pagina 1 van 4
Datum ons kenmerk
Utrecht, 27 november 2013
Onderwerp contactpersoon
Wijzigingswet WWB/28-11-2013
Reactie MOgroep/LOSR op wetsvoorstel maatregelen Wet Werk en Bijstand.
De MOgroep en de landelijke organisatie sociaal raadslieden (LOSR) maken zich zorgen om de invoering van de wijzigingen in de WWB. De maatregelen kunnen contraproductief werken op actieve deelname aan de samenleving door uitkeringsgerechtigden, en
bijstandsgerechtigden dreigen nog meer in schulden en armoede te geraken dan bedoeld.
In deze reactie zullen wij namens de MOgroep uitgebreid ingaan op de tegenprestatie in relatie tot vrijwilligers werk en namens de LOSR kort ingaan op de maatregelen over vervangen van langdurigheidstoeslag, kostdelersnormen en stopzetten van uitkering.
Vanuit de LOSR zal binnenkort een uitgebreider reactie komen op de maatregelen die vooral betrekking hebben op de gevolgen van het inkomen van uitkeringsgerechtigden.
Tegenprestatie en vrijwilligerswerk
Het Kabinet heeft de ambitie om zoveel mogelijk mensen te laten meedoen, liefst met betaald werk en anderen met een zinnige dagbesteding. Mensen die een uitkering ontvangen mogen daar ook iets voor terugdoen, voor wat hoort wat. Het Kabinet vindt dat een tegenprestatie mag worden verwacht van uitkeringsgerechtigden.
Reactie Raad van State
De Raad van State (RvS) betwijfelt of in het kader van decentralisatie deze verplichting tot tegenprestatie wel bijdraagt tot de doelstellingen van de WWB. Immers, de bevoegdheid voor gemeenten en maatwerk worden hierdoor beperkt. De RvS ziet maatwerk ook als voorwaarde om te komen tot integraliteit in de overdracht van verantwoordelijkheden en bevoegdheden op brede, met elkaar samenhangende terreinen omtrent sociale bijstand, zorg, onderwijs huisvesting en jeugdbeleid.
De RvS wijst eveneens op de extra uitvoeringslasten voor gemeenten, zoals het ontbreken van voldoende aanbod, noodzakelijke ondersteuning en begeleiding. Hiernaar wordt onderzoek gedaan, maar zijn de resultaten nog niet bekend. Als reactie op het laatste onderdeel van RvS, verwijst het Kabinet naar de reguliere taken van het College: het bij elkaar brengen van vraag en aanbod, gebruikmakend van bestaande netwerken. Het Kabinet stelt in reactie dat Colleges de tegenprestatie
pagina 2 van 4
zo organiseren ‘dat begeleiding wordt geboden door de betreffende organisatie waar de tegenprestatie wordt uitgevoerd’.
Reactie MOgroep
De MOgroep is het in grote lijnen eens met de kanttekeningen van de RvS. Daarnaast is de MOgroep van mening dat vrijwilligerswerk niet is bedoeld als verplichte tegenprestatie.
Immers: vrijwilligerswerk ligt in het feit dat burgers dit doen uit vrije wil. In Nederland zijn zo’n 4,5 miljoen mensen actief als vrijwilliger. 45 % van de Nederlandse bevolking doet iets op vrijwillige basis in de sfeer van welzijn, sport, cultuur, natuur, zorg of anderszins. Burgers zijn om verschillende redenen gemotiveerd om dit vrijwilligerswerk te doen.
In het brede veld van Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening bieden leden van de MOgroep op veel terreinen reeds verschillende vormen van vrijwilligerswerk aan. Deze vrijwilligers voelen zich gewaardeerd en gesterkt door het doen van deze zinnige activiteiten. Ook veel mensen die in de bijstand zitten, doen al vrijwilligerswerk.
Het wettelijk verplichten stellen van vrijwilligerswerk als tegenprestatie kan contraproductief
uitpakken. Maatwerk, wederzijds respect en vertrouwen tussen gemeente en uitkeringsgerechtigden moet de basis zijn voor afspraken hierover. In overleg stimuleren van mensen die inactief zijn, het actiever worden, dit kan eventueel via vrijwilligerswerk maar ook middels een cursus, training of coaching. Vrijwilligerswerk is niet dé oplossing voor alle bijstandsproblemen.
Maatwerk
Maatwerk is een vereiste voor het inzetten van vrijwilligers die in de bijstand zitten. Afgestemd passend vrijwilligerswerk is een voorwaarde voor zowel cliënt als vrijwilliger alsmede de organisatie, waar het ‘vrijwilligerswerk’ vervolgens verricht ‘moet’ worden. Met name het activeren van het zgn.
‘Granieten bestand’ kost zeer veel energie en vereist één op één begeleiding. Gedwongen
vrijwilligerswerk mag geen ‘schade’ opleveren of stress omdat er al teveel andere problemen zijn, nadelen voor kinderen, psychische schade door het soort vrijwilligerswerk enz. Een alleenstaande moeder die wegens huiselijk geweld in de problemen, schuld plus de bijstand zit, moet je misschien niet extra belasten met de dwang tot tegenprestatie. Maar als zij als vrijwilliger meehelpt op de peuterspeelzaal versterkt zij haar netwerk en levert ook een tegenprestatie. Mensen uit de bijstand met psychiatrische problemen of mensen met licht verstandelijke beperkingen kun je niet overal inzetten als vrijwilliger. Dat vraagt maatwerk en goed overleg tussen de persoon zelf en de organisaties.
Organisaties, randvoorwaarden, middelen
Het Kabinet stelt in reactie op het RvS-advies dat de begeleiding van deze groep ‘vrijwilligers’ wel gedaan kan worden door de organisaties, waar dit werk wordt uitgevoerd.
De MOgroep ziet door de bezuinigingen in het brede welzijnswerk juist deze ondersteuning wegvallen of gedecimeerd worden.
Uit onderzoek van Bartels (2012), in opdracht van MOgroep, is tussen 2010 en 2012 het aantal FTE in Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening met 5000-6000 fte afgenomen. Zo’n 8000-9000 sociaal werkers hebben hun baan verloren. Deze trend zet de komende jaren verder door. Hier gaat het om bezuinigingen in de collectieve voorzieningen en ontmoetingsactiviteiten en dat zijn juist de plekken waar vrijwilligers ook actief kunnen zijn. Tevens ziet de MOgroep dat door bezuinigingen, de
professionals worden ontslagen en denkt men dat daarvoor (soms) vrijwilligers in de plaats komen.
Terwijl juist voor de begeleiding van de vrijwilligers, die professionals hard nodig zijn (QuickScan MOgroep, 2013).
Vrijwilligers moeten bovendien zwaardere cliënten begeleiden, en dat vraagt meer begeleiding en
pagina 3 van 4
training. We zien ook steeds meer cliënten die niet kunnen worden losgelaten, die niet voldoende zelfredzaam zijn om geheel op eigen kracht verder te kunnen na een periode van ondersteuning. Daar blijft structureel begeleiding door vrijwilligers voor nodig.
Het aanbod van vrijwilligers zelf wijzigt ook. Onze lidorganisaties zien meer vrijwilligers die moeilijker inzetbaar zijn, in het kader van de transities worden welzijnsorganisaties ook al geacht om GZ- cliënten en LVG-groepen te laten participeren.
Organisaties, waaronder welzijns- en vrijwilligersorganisaties moeten dus meer worden ondersteund in de werving en begeleiding van vrijwilligers, waaronder uitkeringsgerechtigden. De MOgroep waarschuwt voor een nieuwe ambtelijke systeemlaag van controles en handhaving als deze maatregelen worden doorgevoerd.
De MOgroep doet daarom de volgende aanbevelingen:
Vrijwilligersorganisaties moeten ondersteund worden in de begeleiding van vrijwilligers, waaronder uitkeringsgerechtigden;
er moeten goede afspraken worden gemaakt tussen de verschillende gemeentelijke afdeling (sociale zaken en Wmo) over de inzet, financiering en voorwaarden waaronder deze mensen dit vrijwilligerswerk kunnen gaan doen;
vrijwilligersorganisaties moeten niet op extra kosten worden gejaagd door de inzet van deze mensen. De overheid dient hiervoor budget beschikbaar te stellen, denk aan onder andere deskundigheidbevordering, verzekeringen en leges voor verklaringen omtrent gedrag;
deze groep moet het gevoel krijgen gewaardeerd te worden voor hun inzet en niet het gevoel te hebben, dat ze gestraft worden en moeten omdat je anders je uitkering kwijt raakt;
het doen van vrijwilligerswerk moet een meerwaarde hebben voor deze groep mensen, bijdragen aan de versterking van hun eigenwaarde, een bijdrage leveren aan arbeidsritme en sociale contacten;
er moet ruimte zijn voor innovatie van vrijwilligerswerk om in te kunnen spelen op deze insteek van vrijwilligerswerk.
De MOgroep is ervan overtuigd dat mensen door zinnige activiteiten te doen in hun omgeving, en die in eigen interessesfeer en mogelijkheden liggen, positiever in het leven staan en daardoor minder snel een beroep zullen doen op publieke voorzieningen of ze nu wel of geen betaalde baan hebben. Tevens leveren zij een bijdrage aan een samenleving waarin participatie voorop staat.
Reactie LOSR
Risico op armoedeval en schulden
De cliënten van Sociaal Raadsliedenwerk (450.000 klantcontacten per jaar) zijn vooral kwetsbare burgers die weinig inkomen hebben en meestal geen of nauwelijks financiële reserves hebben
opgebouwd. Door de stapeling van maatregelen die van invloed zijn op de bestedingsruimte van deze groep mensen, voorziet de LOSR dat deze mensen nog meer onder de armoedegrens zullen vallen en/of in schulden geraken.
Het vervangen van de langdurigheidstoeslag door een individuele inkomenstoeslag
De LOSR is fel tegen deze maatregel. Een individuele inkomenstoeslag leidt tot willekeur ten opzichte van de aller-armsten. Er ontstaat willekeur tussen gemeenten en willekeur binnen gemeenten omdat individuele inkomenstoeslagen dan niet vergelijkbaar en toetsbaar zijn. Bijstand voor mensen die meer dan 3 jaar op het minimum inkomen zitten, worden een lokale speelbal en ondergeschikt aan de politieke waan van de dag. De langdurigheidstoeslag heeft zijn waarde allang bewezen. Dat blijkt ook uit onderzoek (o.a. door Esping Andersen). Dit onderzoek geeft aan dat lang op een minimum inkomen zitten leidt tot verpaupering en verarming, isolement, meer ziekte en minder kansen voor kinderen. Langdurigheidstoeslag is dus hard nodig voor deze mensen.
pagina 4 van 4
De kans dat die verarming in de volgende generatie doorgaat is 70% (zie Esping Andersen). Arme mensen leven gemiddeld 4 jaar korter en zijn vaker ziek. Dit kost de samenleving geld !
Gek genoeg zijn er op dit moment gemeenten die overhouden aan bijzondere bijstand en eenmalige inkomens ondersteuning en stoppen dat geld nu in de reservering voor rioolvervanging. Naam van de gemeente bij LOSR bekend!
Het invoeren van een kostendelersnorm in de bijstand, AOW, en minimumregelingen (Anw, IOAW, IOAZ en Toeslagenwet)
Dit voorstel leidt volgens de LOSR ertoe dat mensen in de bijstand meer alleen zullen gaan wonen:
kinderen gaan versneld op kamers, zussen en broers die samenwonen voor een beter sociaal leven gaan apart wonen. Het leidt tot vereenzaming en uiteindelijk tot verarming. Mantelzorg neemt af en leidt tot meer betaalde en daardoor duurdere opvang, thuiszorg etc. Mensen met een beperking gaan sneller naar een instelling omdat de ouder of het familielid in inkomen wordt beperkt.
Kortom: goedkoop is duurkoop: Door uitkeringskorting staan mensen meer alleen. Zij voelen zich door de overheid afgestraft terwijl zij juist het werk doen, zoals zorg of verpleging of oppas die anders door kostbare instellingen of voorzieningen moet worden geleverd.
Drie maanden stopzetten van uitkering
Een uniforme verplichte maatregel van drie maanden geen uitkering, is funest voor mensen aan de
‘onderkant’ van de samenleving. Zij kunnen hun vaste lasten niet meer betalen, krijgen huurschuld enzovoort. De effecten hiervan op het gezin, kinderen en hun leefomgeving veroorzaken meer problemen dan die door de maatregel zijn bedoeld. En wat te denken van de gevolgen van de plotselinge verandering van inkomen voor andere regelingen zoals toeslagen, enzovoort.
Namens de MOgroep, Marijke Vos, voorzitter Namens De LOSR/ MOgroep
Saskia Noorman-den Uyl, voorzitter
