ist um!’
toveDu sendest mir einen Liebesblick Und senkst das Auge,
Doch der Blick presst deine Hand in meine, Und der Druck erstirbt;
Aber als liebeweckenden Kuss
Legst du meinen Händedruck mir auf die Lippen.
Und du kannst noch seufzen um des Todes willen,
Wenn ein Blick auflodern kann Wie ein flammender Kuss?
Die leuchtenden Sterne am Himmel droben Bleichen wohl, wenn’s graut,
Doch lodern sie neu jede Mitternachtszeit In ewiger Pracht. –
So kurz ist der Tod, Wie ruhiger Schlummer Von Dämm’rung zu Dämm’rung.
Und wenn du erwachst:
Bei dir auf dem Lager In neuer Schönheit Siehst du strahlen Die junge Braut.
So lass uns die goldene Schale leeren
Ihm, dem mächtig verschönenden Tod:
Denn wir gehn zu Grab Wie ein Lächeln, ersterbend Im seligen Kuss!
waldemar
Du wunderliche Tove!
So reich durch dich nun bin ich,
liedteksten
Dass nicht einmal mehr ein Wunsch mir eigen.
So leicht meine Brust, Mein Denken so klar,
Ein wacher Frieden über meiner Seele.
Es ist so still in mir, So seltsam stille.
Auf der Lippe weilt brückeschlagend das Wort, Doch sinkt es wieder zur Ruh.
Denn mir ist’s, als schlüg’ in meiner Brust Deines Herzens Schlag,
Und als höbe mein Atemzug, Tove, deinen Busen.
Und unsre Gedanken seh’ ich Entstehn und zusammengleiten.
Wie Wolken, die sich begegnen,
Und vereint wiegen sie sich in wechselnden Formen.
Und meine Seele ist still,
Ich seh in dein Aug’ und schweige, Du wunderliche Tove.
Orchesterzwischenspiel stimme der waldtaube
Tauben von Gurre! Sorge quält mich, Vom Weg über die Insel her!
Kommet! Lauschet!
Tot ist Tove! Nacht auf ihrem Auge, Das der Tag des Königs war!
Still ist ihr Herz,
Doch des Königs Herz schlägt wild, Tot und doch wild!
Seltsam gleichend einem Boot auf der Woge, Wenn der, zu dess’ Empfang
Die Planken huldigend sich gekrümmt, Des Schiffes Steurer tot liegt,
Verstrickt in der Tiefe Tang.
Keiner bringt ihnen Botschaft, Unwegsam der Weg.
Wie zwei Ströme waren ihre Gedanken, Ströme gleitend Seit’ an Seite.
Wo strömen nun Toves Gedanken?
Die des Königs winden sich seltsam dahin, Suchen nach denen Toves,
Finden sie nicht.
Weit flog ich, Klage sucht’ ich, fand gar viel!
Den Sarg sah ich auf Königs Schultern,
Henning stützt’ ihn;
Finster war die Nacht, eine einzige Fackel Brannte am Weg;
Die Königin hielt sie, hoch auf dem Söller, Rachebegierigen Sinns.
Tränen, die sie nicht weinen wollte, Funkelten im Auge.
Weit flog ich, Klage sucht’ ich, fand gar viel!
Den König sah ich, mit dem Sarge fuhr er, Im Bauernwams.
Sein Streitross, das oft zum Sieg ihn getragen, Zog den Sarg.
Wild starrte des Königs Auge, suchte Nach einem Blick,
Seltsam lauschte des Königs Herz Nach einem Wort.
Henning sprach zum König,
Aber noch immer suchte er Wort und Blick.
Der König öffnet Toves Sarg,
Starrt und lauscht mit bebenden Lippen, Tove ist stumm!
Weit flog ich, Klage sucht’ ich, fand gar viel!
Wollt’ ein Mönch am Seile ziehn, Abendsegen läuten;
Doch er sah den Wagenlenker Und vernahm die Trauerbotschaft:
Sonne sank, indes die Glocke Grabgeläute tönte.
Weit flog ich, Klage sucht’ ich und den Tod!
Helwigs Falke War’s, der grausam Gurres Taube zerriss!
II. Teil
waldemar
Herrgott, weisst du, was du tatest, Als klein Tove mir verstarb?
Triebst mich aus der letzten Freistatt, Die ich meinem Glück erwarb!
Herr, du solltest wohl erröten:
Bettlers einz’ges Lamm zu töten!
Herrgott, ich bin auch ein Herrscher, Und es ist mein Herrscherglauben:
Meinem Untertanen darf ich Nie die letzte Leuchte rauben.
Falsche Wege schlägst du ein:
Das heisst wohl Tyrann, nicht Herrscher sein!
Herrgott, deine Engelscharen Singen stets nur deinen Preis, Doch dir wäre mehr vonnöten Einer, der zu tadeln weiss.
Und wer mag solches wagen?
Lass mich, Herr, die Kappe deines Hofnarr’n tragen!
III. Teil
Die wilde Jagd waldemar
Erwacht, König Waldemars Mannen wert!
Schnallt an die Lende das rostige Schwert, Holt aus der Kirche verstaubte Schilde, Gräulich bemalt mit wüstem Gebilde.
Weckt eurer Rosse modernde Leichen, Schmückt sie mit Gold, und spornt ihre Weichen:
Nach Gurrestadt seid ihr entboten, Heute ist Ausfahrt der Toten!
bauer
Deckel des Sarges klappert und klappt, Schwer kommt’s her durch die Nacht getrabt.
Rasen nieder vom Hügel rollt,
Über den Grüften klingt’s hell wie Gold.
Klirren und Rasseln durchs Rüsthaus geht, Werfen und Rücken mit altem Gerät, Steinegepolter am Kirchhofrain, Sperber sausen vom Turm und schrei’n, Auf und zu fliegt’s Kirchentor.
männerchor Holla!
bauer
Da fährt’s vorbei! Rasch die Decke übers Ohr!
Ich schlage drei heilige Kreuze geschwind Für Leut’ und Haus, Ross und Rind;
Dreimal nenn’ ich Christi Namen, So bleibt bewahrt der Felder Samen.
Die Glieder noch bekreuz ich klug, Wo der Herr seine heiligen Wunden trug, So bin ich geschützt vor der nächtlichen Mahr, Vor Elfenschuss und Trolls Gefahr.
Zuletzt vor die Tür noch Stahl und Stein, So kann mir nichts Böses zur Tür herein.
waldemars mannen
Gegrüsst, o König, an Gurre-Seestrand!
Nun jagen wir über das Inselland,
Holla! Vom stranglosen Bogen Pfeile zu senden, Mit hohlen Augen und Knochenhänden, Zu treffen des Hirsches Schattengebild, Holla! Dass Wiesentau aus der Wunde quillt.
Holla! Der Wallstatt Raben Geleit uns gaben,
Über Buchenkronen die Rosse traben.
Holla! So jagen wir nach gemeiner Sag’
Eine jede Nacht bis zum jüngsten Tag.
Holla! Hussa Hund! Hussa Pferd!
Nur kurze Zeit das Jagen Währt!
Hier ist das Schloss, wie einst vor Zeiten!
Holla! Lokes Hafer gebt den Mähren, Wir wollen vom alten Ruhme zehren.
waldemar
Mit Toves Stimme flüstert der Wald, Mit Toves Augen schaut der See, Mit Toves Lächeln leuchten die Sterne, Die Wolke schwillt wie des Busens Schnee.
Es jagen die Sinne, sie zu fassen, Gedanken kämpfen nach ihrem Bilde.
Aber Tove ist hier und Tove ist da, Tove ist fern und Tove ist nah.
Tove, bist du’s, mit Zaubermacht Gefesselt an Sees und Waldespracht?
Das tote Herz, es schwillt und dehnt sich, Tove, Tove, Waldemar sehnt sich nach dir!
klaus-narr
‘Ein seltsamer Vogel ist so’n Aal, Im Wasser lebt er meist,
Kommt doch bei Mondschein dann und wann Ans Uferland gereist.’
Das sang ich oft meines Herren Gästen, Nun aber passt’s auf mich selber am besten.
Ich halte jetzt kein Haus und lebe äusserst schlicht Und lud auch niemand ein und prasst’ und lärmte nicht,
Und dennoch zehrt an mir manch unverschäm- ter Wicht,
liedteksten
Drum kann ich auch nichts bieten, Ob ich will oder nicht,
Doch – dem schenk ich meine nächtliche Ruh, Der mir den Grund kann weisen,
Warum ich jede Mitternacht Den Tümpel muss umkreisen.
Dass Palle Glob und Erik Paa Es auch tun, das versteh’ ich so:
Sie gehörten nie zu den Frommen;
Jetzt würfeln sie, wiewohl zu Pferd, Um den kühlsten Ort, weit weg vom Herd, Wenn sie zur Hölle kommen.
Und der König, der von Sinnen stets, Sobald die Eulen klagen,
Und stets nach einem Mädchen ruft, Das tot seit Jahr und Tagen, Auch dieser hat’s verdient
Und muss von Rechtes wegen jagen.
Denn er war immer höchst brutal, Und Vorsicht galt es allemal Und off’nes Auge für Gefahr, Da er ja selber Hofnarr war
Bei jener grossen Herrschaft überm Monde.
Doch dass ich, Klauss-Narr von Farum, Ich, der glaubte, dass im Grabe Man vollkomm’ne Ruhe habe, Dass der Geist beim Staube bleibe, Friedlich dort sein Wesen treibe, Still sich sammle für das grosse Hoffest, wo, wie Bruder Knut Sagt, ertönen die Posaunen, Wo wir Guten wohlgemut Sünder speisen wie Kapaunen. – Ach, dass ich im Ritte rase,
Gegen den Schwanz gedreht die Nase, Sterbensmüd im wilden Lauf,
Wär’s zu spät nicht, ich hinge mich auf.
Doch o wie süss soll’s schmecken zuletzt, Werd’ ich dann doch in den Himmel versetzt!
Zwar ist mein Sündenregister gross, Allein vom meisten schwatz ich mich los!
Wer gab der nackten Wahrheit Kleider?
Wer war dafür geprügelt leider?
Ja, wenn es noch Gerechtigkeit gibt,
Dann muss ich eingehn in Himmels Gnaden...
Na, und dann mag Gott sich selber gnaden.
waldemar
Du strenger Richter droben, Du lachst meiner Schmerzen,
Doch dereinst, beim Auferstehn des Gebeins Nimm es dir wohl zu Herzen:
Ich und Tove, wir sind eins.
So zerreiss’ auch unsre Seele nie, Zur Hölle mich, zum Himmel sie, Denn sonst gewinn’ ich Macht, Zertrümmre deiner Engel Wacht Und sprenge mit meiner wilden Jagd Ins Himmelreich ein.
waldemars mannen
Der Hahn erhebt den Kopf zur Kraht, Hat den Tag schon im Schnabel, Und von unsern Schwertern trieft Rostgerötet der Morgentau.
Die Zeit ist um!
Mit offnem Munde ruft das Grab,
Und die Erde saugt das lichtscheue Rätsel ein.
Versinket! Versinket!
Das Leben kommt mit Macht und Glanz, Mit Taten und pochenden Herzen, Und wir sind des Todes,
Der Sorge und des Todes, Des Schmerzes und des Todes.
Ins Grab! Ins Grab! Zur träumeschwanger’n Ruh.O, könnten in Frieden wir schlafen!
Des sommerwindes wilde Jagd Orchestervorspiel
sprecher
Herrn Gänsefuss, Frau Gänsekraut, nun duckt euch nur geschwind,
Denn des sommerlichen Windes wilde Jagd beginnt.
Die Mücken fliegen ängstlich aus dem schilfdurchwachs’nen Hain,
In den See grub der Wind seine Silberspuren ein.Viel schlimmer kommt es, als ihr euch nur je gedacht;
Hu! wie’s schaurig in den Buchenblättern lacht!
Das ist Sankt Johanniswurm mit der Feuer- zunge rot,
Und der schwere Wiesennebel, ein Schatten bleich und tot!
Welch Wogen und Schwingen!
Welch Ringen und Singen!
In die Ähren schlägt der Wind in leidigem Sinne, Dass das Kornfeld tönend bebt.
Mit den langen Beinen fiedelt die Spinne, Und es reisst, was sie mühsam gewebt.
Tönend rieselt der Tau zu Tal,
Sterne schiessen und schwinden zumal Flüchtend durchraschelt der Falter die Hecken, Springen die Frösche nach feuchten Verstecken.
Still! Was mag der Wind nur wollen?
Wenn das welke Laub er wendet, Sucht er, was zu früh geendet:
Frühlings blauweisse Blütensäume, Der Erde flüchtige Sommerträume – Längst sind sie Staub!
Aber hinauf, über die Bäume
Schwingt er sich nun in lichtere Räume, Denn dort oben, wie Traum so fein, Meint er, müssten die Blüten sein!
Und mit seltsamen Tönen In ihres Laubes Kronen
Grüsst er wieder die schlanken Schönen.
Sieh! Nun ist auch das vorbei, Auf luftigem Steige wirbelt er frei Zum blanken Spiegel des Sees,
Und dort, in der Wellen unendlichem Tanz, In bleicher Sterne Widerglanz
Wiegt er sich friedlich ein.
Wie stille ward’s zur Stell’!
Ach, war das licht und hell!
O schwing dich aus dem Blumenkelch, Marien- käferlein,
Und bitte deine schöne Frau um Leben und Sonnenschein!
Schon tanzen die Wogen am Klippenecke, Schon schleicht im Grase die bunte Schnecke.
Nun regt sich Waldes Vogelschar,
Tau schüttelt die Blume vom lockigen Haar Und späht nach der Sonne aus.
Erwacht, erwacht, ihr Blumen, zur Wonne!
gemischter chor Seht die Sonne,
Farbenfroh am Himmelssaum, Östlich grüsst ihr Morgentraum!
Lächelnd kommt sie aufgestiegen Aus den Fluten der Nacht, Lässt von lichter Stirne fliegen Strahlenlockenpracht!
liedteksten
Reinbert de Leeuw in de documentaire Extase
Codarts Symphony Orchestra
Het Codarts Symphony Orchestra bestaat uit studenten van de Bachelor- en de Masteroplei- ding Muziek van de Rotterdam Classical Music Academy. Het gezelschap telt zo’n twintig nationaliteiten. Spelen in het Codarts Symp- hony Orchestra maakt deel uit van de opleiding.
De optredens vormen een belangrijke schakel ter voorbereiding op een professionele carrière.
www.codarts.nl/rotterdam-philharmonic- codarts-academy
Symfonieorkest van het Koninklijk Conservatorium
Het Symfonie Orkest van het Koninklijk Conservatorium heeft een geschiedenis opgebouwd met grote projecten van belangrijke componisten en bijzondere dirigenten. Studen- ten van de afdeling Klassieke Muziek vormen gedurende enkele weken een orkest dat op uiteenlopende gebieden en in wisselende bezetting actief is.
www.koncon.nl
Reinbert de Leeuw
Reinbert de Leeuw (1938-2020) was componist, pianist, dirigent en bovenal een bevlogen mens.
Zijn carrière besloeg meer dan 60 jaar. In al zijn functies wist hij het publiek en zijn musici te betoveren en met zijn kennis en kunde te enthousiasmeren voor de muziek en de componisten waarin hij in geloofde. Vanaf de oprichting in 1974 was Reinbert de Leeuw de vaste dirigent van het Schönberg Ensemble, tegenwoordig Asko | Schönberg.
Brabant Koor
Brabant Koor is een veelzijdig projectkoor dat op topniveau een breed scala aan concerten geeft. Het koor werkt graag op het snijvlak van traditie en innovatie en geeft grote koorwerken door aan de nieuwe generatie. Daarmee inspireert het, innoveert het, en heeft het oog voor waardevol cultureel erfgoed. Met een avontuurlijke blik naar buiten bevordert Brabant Koor de samenwerking tussen zangers, orkesten, onderwijs, business partners en makers in het culturele veld.
www.brabantkoor.nl
biografieën
Studenten repeteren voor de uitvoering van Gurrelieder
Toonkunstkoor Amsterdam
Toonkunstkoor Amsterdam is een ambitieus en veelzijdig concertkoor van ruim 80 gevorderde amateurzangers. Ze wisselen de grote koor werken af met intieme programma’s.
Het repertoire reikt van Sweelinck tot aan vandaag.
www.toonkunstkoor.nl
Wiecher Mandemaker
Wiecher Mandemaker is dirigent en artistiek leider van de Laurenscantorij, het Laurens Collegium Rotterdam en het Rotterdam Symphony Chorus. Hij is als hoofdvakdocent koordirectie verbonden aan het Rotterdams Conservatorium. Mandemakers repertoire strekt zich uit van de renaissance tot heden.
www.laurenscantorij.nl
biografieën
Het stemmen van het orkest vlak voor de uitvoering van Gurrelieder.
Waldemar: Daniel Kirch, tenor
De Duitse tenor Daniel Kirch studeerde aan de Hochschule für Musik in zijn geboorteplaats Keulen bij Hans Sotin en later in Berlijn bij Irmgard Hartmann-Dressler. Hij won diverse prijzen. In seizoen 1997/1998 trad hij toe tot het ensemble van de Komische Oper Berlin, waaraan hij tot in 2004 als gast verbonden was.
Daniel Kirch geeft geregeld liedrecitals.
www.danielkirch.de
Tove: Melanie Diener – sopraan
Duitse sopraan Melanie Diener is internationaal geprezen vanwege haar rollen in opera’s van Richard Wagner en Richard Strauss. Haar bijzondere timbre en performance maken Diener een van de graag gehoorde zange- ressen van de operahuizen en concertzalen. Ze studeerde zang bij Sylvia Geszty aan de Musikhochschule Stuttgart, bij Rudolf Piernay in Mannheim en aan de Indiana University.
www.melanie-diener.de
Wald taube: Catherine Wyn-Rogers, mezzosopraan
Catherine Wyn-Rogers studeerde aan het Royal College of Music bij Meriel St. Clair en behaalde diverse prijzen, waaronder de Dame Clara Butt Award. Zij zette haar studie voort bij Ellis Keeler en Diane Forlano. In recitals en oratoria was zij te gast bij vooraanstaande orkesten en koren.
Catherine Wyn-Rogers heeft ook naam gemaakt in uitvoeringen met ensembles gespecialiseerd in authentieke uitvoerings- praktijk.
Klaus-Narr: Eberhard Francesco Lorenz, tenor
De Duitse tenor Eberhard Francesco Lorenz is ensemblelid bij het Hessisches Staatstheaters in Wiesbaden. Hij studeerde eerst trompet aan de Musikhochschule in Freiburg, waarna hij in Karlsruhe zang studeerde. Lorenz werkte mee aan diverse producties, onder andere bij de Salzburger Festspiele en het Holland Festival.
Bauer: Andrew Schroeder, bariton
Andrew Schroeder is geboren in Saint-Louis in de Amerikaanse staat Missouri. Hij heeft talloze operarollen vertolkt bij vele vooraanstaande operahuizen. In concertrepertoire was Andrew Schroeder te horen in onder meer Ein deutsches Requiem van Brahms, de Carmina burana van Orff, het Requiem van Fauré en The Rescue of Penelope van Britten.
Spreker: Alexander Oliver
Alexander Oliver begon zijn muzikale opleiding aan het Royal Conservatoire of Scotland en vervolgde zijn studie aan de Wiener Akademie für Muziek und Darstellende Kunst bij Anton Dermota. Hierna zong hij verschillende rollen bij vooraanstaande operahuizen in Europa. Voor de Dutch National Opera Academy regisseerde hij meerder opera’s. Momenteel richt hij zich veelal op het opleiden van jonge talenten en geeft masterclasses en workshops in binnen- en buitenland.
x
Stay in touch!
See you @dedoelen &
share your pictures #dedoelen
tickets & info:
www.dedoelen.nl +31 10 217 17 17
Schouwburgplein 50, Rotterdam
Genoten?
Komende maanden volgen
meer streams!
