Groote schrijf almanach
bron
Groote schrijf almanach. Van der Plasse, Amsterdam 1641 (herdruk)
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_gro026groo02_01/colofon.php
Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.
A2r
Een verklaringhe van desen Almanach.
Oude styl.
Nieuwen styl.
'tSelve.
5589 Van de Scheppinghe der
Werelt, is tot desen Iare
'tSelve.
3933 Na de Zuntvloet
'tSelve.
3137 Na de tocht der Kinderen
Israel uyt Egypten
'tSelve.
2657 Na de bouwinghe des
Tempels Salomonis
'tSelve.
2392 Na de op bouwinghe der
Stadt Roma
'tSelve.
1684 Na de Instellinghe van
Iulius Cesar.
'tSelve.
Het Iaer na de gheboorte 1642 onses Heeren ende
Salighmakers Iesu Christi
'tSelve.
58 Nae de veranderinghe des Paus Gregorij
'tSelve.
56 Nae de Moort des Prince van Oraenjen
'tSelve.
8 'tGulden ghetal is
'tSelve.
26 Sonnen circkel
'tSelve.
9 Roomsche Indic.
28 18
Epacta
C.
F Sondaeghs letter
9 March.
12 Febru.
Vastelavont
25 April.
31 Meert Paessen den
3 Iunij.
9 May Hemelv: Christi.
13 Iunij.
19 May Pinxteren den
28 November 1 Decemb:
Advent den
10 weken 2 daghen Vleescht 7 weken 2
daghen.
Dit bediet de Volle Mane.
Dit bediet de Nieuwe Mane.
Dit bediet het laetste Quartier.
Dit bediet het eerste Quartier.
Dit beteyckent Iaer-merckten.
Dit beteyckent Peerde ende Beestemerckten.
A2v
Januarius heeft xxxj. dagen
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
Syphirion e
22 Iaersdagh. 30
a 1
Victoria f
23 13
Oldenburg b
2
Botvast g
24 26
Leypsigh, c
3
Leste quartier vrydagh den 4, 'savonts ten 8 uren 4 minuten. Vriesent weer.
Voor een goet Vier ist wel te wesen.
Kersdag.
a 25
10 Telesphorus.
d 4
S.
Steven b
26 24
Symion, e
5
J. Eva.
C.
27 8
Son. 3 Koning.
F 6
Onnos.
k.
d 28
22 Koppermaen.
g 7
Thoma, e
29 7
Lyons, a
8
David, f
30 21
Parijs, b
9
Silvest.
g 31
6 Paulus
Here.
c 10
Nieu Maen vrydagh ten 11. 44. minuten na de middagh. Vorst met sneeu. Het vier soo goet als bier.
Iaersdag a
1 21
Igimus d
11
Steven, b
2 5
Geneve, e
12
Sondag.
C 3
19 1
Sondagh.
F 13
Titus, d
4 3
Berg.
op Z.
g 14
Telesfor.
e 5
19 Iesus
naem, a
15
3
Koning.
f 6
29 Marcellus.
b 16
Eerste quartier vrydagh den 18. 'savonts ten 10. uren 26 minuten. Met mist.
Quirijn a
8 24
Prisca, d
18
Iuliaen b
9 6
Middelb.
e 19
Sondag.
C 10
17 2
Sondagh.
F 20
Son in Aquarius op ten 8. onder ten 4.
Iginus d
11 29
Agniet, g
21
Satirus e
12 11
Vincentius.
a 22
Hilarius f
13 23
Vtrecht, b
23
Pontia.
g 14
5 Timotheus,
c 24
Iesus n.
a 15
18 Paulus
bekeer.
d 25
Marce.
b 16
1 Policarpus.
e 26
Volle Maen sondagh den 27. 'smorghens, 3. minuten voor een ure. Met reghen.
Sondag.
17 C Septu.
Sond.
27 F
Prisca.
d 18
26 Emmerick
g 28
Martha e
19 10
Herentals a
29
Sebast.
f 20
23 Adelgunde
b 30
Agniet, g
21 7
Ziericzee c
31
De Keyser Aurelius, als hy eens ghekomen was in de oude Stadt Thebas in Egypten, om aldaer eenighe Antiquiteyten te besien, soo vondt hy aldaer in eenes Priesters huys eenen Tafereel, die een Coningh van Egypten Ptolomeus Arsacides ghemaeckt hadde, de welcke aen het hooft-eynde sijns slaep-plaets plach te hangen; in de welcke dese woorden gheschreven waren. Ick en verhief noyt den Rijcken wreeden, noch en verschoof den Armen rechtveerdighen. Ick weygherde noyt Iustitie den Armen, als Arme: noch en vergaf den Rijcken als Rijcke. Ick en dede noyt wederloninghe, alleen door beweeglijckheyd, noch en gaf geen kastijdinge, alleen door verstoornis.
Ick liet noyt quaet sonder straffinge: noch goed sonder loon. Ick beval noyt andere klare Iustitie: noch voleynde den duysteren by my selven. Ick weygerde noyt Recht die het op my versochte, noch
A3r
Ianvarivs Lou-Maent.
Vernieut in deught sons gebruyck, den Waterman giet uyt zijn kruyck, Drucx water sal in Wijn verkeeren, Van Canas Echt feest samen leeren.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
A3v
Februarius heeft xxviij. daghen,
Oude styl.
Nieuwe styl.
Vincen.
a 22
21 Brigitta,
d 1
Emeren.
b 23
Lichtmis. 5 e
2
Leste quartier sondaghs den 3. smorghens ten 4. uren 47. minuten. Met Vorst Sonda.
C 24
Sond.
Sexag.
F 3
Pau. bek d
25 3
Bremen g
4
Policar.
e 26
17 Agatha,
a 5
Ian gul.
f 27
1 Dorothea,
b 6
Carol.
g 28
15 Wtrecht,
c 7
Valer.
a 29
30 Helena,
d 8
Aldegon.
b 30
24 Apollonia
e 9
Nieu Maen sondaghs den 10. smorghens ten 1. uren 15 minuten. Met reghen.
Sonda.
C 31
Son.
Quinq.
F 10
Februar.
d 1
11 Alckmaer.
g 11
Lichtmis e
2 Vasten 24
avont.
a 12
Blasius, f
3 7
Asch.
dagh.
b 13
Ag.
g 4
20 Valentinus,
c 14
Agata, a
5 2
Faustina, d
15
Dorotea b
6 14
Iulianus, e
16
Eerste quartier Sondaghs den 17. savondts ten 7. uren 56. minuten. Met wint.
Sonda.
C 7
17 Sond.
Quadr.
F 17
Hele na, d
8 25
Hoorn, g
18
Son in Pisces, gaet op ten 7 uren. ende onder ten 5 uren.
Appolo.
e 9
7 Geneve,
a 19
Scholas.
f 10
1 Gaudiemus,
b 20
Desider.
g 11
13 79
Martelaren, c
21
Eulalia.
a 12
S. 26 Pieters stoel d
22
Eulquil.
b 13
8 Livius,
e 23
Sondag C
14 22
S Mat.
Rem.
F 24
Volle Maen maendaghs den 25. savonts ten 8. uren 20. minuten. Met sneeu.
Fustina.
d 15
5 Victor.
mar.
g 25
Iulian.
e 16
19 Alexander,
a 26
Alberiu.
f 17
3 Herentals
b 27
Symeon g
18 17
Romanus, c
28
barmhertigheyd diese verdiende. Ick strafte noyt vergramt zijnde: noch beloofde geschencken uyt een bly gheestich ghemoet. Ick was noyt onbedacht in mijn voorspoet: noch mistrouwich in tegenheyt. Ick bedreef noyt quaet uyt boosheydt:
noch was vreck door giericheyt. Ick opende noyt mijn Huys voor de Pluym strijckers:
noch mijn Ooren den quaet aenbrenghers. Ick beneerstichde altijdt, vanden oprechten bemint, ende van den boosen ghevreest te zijn. Ende in het sluyten, dat ick gunstich was den Armen, die weynich vermochten, so worde ick weder geholpen van God, die groote macht heeft.
De Philosooph Crates. Nam alle zijne Rijckdommen, ende wierpse in de Diepte der Zee: segghende, Ick hebbe liever u te versmooren, als door u namaels in een eeuwich verderf versmoort te worden
A4r
Febrvarivs. Sprockel.
Inden maent 'tvoecht visrijck meyr, Heere Iesu help, 'twoestgrimmigh heyr, Dat schipken Petri tobbligh golven, van See en wint wilt ons bedolven 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
A4v
Martius heeft xxxj. daghen.
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
Sabin.
a 19
1 Albinus.
d 1
Gaudie.
b 20
15 Rotterdam
leer.
e 2
Sondag 21 C
Sondag, 30 Otul 3 F
Leste quartier maendaghs den 4. 39 minuten na de middagh. Windigh weer.
Petrus, d
22 Dev.
leermart g
4
Vigilie, e
23 28
Tergou, a
5
Matthijs f
24 12
Amsterdam b
6
Vict. m.
g 25
26 Perpetua,
c 7
Alexand.
a 26
9 Doccum,
d 8
Nestor b
27 23
Franiker, e
9
Sondag 28 C
Sondag. 6 Leta 10 F
Nieuwe maen den 11. namiddaghs te 2 uren 54 minuten, Koel weer.
e d
1 20
Wtert leer.
g 11
Lucinus e
2 3
Gregorius, a
12
Celidoni f
3 15
Leo Paus, b
13
Adriaen, g
4 28
Yperen, c
14
Licinus.
a 5
10 Longinus,
d 15
Victoru b
6 22
Cyriacus, e
16
Sondag C
7 1
Sond.
Iudica F
17
Philom.
d 8
15 Leyen
leer.
g 18
Eerste quartier dinghsdagh den 19. 'savonts ten 4. uren 31. minuten. Goet weer.
Vastelav.
e 9
27 Ioseph,
a 19
Aschdag 10 f
9 Hubertus,
b 20
Son in Aries, op en onder ten 6 uren.
Gorgor.
g 11
21 Edam,
c 21
Gregori.
a 12
4 Delft,
d 22
Leo Pa.
b 13
17 Theodorus,
e 23
Sondag C
14 30
Palmsondagh F
24
Longin.
d 15
Mariebootsch. 13 g
25
Hereber.
e 16
28 Haerlem
a 26
Volle Maen woensdaghs den 27. savonts ten 3. uren 1. minute. Koel weer.
Swaluwen komen
Geertru.
f 17
12 Des Heer
ver.
b 27
Alexand.
g 18
26 Guntranus,
c 28
Ioseph.
a 19
11 Eustachius,
d 29
Hubert.
b 20
26 Guidon.
e 30
Sondag.
C 21
10 Paesschen.
31
De Philosooph Cyneas. Als hy de Coninck Pyrrhus in twijffel sach, om d'Oorlogh teghens de Romeynen aen te nemen: soo sprack hy: wat is u voor nemen? De Coninc seyde, mijn meyninghe is Italien te winnen: ende dat ghedaen zijnde, wat denckt ghy dan wijders te doen? voort te gaen in Vranckrijck, seyde hy: ende, van daer weder keerende, in Hispanien te vallen: daer nae te gaen in Africa, ende van daer in't voorby trecken, Sicylien te overweldighen: ende alsoo ten laetsten na dese Victorien, hier te komen triumpheren ende rusten, in grooter heerlijckheyt, den overighen tijt mijns levens. Doen antwoorde hem Cyneas, ende sprack: VVaerom neemt ghy soo eenen langhen, moeyelijcken ende periculeusen ommeganck, om tot eener ruste te komen, daer ghy de selve alreede van nu aen, sonder eenighe arbeyt kosten of
A5r
Martivs. Meert.
De zayer zaeyt u 'tGodlick zaet, Ontfanght, bewaert o hert verstaet,
De Son comt na den Ram verhooghen, by d'wegh rotz, doorn gheen zee vermoghen.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
A5v
Aprillis heeft xxx. daghen.
Oude styl.
Nieuwe styl.
Paulus, d
22 H 24
Passchen.
g 1
Leste quartier dinghsdagh den 2. savonts ten 7 uren 50. minuten. Droogh weer.
Theodo.
e 23
8 Cuylenbur.
a 2
Pigmen.
f 24
22 Theodosia,
b 3
Marie v g
25 6
Naerden, c
4
Ludgeri.
a 26
19 Alcm.
Zwo.
d 5
's Hee. v.
b 27
3 Hooghstra.
e 6
Sondag 28 C
Quasimodo. 16 F
7
Eustac.
d 29
29 Willem
st.
g 8
Quirin.
e 30
11 Beverw.
leer.
a 9
Nieu maen woensdagh den 10. smorghens ten 5. uren 46. minuten. De wint zuydwest.
Balbina, f
31 24
Bergen op Z.
b 10
April.
g 1
6 Egmont,
c 11
Pancra.
a 2
18 Franckf.
mis, d
12
Theod.
b 3
30 Iustinus,
e 13
Sonda.
4 C Sonda. 12
Mistr.
14 F
Claudia d
5 24
Olympias.
g 15
Firmin.
e 6
15 Groening.
a 16
Egesipp.
f 7
17 Anictus,
b 17
Eerste quartier donderdaghs den 18. smorgens ten 10. uren 8. minuten, Smorghens koel.
Celestin.
g 8
29 Valerian.
c 18
Son in Taurus gaet op ten 5 onder ten 7 uren.
Maria, a
9 12
Vincent, d
19
Ezechiel b
10 25
Victorus.
e 20
Sondag C
11 8
Sond.
Iudil.
F 21
Iulius, d
12 22
Cayus, g
22
Eusami, e
13 6
Georgius, a
23
Tiburti.
f 14
20 S.
Eghbert.
b 24
Volle maen donderdaeghs den 25, 23. minuten nae de middagh. De wint west.
Helena, g
15 Mar 5
Eua.
c 25
Caliriu.
a 16
20 Leeuwaer.
d 26
Anictus b
17 5
Anastasius.
e 27
Palm so C
18 20
Sond.
Canta.
F 28
Vincent.
d 19
5 Dort,
g 29
Victorn e
20 19
Workum, a
30
gevaer kont genieten.
De Coninck Dionisium.
Nae dat zijn Rijck hem benomen was, ende dat hy binnen Corintho met
School-houden den kost verdiende: soo ontmoete hem Diogenes, die spottende, hem vraeghde, waer toe hem nu al de Philosophie van Plato ghedient hadde? Doen antwoorde hy, op dat ick sulcke groote veranderinghe des Fortuyns met ghedult verdraghen soude.
De Capiteyn Themistocles. Als zijn Dochter van twee Iongelingen ten Huwelijck versocht worde, waer van de eene seer rijck, ende d'ander seer deuchtsaem was, soo heeft hy haer aen den deuchtsamen ghegheven: ende als zijne vrienden haer daer over verwonderden, so seyde hy: Ick hebbe liever tot een Swager een Man die gelt van doen heeft, als ghelt dat een Man van doen heeft.
A6r
Aprillis Aprille,
De Stier die graest in desen tijdt, Nae Emaus gaet, o ziel verblijdt,
d'Heer Christi wiert aen't cruys gheslaghen, nu in dees groene lieve dagen 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
A6v
Majus heeft xxxj. daeghen.
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
Symon, f
21 Philips 3
en Iac.
b 1
Leste quartier donderdagh den 2. smorghens ten 3. uren 28. minuten. Dwint oost.
Cayus, g
22 Oudenaer.
c 2
S. Ior.
a 23
30 Kruys
vinding.
d 3
Londge.
b 24
13 Schoonho.
e 4
Paesschen C
25 26
Sond.
Votem.
F 5
ii Paessch d
26 S. Ian in 8
d'olie.
g 6
iii Paessc.
e 27
20 Purmerent.
a 7
Vitalis, f
28 2
Stanislaus, b
8
Nieu maen donderdagh den 9. savondts te 9. uren 25. minuten, gheneghen tot wint.
Maren.
g 29
Hemelv.
Christi c
9
Quyrin.
a 30
26 Haegh
kermis d
10
Phi. en I b
1 8
Leyen Hoorn e
11
Sondag 2 C
Sondag.
Eraudi 12 F
Cruys vi d
3 2
zwol, Aernem g
13
Floriaen e
4 14
Rotterdam a
14
Godega.
f 5
26 Rotter.
leerm.
b 15
Ian in o.
g 6
8 Amersfoort
c 16
Domici.
a 7
20 Brussel,
d 17
Eerste quartier op saterdagh den 18. smorgen 5. minuten na de middernacht.
Raphael b
8 delft,
hoorn e
18
Sondag C
9 16
Pincxter.
F 19
Iob, d
10 ii 30
Pinxter.
g 20
Son in Gemini, opten 4. onder ten 8.
Amand.
e 11
14 iii.
Pincxster.
a 21
Pancras f
12 28
Rotterdam b
22
Servaes g
13 13
Hoorn leermart c
23
Volle maen op vrydagh den 24. 'savonts te 8 uren, 8. minuten. Met reghen.
Bonifae.
a 14
28 Donatian.
d 24
Sophro.
b 15
13 Vrbanus,
e 25
Sondag C
16 28
Sond. H.
Dri.
F 26
Augusti.
d 17
13 Cuylenbur.
g 27
Marcel.
e 18
28 Antwerpen
a 28
Pruden.
f 19
12 Amsterdam,
b 29
Basilia.
g 20
26 Sacram.
dagh, c
30
'tLeste quartier vrijdaeghs den 31. 34. minuten na de middagh. De wint Suyden.
Timot.
a 21
10 Petronel.
d 31
De Lacedemoniers.
Wanneer sy saghen, dat een van des Conincks Sonen, eenighe Vogheltjens uyt gheneuchte ende kortswijlicheydt de ooghen uyt stack, ende deselve alsdan wederom liet vliegen, soo brochten sy hem om't leven. Want ader uyt oordeelden sy, dattet Kint een wreede natuer hadde, ende als het Coninck worde, dattet tyrannelijck regheeren soude.
Een seecker Soldaet. Onder de Crijghsknechten van de Coninc Antigonus, was altijt seer stout ende onversaecht, om hem in alle periculen te begeven: de Coninc sulcx merckende, riep hem eens om hem te beloonen, ende siende dat hy seer deerlijck sach, vraechde wat hem deerde. So seyde hy de Coninck, dat hy een verborghen sieckte hadde: de Coninck om zijn vrome daden te beloonen, dede hem door zijne Medecijns ghe-
A7r
Maivs Meye
De Son na Tweelinghs teycken liep, Door hem alst woordt Godt alles schiep, Als Christus deed' zijn Hemel-varen: Die ons als Godt wil trouw bewaren 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
A7v
Iunius heeft xxx. daeghen.
Oude styl.
Nieuwe styl.
Helena, 22
22 Schoonh.
p.m.
e 1
Sondag.
C 23
5 Sondagh.
F 2
Donati.
d 24
17 Erasmus.
g 3
Vrbanu, e
25 29
Quintijn.
a 4
Eleuthe.
f 26
11 Bonefacius,
b 5
Vedast.
g 27
23 Delft,
c 6
Garmaen.
a 28
5 Medenbl.
d 7
Nieu maen saterdagh den 8. namiddaghs ten een uren 4. minuten.
Alexand.
b 29
17 Medardus,
e 8
Sondag.
C 30
29 Sondagh.
F 9
Petronel, d
31 11
Zwol leerma.
g 10
Iunius.
e 1
23 Heusden
a 11
Malcel.
f 2
5 Ceulen,
b 12
Hemelv.
g 3
17 Groeningen,
c 13
Quintijn.
a 4
30 Briel,
d 14
Bonefa.
b 5
13 Vitus.
e 15
Eerste quartier sondaghs den 16. smorghens ten 10 uren 58. minuten.
Sondag.
C 6
26 3
Sondag.
F 16
Pauwel d
7 9
Kampen kerm.
g 17
Medar.
e 8
23 Praeg,
Doc.
a 18
Primus, f
9 7
Serv. en Pro.
b 19
Aldego.
g 10
22 Silverius,
c 20
Son in Cancer, op ten half 4. onder ten half 9. Den langsten dagh.
Barnab.
a 11
7 schied.
bos d
21
Odulph.
b 12
22 10000.
Mart.
e 22
Volle Maen sondaghs den 23. smorghens ten 3. uren 9. minuten. Warme daghen.
Pinghst C
13 7
4
Sondagh.
F 23
ii Pincxst d
14 22
S. Ian Baptis.
g 24
iii Pincxst e
15 7
Deventer a
25
Aurelius.
f 16
21 Vlissingen,
b 26
Quintu.
g 17
5 7
Slapers.
c 27
Marcel.
a 18
19 Terto
mun.
d 28
Rumyn.
b 19
Pieter en 1 Paul.
e 29
Leste quartier sondaghs den 30. smorghens 12 minuten, nae midnacht.
Sondag 20 C
Haer. ke.
Son.
30 F
A8r
Ivnivs. Wiede-Maent.
De Sonne loopt nu door de Kreeft, de Vrou haer penninck wederom heeft,
'tVerloren schaep dat is ghevonden, Godt soeckt u Mensch, keert laet de sonden.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
A8v
Iulius heeft xxxj. daghen.
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
s Engel d
21 26
Enchuysen g
1
Vrsula, e
22 8
Visitatie Mar.
a 2
Vastdag:
f 23
20 Devent.
leerm.
b 3
Ioh. Ba g
24 2
Schoonh.
k. m.
c 4
s. Adelb.
a 25
14 Anselmus,
d 5
Ioanne.
b 26
26 Wurtshu.
e 6
Sondag C
27 8
6
Sondach F
7
Nieu Mane maendaeghs den 8. smorghens ten 4. uren. schoone warme daghen.
Vastdag.
d 28
20 Kiliaen.
g 8
Pet. Paul e
29 2
Cyrillus, a
9
Koineri.
f 30
14 7
Broeders, b
10
Iulius g
1 27
Leyen, c
11
Mari vis a
2 10
Rotterdam d
12
Thoma b
3 22
Margrieta, e
13
Sondag C
4 5
7
Sondagh.
F 14
Eerste quartier maendagh den 15, savonts te 7 uwen, 14. minuten. Lieffelijck weder.
Domin.
d 5
Schey. 19 der Apo.
g 15
Tranqu.
e 6
2 Hilarius,
a 16
Claudi.
f 7
16 Begin
der hont b
17
Priscill.
g 8
1 Rosina,
c 18
Cyrillu.
a 9
15 Vlaerdingen
d 19
7. Broed.
b 10
1 Woerden
kerm.
e 20
Sondag C
11 15
8
Sondagh.
F 21
Son in Leo, op ten 4. onder ten uren.
Volle Maen maendagh den 22. smorghens te 10. uren 16. minuten. De wint oost.
Pius, d
12 Marie
Magd.
g 22
Margrie.
e 13
15 Deventer,
a 23
Focus, f
14 29
Tergou, b
24
Ap.
sche.
g 15
12 S. Iac.
Apost.
c 25
Hilaru.
a 16
27 s. Anna
Hoor.
d 26
Honts.
b.
b 17
10 te
Broeck.
e 27
Sondag 18 C
9 23 Sondagh.
28 F
Leste quartier Maendagh den 29. namiddaghs te 2. uren 41. minuten. Swoel weder.
Epastroem d
19 5
Swolke.
g 29
Ioseph.
e 20
17 Beemster
bidd.
a 30
Frederic.
f 21
29 Beemst.
kerm.
b 31
nissen des Eeres seer groot te achten: Niet veel dinghen te avontueren om een dinck te verwerven, noch om veel onseeckere te verkrijghen. Het even seeckere niet te willen avontueren: oock mede niemandt te hebben, dan een alleen voor een vrient, ende hem wel te wachten niemant te krijghen tot eenen Vyant.
Antonius de Guevara seyt Dat die alleen leeft, die de vrede zijns Huys gheniet: want in alle de wereldt, en is geen leven hier by te ghelijcken, als op te staen met vryicheyt:
te gaen daer het hem belieft: Ende te doen het ghene men behoort.
Ioan de l'Espine seyt, hout voor al een goede conscientie: want daer is geen dinc moeyelijcker noch swaerder Cruys, als een quaede conscientie. Ende ghelijck de goede als Suycker is om alle verdruckinghen te versoeten: Alsoo is de quade als Edick, om alle vreuchde en blijt-
B1r
Ivlivs, Hoy-Maent.
Den Hoveling bidt, o Heer geeft sterckt, Comt Heer, comt af, siet 'tis ghemerckt Ghy Iudas Son Leeuw onverwonnen, De noots doots korts, die is v[er]slonnen 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
B1v
Augustus heeft xxxj. daghen.
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
Ma Ma g
22 Pieters 10
band.
c 1
Appolli.
a 23
Wtert Enchusen d
2
Vastdag b
24 4
Steen-berg.
e 3
So. s. I.
C 25
10 16 Sondagh 4 F
Anna, d
26 28
Rotterdam g
5
Nieuwe Maen dinghsdaghs den 5. savonts te 5. uren 53. minuten. Met donder.
Hermela, e
27 11
Rott.
leer.
a 6
Sampson f
28 23
Donatus, b
7
Maria, g
29 6
Hoorn, Gorku.
c 8
Abdon, a
30 19
Vast-dagh, d
9
Germaen b
31 2
S.
Laurens e
10
So. Pe.
b.
C 1
16 11
Sondagh.
F 11
Steven, d
2 29
Clara.
g 12
Cariaen, e
3 13
Antwerpen.
a 13
Eerste quartier woensdagh den 14. smorghens ten een uren 53 minuten. De wint west.
Iustinu.
f 4
27 Vigilie
b 14
Maria, g
5 11
Marie Hemelv c
15
Christ.
a 6
25 Rochus,
d 16
Donatia.
b 7
10 s'Hertogenb.
e 17
Sondag C
8 24
12 Sondagh.
F 18
Vastdag.
d 9
9 Rotterd.
kerm.
g 19
Volle Maen dinghsdaghs den 10. savonts ten 6. uren 43 minuten. De wint zuyden
Laurenti e
10 23
Alckmaer, a
20
Tiburti.
f 11
8 Wtrecht,
b 21
Clara.
g 12
21 Wtrecht
leerm.
c 22
Son in Virgo, op te 5. onder te 7. uren.
Hipolitu.
a 13
5 Vastdagh.
d 23
Vigilie.
b 14
S. 18 Bartholom.
e 24
son. m. b C
15 1
13 Sondagh, F
25
Ieroenn.
d 16
13 Tergoes,
g 26
Hieroe e
17 25
Eynde der honts.
a 27
Leste quartier woensdagh den 28. smorghens te 7. uren 53. minuten. Donder.
Agapit.
f 18
7 Augustin.
b 28
Magn.
g 19
S. Ians 18 ontho.
c 29
Bernar.
a 20
1 Wtert,
Nar.
d 30
Anastas.
b 21
12 Paulinus,
e 31
schap, in suyricheydt ende treuricheyt te veranderen.
De Secretarius Panucius seyt: 'Tghene een wijs Man in langen tijden geleert heeft, behoort te zijn, om zijn leven in eerren door te brenghen. Ende met grooter
vroomherticheyt de doot te aenvaerden.
Paulus AEmilius. Doen hy Velt-Overste was der Romeynen, teghens Perseus Coninck van Macedonien, ende als hy den selven overwonnen hadde, ende doen men de Coninck ghevanckelijck in het Legher brochte, sprack Emilius tot den Romeynen:
menschelijcker dinghen; dewelcke ick u, ghy jonghe Ghesellen, daerom segghe, dat ghy ghedenckt, terwijle dattet u wel gaet, ende het gheluck met u is, dat ghy dan teghen niemant yets grouwelijcks, of
B2r
Avgvstvs. Oogst-Maent,
De Maeght en Son lacht inden Ooghst, 'tGaet al verby, daer is ghetroost,
De Mensch die licht ghequest vol wonden: Een vreemder heeft zijn smert verbonden 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
B2v
September heeft xxx. daghen.
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
Sondag 22 C
14 24 Sondagh.
1 F
Vastdag.
d 23
7 Abc.
Schie.
g 2
Bartolo.
e 24
19 Alckmaer,
a 3
Lodewijc f
25 2
Theodosia.
b 4
Nieu maen donderdagh den 5. smorghens ten 6 uren 49 minuten. Met reghen.
severijn.
g 26
Munnekedam, c
5
Hons. ey.
a 27
29 Evortius,
d 6
August, b
28 12
Regina, e
7
Ian onth.
C 29
26 15
Maria gebo.
F 8
Gorgon.
d 30
10 Gorgonius.
g 9
Paulin.
e 31
24 Antwerpen,
a 10
Septemb.
f 1
8 Protiaen.
b 11
Eerste quartier donderdagh den 11. smorghens ten 7 uren 49 minuten. Warm weer.
Anthon.
g 2
22 Ceulen,
c 12
Iustin.
a 3
6 Valkenbu.
d 13
Herema.
b 4
Cruys 20 verheffin.
e 14
Sondag C
5 4
16 Sondagh, F
15
Evorti.
d 6
18 Franckf.
mis.
g 16
Marcel.
e 7
2 S.
Lambert, a
17
Ma. geb.
f 8
16 Aernem,
b 18
Volle Maen dondergh den 19. smorghens ten 5. uren 29 minuten. Suyden wint.
Gorgon.
g 9
30 Groeningen
c 19
Hilarius a
10 13
Workum, d
20
Protiaen b
11 S. 26
Mattheus, e
21
Sondag C
12 8
17 Sondagh, F
22
Son in Libra, op ende onder ten 6 uren.
Philips, d
13 21
Amster kermis.
g 23
Cruysver e
14 3
Terg.
alckm.
a 24
Stofem.
f 15
15 sneec.
bolsw.
b 25
Cornelis g
16 22
Haagh, c
26
Leste quartier vrydaghs den 27. smorghens ten 2. uren 53 minuten. Warm weer.
Lambe.
a 17
8 Vyanen,
Edam d
27
Colum.
b 18
20 Weesp.
kermis, e
28
Sondag C
19 2
18 S.
Michiel F
29
Vigilie, d
20 15
Hieronymus.
g 30
te hovaerdelijcks voor neemt, ofte oeffent: Oock dat teghenwoordighe gheluck niet te vele en betrout; want het onseecker is, (alsoo men voor een spreeckwoort gebruyckt) wat den avont met hem brengen sal: Maer dese sal een Man worden, die hem in het gheluck niet te seer en verheft, ofte te stout, ofte te hooghmoedich daer op en is, ende weder om in dat ongheluck ende teghenspoet niet te seer en verslaet, ofte versaecht en wort.
Publius Sulpitius. Als hy Wijck-meester was, ende schadelijcke Wetten gemaeckt hadde, waerom hy verdreven worde: Ende als hy ghevlucht was in eens Meyers Hof, daer hy verborgen lach, so heeft zijn knecht hem verraden, ende worde daer uyt ghehaelt, ende doot geslagen: De Knecht, om dat hy ghewesen hadde waer dat zijnen Heer was, worde vry ghemaeckt: maer, om der schanden wille, dat hy zijnen Heere verraden hadde, soo worde
B3r
September Herft-Maent.
Naims weduws zoon verweckt, In d'weeghschaels rondt, o Heyland treckt, d'Heer Iesus, als de Zonne goeyet, Ons uyt zonds graf, 'tgheen ons vermoeyet 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
B3v
October heeft xxxj. daghen.
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
S. Matt.
e 21
27 Bamis.
a 1
Mauri.
f 22
10 Beverwijc
leer.
b 2
Tecla, g
23 24
Leyen kermis.
c 3
Nieu Maen vrydaghs den 4. savonts ten 6. uren 54. minuten. Westelijcke winden.
Ian ont.
a 24
S. Franc d
4
Firmijn.
b 25
21 Breda.
e 5
Sondag C
26 5
19.
Sondagh F
6
Damian.
d 27
20 Cuylenbu.
g 7
Wencel.
e 28
4 Gorkum,
a 8
Michiel.
f 29
18 Vyanen,
Scho.
b 9
Ierony.
g 30
3 Harli.
swol.
c 10
Eerste quartier vrydaeghs den 11. na middaghs ten 2. uren 8. minuten. Reghen.
October a
1 17
Buchardu.
d 11
Leodiga.
b 2
1 Colman,
e 12
Sondag C
3 15
20 Sondagh F
13
Francisc.
d 4
12 Calixtus.
g 14
Appolon, e
5 25
300 Morianen, a
15
Fides, f
6 8
Haerlem, b
16
Macroen g
7 21
Arenem, c
17
Volle Maen vrydaghs den 18. savonts ten 7 uren 33. minuten. Noordelijcke wint.
Regenf.
a 8
S Lucas Eue d
18
Dionysi, b
9 4
Woerden, e
19
Sondag C
10 16
21 Sondagh, F
20
Gomma d
11 29
Dort, Scho.
g 21
Maximil.
e 12
11 Cordula,
a 22
Son in Schorpio, op ten 7. onder ten 5.
Colonia, f
13 23
Severijnus, b
23
Calichtu g
14 4
Felix.
c 24
300 moren a
15 16
Crispinus, d
25
Leste quartier saterdags den 26. savonts ten 10 uren 19. minuten. Goet weer.
Gallus, b
16 Wtert
leermart e
26
Sondag C
17 10
22 Sondagh, F
27
S. Luca d
18 23
Symon en Iu g
28
Ptolome.
e 19
5 Camerijck,
a 29
Quijrijn, f
20 18
Eusebus, b
30
Vrsula, g
21 2
Vigilie.
c 31
hy van een steenrotse af gheworden ende verplettert.
Ammianus Marcellus beschrijft, dat in de Contreyen van Mesopotanien seer vele Leeuwen zijn, dewelcke Winters op haer ghemack leven, vermits de Winter daer sacht is, maer als de Somer komt, soo is de hette aldaer onverdraghelijck, soo worden de Leeuwen ghetormenteert van de hitte der Sonne, ende van een uytter-maten groote menichte van Mugghen, die haer nae de oogen vliegen ende steecken; om dat de selve klaer ende vochtich zijn, ende blijven met groote menichte aen de Wijnbrauwen hangen, daer door de Leeuwen soo onstuymich worden, dat sy in de Riviren loopen ende haer selven verdrincken ofte schrabben haer self de oogen uyt, ende sterven alsoo: ende indien dat sulcx niet en gheschiede, soo soude heel Orienten met
B4r
October. Wijn-Maent.
Sonds Schorpioen dreyght ons te wreet, vrient komdy sonder Bruyloft[s]kleet.
De Konningh komt ter feest u groeten, Ras neemt hem wegh, bin[dt] handen voet[en]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
B4v
November heeft xxx. daghen.
Oude styl.
Nieuwe stijl.
Severu.
a 22
Alderheylighen. 15 d
1
Severy.
b 23
30 Hoorn
leermart, e
2
Nieu Maen sondaghs den 3. smorghens ten 6 uren 25. minuten. Met reghen.
Sondag C
24 14
23 Sondag.
F 3
Crispyn.
d 25
29 Swol,
g 4
Amond.
e 26
14 Schaghen,
a 5
Vigilie, f
27 29
Leonardus, b
6
Sym. Iu g
28 13
Willebordus, c
7
Marcis.
a 29
27 Rotterdam
leer.
d 8
Eerste quartier saterdaghs den 9. savonts ten 10. uren 11 minuten. Goet weer.
Eusebu.
b 30
12 Theodorus,
e 9
Sondag C
31 25
24 Sondagh, F
10
Novemb.
d 1
9 Maerten,
g 11
Allerziel.
e 2
22 Harlinghen,
a 12
Hubertu.
f 3
5 Doce.
Voll.
b 13
Modes.
g 4
18 Fridericus,
c 14
Felicia, a
5 1
Hoorn, d
15
Lenard.
b 6
13 Otimariu,
e 16
Volle Maen sondaghs den 17. 21. minuten na de middagh. Met reghen en wint.
Sondag C
7 25
25 Sondagh, F
17
Quator.
d 8
7 Gelasius.
g 18
Theodor.
e 9
19 Elisabetgh,
a 19
Macryn.
f 10
1 Aernhem,
b 20
S. Mart.
g 11
Maria 13 presenta.
c 21
Lebuyn.
a 12
25 Cecilia,
d 22
Son in Sagittarius, op ten 8. onder ten 4. uren.
Briexi.
b 13
7 Briel,
e 23
Sondag 14 C
26 19 Sondagh 24 F
Leste quartier Maendagh den 25. savonts ten 4. uren 49. minuten. Goet weer.
Leopold.
d 15
S. 1
Catharina.
g 25
Otimar.
e 16
13 Conradus.
a 26
Amand.
f 17
26 Vlissinghen,
b 27
Metri.
g 18
10 Thedosia,
c 28
Elisabe.
a 19
24 Vigilie,
d 29
Maxim.
b 20
8 S.
Andries, e
30
Leeuwen vervult worden, siet hier een wonderlijcke wijsheydt van de voor sienicheydt Godts, die door het verachste en swackste dier van de Werelt, het hoogmoedichste en sterckste doet om brenghen:
Sempronius Gracchus.
Als hy gevonden hadde twee Serpenten, die uyt zijn Bedde ghekomen waren, so vraeghde hy de Waersegghers wat dat beteeckenen mochte? sy seyden, dat in dien hy't VVijfken doode, dat sijn Vrouwe, dan sterven soude, ende soo hy't Manneken doode, dat hy dan sterven soude; hy droegh sulck een Affectie tot zijn Vrouwe, dat hy gheboot dat men het Manneken soude dooden, het welck gheschiet zijnde, soo sturf hy oock korts daer nae.
De Keyser Conradus. Nae dat hy langh Oorlogh ghevoert hadde tegen Guelfe Hartoch van Beyeren, soo heeft hy ten laesten den
B5r
November Slacht-Mant.
De schutter schiet, de sonne daelt, Gheloovigh volck dan Heyl verhaelt, Den jongsten dagh salmen verklaren, Den Adler sal by't aes vergaren.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
B5v
December heeft xxxj. daghen
Oude stijl.
Nieuwe stijl.
Ma. pre 21 C
1 22 Advent, 1 F
Nieu Maen Maendaghs savonts ten 5. uren 19. minuten. Mistich weer.
Cecilia, d
22 7
Candidus.
g 2
Clement e
23 22
Claudius, a
3
Chrysog.
f 24
7 Barbara,
b 4
Catari.
g 25
22 Crispina,
c 5
Coenra.
a 26
7 S.
Nicolaes, d
6
Vitalis, b
27 22
Hoogstraten, e
7
1 Adven C
28 5
Maria ontfan.
F 8
Eerste quartier maendaghs den 9. smorghens ten 9. uren 1. minute. Donckere daghen.
Vastdag d
29 19
Ioachim.
g 9
s.
Andries e
30 2
Melchior.
a 10
Decemb.
f 1
15 Damasus,
b 11
Bybiaen, g
2 27
Dionysius, c
12
Claudi.
a 3
10 Lucya,
d 13
Barbar.
b 4
22 Nicasius,
e 14
2 Adven C
5 4
3
Advent.
F 15
S. Nicol.
d 6
16 Everadus,
g 16
Volle Maen dinghsdagh den 17. smorghens ten 7. uren 26. minuten. Mistich.
Mar. on.
f 8
10 Christophoru.
b 18
Leocard.
g 9
22 Nemesius,
c 19
Son in Capr. op te half 9 ond. te half 4
Michi.
a 10
4 Vigilie
d 20
Damas.
b 11
16 S.
Thomas.
e 21
3 Advent 12 C
4 28 Advent.
22 F
Lucia, d
13 10
Halle, g
23
Nycasy.
e 14
22 Vastdach,
a 24
Leste quartier woensdagh den 25, smorghens ten 9. uren 14 minuten.
Spiryd.
f 15
5 Kersdagh,
b 25
Everad.
g 16
18 S.
Steven.
c 26
Ignati.
a 17
2 S Ian
Euang d
27
Cratiaen b
18 16
Onnoosel Kind.
e 28
4
Advent.
C 19
1 Sondagh.
F 29
Vastdag d
20 15
David.
g 30
S. Thom e
21 1
Sylvester, a
31
Hartoch belegert binnen Weynsburgh, van meyninghe zijnde, de Stadt geheelijcte ruyneren, sonder nae eenighe Conditien te willen luysteren, maer ten laetsten over wonnen door de Supplicatien van eenige Vrouwen, soo liet hy haer toe, onbeschadicht uyt te trecken, met conditie dat sy souden mogen mede nemen, het ghene sy in den arm ende op de schouderen souden konnen dragen: doen namen sy de Hartoch, haer Mannen, Kinders ende Vaders op de schouderen, ende droegense uyt de Stad. De Keyser sulcks siende, heeft uyt Compassie gheweent, ende de Hartoch met den Stadt weder in vrientschap aenghenomen.
De Keyser Nero seyt. Daer en is geen Ampt noch Const, soo slecht, die zijnen Meester niet voeden kan, ende groote eere gheven, als hy maer neerstich wil zijn om de selve te oeffenen.
B6r
December. Hore-maent.
In Steenbockx maent de son ghelaegh, In Davidts stadt mensch niet vertraecht, Begroet op Christi dagh Iesus d'Heere, Verheuchdt, wilt u na Betlem keeren 1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
B6v
Regheeringhe der Mane in des Menschen Lichaem.
Libra de Lenden, Aries regheert het Hooft,
Schorpi de Schamelheyt, Taurus den Hals,
Sagittario de Dyen, Gemini de Armen,
Capricornus de Knyen, Cancer de Borst,
Aquarius de Schenen, Leo dat Herte,
Pisces de Voeten.
Virgo dat Inghewant,
Van de Water-ghetijden.
Als de Mane nieu ofte vol is, soo ist hoogh water des avonts ende des smorghens,
3 uyren Tot Amsterdam, Rotterdam, voor de
Mase ende tot Zierickzee ten
12 uyren Tot Hoorn, Enckhuysen, Embden, ende
tot Groeninge, voor de Weser ende Elbe te
1 uyren Tot Delfzyl te
10 uyren Voor de Ooster ende Wester Eems te
9 uyren Voor het Vlie ende alle Custen van
Vrieslant te
6 uyren Ter Gouwe te
4 uyren Tot Dordrecht ende Sparendam te
een uyren Tot Vlissinghen, Armuyden, Ter Veere,
ende te Sluys in Vlaenderen te
2 uyren Tot Middelburgh te
6 uyren Tot Hantwerpent,
Alle quartieren vande Mane is't tot de voorseyt plaetsen laegh water op de selve uyren.
B7r
Ghenerale Prognosticatie.
En verschrickt u niet van de teyckenen des Hemels gelijck de Heydenen doen: Want der Heydenen ghedachten zijn ydel. Ierem. 10. 2.
Van Vrede ende Vruchten der Aerden.
Is't dat ghy in mijn insettinghen wandelen sult, ende mijn gheboden houden ende doen: soo wil ick u reghen gheven tot zijner tijdt, ende het Lant sal zijn vrucht brenghen: Ende de Bomen op den Velde hare Vruchten gheven. Ende de Dorschtijt sal reycken tot den Saey-tijdt, ende sullet broots de volheyt hebben, ende sullet seecker in uwen Lande woonen. Ick wil Vrede gheven in uwen Lande, dat ghy slapet, en u niemandt en verschricke: Ick wilde boose dieren uyt uwen Lande nemen, ende gheen swaert sal door uwen Lande gaen, Ghy sult uwen vyanden jagen, ende sy sullen voor u heenen in het swaert vallen, Lev. 20. 3.
Uan Oorloghe, pest ende dieren tijdt.
Is't dat ghy mijne insettinghen verachtet, ende uwe ziele mijne rechten verwerpet, dat ghy niet en doet alle mijne gheboden, ende soo ghy mijn verbont laet staen, soo wil ick u lieden oock sulckx doen. Ick wil u te huys soecken met verschricken, met gheswel ende koortsen, dat u de aenghezichten vervallen, ende de lijven versmachten, Levit. 25:25.
B7v
De vier Ghetijden des Iaers.
Lente.
Als d'eerde stont ontkleed van alle dexels naeckt,
Heeft selfs de groote God haer voor een kleed gemaeckt.
Een wonder schoon tapyt dat nergens in geen landen Hoe konstigh die oock zyn, kan maken menschen handen,
't Is lustich in het oogh, 't maect yder een verheucht.
't Maeckt 't Kneutjen en Leeuwerck, 'tmaeckt 'tNachtegaeltjen vreucht.
Men siet haer als verquict, van't een op't ander springen, Men hoort daer elck om seerst een lieflick deuntjen singen,
End'loven haren God, jae tot den Hemel schier.
Dit doet't onredelick beest, en waerom zyn wy hier?
De Winter is voor by, end'al de koude vlaghen Van Hagel, Ys en, Sneeu, zyn voor ons heen ghejagen.
De Lente komt ghekroont met bloemtjens en met kruyt, De botten spruyten weer als nieu ghebooren en uyt.
Siet henen waer ghy wilt, niet sult ghy konnen mercken Dat niet en is verheucht in Godes goede wercken
Niet isser in het Velt waer dat ghy gaet of ziet Daer niet de gulde Son, haer straelen op en schiet.
En komt soo over al een nieuwe kracht ontsluyten, Alleen de laeuwe Mensch blijft liggen inder muyten,
Hy hout zyn oude ploy, end'eens gesette pas.
Al word de werelt nieu, de mensch blijft die hy was, Al wat verstorven is krijght nu een ander leven, Alleen de mensch die wilt in d'oude sonde sweven.
Somer.
Na dat de Lente is verstreken uyt de Lucht,
En met haer koude warmt, en warme koud' ghevlucht, Soo komt de Somer voorts in hare plaets ghetreden En werpt zyn heete strael op landen en op steden,
Dan komt de Sonne weer en stijcht haer wage op, Langhs haren ouden wech naers Hemels hooge top, Dan staen in hare fleur de bloemen vande velden, Dan hoormen gantsch de aerd des Heeren lof vermelden,
Dan staet het groene gras verheven op de aerd' Dan leyt het hoy ghemayt, het koren vert vergaerd,
B8r
Dan worden vande hit ghekoockt de rauwe vruchten, Dan word de wijde Zee bevaren met ghenuchten,
Dan weyt het domme vee, dan leyt het loom en laf, Dan wort het teere Schaep zyn woll' gheschoren af.
Maer midden in dees tijdt en aengenaeme stonden, En worter naeu een mensch hier op de aerd bevonden,
Die met zijn leven sal den Somer volgen naer, En maken dat hy wort als vruchten rijp en gaer, Hy blijft al even hard, al even rauw van sinnen, Al even onbequaem om zijnen Godt te minnen,
De Somer gheeft den Oogst, de Somer maect verblijt:
Maer onse mensch en past op stonden noch op tijt, Hoe dat de goude Son loopt hooger met haer stralen Hoe dat hy leerger laet zyns naesten liefde dalen.
Herbst.
De Somer heeft ghedaen, nu volght de natte Herfst En siet hoe dat de mensch den nieuwen wijn uyt perst,
Sy maeckt door hare koud' den Cruyden ende boomen:
Dat groen geschildert kleed' van bladers wort benomen, Sy maect de wereld naeckt, zy jaagd weer uyt het velt De beesten, als het land in water word ghesteld.
De sieckte kome dan ons harten stijf bevechten, Verbrekers vande vreughd, on-aengename knechten,
Dit is des Somers straf, de weelde van het fruyt.
Breect door den natten Herst, en koude lucht weer uyt.
Maer lieve siet den mensch, in gheen van al de dingen En wil hy Godes wil, of zynen plicht vol brenghen,
Hy wort door Christi leer gebout, gemist, gevoet, En 'tgene dat hy brenght zijn druyven gantsch onsoet.
De Herft leyt af zyn blad, de mensch blijft by zijn sonden En heeft zijn wesen boos met 't vijge blad bewonden,
De beesten wel ghemest vertrecken naer den stal, De mensch blijft in zyn weeld' al even sot, en mal, Al worden wy oock sieck vol smerten ende pijnen, Al doet de wreede koorts ons vel en vleysch verdwijnen,
Wy blijven even eens, wy bet'ren niet een haer Wy volghen niet te min de dart'le werelt naer, De Sonne daelt om leegh, om niet soo seer te steken, De mensch stijght op in quaet, en meerdert zyn ghebreken.
B8v
Winter.
Wanneer de Sonne schiet haer stralen van ter zy, En dat zy nu de hooght des Hemels is voorby, Soo komt de Winter aen en doet de aerde rusten Van't gheen zy heeft' gheteelt op haere tijt met lusten,
De boomen staen berooft van blat, van bloem en vrucht Noch locht, noch Aerdt, noch See noch Hemel heeft ghenucht.
De Locht is bitter kout, en blaest de Noorde buyen, De Aerd is stijf en hardt, gebloot van gras en kruyen,
De See bruyst van tempeest, de binne waters soet Die worden als een vloet betreden met de voet, Men siet van boven af de witte vlocken vallen, De haghel rolt daer heen als kleen end' harde ballen,
En onder tusschen leyt gheduldigh in het veld'
Het saet, en wort van snee, van wint, en vorst ghequelt.
Hier uyt soo moet ghy mensch, oock uwe fauten leeren, Op dat u stomme tijdt uw'Siele mach bekeeren,
Ghy zyn in al uw' doen, ghelijck de winter koud.
Ontbloot van deughdens kleet, en wreed in al u zeden, Vw'naasten zijt ghy stuur, en wreed in al u zeden, De winden die ghy blaest zyn ongheschickte reden,
Vw'hert dat is ghelijck een stijf bevrosen ys, Verstandt blijft even dom, de wil en wordt niet wijs Des Winters rust het al, alleen de menschen draven, Het gantscher ronde Iaar als arme sondaers slaven.
FINIS.
C1r
Een gedenckwaerdige bedenckinghe van 't vinden vande Nieuwe Werelt, dat niet langher gheleden is als ontrent 150 Jaren, is ghevonden gheweest in het Jaer 1492, door Cristoffel Colombus.
Eenen gheleerden Heer Michiel de Montaigne verhaelt aldus: Onse werelt seyt hy, heeft een ander Werelt ghevonden, even soo groot van lijf ende leden als dese is, nochtans soo nieuw ende kindts datmen haer noch leert haren A. B. C. Ten is noch gheen 150 jaren gheleden, dat sy noch letteren, noch ghewichte, noch Cleederen, noch granen, noch Wijngaerden en kende. Sy was noch gheheel naeckt inden schoot, ende en leefde maer vande middelen van hare Voestermoeder. Soo wy een goet besluyt van ons eynde maken, eenen Poëet ghelooven, spreeckende van de jonckheyt van sijne eeuwe, dese ander werelt en sal maer beginnen in 't licht te komen, als de onse scheyden sal. De Werelt sal in lammigheyt der leden vallen, 't een lidt sal lam, 't ander wacker zijn. Wel vreese ick dat wy haren onderganck ende ruwine met onse besmettinge hebben verhaest, ende dat wy haer wel diere onse opinien ende konsten sullen verkocht hebben. Het was een kindtsche Werelt, nochtans en hebben wijse niet ghegeesselt, ende sal onder onse discipline ghestelt worden door 't voordeel van onse kloeckheydt ende van onse natuurlicke krachten: Wy en hebbense oock niet door onse gherechtigheyt ende goetheydt ghekreghen, noch door onse
kloeckmoedigheyt t'onder gebracht. Het meeste deel van hare antwoorden ende handelingen die sy met ons ghedaen hebben, ghetuyghen, dat sy gheensins minder en waren dan wy in scherpigheyt des geests ende fraeyigheyt. De schrickelicke mag-
C1v
nificentie der Steden van Cusco ende Mexico, ende onder veele saecken den Hoff van dien Coninck daer in alle de boomen, de vruchten, ende alle de cruyden, nae de ordre ende grootheydt die sy in eenen Hoff hebben, waren uytnementlick gheformeert in gout, als oock in sijn Cabinet alle de Visschen die in sijn Viver ende Meyren groeyden, ende de schoonheyt van hare wercken in Ghesteente, ende Pluymen, Cattoen ende in Schilderyen gheven te kennen, dat sy ons in Consten oock niet en wijcken. Maer aengaende de Religie, oprechtigheydt ende Vryheyt, dat heeft ons wel te passe ghekomen, dat wy soo veel als sy niet en hebben ghehadt, sy hebben haer selven door dit voordeel verdorven, verkocht ende verraden. Aengaende de vastigheyt, stantvastigheyt, resolutie, teghen pijne, hongher ende teghen de doodt, ick en soude niet vreesen, de exempelen die ick onder haer vinden soude, te stellen teghen de aldervermaerste oude exempelen, die wy in onse Memorien vinden van dese onse werelt. Want aengaende de Spanjaerden diese hebben t'onder ghebracht, dat sy aen d'een zijde stellen de treken ende perten daer sy hun mede beholpen hebben, om haer te bedriegen, ende den billicken schrick die de Natien kreghen, siende soo onversiens daer aen komen ghebaerde luyden, verscheyden in spraecke, Religie, forme ende ghelaet, uyt eenen hoeck der werelt soo verre gheleghen, daer sy noyt en wisten dat eenighe menschen woonden, sittende op groote onbekende Monsters:
teghen de ghene die noyt Peert ofte eenighe beesten en hadden gesien, die bequaem waren om menschen oft ander lasten te draghen, voorsien met een blinckende harde huydt, ende met een snijdende en blinckende gheweyr: teghen die ghene, die om het mirakel van een blinckende spiegel oft mes, een grooten rijckdom van gout ende peerlen vermangelden, ende die noch wetenschap noch stoffe en hadden, daer mede sy wisten met gemack ons stael door-dringhen. Stelt daer noch by het donderen ende blixemen van onse Bussen ende Gheschut, die Caesarem
C2r
selve souden verschrickt hebben, soo yemandt hem daer gheen kennisse van hebbende mede hadde bespronghen, ende teghenwoordelick teghen gheheel naeckte volckeren, maer tot de welcke moghelijck de inventie van Cattoen te weven gekomen is, hebbende gheen wapenen, den meesten deele dan stocken, houten schilden, volcken verrast onder schijn van vrientschap ende goede trouwe, overmidts sy curieus waren vreemde ende onbekende dinghen te sien. Beneemt de Conqueranten (segghe ick) dese onghelijckheyt, soo beneemt ghy hen met eenen de occasien van soo vele victorien. Wanneer ick bedencke dien ontemmelicken yver die soo vele duysenden Mannen, Vrouwen ende Kinderen doet komen, ende hen soo menichmael werpen in onmijdelicke perijckelen, tot bescherminghe van haere Vryheyt, dese genereuse obstinatie, om alle zwaricheden ende extremiteyten, jae de doot selver te lijden, liever dan dat sy hun souden onderwerpen de heerschappye der ghener, die hun soo schandelicken hebben bedroge, ende dat eenige liever haer selven doot ghehongert, ende gevangen zijnde, doot ghevast, dan het leven van haere vyanden soo vileynlick victorieus te ontfanghen. Ick derf wel segghen, dat, soomense partije teghen partije, met ghelijcke wapenen, ervarentheyt ende getal aen-ghetast hadde, dat het even soo kampelick jae meer, soude toe ghegaen hebben, dan in eenige ander oorloge. Och dat onder Alexander, oft onder de oude Griecken ende Romeynen sulck een edele Conqueste ende een groote veranderinghe ende onderganck van Coninckrijcken ende volckeren, in soodanighe handen niet en zijn ghevallen, diese soetgens ghepolystert ende van 't ghene datter wilt in was ontledight hadden? Souden sy het goede zaet dat de Nature daer voort-ghebracht hadde, niet versterckt ende gheholpen hebben, voeghende niet alleen by het ghebouw des aertrijcks ende by de vercieringhe der Steden, de konsten die by ons zijn, soo verre als die daer noodigh hadden gheweest, maer oock de Griecksche ende Roomeyn-
C2v
sche deughden, by de beginselen der Landen? Wat een reformatie soudet gheweest hebben, ende wat een verbeteringhe soude de gantsche Werelt ontfanghen hebben, dat de eerste exempelen ende handelinghen van de onse, die derwaerts ghetrocken zijn, die Volckeren ghetrocken hadden tot verwonderinghe vande deught, ende dat sy tusschen haer ende ons een broederlicke societeyt ende kondtschap hadden op-ghericht? Hoe lichtelick soude men sulcke teere zielkens, soo begeerigh om te leeren ghewonnen hebben, hebbende de meesten deele sulcke schoone natuurlicke beginselen? Ter contrarien soo hebben wy ons beholpen met haere onwetenheydt ende onervarentheydt, om haer des te beter te moghen buyghen, tot verraderye, wulpscheyt, gierigheyt, ende tot allerley onmenschelickheyt ende wreetheyt na 't exempel ende patroon van onse manieren. Wie heeft oyt op sulcken prijs ghestelt den dienst vanden Coop-handel ende practijcke? Soo veele Steden verdestrueert, soo veel Natien uytgheroeyt, soo veele milioenen menschen door de scherpte des zweerts vernielt, ende het schoonste ende rijckste deel der Werelt dat onderste boven ghekeert, om de handelinghe van Peerlen ende van Peper, vileyne victorien. Noyt en hebben de eergierigheyt, noyt de publijcke vyandtschappen de menschen, soo teghen malkanderen op-ghehist ende tot sulcke schrickelicke wreetheden ende soo ellendighe miserien ghedreven.
Seylende langhs de kust, om hare mijnen te soecken, soo ginghen de Spangiaerden te Lande in een seer vruchtbaer ende vermaeckelick quartier wel bewoont: ende deden dat volck haer ghewoonlick vertooch, dat sy waren vreedsame luyden, ghekomen van verre reysen, ghesonden vanden Coninck van Castilien, den grootsten Coninck vanden Aerd-bodem, dien de Paus (representeerende Godt op Aerden) de Heerschappije van gheheel Indien ghegeven hadde. Indien sy hem wilden diensbaer zijn, sy souden seer goedertierentlick ghetracteert worden:
C3r
sy begeerden van haer Leef-tocht tot onderhoudt, ende Gout tot eenighe Medecijnen.
Voorts verthoonden sy haer 't gheloove vanden eenighen Godt, ende de waerheyt onser Religie, de welcke sy hen raden aen te nemen, doende daer by eenighe dreyghementen. Hare antwoorde was soodanigh: Aengaende dat sy vreedsaem waren, dat en bleeck aen hare contenantie niet, soo sijt immers waren. Aengaende haren Coninck, dewijle hy wat begeerde, moeste hy wel arm zijn ende ghebreckelick: ende dat de ghene die hem dese uytdeylinghe hadde ghedaen, een mensche was die oneenigheyt lief hadde, gevende eenen derden, 't gheene hem niet toe en quam om dien te stellen in twist teghen de oude besitters. Aengaende Lijf tocht dat sy hun die souden geven: Gout hadden sy seer weynigh, ende dat het een saecke was die sy niet en achteden, overmidts het tot dienst haers levens onprofijtelick was: daer alle haer sorghe toe streckte, dat sy haer leven gheluckigh ende vermaeckelick mochten doorbrenghen. Derhalven wat sy vinden konden uytgenomen wat tot dienst van haere Goden diende, dat mochten sy vryelick nemen. Aengaende eenen eenighen Godt, dat propoost hadde haer wel behaecht: maer sy en wilden hare Religie niet veranderen, de welcke sy soo langhe tijdt tot haer profijt hadden ghebruyckt, ende dat sy niet ghewoon en waren raedt te nemen dan aen vrienden ende bekende. Aengaende de dreyghementen, dat het een teecken was van ghebreck des verstandts, te dreyghen die ghene, welckers middelende ende Nature haer onbekent waere. Derhalven dat sy souden stracks uyt haer Landt ruymen, want sy niet ghewoon en waren in 't goede te nemen de beleeftheden ende vertooninghen van ghewapende ende vremde luyden, of datmen andersins met haer handelen soude ghelijck met die andere, haer toonende eenighe menschen hoofden, de welcke rontom hare Stadt waren gherichtet gheweest.
Daer hebt ghy een exempel van 't stamelen deser Kindtsheydt. Maer soo veel isser van dat de
C3v
Spanjaerden noch daer, noch in veel andere plaetsen niet en bleven, daer sy de Coopmanschappen die sy sochten niet en vonden, hoe schoon dat andersins de gheleghentheyt aldaer mochte zijn: tot bewijs daer van zijn de Cannibalen. Van twee de machtighste Monarchen van die werelt, ende misschien oock van dese Coninghen van soo veel Coninghen: de laetste die sy daer uyt verdreven: Die van Peru in een Batalie ghevanghen gheweest zijnde, ende ghestelt op soo grooten rantsoen dattet alle gheloove te boven gaet, ende dat trouwelicken betaelt hebbende, ende door sijn conversatie van hem ghevende teeckenen van een vry liberael stantvastigh ghemoet, ende van een schoon ende wel gheformeert verstant: soo wierden de Overwinners begeerigh, nae dat sy van hem ghetrocken hadden een Milioen, dry hondert vijf en twintigh duysent, vijf hondert pont gouts, behalven het silver ende andere dinghen, die even soo hooghe clommen, (soo dat hare peerden waren beslaghen met gout) te sien, het mocht dan wesen door wat trouwloosheyt dat het wilde hoedanigh dat de reste van des Conincx tresoren mochten zijn. Men ginck hem met een valsche beschuldinge ende bewijs beswaren, dat hy sochte sijn Provincien op te roeyen, om hem selven in sijn vryheyt te herstellen. Daer op hy door een schoon vonnis, selfs der gener die hem dese verraderije hadden ghesticht, verwesen wert opentlick met der Coorde ghestraft te worden, nae datmen hem hadde doen afcoopen de straffe van levendich verbrandt te worden, door den Doop diemen hem inde executie selve gaf.
Een schrickelick ende onghehoort accident, 'twelck hy nochtans leet, sonder veranderinghe van ghelaet, oft sprake, met een Conincklicke graviteyt. Ende daer nae om de volckeren in slaep te wiegen, die van sulken vremden saecke verschrickt, ende een afgrijsen hadden, soo ginck men veynsen een groote droefheydt over sijn doodt, ende men beschickte hem een seer kostelicken uyt-vaert.
Belanghende Peru, gheleghen tusschen Westen
C4r
ende zuyden, is ghe-estimineert het aller rijckste van alle landen der Werelt. Het is daer dat de Spanjaerden hebben ghekrijght teghen malkanderen, alsoo wel als teghen de Indianen, om te versadighen haer gierigheydt. In dit lant sijn veel vremdigheden, onder ander twee straten, daer van de eene lanck was 600. mylen, ende breet 25.
voeten, aen beyde zijden ghesloten met mueren. De ander was ghehouden in 't gheberchte, ende oock als de ander beset met mueren. Maer het aller merckelijckste is, ten tijde des Keysers Carel de 5. de practijcken der Spanjaerden teghen Atabalipa ende Guascar gebroeders, want hebbende gheruwineert den eenen door den anderen, hebben sy eyndelijck onder t'beleyt van Francisco Pisarro krijgh aenghenomen teghen Atabalipa Coninck des Landts Peru, den welcken sy ghevanghen kreghen, vanden welcken sy trocken een over groote Somme tot rantsoen, ende souden meer ghehadt hebben soo sy patientie hadden ghehadt. Alsoo het gout ende Silver daer nae vele wert ghesoncken. Pisarro liet het weghen. Men bevant 252000. pont Silvers, ende Gout 1326500 Pesos. Elck Pesos is weerdigh een Castiliaen, oft anderhalve Fransche Croone. De Keyser hadde het vijfde deel van alles. Elck Peerde-ruyter hadde voor sijn deel 8000 Pesos in Goudt, ende 670. pont Silvers, de voetknechten hadden yeder 4150. Pesos in Gout, ende twee hondert tachtigh pont Silvers: de Capiteynen hadden 3000 pont Silvers, ende 40000. Pesos in Gout, Francisco Pizarro hadde 't meeste deel, ende als Capiteyn Generael: hy nam noch boven dien, de Gulden Tafel daer Atabalipa op sat in sijn Litiere oft Osbaer, dewelcke woegh 25000. Pesos in goudt. Noyt en waren Soldaeten soo rijck, in soo weynigh tijdts, ende met soo kleyn perijckel, maer de meeste deel hebben de selve niet langh beseten. De Vader van Guascar ende Atabalipa was wonder rijck van Gout, want boven de
nootsaeckelijckheden sijns huys (de welcke al van Gout ende Silver waren) hadde hy in sijn Cabinet Statuen
