I
SANGlREESCHE TEKSTEN
~1 JI'['
"EJt'!',\ LING EN AA
\'l'EI~KENINGENUl'I'flE(]EVEN 000 Il
3~ --
Dr. N. ADRIANI.
UI'l'GgO~~Vf:N 00011.. Jun' J(ONINI(T~I1K INs'rI'L'UU'l' voon. 01<: TAAL-,
LANO- BN VOLK.NNKUNDE VAN Ni:OlmLANDSCH-TNDlE.
'S-Gn.AVENIlAGE,
MA.R'l'INUS N IJ H Ol!'l!'.
1894.
Inleidillg'.
Dc volgcndc teksten zijll uitgegeven naftl' hnIHI5lchl'irtell, ail!
ongeveer 10 jaar g('lcdcll, dool' (Ic ZOl'g' van dril hl'r!' K 'I'. Stclh'l' tl! M:lIlg'ftltitoC, zijn opgc::chl'cVCII <1001' eClligcn zijllel' Hf\.II~ól'ccsl·ll(·
kwcckl'lingen en dool' Mejuffl'ouw C. Stellm arm het I"':. lll5ltituut zijn afgcstaan. Op bI. :) V:1.U de [nlciding- van lIIijn PI'ocf:schl'ift heb ik ze rceds vermeld,
Dcze vCJ':l.runelillg bt::vnt dc V001'llaftlllstc vCl'halell, clio dl! Snll- gil'CCZ\JII clkltlh vertollcn, Wn,IlIlCel' zij nft gClI'leollschn,ppolijk VC'I'-
richt werk, zoofd~ l'ijstplalltclI, l'ij~tJlllLkkllll, CIIZ. (allrl:Jl llil't hij (Ic wCI'k:l.n;Ullhcrlcu die op zec g-eschiedcn) t1c~ nvontl.;; hijl'(:11 zitt('11 in tlCII mallc:schijn. Bchnlvl: deze Bio's. of n:L\\"i()'~ zijll t')'
'L'atillggulIg's (lland5cls), die bij dC7.clfde gclcgclihetll'lI \\"01'<1('11
geul"Uikt. De beschrijvingen van inl.-l.IHlschc plcchtied\Cden t'lI ~I'
bruiken zijn tCI"i:eLrdel' tijd, op verzoek vnn dcn hecI'Stt·llc'l'~:lIll('II
g'c~t(;I(1 ell :staall dus lHtitl'lI de eigenlijke S;lllgil·c(~~éhc LcUrI"klilldc', ILet poHische gedeelte besblat uit S:l:5n.mho's, zall~CII vall
twce I'cg'cls, die n.chter clk;l.tll' p-e:tongen worden op cic prauw, hij 't I'oeiell, or ook door twee personen, die elkaO,1' tocZill.f."CII _ kak u mba e d e's or heldenzangen, alIcol! doOI' Hl,lIll1CII g'è:.iUlIgCU,
bij o(!'cl'plcchtighedcli en bij de begrafcllis V.\1l ecu ;1flllziclllijke CII
't d a,;) I'ftIUI vooI'nJga:lnde bcmlken vall het lijk - ell kn
la
11 to's of kn.k:J,~:tnto's, die voom1 bij :shamallisti~chc CCI'CIIlOlliölI worden g'cbl'uikt.VOOl'ts zijn Cl' nog bijgevoegJ: tooVCl'spl'cukcn, dielleJlde OHl
kWflde voortcekcncn tc bezwel"ell, or zich te bcvciligcli voo I' de vervolgingen van booze gee:sten. Ook wOl"deu zij uitgespl'okt::H bij
1
't zetten yan de hoofdpnlen \'on een hui~. 'l'en slotte komen eenige versjes, door de kinderen g'ezon~en bij ~olllmigc ~pelletjes, zoofll~
nftellen cu derftclijke.
Volledigheidshalve zijn ook opgenomell de: teksten door Dl'.
Riedr.l" i1l 1867 en 'RS in <huk gegevcll. (Sililg. Spl':mkkl111st, bl.
4, N". 17, 1H en 19). Daar nr. Riedel· de "el~te is geweest, die
iet~ YttH elf'. letterkunde der Sang-il'cezen uitgaf, is zijne spelling verschillend van 't door Mej. Steller ell mij gevolgde stelsel, ik heb ze dus dafll'lIfLil1' veranderd.
De teksten zijn iIOoveel mogelijk geheel 11n:\1' (Ie handscln'iftcll uitgegeven. ]~nkele kleine veranderingen zijn gemaakt, zooals "t vCl'vflngcn van een Maleisch woord dool' een Sflugirec8ch of 't omzetten van een zin, die ouder illvloed van 't l\Inleisch of 't [[ollnnelsch was opgesteld. De eijf.rs verwijzen naar de blaelzijden mijner Sangireesche Spraakkunst.
Tn de volgorde der B i o's is de in hond tot leiddraacl ge- nomen. 't "Eerste verhaal (B ij ken Na b ab) stont door zuiverl,eid van taal eH belangrijkheid van inhoud bovenml.ll. Dnarop volgen de verhalen wan.l"in de Aap eene llOOfchol speelt, vervolgens nog llndere dieren-sprookjes en daarop de verhalen waarin n,1leen van mCllschen wordt gesproken en clie meer op geschiedenissen gelijken.
D"n komen el. shlkken die op inlandsehe pleeMigheden en ge- brniken betrekking hebben en ten slotte ele raadsels, kinclerversjes, tooverspreukcn, snsambo's en kakalfLlltQ'S.
Mij blijft nog over met hartelijken tl'\\Ik te spreken van het grootc fJn,ll cl cel , dnt :M:ej. Steller nfl.lI dezen fl.l'bcid heeft gehnd, dool' het verleenell van hare welwil1ende hulp bij de vcrtnlinf{ ell de verbetering der handschriften en bij de correctie Mr clruk- proeven.
H i I ver s u m, September 1893.
I.
nii:KEN NABAl.A.
Tfl,llgl~ Il:)UIl pi:.1 tau i l'edun, tn,hn.tuftl'i, inbng (l i Nnhnl:.l, t.uol'i e i Kn,ldt.l (I. Wfl,WiIlCIl (lPtlua c i \Yëmbu;l.llg :lI'ellg-c. Kfl.\rilll! i Naba~l.1
e i jli:kolltla, aI'CII,!!-(', iPflg" i Na.baln (' i ~il'c pitu C~l.' k~hi, klJ :WCJlg'-1' ltlt:ngkntmrc i Am!ullg-, PlIdnj i !'ÏI'e pitn c.
In)llgl~ fo;lI ~ahëllo i Nnbal:). c mëngkntcwc n('bcl'n :;;\1 tUfll'illC \',
sn llifl.nga. ipag-c (': ,,1 kit!? don SlIlnCllgg('l, kI.! sal'nug ini flio h~hi , lll~bU:.1 C,II Kutçu tuarinc simimbang: liL kib: 1lln.llllludal(', klJ ëllll:1j tI) ~a.kflCllg i kitç nM! 11 Angkflllg i Nabal'.I; "He! pamilikn.lIg' 11 sioll katau C Sfl,l'flng sio h~bi robin tn.mrL'!:ahOlWI.I?1I "Mast: i Nnbnb c Il~bern. ~i 5\il'o: "l)iQcllo i kitç manuwang knlu.1I Dokcng' kaclt,ngC' i Nn.bnll,l c mUlIgkatcwc nl.'bangulIg kimain.ng' :-11 tllknr1(o c 1'. Il~hl'ra
su tu:tl'inc 1', 1llflngn, ipng-e c: "l~nliung nSf~-ko1lf~ I IOllsOJlg- dit}ko kllll1biwi." 1~l\é tUf\.l'inc 1'. manga ipng-c e IUcngkn.tcwe IIcllll'f1.lI!-!nsn.
Sal'a,lIg IIfl~\IC I hf1Wfl, lIfl,uli tUfl.l'ine C ti : "Bn.liulIg sell hVIl l1in,~a,
IOllsong' bVII killumhiwi; knl'n.ng-r kata l'utnalr.lIg.tI Tallgt'! i K,d(:!I) d. i Arn,lullg' pit.1I C nahlludalengkc lIanllwfl,ng kalu. i\r:~, t.'l,l';l.je SI!
rnlclIg' (' I kllt~u ka,i lIitonrltmg 11 tempu, IIfLITIotc) (Ia~CIlg-(': Sfl,l'fl,ll~
b,i kCl'r,nc I i Ka.1ell) c snsn,l:' nçsulc nanli tuhallg-c, h:\tl.l pi,.t law~~ Cllt'.
Sal'fllIg' i 1\a1e1Q
clt(la.i
lll(lrbngcng c, srl! nipnkiwaltlltg' i N,lbfll,):n.n~kûnp--r: ,,1:). mnkiwnlon hombang , makinli 11 nit::b'.l, mensnll,!!
fI p,.tC hom bflllg-u, 1\ alel!) ? 11 Tua.ri ne si mi lil bang' ti: 11 K n mngcllg' IlIfi-
kiwaloll hombllllg, Illnki111i \l lliëb •. t: homhllllg'kli r, tClllpU 1If1.1I10t() tlaleng,/I Sarang i Nf1.bnl'.l nakfl.l'ingihr- ('110, kimflktln~lIt! ma~c n~bcl'a: "Sen b(Hl takl.l uiënlng-, hU:.ICIi lIisipil·tl.lIg', kai lawç bc mn.pia, KnleIQ."
.B9U ene i Kalelv c mcngkatewe tal~li, k1.! i sil'e mcngkn.tewe nt'uc(t knlu. Sal'allg i sire l1akarc(l. knlu al'cng-c Lampnwal1un., kutt.'lI Jt:1.ltll\\'angkc, kv bul11Je seugknpili e, kai pii.~ lcnclll lIoglt9 d. timrlla
~o~ollg tnnfl,ç, I KalclQ e snsaçcwc Imuli tuhflltg-C. ~\rn,ng nibsiloll Nn.baltJ 0, mcngkatcwc nipnkiwalt)ng, :lngklÎlIg-C: lil,) mnki\\'a~oll hOll1h:lllg, l1'Iakiuli u nleb:): kal hombaltgkc kCl'l'npaP" AIIg-kûll~ i I\n.lclt) u 11: Kalllngcng mn.kiwnloll hombang' I IIlf1.kiuli u niëbl):
hombaugku c lUrllll.l lëudu noghQ timëlll.1 :so~ong tnnnç."
kn.i lawlf ini e, KulelQ, law~be mapia I" KutE.'u wawinene i
,n'm -
buang' kai nakaringih~, klJ eDDa~ simëb::mg (1. uçbera: "Kai kere su Utl.ullgku Kak/.l, piml,l su ëlldum~\llgku , lite pi:de'.lc pato (sakaeng) waliue.1I Al'awc i NiLbal!,~ e kai :;imimbang ll: ,,'1\~we millJang law~, BClUbll:~ng: 1awç e kai ip~mënseho j lawf/ el1df)u takt,1 ipël1Q su likudç,!I
Boue i Kalel9 e sal.lewe tarai ,kl,l sar:1l1g narentn., i sirc al)iil~
lIalluwaug. Kutçu sarang nahak~e, lclallg u kalu e kai Jlnnim- buhung. Saraug kai kCl'euçe wue, i KnlelQ e Sal.1Cwe sasaç
mmli
si Nobal!. Saraug killasiloll Noba),! e, lllengbtewe llokiwa)o,
angkû IIg-e: "Ir} satJ makiwalou sombang , lIlakiuli U uiebl.l.lI Ang- kû lig i Kalel9 e u: "Kamagcngu ma.kiw;tlOU homballg, makiull U nieb:); - humbangku e: lelang U kalu nfl.nimbuhuug.1I 1 Nabal~
simimbang: "K~m1ageng kai la.wç eHe, Kalei!) , mengkni tanaç taha j law,! be mn.pia I"
'Sarang keré i KaleI!) tara.ie \Vue, ktJ i sire mcngkatewe nëmpa- Iloho, hakilain lla]lalilltakllb~. Buln)e sasac uellgknplll~. Kut<)u sCllgkfllualukade i siTe Sa\1eWe tarni uaual1f\., kut')u scugkakakella ka.i 1)il). pontieng , (mamJ poutiëng) nisahedç k\1 tl,l tembQ-e sen, mCllgkatewe uataho SU sakaeng e. - Kaf i sire semben tanosas3.l:
1H1.u~i si Nabal',l j mëllgkatewe Ilëmpauaha, klJ lHtwolellg bi snhtHlo
CliO. Senang bfl.uV~ c su rellahe, i Nabalf.~ eunaç limiutlJ n~kfl.këlln.,
klJ i rëdua tahatual'Î sal;lcwe nallcngkiwalo IllCUS!l.llg sombangkewe n,pn.
1 KnlelQ silllimbaug u: "Sombaugku e mam.l pontielJg llisahed~.11 Sal'I)Cllg kerene, i sire mengkatewe U~kOI.l sakacng e masahawlJ- saha.wl.l, hakiu n:lsue su kaëunung u clone. Sarang nasuen koa-e, i sire meugkatewe nahumbisara , u:
,,1
kitç mëngkate ligh::t m~bUl~,cndai sakaeug e semben nasuen kO(l-e.If Kai i Nabal:J e rf'U marliri, :uawe i Aralullg sire pitu e mengkatc llelllp~bcra ti: ,,1 kitç mengkatc mamundalç.1f Sarang i Nabal!). tnnakaTcndehf manga ipag-c e, tangu i sie llamûllgken pamamundaf i sire u: ,,~1clltchallg kaëlûnge, mëngkate IJanondo, ptH urang d. paknTl(Lhi; i kit~ IllfLll1llnrhle. 11
Dokeng kaelónge i sire mëngkatewe nanollclon sakaeng e, mllse
k~)ur'llge. Arawe i Naba)~ e 'u likud'i sire n.nondo e mengkatewe kimui êll.ng-e, angkOng-e: "Kumui eJl.ngku kadiQ, dadolorang tanadekeng: uiQko kihie luwi, kehó.de ra)iînllo-ut~; luwiku killin kanuku , senclug' u mac1iatumpa, d. Il.wike limu papotokallg, sam- bemun bMgitang; i~ buhl)e tana~ mënclenQ."
BQu ene i redu.n Mçkonda e ll~pa]loringangke nendenQ, kl) ,.rang su ak~ e, i Nabal~ e mengkatewe nlibera ,i Mlikonda: "I kadua
5
rem bellg- JI}~lfllll hit lUëlldenç, lll~dCIl1 moh~; mëlalolong: dcmlwll mcn- eh'lJl.l ~II lIk~· lllël(:lcl,~lIg, su liwul.1 lIi~pahil.t; hnll1)r IIIU(l;l~ahclll~
111\ri, 11 H.:dill'Olu:si.: ua.wnha, 1'. mçdillahcmç lilj.1I Arawc i lI.fçkondil e kid :silllirnuang ti: 1I1,~ kai madiri mClidcllQ su akI} lllcli;lclang 1
~II liWlIi.1 lli~p,-~hiIJ, madil'iu lëngklJ iOIlOdç, kUIldimaug iallscl'(:, lII:lclil'ill 1I1UIlOcl(.~ su apcng, lallSert; st! lighal'cng I mndil'in mç::;olll- hi11\g ti tl.!i,l, tnçsa~obl.l 11 l'ulUolong; ka.wc mcndclIQ su akI} ballgb, FWU1J takulIlakëlldj I kI.I bulll)e mçdalahenu; luwi, mçdal'olosç ha- wuh;] I bull1)ü Illçd;l,lahell]~~ lilj d. mçpot<,l lilllll, :Nnbl1,ll,t!1I
I l'(.\dUl1 111i1l'ëngl.l-dëllgl.l su akç, haki h~do ëllo scn hawf\., wubu nill'ëllbt su w;1.1o. Sëngkakakëlla e meela. e sell k.,lpapato, kt.1 i sire lUlIJi1tirnl.tllg' Il~;paparillga.ng kimttllg. 'rang!!. i Nabfl,~I.1 C IIQbem si
)'l~:kolldn: 1I1)"-'lUbclIg mçtftluba kUllli\.llg, 1t1~!aellloh~: lI.litllilJlokoF:, flt'mIJI'lIg lIIi.:I'~c1i pilleda.1I Sal'<lllg hVlI kimnng c i Naba~l.l C SiU,ICWt' Ili:h('l't\ SI ~I~;kolldn: "Dcmben IlIl.italllbn llIëlll'llll'!' mëdenlOhtf
1II~8ëli.:l'a, c1rlll brllg' IJl ~;k iki rëll ing, Thl ~kollda !II
BI.HI CIIC i Nnba".t C lI~hel'.le wuc: "l\lëll~allg pallg11ka.h~ ball- t.ang', JI ~:kOII(Ii\, Il}llllllilgkaest; bioko, bil h IJC tn katcng Illalll 1IIld'-1.1ç.
BI}ll CIIC i Nabaht c lI~bcrl.le lai: nKil.lIlagcng itëntil.llg malllullrlill';, itllll1ll\ing IIHllllara8i, pallillat~ bëbirc[l ~iUl.l, podang goghn,hclIg i 1.\
lIlal'ëllta, Kumhnlut"g IllÇbitllSj bawëllo, lil çtura,li bfl:'lll1all,I, din!!l) makl,lgëngg<l.llg nn.uug, lUilklHmpëmpiLlIg doko." H(}u clle i Nahnb c lIlclIgkntcwc lilllintl,l, iLl'iÎ tau:'i.t:e kutç kai kill~tok1tllg, kai i sic ta,we IIcpdiîtll CHC, lUall tallaç ]imintl.1. R.1W!.lCwe su tUlIlbaln,tulIg c o, tlllllbnlntuIIg scmblla llltJl~cli, kai i sie mali tftWC napct9 u lIH~llga, lawç clldni e, mail 8aS<l~ siluilke, sumbaJi i ~1l;kOlld;t, c mCIIgkni
IIU~IllCtc,J. Sal'!lJlg i N,-~baht nasake, rimilSdlt, blhiti milt\, 1'. pa.la.la.- heug e IlapOSt), kaii i sire Illengkatc·\\'l' lIchëngk'\8iJ b:\lallgo, Il;~pnti
rala.ng lIallltillda,~. ]1;116 Sill'.l,lIg su la.lId~ e, i ~il'e kai nihomballgclIg
ti wn.nua maillf,l, hak, tawc lighi,l lIakatillgara WflllUfI.
'1'l1l1gl1 i Al1llulIg ~iJ'(! pitll c ka.i pi',t kallfLlIlIg-e lUillllatc ~i
Nabalt, tang!', i sirc mëmpëg~:gighil(' ~i Na.lHl~l.t c u i sire Illëllg- kitte lIlëlllp~tiki tcntalang den pi'.l anging ip~sçsenggv e, Ka.i ftllgki\llg i Nabahl C 11: ".1 kamcnc ta.na.ç c pcmp(.;tikj, i',1 e I'clIlbclI m!l- IIngltul'ihi sakaeng i kit~ e r. lIlëlnkad~:,i kll.IIlCIIC,1I 1~:lIé i sire Ilill'nleng n:dl\ltltiki m:ll';).lëllnflb~, i Nn,haht (\ utó 1lI~~~;~;tk;t,Cllgkp
st5~alle, ...I :1l'ëllg'I.l i siTe ~II 10,11(1(- C 11f1,ll.IC wu~a,ng', kar i Na.bill:). e nWII talli:U.:tiki, Ari' ~ëllt:\IlIlg-kp i Sil'P sn ltllldi,: \' u, i Al'i1lulIg' SU't' IIlcngkntewc Uil 11 i Iltu:';1ll Naba~.,l lIiap~tik!. Samug kcl'ó, i N;lba~!,l C IllClIgkfLtCWe 1II,:tiki, d, i Kalclv lilllill lIilugupng.
,
.
-,
Tang6 sarang i Naba)~ kQP~tikie, tangtl i Ar.)ung sire pitu e
)TI ugkatewe uçtat.ibulu si KaleiQ, llilahipeu sire su laudl{ e, kaj' n~b[Ll'l.lulltullg u i Ka.lelQ e tawe nato, II i ::!ic kai lI~lilllbalo~lg uling ti sakacng i sire. J3Qu clle i sire Illcngkatcwc nçta,tibu]u mamatc si Naba~;., j sio clio i sire lUè).mate si Nrdm·h , kaf tawe nil.katçtj si Nabal'~. Arawe i Nabal'.l e IlIaTIg' mçtçtikj, pl!~ i sire llwngawulu IlWmi1i si sic; hçuo su kapu~o clollo ; N;Lb~~h lIçba.- ngung. Sarang i Nabal'.t l1çbaugung c i sic mël1gka,tcwc simoh(l naiaTlg, d. nçben\ si sire mcrnp(tmate si sic: "KarnagclIg i kamene mClIgkawe mapulu ma,mate si sil) e, pnugal'.w kil'isçku endai e, hulllJC i kamclw makap<\te si sif)..I' .I~1l6 i sil'o mCligkatewe n aJl gala kirisç i Naball~ c, kl~ piuançkll si sic tiU kalisusun
8~bl.l-e.
Sa rang j Naball.l nate, i KalelQ e WUhl]e cl.ldai silllilke 1". Ilçbcra:
"Ucl i kamclIc kai namate tllhangku e eng?" 1 sire pitu C mëng- katcwe lai nçtatibulll si sic, kai su ralung u 1111'(\ clio i sire man tawc lIakaal~\ si sie. Aci WQU ene, i sic wull1.lc 1H\ll1alisç si sire, klJ i sire pitu e IUengkatewe uasue nate. J3Qu ene i Kalei!;) lIangal'~
tulmng-c, nitataho sn tentangnbç e, arawe i sire waline nidaremmç, ml1só i sic nçsakaeng nÇsule solong bun Ua.
'ümg{l ëmlai pil.~ i Nabah pinate, cne sen dimaloho su naullg i hlçkonda c, hakiu i sie Ilipi. ~1allg{l maluka-lukadç i Mçkoncb e mClig- katcwe kimui si Wembuang, angkftng-e: IIKëunangko lint1,l paki- wanti, lisad~ pakitariang, mCl1sang kai kere luuggoll tiki , baliawan pallgangcuuaj i Nabal(\. Ille.nsang k<:\.i nate tël1gadi;.fI 'rallglL i
\rVëmhuang e mcngkatewe nakitariaug; su tariallg c simëh,:tllg u i NabalI). e mambell nate. Sarang i \Vembuang lIawali c Illëngk~\
tewe nçbera: ,,11.l sell bQu limintlJ nakiwanti, lisad~ lIakitariang; ëndaulIg kai kere tulall ipi, baliawall pallgangenna: i KakQ.ku mambell nl.\tc tëngadç!"
'rallgu tanamrëngt.l bQu ene i KalelQ e narntillgkeu ban ua. Sarallg ëudai Jl1l.ldlllnng e, scnggQ e sen kinakirnlan ~:[ç.kollda, r. i sic mengkatewe nçbera: "Kai tami;snlan mata, tnmçgallsan pauutubi;:
ëndni SClIggV, dnr::nUlg ëndai daraung (scnggQ), cndai senggQ i
Nabfll!~, daraung i Kaktt-u, 'Vembuallg! IIArá, cndai no.WUII!.t, kllt~u
kai i Kalel.Q, klJ kate s~salle. 'l'ang('t i ~f~kollda reduall J3ëmbuallg e snsa~ T1anensolllnhç d. nahunsake; sftrallg llasakc, i rëdua mcug- katewc lIakiwalo si KaleiQ: "I~ makiw.)on tnhallg-u, KnicIQ ! makiu)i
11 kfllëmonrlllu, mën ang i Kak!.t-u kai suapa?1I Angkl\ug i Kalel\> ll:
"KamngcJlg mnkiwnloll Kakf.1ku, mnnga wnwine! mnkiuli i Ka-\(:l-
7
monnKn: i T<nKI.lku l':ld(~ Tlatenlallg' ~Il nh.), 11 (lit:l1l1,\ halan humnlllping:
!Iatall." IIt:Li',1 IltI~a, 11;:;tal;l~:tkt~h' 1I pal'lIWt',1I
Kai i ri.:dua L.\wl' Imhimallg haual" i Kalei!) e, hakiu 11t.;~;~I.1 tai uakiwalu ;0;11 karuilsulcllc: ,,11,\ Illakiwaloll Ki\k'.HI, I'HIeII), lllakiuti i l\i\lëllj{)lIitIlU, i Kn.k:.I-u ka.i suapa,?" 'lla.llgll i K,dclv e Li\tC lIakaka- li1'l1llg, 11;~kiu i sic
nau li,
d. n(iJ)cl'a: flKalliagcllg lliCllgkiLi ltlaki- walon Kakl,tku, Illakillli i K~tl~Hlollaku: i Kflkl,lku md~ ImtClltllng :511 lalld(:, natulll,l hfl,~nll umloa: kai Ilata,w,l pirwtc, tliLtëntallg njbitwihll,L: kate utl,H} ki 11 ft 11 te , si).Ulltlllg-C killul'ai 1 uh,. kinantclI K.alcll,l, niku- I'l,in c1a,po-dapo (aghid~): bte lIitaho su wnlilll epo, lliwëntl,L ui1lanhal'UI,L, U!IOnC JOhOll saSal.l, hawëutallc sa~mllc ut!.l, s;)l:Sa~\ "nllll'îLllg'
~II kapaH;.I!
Tang-(l ~ilrallg i .MçkolJ(h~ lIakflringihi.: kCI'C'lIc, lIIüngki\tcwc nl.'bem :
".1..1 1I1\:tiki :-:ëllt.<tung, Ilwngëlllli\ sëllg'kalJllt.iHlIg, lIlÎ.:tikj lIIëllllahill
('\10, lI1ëllgi\lill~l.t hnl'ul.llf. Sa.rallg km'clle, kl.l i l\lçkond.\ 11I1.:tçt.iki
t: 0, i Naba~I.1 e lIap.,ipi~' ::oi ~[~kollda c 11: "I kali IIlclIgkatc tarni su Wl~~C, 1'. sëllgkarenta. e pallgach~ d. I\:ga.h~: Pilkil.pi'\-J1ia W;l~C L'.
p~rla~ëllsHllg u kapep,! , lIIllse palllëll() u ll\lIll~ Hllis\.: 1011On akç, su katcllLl h~bille tiwoi: Îi.l C SCII ui;\h~,1f Kut.~u :su kaWllu hi.:lJine
~ëllgk;tkakëll,~ e i N.lb:\hl C SCIl IllI.d'\IIg' s\,lnc.
NI.IUIl pil.l i Naha~l.l lIilmpatclI sire ~u l1Llldi; t~, tallgu SIll"l!!,:.!
l1idat'ëll1l11~~ i sin; I kai lI!sa:sÎngk •. , l\ tinggc mtu, kl.! cne IIiLligCIi- tlld'j t,.Lt.nghllang (i ~\laba~l.~ c) sll,rallg halll.lil e.
'ral1g!'l sal'allg kel'ellc, i sire tahawa.wille l11ü1t1pübl.:ba!('c ~u Wille t\q,c c; kv ka.i sell dit} flal,)ki, 1 ~<l,b;t~l~ l~ lI~bcrl.lc ~i KaleIe} e 1\: 111 k,tdua rCII lUI,;kol.~ balcn kitç buhu." '1Iang(l $ll',t1Ig i I'ëdtlil Ilëlll- pt,:kol.\ ha~c, lUëngkatewc lUa~il.IHl.\\'I.I-~ahawIJ n3:S1lC'.
Sal'l1.lIg lH.llltCII lI~kOl.l bale, tang!'i bi pil.l bliawo (lIlalll.l ki\lill.wo) i sirc 9 (sio), kl.t lIëlllpi:uera: 1/ Bnlcllu C I Nl\ba~'.ll kai \\'il~C lI~salil,
1I.llla131111 t' tall~tatahillo. KilWC kerc su lIallllgku, ~Tilba.h! pëllt) su ëlldllJllllllgku: halt~1I11 t! pa~i su 1';l~t'lIg, Olltv ~II tiltcmpil.lIgclIg:
ute WUhl)tl :sÇh'.l halcn Na ba l:.1 , b;1.lIall.lf'1I Ka.It-II}; huhl)c lII~hawatl.l
tOIiCIlg', lIl\-sa:5a.hllslIl",ll1l1n!J'.I, bnhljc tOllCIIg' i WIIWClIlI, ~ahlllHb •. t i wnwincIIII, dCl.lkc lawn ha u (pis!,) lawil.ha) pungclle, silclllber'u Lalliwang-c.1I Kut~lI i Nabah e kai Sllllil1lhal1g' 11: ,,!3(){lallg
ul i
1I i npuugku, b~kl'lJ la.IIlPIla.g.,lkll) kn,î tl.11I IU:I,kahollluillig-hol1llJn.I1g') t~.nlkai Itln.kflëbl.t, kai l.tUlika.lIg, ha.w1,'kpl\ pi/.l tn.u ll1nkl,lëb:,1 0,11
Kllt(.'" i \\"i:iltlhWlllf( 0 kni lIi~hcl'ft: "KÜllll;1l1~k(} pi,;hililll-' liklld~,
p,\Illllllhil'! l'alusfllIg'-II, Kllk:.I! mëllS:l11~ bi apa ~I,I~t.'lI~{'''i,: Sll pklul-
11, sl,Isaliahi: Sll pnlll:tnllg-IIII, Kllt~lI Na,bnll,L kai ~illlilllbflllg:
i upung, doken tëLJing j 1ampnagl).: k'l.i werall lau IIl:lkl).bera.lI. i\Ias~
i Kalel(l kai 11 çbcrn lai: "Kai kcro su naungku, Kak,.ol pellQ su cndumangku, r. kerc su eUliaku e: i kadua Ten c1umaleng, dU1un.lclIg lnçclc!,\ kalu, tumempaug mçdcry. pato (sakn.eng), mçkëliwl,l da.lukang (,,,beng); bulnje mauii mamunelaH, mehabar~ mamam,i: bull1)e lIlçelalalmghin talltang, mçelalahumb~ u wioko (panamba) ; buh(te mçkatl,l u wu we, ruçtabe!.l u wawiHc; buhlJC mamulld[llç mçbawatlJ tOllcng, IllQsasahusu lahumbry., Bëmbuang! 11,
Kut~u ('Yembuaug c kai n~bem: nKamageng kai IIlrtUli llHtlllUIl-
dali.!, mehabar~ m3m~\rasi, Ka~~! palloudoll pato limpurus~, clalu- kang daliutogar~lI. Sarang i Mçkonda nakarillgihç bcran 13ëmbuaug kercne, i sic mengkatewe nçbera: "Abc pQbcra kerenc, ene kai pato pelli, mlukaug takasasçb~; klj kawe kere 'u naulIgku, Nab"I';!
peIl9 su elldumangkn: kamageug i kao mambcn mamulldal~, ute jlallol!(loll patonu wul.ng, dalubug-u kawe raulu (bulallg), bewç ollggQ-c wÎullwa, darauug-e kawe këngkOlUl,>; uling-c ka we wituing, taghurihine (uling-e) Pohiarna (bituiug Pohiama); buh(le kaSClll~
pamundaliî, kariadi pamarasi; buhl)e paugukaheng liri (mamang), lJllllluugkae,ang ,iui,) (mamang), Nabal'.l".
I ~fçkou(ht snIJ lai uçbel'a: "IQ. makiwawall doha, tnn,kisaghcnlluil (ml\kiwawa) ['"wnwa; doho otollg su pUllg-e, ,ahampi (otong) sn tn.niwang-e; doho 01lggQ sn ratuu Balauda) Jlutlambeu K umpa,nia; kutçn sn.l'ang Balal1da kimondQ, Mawclldo kimakendol). , - eue 1'Ohou Mçkollda, buMe kisehl) pamund'li), kariadin pamal"flsi, Nabal') !". Al'á) sakaeug i redLU\. tahatuari e llasue, kl~ mamuudale 0, i \,\Tëm_
buaug e mCllgkatewe u~bera: "KaÎ kere su IIf1.Ungkll, Kakl.\, peU9
::iU cndumangku: patonu e. sule, dalukaug-u c SalJ bUê.t, sumbali kamaliraug; il). kai ml).taklJ u woba, ll1f.lgiantallg n wadoa, endai bobo lIahiipillgken ,enggQ, narellelungken elorauug; i sa{e mçtend~
i wuwenll, mçpalawf,~ i wawinenu, i sa{e m~telldl~ u piutu j Iry.
tumalallg sunpa, Kakl).? ëndai kai mOllaH maugangaloll.
Kutçu ,.rang i Nabal~ n.kariugiht) kerene, i ,ie nçbem su wawincne: !lI:~ kai sumol19 m~tiki , mçtiki kai mangenun.; .kumbahallg dingI). Pllkong, ar! dingl,1 bungkaesang j n il,1 kai m~tiki mangennn, m'fl.ngenna JU~sipir~. Ari mfl.takt~-takl,l, Bëmbul'\llg! gialltu.ug ai gaghi- alltang , takiJ liwuhç su Jl:tung, salOlubeng SIl endumaug j cllc1ai monan Il1thldal'ulag~, dumolong II IllfHlalla.lupi, kcunn.ugko tfl1'f\l kasa.ka su pi utn, kaireugkang su kembitllng, ënsitngko ti;tntingang seuggQ, kcnnangko pëmpnmatch~ clamung, ellsf\.llg senggC) Iwun~
9
Sllnpa, itnli su wunua sude, ll1ëllSnU1! senggQ iwutu.\ su lauteh~lI. HQu{" i '~ltkolJcla P nçhCL':.IC W\lP: ,,1\lIl1ltli cllangku mihiull, damlolïlug IIlall~allloha.lIg: Uakl)ko ka::il.'hallg ~u ;~pcilg I ka.ilisöld~
ligllal'Clig (ilpClIg), miill$\lIg pakiwilloll 111011;1, P,\kiuli u l"Umolollg:
lIlëllSilllg' rnOlU1U mangangalo , l'ulIlolong u IIIcl<lliahi~, mëu::li\ug
111011:111 mil.ng'a,lIgalo pilltu, mëlapahiL kcltlbitaug." Sa,mllg l11ihillll
~il,~nç Ilakiwalo, kutçu i sire su sakacIIg u kai sitnilld)t~lIg: fI Karn:l.- gelig IIlitkiwaloll mOlla, makiu~i u lUlIwlong, ënclanng c mOllan tI1angilugalo pintu, mëbPaha këlllbitang; pIL1I1ilc csç llli1JÜ,tll. 'ea,ngl' i Na.billl.' <\. i Kalel\> e uëndok • .tewe pa,ngalo ünd,lj c, 'klj 1l<l:SUC nipat..cII dëdua, lIiLwilli c maug mahali-hali IIflka,talang pillil.lt1il,W:l
uli.
'l'a,lIgll 81l.J'flllg b{.HI cne, i Nabali.1 clëduiU! KalcJ<) C wuhlJe nilsëhl) namllllcla,~i, kut~'u su sëngkapliluiali; ini c i l'ëflul.l. C SCII talltLwali:
11 :'11 p;\IlIlIlHlaleng e i l'ëduit kai ll~hil.WUIIO, kt.! i rcdua c uawihllH k~ui. Tatlgu, ~arallg i -\\~ëll\buallg (Iëduan ~H:konda lIilkaJ'illgih~ 1.1 i Nilbilh' rlcduan Ka1clv kaj nate, tangll i rëdui\ e mëllgkatewc lIëmpçtumpatc ki;!bi.
VI':IWAAL VAN NAIJALA.
I~I' warcn ccns twee hl'oeder:s, dc oudstc hectte "N;tUit'i.t, elf' jOllg:,Lt"
Ka.lelt} CII hUllne ZUl:iter heette Bëmbui\lIg. lJe nouw v,\n N. heette
~l~kollda, dc I'.Wll.gCL15 vau N. warelI met hUil ZCVCIICII, CII die zC\'cn heetten all ell AI'ft.luug.
Op zekcJ'clt dag zeide N. tot zijn jongeren broeder elt tot zijne zwagcrs: ,,\\rij l'-ullcJt eCItl:i ecn zeereil:i gaan nUl.kell, hedcn over ncht aagen zullen wij vertrekkeu.u ~ijH jOUgCL'C broeder antwooL'Clclc:
,,\\Tij zouden ccu zeereis rnakeu , CII wij hebbell gecn vaartuig!1I N. zeidç: "Och wat! wllnueer uegeu meuschen Cl' aalt kappcn, zou het (hm iu n.cht dagen nog uiet afkomen?/! Daarop i';eide N. tot. hem: /!~JOl'gell I'.ullell \Vij ecn booln umhakkell.1I Vall 't aanbrekcn
VUil dCIl dag af stond N. op en ging zittel1 op de trap CI1 i';eiclc tot zijlJ jOl1gercn broeder Clt I'-ijlle ZWiJgers: /!Slijpt do bijlen, scherpt de hOIlWCI'$.1I ')loeu gingelI ~ijl1 hl'oedrl' 011 zijm' ~wagel' tel'stOlHj Il.!lll 't slijpclI.
...
Toen zij gereed "'aren, zeide zijn broeder beneden: "De bijlen zijn reeds geslepen, de houwers zijn gescherpt; Cl' OlILbreckt llOg manr :1;111, da.t wij op weg gaan." 'L1ocll gingelI K. el\ (Ie zeven AI'i1lullg's heon om een boom te vellen. 1~1l terwijl zij opgingen op dell weg, daal' overkwam het hULI dat een sla,lIg dWltl'S over den weg kroop. ~1oell dat het geval WilS, keerde K. Haar beneden terug, om boodschap te brengen aan zijn ouderen broedet, omdat dit vool'tcckcll Cl' wns.
'l'crwijl
K.
de trn,p op kwam, werd llij reeds ondervraagd door N.; deze zeide: "Ik Zo:'ll vragen naar de beviuding, mij lateu :t.eggcn het wederVal'Cll, wat of uwe bevinding is, K alclQ." Zijn broeder antwoordde: ,,\Vanueer gij vraagt naar dc bevinding, n laat zeggen het wedervaren: mijne hcvindiug is (lat ccn slang dwa.rs ovcr deu weg ging.11 'roeu K. da.t hoorde, boog bij het hoofd ell "eide daarop:. "Ik had het reeds overdacht, ree,ls is heL dooL' mij bepeiusd, het voorteekelI is echter gocd, KaleI!} !II'eoen ging K. weder op en zij gingeu ccu boom zoeken. 'roen zij cen Lampinvanua-boom gevonden ha.dden, gingcn zij aan 't hakkeIl , maal' reeds bij den eersten hak '"lichtte el' eell londn en vloog naar beneden. K. giug het weder zeggen aau zijn broeder.
'110cn N. hem za.g, ollucrVl"ocg hij hem ell zei(Ye: 1I1k za.l Vra.gCH TIaar de bevinding, ll1~i laten zeggcu het wedervtLrCII j Witt is hel.
voo!' ecn bevinding?" K. zeide: ,,\\:annecr gij vraagt, wat ik hevonden heb, u laat zeggcn wat mij is wedel'varen, mijne bevin- ding is dat een Iëndn zuchtte en naar benedell vloog. I!
'L1oeu N. dit hoorde, zeide hij weder:
" " r
auneer het dit VOOI'-teeken is I Kalelo! dau is 't een goed voorteekCll.If Zijne zU::it.er Bemuuaug nu hoorde dit en kwam naar buiten cu zeide: IIIndiell het naar mijn oordeel gaat, geschiedt Ilaal' mijue meening, zoo zoek cen a.ndere boot." l\Inar N. antwoordde: "" rij zullen ous niet ::itorcu aan vOOl'teekeuen, 13ëmbmlllg: voorteekenen dienen om vnu iets af te houd eu , voortRekenen zet ik liever achter den rug."
Daarna ging K. weder op cu toen hij was aangekomcn, giugen zij tel'~tond aan 't hakkeil. I~II ziet, tocn hij viel, bogen de takken van uell boom zich IHlitl' benedelI. Tocn dit alzoo wa!', ging K. het weder zcggen aan N. 'Poen N. hem zag, vroeg hij hem cu ;t,eide: ".I"k zill weder vnlgell naar dc olltmoetillg, m~l
laten r.eggclI hrt wedCl'Val'C1I.If K. zeide: ,,'\'uIlIICel' gij vraagt naar de hevinding, u laat I'.eggell het wedel'vareu: mijne hevinding i~
flat de tnkkoll V:l1I dOIl boom iich !laar hellP!len hphlwl\ g-ebogcu.!!
11
N. fl1ltwool'dde: ,,'\"n.nllcel' het clnt vool'teeken is, KaleIQ, ga. dau manr \'OOI't HWL kapp~lI: 't is C('II g-oed votH'l('(,kclI.'1
Dnal'Op dali ging K. wedcl' op, ('11 zij !-!ing-rll [dell boollIslarn] bekap- pCII, wolla,t.. hij nog kOIl omgelegd word!'lI. Toel! l'efst kecrdell ;t,ij L(!I'Ug rWiU' hCIICdclI. Den volgenden 1I1000gcit IIU gingen zij wedcl' op, 0111 vorder te kappen, CII (JiliU' Zi.lgCIl zij dat Cl' celi pl)lItiëll~
(COII wit soort vall woudduif), die dool' CCII l'oofv0f!cl Wilt' gedood ell geell KOp mcol' had, juist iJl de boot gevallen was. j\!laar zij gingen niet moer hecn 01\1 N. bCI'Îcht te gevel!, ;t,ij gingen IlWiI,J'
voort tnet kappen, 011 dc vorm kOIl nog dellzoifdcli (lag IlfIfl,\' helleden gesleept worden. Tocn de ruwe VUI'Hl 0i' het crI' WilS, kwam N.
de trap af, om cr naar te kijken, OIJ de cellc brocdcL' vroC'g- wedcl' don anderen wat hem wcdcrvarcn WilS. KalclQ antwoordde: ,,1 k hch CCII pontiCng' aangetroll'cn, die dool' ccn roofvogel was geduo(l."
Toell lllatlktclI zij de boot mailr hail:stig af, zoo(lat zij gererd
WilS op dCIl :t.osdcil dag, Toen :áj afgcmilnkt wns, spmkell :áj sa.mell
af: " "rij zullcn maar spoedig op reis gatlll, dil a!' de schuit recd:,;
id' i:s," Doch N. wilde nog niet, 1I11.1tl1' de zeven Amluilgs leid ell : ,,\Vij gaa.1I maal' onder leiI." 'Jlocn N. het van zijIIc I:wagel's niet.
kOIl wiullcn, stelde hij den tijd van hnl\ vcrtrck vast: "Duw:-;tmb hij 't il:l,nbrckcli vau dCII dag het vanl'tuig dan man.r ar, laa,c1 liet
01\ 1IIaakt hct gcroed; wij :,I,l1\1eu ouder :,I,cil gimll,"
I)c:-; mOI'gells zecr vroeg duwden :--:ij de schuit in :,I,ce, hili1\' VCI'-
volgens ladcnclc, N, echter, terwijl zij afwezig wal'CIl 0111 hailr ;tI' te rluwen, riep ;"ijll slaa.f, zeggende: ,dK zal mijn geringelI ~\;w[
mopcn, mijn geminachten dienstknecht: wil VOor mij IlilHl':f.alf l'aspcn, voo I' mij afschrapen wat het hn:1.I' glad lIlaakt; lllijllC haal'- mil' wOl'de gCl'iIspt Illet de IItlgeh:, afgeschraapt 1llrt lie villgcr~,
cn haa.I llIij citroenen a.f, haal da.t, Wflarlller meI! 't vlcl'~ch rauw hCl'ciclt; dall cerst wil jk gaall baden.I'
\)11<1I'Op lIoodigdcn hij cu J[çkollda elkandel' ti it om te' hadclI, cn iOCH :--:ij bij 't wntcl' waren, zeide 'N, tot ~r.: 11 "'ij :mllcll t(~ S;)IIICIl gaan bade" , gczamcnlijk eeH bad gaall HemCIl j wij ~mllclJ eCIIS ecn bad ncmen in een vcrtakten stroom, badcn in vCl'deeld water;
dan eerst zullen wij 113 elkaal' cle ltaal'zil.lf gclnuiketl, elknrtr a1'- wi~selcll in 't gebruik van dcn wrijfstecn CII na clka;1,r de lilj-plant gehruiken.IJ ~f:l.fn' M, antwoordde: "l.k wil 11 iet bnden in epu Vf'L'- takten :stl'OOIll, ecn bad Hemen in vt'nlc('lc1 wat!'!', oJldnt "iet hrt vuit afgcrll'cvrll worde, de olll'pin,lleid IIlet dml ~tJ'OO1Il wOl'Ch' IIIf'P- gevocL'd, 0l'dnt het lIiet fI,:lllspoeh: op het strfl.l1tl, aall~(,vof'l'i1 wonl€'
..
aan de kust, opdat het niet de golven ontmoeee, de baren tegen- kome; maal' ik wil ba.den in kuil water t in diep wat(~1' dat Jó;t.ilstaat, ('n (lan eorst zullen wij UiL elka.\r de haa.rzalf gchL'llikclI, clki~lIdl"'1'
n.i'wissclcn in 't gebruik vau den wlijfstecll, dan pas nil. elkaar de lilj-plrmt gebruiken eu limoencu snijden, Naball~ 1/
Eon zeel' langen tijd wa1'en zij beiden 111 't water) Züodat de dng roeds zonk t toen zij te huis kwamen. Daa,l' zagen zij dat de tafel l'oeds toebereid was en toen noorligden zij elkaar uit om te eten. En N. zeide tot M.: ,,\\Tij gaan nog eOlls ge;.-;ameulijk eten, met elka{if
't
maal nuttigen, nog eCHS de hardgebakken sago breken." Toen ' zij gegeten h.dden, zeideN.
weder tot M.: "Wij zuIlelI nug tam::! guzaweulijk betel Helllel!, met elkanl' sirih kauwen, nog een8 de pinang bijten, M~koJlda!NDaarop zeide N. weder: "Wil de kist ontpakken, Mçkonda, de hoeden uitpakken, daarna zullen ;.o;c worden opgezet voor de rei~."
Hieroll zeide N. weder: ,,",VauIleer gij wOl'dt achtergelaten terwijl ik op reis ben, eenzaa.m achterblijft als ik onder zeil ben, voorzie dau het crI' van SI.U'l,l'S, die eerst zullen vernield worden bij mijne terugkomst, en blaas niet Ol) de fluit de~ avonds, laat geen J!uitsllcl 1I001'on laat op dou dag, het zou het hart iJl beroering kuullen brengen, rle borst doen kloppen." Daar,," giug N. de trap
ar,
IIlll.itl' lIan,!' bcuedcu gaande, werd hij gcwnarschuwd (loOl' 't geluid ecnel' huis-hagedis, doch hij gaf er uiet om ClI ging mnal' Haal'
henedclI. Terwijl hij op de trap was, brak er eCllo trede, doch hij word niet weerhouden dool' al deze kwade vooneckcncJl, lUaar ging heell cu begaf zich aau boord, hoewel ~1. trachtte hem tegen te houden. 1'oen N. aan boord was, viel er een hloedregell neer cn brak de Illast, doch zij haalden terstond de anker. op en Toeiden daarop heen. l~~n terwijl zij op zee waren, werden zij overvallen
dOOI" cen hevigen storlll t zoodat zij niet spoedig land zagell.
De zeven Aralung's IIU hadden 't voornemen OJU N. te dooden, en zij trachten N. over te halen, dat zij maar zouden gaan slapen, zoolang er nog wind was om mede te zeilen. Doch N. zeide: "Gaat gij manr slapen, ik zal OllS vaartuig sturen ell over ulicden waken.1!
Zij kwamen ten laatste iu vasten slaap, en N. stuurde het schip nog verder alleen. Acht lIlaanc1cu ln.ng Wtll'CII ;.:ij nu op ;.:ee, doch N.
had nog mnar niet geslapen. :Mmll" toen zij ecn jltn.l' op zee w:U'cn, dwongen de zeven Arn.luug's N. om te pilau slapen. l)nol"op ging dan N. slapelI ell ging Kalel') langs hem heen en lIfHn 't roer in handen.
TOCll do,n N. aldus iu slaap was I vielen (Ic :r,~VCH Amlung's
13
gc?n,l11clIlijk op KalelQ nfm 011 slingerden hem lil ~ce, doch bij geluk sticl'f 1\. nint, want hij hing zich Hall het l'oel' "t~1l hUil
vlHuLuig. Daarop "ielell zij gezamenlijk N. nan, om hem te doodCJlj negen dagen lang tJ';lchtten ûj N. te doorlon, maar zij kOllllcu N.
niet verwonden. N. IIU sliep lI]aar dOOi', terwijl zij hem ilfulvie!cll
CII 11a.;11' hem hieuwClI. 'Pas op den IOdon dag stoud N. op. '1'0011 N. wa~ opge:-:tilêl,lI, ging- hij achtentit, zetto ziel, Jlede!' (-lil :widc tot dl'g('Hell, die trachtten helll te doodelt: l/\\rfl.tJneel' gijlic(lrll !\lij volstrekt doodeli wilt, neemt dali die kri~ \'tLll mij J dali eel'st zult gij mij .kuBBen cloodellll, Toen nllmCIl zij dan Nabal')\: kris 011
$tnkcn hem in rle hnJ'tkuil.
It~crst tocn 'N. dood WilS, kwam KillcI ... weer aau bourd CII zeide:
"Z;oo, gij hebt mijn oudcl'clI broedeI' gedood, uict waln?" Daal'op
OHI::liugclclcJl de ~evclI ook hem, maal' iu cClilge dagen kOllden zij hom toch uict viI,ngeu. Daarna echter vergold hij het hUil CII zij alle r.cveu stierven. l.hama nilm 1\. r.ijll oudercu 1)l'ocd(~I' CII legde hem in de hut, lLIaar tic andcl'clI wicrp hij weg, daarop voel' hij terug naar zijll la.nd,
'1'OCII N. gedood werd, werd 1IJ('kondi\ dit in dcn geest gewi1;)r, WOllat zij droomde. 11~11 vroeg in dcn morgen riep ~l. Bëmbuang'
l'lI zeide: ,,\~recs zoo goed cn ga. uit, om u tc latell waarzeggcn,
g';\' ]ln;]j' beneden CI1 vl'nag om orakel, wnt of lle droom dcs ~lafl'\l~
bl'dllidt, het gezicht V;l,Ij deH tijd der I'Usti of N, \\'{'rkelijk g'C-
~tOI'VCI1 is." ll, liet zich daaTOp waa.rzeggell i bij het OI'akel bleek het, dat N, waarlijk g('::;torvcn was. Toen B. temggckOILH'll Wfl~J
zeide zij: "Ik bcn uitgegaan om mij te laten \\'aarzeggell, naar beneden
!:{l'gailll om ora.kel te Vlilgen; het is :tOoals dc droom het velTiulel1, de slaap het geopcllbu:nd heeft: miju brocdcr is waarlijk gestorven,,,
Niet bug dan.1'lI1\ bereikte 1\nJelt) het lauel. Terwijl hij diehlc'l' bij wal b\ il111, werden de zeileu herkend dool' M~kollda 011 tCl':-:tolld zeide zij: I/Indien mijnc oogen zich niet bedriegen, mijtte kijkL'j':-: het nid Illi~ hebben, komt tiaar ,1;\11 het zeil, komt het r.cil nUII , het 'l.cil, komt daar het zeil vau Nabaht, het zeil vall uwen oudel'cu broeeler I Bcmbuang I" Maal' bij de laneling bleek het KalelQ te zijn
(,'11 hij was uog maal' alleen, Toeu giugeu 1'1. en ]3, naar het stmnd, llem tegemoet en begavclI zich aall boord; toen zij Hftll boord WIUClI, vroegen zij nall Kaleiq: "Ik zal vragen naar uwen ouderen broeder, KnIelt)! mij lilten vertellen van uwen meerdere in jo.l'en I waal' of uw ouelel'l':
broeuer is.I! K. zeide: "lndien gij vraagt nnal' mijn ouderen broeder, VJ'ouwen! u hUlt vCl'tellen VUil mijueu meerdert! in jaren j miju
ondere broeder is dnar ginds achtergebleven op de cila.nclen, is gebleven ln de diepte van 't geen nabij is; hij is g-cbleven om de eilnnden tI' tellen, om de eilanden op te sommen. IJ
)'J"n.n.l' ~ij geloofden het bericht van K. niet, zoodn.t zij nog ecns
VOOT de tweede manl vroegen: "Ik zrd vragen IIfUU' uw ouderen
bl'oceler, KaleIQ, mij laten vertellelI van uwen meerdere in jaren j
\Vnul' is uw oudere broeder?" rl'oen kon K. 't niet meer geheim houden J zood nt hij
't
zeide cn sprak: I/\Vrumcer gij blijft vrageu naa.r . mijn ouderen broeder, u laat vertellen van mijn meerdere in jn:rcn, mijn outlcl'c broeeler is achtergeblcvcll cla~1t in de zeI', is gebleven in de diepte vnn cleu ocenrUl; hij is gebleven, gedood zijnde, :lchtcl'gcblevcn, vermoord zijnde; ~lechts zijn haar is afgesneden, r.ijn hoofdtooi is afgeschoren; zijn haal' is afgesncden dool' KaleIQ, nfgesehoren met een wapen; 't is maar nedergelegd in het benedenstevan dc sirih-doos, onderin gelegd iu 't diepste van dc pinang-doos,
de doos waarin de kam ligt, de bewaarplaats voor hetgeen dool' het haar gaat, beneden geladen in het schip."
Tocn M. dit gehoorcl had, IIcidc zij dnfLl"Op: "Ik gft een jan,]"
Iflng s1n.pcn, rusten gedurende een jaar, slapen met de bcteldoo~
op mijn schoot, onder één sarong rustelI met de pinn,ngdoos. rrOp.n
dit nhoo wns en M. dn.l1 sliep, deed Nnbn,li.l Mçkondn droomen:
"Oa lIln,fl,l' IH1Il,l' 11l1is en aangekomen, veeg en versier het huis b'l' dege e11 stapel kns~ens op, zet vervolgens cr1l wit bord necl' llwt wn,tcl' gevuld. !3r,zoek het clcH derden dag, ik zal daB I'ecdslevellcl zijl!./! lj~n r.ic, den dcrden dng zag zij N. da:n I'ccd~ zittcn,
Tocn N. op zee door hen gedood was en dool' hrn was wrg'g'f"- worpcn, was hij opgevangen clool' cen nautilus, en clc1.r hnd hem (Nnbnh) "." b"d gebrncht.
Dn:tl'op dn.n woonden zij met de VTOUWrl'l in het oudr huis ('11 dit was Teeds ecn wcinig slecht. N. cln.n r.eidr tot K.: 11 \\ïj znllen
OBS ccns een nieuw huis maken." _En tocn r.ij een huis maakten, wus dit zcel" spoedig af.
Nadat zij het huis haddcn gemaakt, warcn Cl' negen kn.linwo's (kn.liawo-vogcls), die zeiden: "Uw huis, Nnba\1}, is cen verkeerd huis, uwc woning is niet goed. Als het gnn.t nna1' mijnc mcclllug, Nn.bnlf.l l zooals het iu mijn lutl't is, bouw dan uw huis op drl1 weg, steck de pn,lp,lI in 0]) de plaats wanl' geloopen wordt, (\;\11 eerst Hocm het 't huis vall Nabal!}, de wonillg' V;UI Krdel(J, dan eerst volg wenschen op, jaag begeerten nn, dc wClIsehcl1 uwel' VI'OUII',
de begeerten uwer zuster, hanl lmnr cen schccl'JllcS van de ph\at~
,
15
W:lilT '1; gemankt wordt, een lemmet V;l11 ~i.incn oorsprong./i N. flllt-
wool'del" daarop: "Het is nog- een spreuk van mijne voon.ndrren, crn \'Cl'!wal mijli!"!' stamouders, fbt nicl11i\.llcl (Iit kan vinden, gel'n mcrtsel! '1; kali a:lJItl'cfl'cn, en P.(' i~ niclI1iliHI arm wirn 't verhard is.
gedaan, dat iemand '1; kan "indelI."
'I'oen /leidr Hëmhnilng:
,, ' w
il 11 iwhtcl'oll1 wendelI , l'ugwan,rts.7.1('11, Ihncdnl', (om te 1'11cn) wat of daal' klinkt achtrI' uw l'\I~,
w,tllid gl'eft ;lalJ 11W(~ achtcl'Aide./I N. antwoordde daal'op: "jI;wijg, :r.wijg tOO,1I 1 \\'rl~fo; stil, wees toch stil, het i~ nog eCn vrrbods- brpaling' mijner vool'Oudl'l's, nug ecu ollthoudingsg'l:bod mijlll'l' st.fl111Vndpl'f'lI, het zijn woorden van iemnml die wa;l,!'wggcn kan.I'
Daill'Op zeide K. nog: "Indien 'I; gnat zooal~ 't in lIIijn h:II,t
1~, Bl'Ol'dl'!', zooal~ 't in mijn gPlIloed is gelegd, ell zoonls 't in mijnt' g't'd:u'hh' i::;, Innt 011S (1n11 heen gnall, gan11 oln hout te ZOPkPII , hrrn g-arm om ePIi vaartuig te zorh'l1, pene boot te VilldclI, tlil:11'1ln zlIlIpli wij !':prcken vall op reis gaan, zrggeu dat wij ollclrl' Jwil g-:t:1I1, dali eerst zullcn wij met vClwhillrllllc horclrn ]Jl'ollkclI! ons :1lh'rJc'Î hoortlt!eb:e/s wellschclI, dn:1l'op zull(,11 wij nJR(:IH~i(lll(,Ill(,H vnu elp VI'OHW, vn:1l'wcl zeggcn aan dc ZI1!';tt'l', 1'11 dali zullen wij Olulrr zl'il g:lllJl 0111 (uw) wrnsch op te volgclI, 11ft tp jagl'll (uwe)
hl',!.."f't'd,{', Hëlllbnn,lIg I"
Tocn zcide
n,:
,,\,\ranIlCcl' gij wilt sproken over vCI'tl'rkkClI, 1'1':1.lc'11 OVOI' op rri::; gan 11, Tho('clcl', strpk dalInr
1I1<"t ('ril hoo:::nIs vfla,rtuig, met ePII wntcl'hoos flls :-:Ch1p,1I r(10rn M(:kolldn, B, :lltlll~ hoordc spJ'rk<'Il, zridr zij dflal'op: "Spl'rrk nic,t nhlll~, dat is
t'l'lI \'C'l'bodcn vflaTtuig, cell schip dat nÎ'pt gC'l1ormti mng wordl'lI;
('11 ilttlirll het gillg zoon Is het 111 mijll hout i!Ö\, goelijk lH't in mijll g<'llIord gelegd is: Wjl1lnrCr g-ij volstrrkt op r(:'i~ wilt gn:lJl, zoo strek nr met de Illflt\n nl~ uw schip, cn 1I\," vn:utllig- zij de Illnt\ll, hijsch al~ zril ('('11 wolk, (id. 111 Snsnha\"<l.), gebruik nl~ roer ('{.'!lr strl', a.ls stuul'rirm de ,Pohialllft, d:lll rerst worde de rcis 01](1(,1'- 110111('11, d(, zl'C'lo('ht u i tfZ'l'\'OCI'll , dnll C'n:-t i~ 't dt' tijtl V:ln \'oor dt'l1 dag haIelI vall ~irih I dr' tijd VHll 't olltpn,kkt~1I \';111 pinallg' .'In bn 1'.1 !
J\l('kontla zeide ilO,!! IrctlN: "Lk Iril vp.r7.(J('kc~1l !~('1l gt'~Chl'llk llH'dt, it' nemrn, CPll g'nvl' O\'Cl' tr hl'ClIg'CIl; !"pik CI'Jl ,!.."p~tdlt'llk :1nll d('11
~t:l.lll, ga 1'1'1l0 gavc' bl'(~llg{'n (lall d('11 wo!"ttd; ,!.."('P!' t'('11 g'p:.:uhl'llk :1:1.11 tI('l1 kOldll,!.!' Y:UI Ilo11:111l1, IIrt hoord dlT ('0111P:Il-!'llit', t'll 11":111- nre!" elf' Ilnllalltlt'1' ZI(·11 huigt, clp Blilllkt, t'J' (llldC'lïmrk na;l!' doet, clan is dit (,(,Il g('~(·hcllk vnn .M\~kond:1, dali et'l'st worde uwe
16
rcÎ8 volbracht, .tlW zeetocht uitgevoerd./I ~rOCIl nn lmll vaartulf!
kla.ar wos en ~ij op reis wilden gaan, zeide 13embuang: IIludien 't gont zoo,l. in mijn hart is, oudere broedei', gelijk 't gelegd is in mijn gemoed: breug dan uw vaartuig terug, trek het schip weder op, breng het weder terug j ik beu bang voor de zee, beu bevreesd
\'001' den oceaan, de zee daar is afgesloten vau zeilen, verdonkerd
Vrt.1I zeilen, wic zal uwe vrouw verdedigen, uwe ~mstel' beschermen, wie ;r,n,l 't vl'onwcnvcl'blijf beschermen, wn,arheen v.al ik \rluchten,
Bl'oeclcr? het zijn schepen va.n aanvallers."
Eu tocn N. dit gehoord had, zeide hij tot zijne zuster: "tk trek mij terug om te s1a.]'cu, te slapen cn te rusten, laat ik uiet
~oms worden gewekt, maak mij vooml niet wakker, want ik ga slapen en rusten, rusten en stil liggen, \Yees niet te bang, BcmbufLng, wees niet te zeel' bevreesd, verdrijf de vrees uit uw hart, de angst uit uw gemoed, het zijn schepen vau aanvallers, vaartuigen V:ln vijandeu, wil o}Jklimmen ill het vrouwentimllWl', nam' boven gnan iu het pl'iusessenverblijr, kijk ccns ml.ar de zeilen, beschouwt ecns de schepen, wnar of de schepen aan wal worden gebracht, naar welk land zij worden gericht, of men de schepen ,oms tegenover (OIlS) z,l doen l,nden."
D,o.roJJ zcide M~kon(b weder: uIk z,l mijn sloof clen poli tic- dicnflfLl' roepen, mijn dienstknecht uen omroepel': "Gn. uit IIflfll'
het strand, begeef 11 afwaarts naar de kust, wil dllfLl' eens vragen nf\l),1' tie schepen, u laten zeggen omtrellt de va:.ntuigclI, of het schepen lijn VflJI nanvallei'S, vaartuigen vau vijandelI , of 't schepen zijn
V:lll belngcrs van het vrouwen timmer , aanvallers vall 't pl'iusesscn- vCl'blijr." 'l'oen de politiedienaar het aa.n 't strnnd ging vrag-ell, antwoordden zij die op de sollepel1 waren: "" ra.uneer gij vrna~t
IlfH\.1' de schepen, u laat vertellen omtrent de vaartuigen, dit :r.ijll
schepen van beroQ\'ers 'lau 't vrouwentimlller, bela.gers van 't prinsesscnverblijf; zoek dappere mannen uit 111 Tocli st1'eden Naba.l:,1 cn Kalcll) tegen de TOOVCl'S en zij werden allen dool' hen gedood; slechts zeer weinigen keerden terug, die ontvluchtten om het bericht te brengen,,,
Daa,l'Ua kwam el' pas iets van de reis van N, en K. i maal' \'IUI
dcr.c reis zijn zij niet terug gekomeü, want op de l'eis hebben zij elkander gedood en beiden zijn omgekomen, ]~H tOCH Bcmbu!1ng CII M~konda hoorden d,t N,bal. ell KolcJI) gestol'ven waren, doodden ook zij zich beide,
17
III\L vp.rhnnl vn,n Nabal /.I, dCII Sall!-('il'ocschCll Vl"ijdcllkcl', di(.
dl! n.lgcltlcml ill ncht ~CnOlllell VOOl'tcCh:IH'H Vl'l'w:lal'loost Uil luina.cht., l'lI dnfll'llool' r.iehr.clvclI Pil tlp v.ijnclI in 't vCI'clt'l'f sturt, jp. dool' 1.uivl.n'heid vall t:lal CII stijl ondol' de beste Rallf!'Îl'cC':::cht' H i o's te I'l·krllnll. Lk heb het vDomp gcplnatst, omdat hct helnllgrijk i)i;
w('g(,l1~ het Sasfl.hnl'fl, {lat Cl' in voorkomt. liet bchorft w('l nipt opgC'lIlcl'kt te worden, dat de wijze wa'1.I'Op de ]101'5011011 V:tll dit
\'('I"hnnl ~pl'rk(,lI, in de werkelijkheid niet voorkomt; ll1i~:s.chicli
wijst deze CigCllflnl·clighr.id vnn dit vcrhnnl {'I' op, dat het cClllIlna.1 in pocr.ic heert bf>~tflnll 011 cln,t deze tcht tic nog- oVC'J"gcbltwclI pl'mmhcwrl'king is. Ue vPl'tnlillg der p:ll':llld-:dl\lH'1I wa:.:. in 't 1101- lnlllisch niet altijd mogelijk. \\'anl' zij nI'11tel'\\'('g't' g't'latCII i~, lH~h ik het n,ftllg'cduid.
re
a 11 g (I, zie Spr, IJL 2fH), Hd is hiel' ('Oll 011 hrtl'l'krllclI{I . vo('g'-woonl, Llnt, g'clijk Sflllskl'. nthn, iu dell n.fl1Ihef CV('lI dikwijls ge- plan,t,st nis w('~gclat(,l1 wordt. - 11 ~ U 11, p:lI'tikt'l (Iir hrt, Pl':lptcl'itum omschrijft ril 't frcwoonlijk tot 'PIUSCjllfllll pCI'f. lllnakt, 81'1', hl. J 77.- IJ i:'1 i!ól hicl' hrt vrrbulll !ólubst. 11 ('I' is ", m('t 11 :.11111 ('I' VOOI' II{'!, wnsll , bI. 203. - tn u "pCl'SOOll, individull 'Mal. flOl'nll!!" , t<'g'('nov('!' ta.umatn nmclIsch, dr mClisch/l, )[.11. IIIIlfl.lltisijn."1 in trgell- stelling' tot andere ",('zens. Indirn de 1l:1f\.111 tlcl' woonplaats ZOlllh'l' g-C'niticf-pnl'tikel met ta ti verbonden wordt is deze nflalll ('('JI adjectief en duidt de ll:ltioJHl.liteit aan, mrt de g'('II, pnrt. brt.
llCt I,bewoncr Vftll -11, b\'. tau Sangih(' "Sangil'ecslI, tau
/e
n. w u kali g IITaboekanccsII, t a u n S all ~ i 11 i) c "de howolll'rs cim Sangil'-eibndenll , tnun rl'awuknng c "dc. in,,"ollel's vn,n 'l'a- boekn.I1I1, - j l'ëdua., pers. v.n,w. 3e pcrs. twec\'el., hl. 23(j. - tal,n,tuiJ I'i, ovel' dezc bet. van tnhn, z. hl. 77. DL' uitdrukking i, 'r-
tIu n t n, h n, t 11 iJ l' i bet. dm: "de ollth']'l' 1I1(~t dl'1! jOIlg'('I'\'1lbroeder". - i ft
•
k ft II g. Over dit woord, zie bI. 241. Dergelijke~
