Hieremias Drexelius, De sonne-bloeme · dbnl

Hieremias Drexelius

Vertaald door: Franciscus De Smidt

bron

Hieremias Drexelius, De sonne-bloeme (vert. Franciscus De Smidt). Gapar van Gaesbeeck, Antwerpen 1700 (herdruk)

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/drex002sonn02_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

DE SONNE-BLOEME OFT VANDE OVER-EEN-COMINGE VAN DEN MENSCHELIICKEN WILLE MET DEN GODTLIICKEN

In 't latyn gemaeckt door den Eerw. P. HIEREMIA DREXELIUS ende nu in de Neder Duytsche tale overgheset door de E P VRANCISC DE SMIDT beyde Priesters der Societeyt IESV.

Edele ende voorsienighe mevrouwe mevrouwe. Jsabella Robiano, Huysvrouwe van myn heere Jean Carles de Cordes Ridder, Heere van Wichelen, Reeth, Waerloos, &c.

Den prince der Philosophen Plato leert ons, dat alle de vernuftheydt ende neerstigheydt

der menschen hier toe behoorde te

trachten; dat sy het quaedt souden vlieden, ende Gode hen-selven soecken te vergelijcken. Dit zijn sijne woorden die met goude letteren dienen uytghedruyckt te worden: Het quaedt omringelt ende hanght noodtsakelijck dese sterffelijcke natuere ende nedere plaetse aen. Daerom moeten wy vlijtighlijck arbeyden om van alle kanten 't selve te vlieden; die te vlieden, is sy selven Gode ghelijck maken, voor soo veel als wy connen.

In dese sake dan sien wy verscheyden beweginghen der menschen. Sommighe om

het quaet te vlieden, begeven sich tot de deught van Lijdtsaemheydt: ende dat wel

ende wijselijck: want dese tot alle deught seer nootsakelijck is. Eenighe zijn de

Ghehoorsaemheydt seer toeghedaen, om 't quaedt te schou-

wen, ende alle andere deughden te bekomen. Die en doen voorwaer oock niet qualijck.

Andere stellen d'Oodtmoedigheydt als een fondament der deugden. Dese doen oock wel. Daer zijnder andere die de Liefde kloeckelijck omhelsen, om alle hunne ghebreken te bedecken, en de wet Godts te volbrenghen, ende Gode aldus sich ghelijck te maken. Voorwaer oock seer wel.

Maer hoe, ende in vvat maniere gheraken vvy tot dese deughden? Is het niet beter

eenen reghel, ende een ondervvijs te volghen dan vele? Konnen vvy van een

hoeckxken in den hemel springhen, vvaer toe dienen dan soo vele trappen? Eenen

reghel ister, ende een ondervvijs om het quaedt te vlieden, ende Gode ghelijck te

vvorden, Te vvillen 't ghene Godt vvilt: ende niet an-

ders te begheeren oft te vvillen dan 't ghene d'opperste goedtheyt, vvijsheyt, voorsichtigheyt begeert ende vvilt. Dit heeten vvy een overeen kominghe van den vville des menschs met den goddelijcken, de vvelcke ons soetkens leert ende gevvent van alle kanten veerdigh ende seer ghevoeghelijck te vvesen: alle dinghen vvillen met Godt die jet vvilt; alle dinghen niet vvillen met Godt die niet en vvilt. Alle godtlijcke ende menschelijcke vvetenschap is in dit eenigh ondervvijs gheleghen.

Naer desen reghel moeten vvy alle de vverken van ons leven schicken. Want daer

dese over-een-kominghe van den vville des menschs met den godtlijcken is, daer

volghen alle de deughden een-paerlijck. Dusdanige menschen zijn recht van hetten,

aen de vvelc-

ke Godt sich seer goedertieren vertoont. Dese vvorden Gode heel ghelijck, die hunnen vville aen den godtlijcken in alle dinghen ondervvorpen, ende nu niet min en begheeren dan 't ghene daer sy meest toe gheneyght zijn, alleen hier toe trachtende, hoe sy alle dingen naer den regel van den godtlijcken vville sullen volbrengen. Die dit alleen vvel gheleert heeft, heeft alle noodelijcke ende profijtelijcke vvetenschap verkreghen.

Eene vvetenschap ondervvijst, hoe sich een jeder in tvvijfelachtighe saken, in allen

teghen spoedt ende voorspoedt sal draghen, om in 't ghene daer hy dubt, vvijselijck

voort te gaen; in tegen-spoedighe dinghen sy selven kloeckelijck, in voorspoedige

matelijck te dragen. Die met Godts wille wel over-een-

komt, versmaet al 't ghene by ghevalle gheschiet, verheft sich boven alle vreese en

achterdencken, ende begeeft sy selven gheheel tot alle deught waer hem Godts wille

leyt, dunckt hem eenen effenen wegh te wesen; hy blijft altijdts gestadelijck ende

gerustelijck staen; soo dickwils als 't hem lust, is hy in den hemel, ende en kan noyt

soo ellendigh wesen, of hy en rust sonder achterdencken in Godts schoot. Dat dien

armen bedelaer seer wel beduyde, die hoe wel heel verscheurt ende door-hackelt van

kleederen, naer den lichame onghesondt ende vol ellenden, verlaten (soo 't scheen)

van alle menschen, was nochtans even gherust ende soo wel te vreden en ghetroost,

als of hy alle het goedt van de werelt beseten hadden, als of hy ghesont ende vvel te

passe

gevveest hadde, steunende ende rustende op den godtlijcken vville als in eenen gemackelijcken schoot; niet begheerende, niet vvenschende dan 't ghene Gode alder-aengenaemste moght vvesen; al dat hem van Godts handt overquam, als van onsen goedertieren Vader ontfangende, die best vveet vvat ons bequaem ende profijtelijckste is; soo Joannes Taulerus in de t'samensprekinge van den Theologant ende bedelaer langh ende breet verhaelt.

Dese over-een-kominghe van 's menschen vville met den godtlijcken vvort in dit

boeck beduydelijck verklaert, ende is in dese onse ellendighe tijden, is 't dat vvy

aensien 't ghemeyn welvaren van den lande, seer van noode, om, al dat ons overkomt,

van de handt des Heeren een paerlijck t'aenveerden.

Maer u-lieden in 't besonder dient dit oock seer vvel, die Gode heeft ghelieft te

besoecken, niet in u eyghen lichaem, maer in mijn Heeren uvven man (dien ghy als

u eygen bemint) ende dat met sulck een ellende ende quale, dat hy sy selven niet

verroeren, noch eenen voet versetten en kan; ende dit in den fleur u leven: op dat

van de beproevinghe des Alderhooghsten u beproeven soude, ende door dese tribulatie

van alle aenlockinghe ende pomperije der vvereldt bevrijden, tot d'eeuvvighe goederen

bereydt soudet vvorden. Vertroost ende versterckt u dan met de daghelijcksche

lesinghe van 't selve boeck, op dat ghy in u herte leert ghevoelen 't ghene den Prophete

Job in sy selven beproefde: Is 't dat vvy het goet van de handt des Heeren ont-

fanghen hebben, vvaerom en sullen vvy 't quaet niet ontfanghen? Dus vvensche ick u-lieden met mijn Heere uvven man ende gansche familie, alle saligheydt ende eeuvvigen voor-spoedt. Uyt Antvverpen den 12. Julij 1638.

V.L. oodtmoedighen Dienaer in Christo

FRANCISCVS DE SMIDT

.

Approbatie.

Dit boecksken ghenoemt de Sonne-blomme, oft van de over een-kominghe van den menschelijcken wille met den godtlijcken, ghemaeckt door den Eerweerd. P. Ieremias Drexelius, ende over gheset door den Eerweerd. P. Franciscus de Smidt, alle beyde Priesters der Societeyt J

, sal profijtelijck moghen ghedruckt worden. Actum den 3. Julii 1638.

G

E

,

Pleb. Ant.

AGNITIO DIVINAE VOLVNTATIS Domine quid me vis facere Ac 8. v 6

Het I. Boeck. Van den wille Godts.

Het I. Capittel.

Een kort beworp van alle vijf de boecken, midtsgaders een tweevoudigh fondament:

ende bewijs dat alle straffen, hoedanigh die zijn, van Godts wille voorts komen.

Alexander Coninck van Macedonien, als hy Darium in d'oorloge vervolgde, door het heet weder en de vermoeytheyt des weghs verhit sijnde, wierp sijn selven in de riviere Cydnus; maer alsoo sijne leden door d'onverhoede kouwe verstijft waren, wierdt hy over doodt in sijne tente ghebrocht. Alwaer sijne vrienden de

Medicijn-meesters in ghekomen zijnde, seyde den Coninck, tot hen lieden, dattet hen beter soude wesen kloeckmoedelijck te sterven, dan spade te genesen: over-sulcks wat medicijne oft conste dat sy wilten, souden moeten verstaen, dat hy niet soo seer en beherte de remedie des doodts als de remedie der oorloge: hier om hebben de Medicijn meesters eenen rijpen raedt gheslagen om hem te genesen; ende als sy allegader goet vonden, dat den Coninck eenen dranck soude in-nemen, soo heeft een van hen met namen Philippus (die hem van joncks af tot eenen ghetrouwen

medeghesel ende bewaerder sijnder gesontheyt was tote-gheschickt, belooft geene

onversiende, maer krachtige remedie te geven, ende den dranck met sijne eygen

hant te bereyden, ende door den selven 't gewelt der sieckte te verlichten. Hier en

tusschen heeft Parmenion eenen seer getrouwen hovelinck, door brieven den Coninck

vermaent, dat hy sijne gesontheyt aen Philippus niet en soude betrouwen; want hy

van Darius met duysent talenten was om-gekocht. Dese brieven hadden den Coninck

eenen grooten ancxt sijns herten aen-gebrocht, ende overdacht by sijn selven

sorghvuldelijck al dat hem van d'een ende d'ander zijde oft de vreese oft de hope

voorwende. Soude hy met den dranck voorts varen, ende dien in-nemen? het perijckel

van sijn leven te verliesen dede hem schroomen. Soude hy de getrouwicheyt van

sijnen Medicijn twijfelachtigh maken? dit ontriet hem de trouwe ende vromicheyt

van sijn voorgaende leven. Als hy in sijn gemoet langen tijt verscheyden dingen

overpeyst hadde, heeft hy, sonder jemant t'ontdecken wat hem geschreven was, den

brief met sijnen rinck toe gezegelt ende onder sijn oor-kussen geleyt. In dese

ghepeysen twee dagen over-ghebrocht hebbende, is den dagh ghekomen, welcken

den Medicijn ghestelt hadde; die oock niet en versuymde hem den kroes met den

dranck te brengen. Alexander desen siende, rechtede hem op in sijn bedde, ende den

brief van Parmenion in sijne slincker handt houdende, aenveerde den kroes met sijne

rechte hant, ende dronck dien onvervaert uyt. Doen geboot hy Philippum den brief

te lesen, van wiens aensicht hy middelertijt noyt sijne oogen en keerde, vastelijck

gheloovende, dar hy eenighe teeckenen van wroeginghe sijnder conscientie soude uyt sijn gelaet bespeuren. Philippus den brief gelesen hebbende, thoonde meer gramschap dan vreese te hebben, ende sijnen mantel met den brief voor 't bedde ter aerde worpende, seyde: Heer Coninck, mijn leven heeft altijdts van u gehangen, maer nu (dunckt my) wort het in de weeghschale met u heyligh ende weerdigh leven gheleyt; Uwe ghesontheyt sal de misdaet, my op gheleyt, af wasschen. Verweckt een weynigh u gemoet, 't welck voorwaer de getrouwe, maer moeyelijcke neerstige vrienden door eene ongeregelde sorghvuldigheyt ontstellen. Dit woort en heeft den Coninck niet alleen gerust, maer oock blijde ende vol van goede hope gemaeckt. Hy heeft dan tot hem geseyt: Indien 't u, ô Philippe, hadde toe-ghelaten geweest te verkiesen de maniere, met de welcke ghy mijn herte alderbest soudt mogen beproeven, ghy soudt voor-waer een andere begeert hebben; maer geene sekerder en sout gy oock niet hebben gewenscht, dan die gy hebt ondervonden. Desen brief ontfangen hebbende, hebbe ick, even-wel gedroncken den dranck dien ghy my gebrocht hebt.

Dit gheseyt hebbende gaf hy Philippo de handt. Maer als nu de medicijne haer door

de aderen verspreyt hadde, ende allengskens 't geheel lichaem conde de gesontheyt

beseffen, heeft eerst den geest, daer naer 't lichaem, eer men wel verwacht hadde,

sijne volcomen gesontheyt weder gekregen; want den Coninck heeft hem naer dry

dagen,

nu ghesont aen sijne soldaten verthoont

.

Het eerste is, dat den Coninck Alexander voor al heeft willen weten, met wat soorte van medicijne hy soude connen geholpen worden. Daer naer heeft hy neerstelijck overleyt de getrouwigheyt van den Medicijn Philipps t'sijn waerts, ende uyt sijn ghelaet verstaen, wat herte hy hem droegh.

Het tweede, als Alexander gemerckt hadde, dat Philippus den Medicijn met sulcke onversaefden trouw-hertigheyt besorght was voor sijns gesontheyt, allen quaet vermoeden af-leggende, heeft de medicijne, die Philippus met sijne eyghen handen bereydt hadde, sonder vertoeven onvervaert gedroncken.

Het derde, den Coninck heeft voor dit soo volstandigh goet gevoelen van sijnen Medicijn Philippus, eenen seer weerdigen loon, te weten binnen dry daghen sijne volkomen ghesontheydt, ontfanghen. Hierom heeft hy sijnen behouder Philippum met hem in't heyr der krijghslieden gheleydt; al-waer elck een de handen van den Medicijn kussende, al oft hy Godt selver geweest hadde, bedanckte.

Het vierde, daer quam een groot ende meer dan een beletsel, 't welck des Conincks gesont-

a a Curtius lib. 5. cap. 10. Elianus lib. 2. Iustinus lib. 11. Val. Maxim. lib. 3. c. 8. Seneca lib.

2. de ira. c. 23.

heyt verachterde: den brief van sijnen seer getrouwen vrient Parmenion veroorsaeckte in hem door veel teeckenen quaedt vermoeden van vergeven te worden; ende der vrienden neerstighe, maer kinderlijcke sorgh-vuldigheyt belettede die grootelijcks.

Het vijfde, dit heeft sonderlingen den Coninck Alexander gheholpen, dat hy soo wel sijns medicijns neerstige ende ervaren voorsichtigheyt als sijne volkomen ende onbedorven trouwe t'sijnwaerts niet en heeft geweyghert te kennen; ende daer door ghehadt een seer groot betrouwen van sijne gesontheyt te vercrijghen; die hy oock gheluckelijck heeft vercreghen.

Siet, daer, beminden Leser, het kort begrijp van alle vijf de navolghende boecken.

Wy sullen, segghe ick, dese order onder-houden, met welck den Coninck van Macedonien (soo wy geseyt hebben) is genesen geweest. Wy sullen dan leeren, dat wy onsen wille, door desen middel ende wech, moeten stellen in den wille Godts.

Eerst voor al sullen wy bethoonen, hoemen den wille Godts sal kennen. Een jeghelijck is van dit ghevoelen, ende seydt: Ick moet u eerst kennen, eer ick u mijn selven sal betrouwen als vrient Alexander hoorde eerst, wat Philippus den Medicijn wilde ende beval, eer hy de medicijne nam. Het eerste is van den Goddelijcken wille te kennen.

Het tweede is, sijnen wille naer Godts wille te voeghen. Want waerom wil ick

om wil ick dien ondersoecken oft weten, als ick dien niet en begeer t'omhelsen ende te volghen? Alexander en stelde niet uyt te willen dat den Medicijn wilde, ende in sijn selven door sijnen mont (gelijck Philippus seyde) te wagen het leven van sijnen Medicijn.

Ten derden, t'over legghen wat een groot geluck dattet is, den Goddelijcken wille niet alleen te kennen, maer oock den sijnen aen dien gehecht te hebben. Alexander en haette de medicijne niet om dieswille dat hy sijn leven ende gesontheyt lief hadde.

Voorwaer alle bitterheyt der medicijne wordt soet door de hope der gesontheyt. Den goddelijcken wille schijnt oock eenige bitterheyt te hebben, maer 't selve moet men door de hope van 't opperste goet verwinnen.

Het vierde sal wesen, alle de beletselen wegh nemen, die dese over een draginge van onsen wille met den Goddelijcken verhinderen; onsen eyghen wille versaecken, om den Goddelijcken te moghen omhelsen. Den Coninck Alexander en heeft oock sijne alderbeste vrienden niet gelooft, op dat hy niet en soude bedwongen worden te wantrouwen van den genen, die als vyant wiert beschuldight.

Ten vijfden, ende ten laetsten, sullen wy beschrijven de behulpsaemheden, die

meest dienen ende helpen, om onsen wille met den Goddelijcken te vereenigen. Dese

zijn de kennisse vande Goddelijcke voorsichtigheyt, ende het vast betrouwen op

Godt, dat wy uyt de selve kennisse hebben vercregen. Alexander soude

ghestorven hebben, en hadde hy de oprechte ende ervaren voorsichtigheydt des Medicijns niet willen kennen, ende op die vastelijck betrouwen.

Dit is alle't gene, 't welck wy in dese vijf boecken voor-ghenomen hebben met de selve orden te vercleren, op dat de vereeninge van den menschelijcken wille met den goddelijcken sekerker ende vaster zy. Laet ons nu beginnen.

§. 1.

Het hooft-stuck van alle't gene dat Christus in soo veel seer godtlijcke sermoonen heeft gheleert, is gheweest, sijn selven volcomentlijck ende volmaecktelijck in alle dingen naer den wille Godts te voeghen. Dit heeft onsen Salighmaecker soo met woorden als met wercken wijt ende breedt gheleert, ende sijn selven aen ons tot een voorbeelt, om naer te volghen, gegeven

. Om dese leeringe onses Heeren breeder voor oogen te stellen, legghen wy met de Theologanten twee fondamenten.

Het eerste; dat allen onsen voortganck geestelijck in dese vereeninge ende overgevinge van onsen wille in den wille Godts gheleghen is; oversulcks hoe de selve oprechter sal wesen, hoe onsen voort ganck meerder sal zijn. Het is ons nu kennelijck, dat de geheele volmaecktheyt van een Christen mensch, in de Liefde gheleghen is. Hier van is de H. Schrifture vol ghetuygenissen:

Ghy sult den Heere

a Thessal. c. 3. b Matth. 22.

b Matth. 22.

uwen Godt lief hebben uyt gheheel u herte, &c. Dit is 't meeste ende eerste ghebodt.

a

. Nu blijven gheloove, hope, ende liefde; maer de meeste van dese is de liefde

. Maer boven alle dese dinghen hebt de liefde, 't welck is den bandt der volmaecktheydt

. Het eynde des ghebodes u de liefde. Maer het alder-edelste werck der liefde, ende dat men gedurighlijck moet beoeffenen, is dese vereeninghe in alles met Godts wille.

'T selve willen, ende 't selve niet willen, is eene vaste vrientschap, seydt den H.

Hieronymus, ende alle wijse mannen.

Het ander fondament is, datter in de werelt niet met allen en geschiet (uytgenomen de sonde alleen) sonder den wille Godts. De fortuyne 'tsy goede oft quade en heeft gansch geen bevel. Dit zijn droomen van de Afgoden dienaers, die versierden, dat de veranderingen ende om-loopen van 's menschen leven door ick en weet niet wat Goddinne beschickt ende geregeert worden

. Den H. Augustinus hier mede spottende, vraeght: Hoe kan de Goddinne Fortuna dan somwijlen goet, ende somwijlen quaet zijn? Oft en is sy misschien als sy quaet is, gheene Goddinne, maer verandert in eenen boosen geest? De Christelijcke wijsheyt verworpt geheelijck de fortune

. Goet ende quaet Leven ende doodt, armoede ende eerlijckheyt komt al van Godt. Maer wy moeten wat breeder ende claerlijcker bethoonen, dit inde H. Schrifture sterck bevestight te wesen.

a 1. Cor. 13.

b Coloss. 3.

c 1. Tim. 1.

d Lib. 4. civit.

e 18. Ecc. c. ix.

§. 2.

Dat alle het quaet des werelts (uytgenomen de sonde) van Godt komt, leeren de Theologanten in deser voegen. In alle sonde zijn twee dingen, de schult, en de straffe.

Godt is oorsaecke ende autheur vande straffe, maer geensins van de schult. Nemen

wy dan de schult daer af, soo en isser gheen quaedt in de straffe, 't welck van Godt

niet en geschiet, oft hem niet en behaeght. Ende ghelijck het quaet van de sonde oft

straffe sijnen oorspronck uyt den goddelijcken wille heeft, soo heeft oock uyt dien

sijnen oorspronck het quaet der naturen. Het quaet der naturen noemen wy hongher,

dorst, sieckten, pijnen &c, e welcke seer dickwils met de sonde niet gemeyns en

hebben. Over-sulcks begeert Godt dadelijck (ende gelijckmen in de scholen spreekt

effectivè, positivè) om seer rechtveerdige redenen alle de quaden der straffe ende der

naturen, maer de sonde oft schuldt is hy alleenlijck gedoogende. Hierom wort desen

wille Godts genoemt den gedoogenden, ende dien andere den beschicdenden wille

Alle 't ghene dan, dat wy quaet noemen, geschiet (naer de leeringe der Theologanten)

door Godts wille. Dit fondament moet seer diep in onse herte gevestight zijn; want

daer is seer veel aen gelegen, dat wy dit te recht begrijpen, ende altoos seer vastelijck

ons laeten voorstaen, dat d'eerste oorsake van alle straffen ende quaden is den

goddelijcken wille: uyt-genomen altoos (soo wy vermaent hebbe) de schult. Dit

fondament geleyt zijnde, soo besluyten wy in deser voeghen.

Aengesien dat alle 't gene, dat in de wereldt gheschiet, door Godts begheerte ende bevel gheschiet, soo is 't meer dan reden ende billijck, dat wy alle dinghen van Godts handt geerne ontfangen, onsen wille in alles soo geheelijck voegende naer sijnen alder heylighsten godtlijcken wille, dat wy niet toe en schrijven aen onsekere geschiedenissen, noch gevallen, noch de fortuyne. Dit zijn monsters van d'oude Heydenen, die men onder de Christenen geensints en moet verdragen. Ende niet alleen en mach-men niet met allen aen de fortuyne ende 't ghevalle toe-eygenen, maer oock niet aen de menschelijcke versuymelijckheyt ofte vernuftheyt, als d'eerste oorsake toe-schrijven. Ydel ende vruchteloos sijn dese en diergelijcke clachten: Dit oft dat is my over-comen, om dat my desen oft dien haet, de sake niet te recht aengedient, oft veronachtsaemt heeft, het sonde voorseker anders gecomen hebben, indien hy my goetjonstigh geweest hadde, dese sake behert hadde, gheen moeyte ghespaert noch ontsien en hadde. Die Philosophie is ydel ende dwaes: dese is waerachtigh, wijs ende heyligh: Den Heere heeft dit altemael ghedaen. Want (soo wy gheseyt hebben) goedt ende quaedt is al van Godt.

§. 3.

Hier worden der seer vele door eene ellendighe onwetentheyt bedrogen. Want sy

laten hen voorstaen, dat alleenlijck die quaden, de welcke uyt natuerlijcke oorsake

voortcomen, als sijn overvloeden der wateren, aert-

bevingen, onvruchtbaerheyt der ackeren, insinckinghe van landt, dierte van eetwaren ongestelrheden des lochts, tempeesten, het onghemack van sieckten, sterften, van Godt worden toegesonden; gemerckt dat hier ghemeynlijck geen sonde tusschen beyde en comt: maer dat die quaden, de welcke van de gebreken ende boosheyt der menschen haren oorsprongh nemen, als zijn lasteringen, bedrogh, dieverijen, quellingen, listen en lagen, ongelijck, rooven, verdruckingen, oorlogen, moorden, niet van Godt en zijn, noch van sijne voorsienicheyt voorts comen; maer van de boosheyt der menschen ende van den quaden wille der gener, die dierghelijcke dingen andere aen doen: Hierom heeft men de voorleden jaren over al dus hooren spreken:

Dese gierte der eetwaren en comt van Godt niet; sy spruyt van die seer gierige menschen, niet van Godt. Dit zijn onwijse ende goddeloose woorden, geensins den Christen mensch betamende, ende dienen naer de helle ghesonden.

Maer op dat de sake heel claer zy, soo wort ons seggen door een exempel bethoont.

Daer is jemant die eenen anderen begeert van alle sijn goet t'ontblooten: op dat hy

dit boos opset soude in't werck leggen, comt hy heymelijck in't huys van sijnen vyant,

steckt daer t'vyer in, ende loopt terstont ten huyse uyt. Als 'thuys nu in de vlamme

staet, soo comt hy met de rette toe-gheloopen, als oft hy den brandt met d'andere

wilde blusschen; maer hy is van heel anderen sinne. Want is't dat hy sijn canse

schoon siet, hy en bluscht niet de vlamme, maer maeckt sijn selven eenen buyt, ende treckt eenigen roof uyt den brandt tot sijn eyghen profijt. Alle dese ghedachten in haer selven, sonder de boosheydt vanden wille, alle dese daden, bemerckt in haer eyghen wesen (soo men in de schoole spreckt) hebben Godt voor haren autheur;

Godt doet die, ghelijck hy alle andere dingen doet in de onredelijcke creaturen. Want ghelijck dese haer niet en konnen roeren, noch wercken sonder Godt soo oock en kan dien brandt stichter sonder Godt noch in 't huys komen, noch daer uyr gaen, noch 't vier daer in steken. Ende dese wercken en zijn voorwaer uyt haer selven niet quaet;

want sy konnen oock deughdelijck gheschieden; maer den wille is quaedt, den raedt is seer boos, welcken dien goddeloosen gevolght heeft. Godt en is geenen autheur noch oorsaecke van dien wille ende raet, al is 't dat hy't heeft toe-gelaten, dat men den selven heeft aenghegaen. Want hy dien soude hebben konnen belette, indien hy gewilt hadde. Aen ghesien dan dat Godt, om sijn rechtveerdigh oordeel, dat

ongoddelijck opset niet en heeft belet, soo heeft hy dat toe-ghelaten. De redenen van

dese toe-latingh sullen wy hier naer segghen.

§. 4.

Even-eens gaet het oock in andere sonden; 't welck mede door dese gelijckenisse claerder is blijckende. Daer is eenen die manck gaet om de wonde die hy ghecregen heeft: desen tracht wel te gaen; maer gaet met pijne, ende niet soo geschicktelijck als eenen gesonden. D'oorsaecke van 't roeren van den voet, is de aendrijvende natuerlijcke cracht, maar d'oorsake van't manck gaen is de wonde, niet de bewegende cracht der zielen. Op de selve maniere is Godt geheel oorsake van't werck, dat jemandt doet in't sondighen, maer vande misdaet ende sonde in dit werck is den vrijen wille oorsaecke. Godt helpt tot het werck, maer niet tot de dolinge, niet tot de afwijckinge van de wet ende rechtereden.

Over-sulcks al en is Godt niet, noch niet en kan zijn den autheur van de sonde:

Sijn

ooghhen zijn suyver op dat hy gheen quadt sien en soude, ende en sal niet konnen de boosheydt sien

. Want hy bemindt de rechtveerdigheydt, ende haet de boosheyt, 't is nochtans heel waerachtigh, dat alle't quaedt van de straffe aengedreven door de tweede oorsaken, 'tzy redelijcke oft onredelijcke creaturen, in wat maniere dat het oock geschiet, al-te-mael voortkomt van de handt Godts, ende door sijne alder-soetste beschickinge ende voorsienicheyt. Het is Godt, mijnen goeden vriendt, 't is Godt die de handt van den ghenen die u slaet, heeft bestiert; 't is Godt die de

a Habac. c. I.

b Psalm. 44.

tonghe des genes die u lastert, heeft geroert; 't is Godt, die kracht heeft gegeven den ghenen die u goddelooslijck verdruckt. Godt selver, dit by den Propheet Jsaias van sijn selven betuighende, seyde:

Ick ben den Heere, ende daer en is gheen ander:

maeckende 't licht ende scheppende de duysternissen: makende vrede ende scheppende 't quaet Ick ben den Heere alle dese dinghen doende. Hoe claerlijck bevestight dit den Hebreeuschen Propheet Amos, seggende:

Salder eenigh quaet zijn in de stadt, 't welck den Heere niet en sal ghedaen hebben? Al oft hy seyde: Daer en is gheen quaedt: 't welck den Heere niet en doet; 't quaet der schult toe-latende, 't quaet der straffe werckende ende ordinerende.

Aldus willende Godt het overspel ende doorslagh van den Coninck David door de sonde van sijnen bloetgierigen sone Absalon straffen, heeft gheseyt:

Siet ick sal een quaedt over u verwecken uyt uwen huyse ende sal uwe huysvrouwen u af nemen voor uwe ooghen, ende die uwen naesten gheven, &c. Want ghy hebt dit al

bedecktelijck ghedaen: Ick sal dit woort volbrenghen voor 't aenschijn van gheheel Israel, ende voor 't ghesichte der sonne. Seer treffelijcken heeft den H. Augustinus geseyt:

Aldus leerdt Godt de goede door de quade. Aldus gebruyckt de godtlijcke rechtveerdicheyt de godtloose Coningen ende Princen als instrumenten; soo om de verduldigheyt der goede

a Isai. 45.

b Amos c. 3.

c 2. Reg. c. 12.

d in psalm. 73.

menschen te oeffenen, als om de moetwilligheyt der booser te straffen. Hier van hebben wy t'allen tijden ende eeuwen exempelen gesien, in de welcke Godt door quade begeerlijckheden van andere sijnen goeden wille oeffent, ende door

d'ongerechtigheyt van andere sijne rechtveerdige oordeelen uytwerckt. Ende gelijck een vader neemt hy de roede in de hant ende slaet sijnen sone, maer korts daer naer, de roede in 't vyer worpende, verthoont hy sich wederom vriendelijck aen den selven.

Aldus dreyght Godt door den Prophete Jsaias segghende:

Wee Assur, hy is de roede ende stock mijnder gramschap, in henlieder handt is mijn verbolgentheyt. Tot het bedrieghelijck volck sal ick hem senden, ende teghen 't volck mijnder rasender gramschap sal ick hem bevelen, dat hy afneme die rooven, ende den buydt roove, ende dien stelle tot een vertredinghe als 't slijck der aerden. maer hy en sal 't alsoo niet meynen, ende sijn herte en sal't alsoo niet achten: maer sijn herte sal wesen om heel te vernielen, ende tot doodinghe van veel volcks. Hoe claerlijck ende opentlijck bekent Godt sijn selven te wesen den autheur van soo groote quaden. In hen lieder handen, seght hy, is mijne verbolgentheyt den Coninck van Assyrien is de roede van mijne rasende gramschap, om te kastijden de boosheden der Ioden. Ick hebbe hem ghesonden, om de rooven wegh te nemen, ende hunne al te dertele en opgeblasen herten neder te drucken, die't geloove verworpende, op eene

a Isai. c. 10.

uytsinnighe maniere de af-goden der Heydenen hebben aen gebeden. Maer dit sullen de minste ghepeynsen des Conincks van Assyrien zijn, noch hy en sal niet komen om te castijden, maer om te dooden ende t'eenemael te vernielen: niet-te-min hy sal mijnen wille dienen.

Maer als ick mijn volck door die van Assyrien sal gekastijt hebben, wee dese roede, wee die van Assyrien, de welcke ick als't instrument mijnder rasender gramschap sal in't vyer worpen. Het selve moet-men in d'andere goddelijcke wraken ende kastijdinghen bemercken.

Als Titus Keyser van Roomen de stadt van Jerusalem seer nauw hadde besloten, heeft hy de muren begonst om te gaen, ende alles te besichtigen ende siende de grachten vervult met doode ende verrotte lichamen, uyt de welcke het etter ende wormen overvloedelijck liepen heeft seer swaerlijck versucht, ende sijne handen ende ooghen ten hemel opheffende, betuyghde voor Godt, dat dit sijn werck niet en was

.

§. 5.

Ghy sult hier teghen segghen: Gaet het alsoo, dat Godts wille den oorspronck is van alle dese quaden, waerom willen wy dien dan wederstaen? waerom gebruycken wy medicijnen tegen de sieckten? waerom worpen wy op tegen de vyanden stercke konterscher-

a Ioseph. 1.6. de bell. Iud. c. 14.

pen? waerom en doen wy dan de poorten niet terstont open, ende laten onse bederffenisse binnen? Waerom en volghen wy niet naer den H. Bisschop Lupus, ende en heeten onse quaden niet willekom, ghelijck als hy Attilam dede: Sweepe Godts weest ghegroet? O mensch, t'is eerlijck,

niet wijser te zijn dan't en betaemt, maer matelijck wijs zijn. Het is nu kennelijck ghenoegh, dat d'oorloghe ende

neder-laghen al van Godt komen: maer hier uyt en volght niet wel dese sluyt-reden:

Soo en maghmen dan den vyandt niet wederstaen; soo en maghmen dan teghen de sieckte gheen remedie doen. Want daer is een groot onderscheydt tusschen den wille van het teecken (ick gebruycke de maniere van spreken der Theologanten) ende den wille des welbehaghens. Ende dien wille des teeckens, die ons door de wetten wordt uyt-gheleyt, is ons genoeghsaem bekent; maer desen des welbehagens soo wel niet:

noch 't en is altoos niet geoorloft te weten, hoe verre desen sich verstreckt. Waer van wy hier na breeder sullen handelen. Laet nu de Sieckte ons tot een exempel wesen.

Uyt wat oorsake die spruyt, sy heeft haren oorspronck van den goddelijcken willen, ende hier aen en is gheensints te twijfelen. Maer aen-gesien den siecken niet en weet, hoe lange Godt begeert dat hy sieck zy, so magh hy met goede conscientie inde weer zijn, ende alle geoorlofde remedien ge-

a Ro. c. 12.

bruycken, om sijne gesontheyt weder te krijgen. Maer als hy alles sal versocht, ende niet gevoordert, noch sijne ghesontheyt verworven hebben, soo moet hy hem vastelijck laten voor staen, dat het den wille Godts is, dat hy swaerlijcker ende langer met sieckte gepijnight worde. Oversulcks moet men aldes redenen: Godt wilt, ô siecken mensch, dat ghy sieck zijt; maer om dat gy niet en weet, oft hy oock wilt, dat gy nimmermer en sout genesen, hierom moght ghy vryelijck remedien gebruycken.

Maer is't dat hy begheert dat de sieckte blijft duren, soo sal hy de medicijnen haer

kracht benemen op dat ghy niet en sout ghesont worden. 'Tselve moet men van de

vyanden seggen. Godt heeft gewilt dat't volck van Israel dickwils soude bestreden

worden, op dat het niet en soude onachtsaem, luy, ende traegh worden; maer soo

langh als sy niet en wisten, dat Godt oock begeerde, dat sy souden verwonnen worden,

soo langh mochten sy den vyant 't hooft bieden, maer niet, indien Godt hem vermaent

hadde, gelijck hyse andermael door den Prophete Jeremias vermaent heeft, dat sy

hen souden op gheven tot slaven aen den Coninck Nabuchodonosor. Insgelijcks is't

dat eenen begonsten brant met geenen arbeyt en can ghebluscht worden, 't is een

teecken, dat Godt begheert heeft, dattet huys niet alleen en soude ontsteken, maer

geheel verbrant worden, oft om sijne vrienden te beproeven, oftom sijne vyanden te

straffen. Het selve moet men in alle andere ghevallen bemercken.

Daer-en-boven ghelijck't somwijlen ghebeurt, dat eenen vader aen sijnen sone heeft een houten sweert, seggende: Wel aen sone, beschermt u tegen my; laet ons sien wat ghy by den scherm meester in't schermen hebt gevordert. In desen gevalle en weder-staet den sone den vader niet, maer eenen vechter weder-staet sijnen vijant:

even eens is't als jemant begeert den brant te blusschen, den vyandt 't hooft te bieden, en de soeckte te verdrijven; hy en wederstaet niet den goddelijken wille, die dese straffe goet vindt, maer de schult, die Godt haet. Want't huys is oft door ongheluck, oft door haet ende nijt in brant gesteken welcke schult een jegelijcken geoorloft is te wederstaen. Soo oock die de sieckte arbeyt te verdrijven, en stelt sich niet teghen den wille Godts, maer tegen de misdaet van den mensch: want daer en is bykans geene sieckte, die geene oorsaecken van de gulsigheyt in't eten en neemt: soo wie dan nu tegen de sieckte vecht, die en weder-staet Gode niet, maer d'onmatigheyt, oft wel haere uytwerckinge. Van gelijcken soo wie hem verweert teghen sijnen vyant, die en stelt hem niet tegen de goddelijcken wille, maer tegen den genen die

d'onrechtveerdighe oorloghe verweckt heeft. In dese ende dierghelijcke ghevallen

sijn selven ende't sijne te beschermen, en is gheensints verboden, 't en zy dat het

andersins kennelijck zy, dat dese bescherminghe Godt soude mishaghen.

§. 6.

Maer wat wonder is't, dat de godtlijcke voorsienicheyt ende rechtveerdicheyt de boose menschen gebruyckt als instrumenten, na de mael de duyvelen selver dit doen?

Ende het geschiet door een wonderlijke beschickinge der godtvruchtigheyt (seght den H. Gregorius

) dat den bermhertigen Schepper daer door de siele onderwijst om te leven, door't welck den boosen vyandr die tenteert om haer te dooden. In de boecken der Coningen worden dese dingen van Saul verhaelt:

Na den anderen dagh heeft den quaden gheest Godts Saul over-vallen. Ende hoe is dien gheest quaedt gheweest, indien het Godts gheest was? ende hoe soude hy Godts gheest konnen wesen, indien hy quaet was? De selve historie de Coningen dit aldus uyt-leggende:

Eenen quaden gheest van den Heere (seydt hy) quelde hem. Het was eenen quaden gheest om de begeerte van sijnen boosen wille; maer het was des Heeren geest, om dat hy vanden Heere was ghesonden om Saul te quellen. Den H. Augustinus Bisschop van Hipponen is dit seer verklarende; ende ten sal my niet verdriten sijne woorden hier ten vollen te verhalen; het zijn dese:

Wat zijn de rechte van herten? die Godt niet en wederstaen.

Bemerckr, beminde Broeders, ende verstaet wat dat is een recht herte. Ick segghet in't kort, maer nochtans 't ghene alder-meest aen te prijsen is. Tusschen een recht herte ende een boos

a 1. 2. Mor. c. 24.

b 1. Reg. 18.

c 1. Reg. 16.

d in Ps. 38.

herte is dit onderscheydt. Alle mensch, die't gene hy tegen sijnen danck lijdt, quellingen, droefheden, arbeydt, versmaetheden, niet toe en schrijft dan aen den rechtveerdigen wille Godts (dat men hier wel op lette) hem geen onwijsheyt

toe-schickende, al oft hy niet en wiste wat hy dede, om dat hy den eenen straft, ende

andere spaert; desen is recht van herte. Maer quaet van herte, boos ende verkeert

zijnse, die seggen, dat sy t'onrecht alle quaet lijden datse lijden, ongherechtigheyt

toe-schrijvende aen den ghenen, door wiens wille sy't lijdt: oft benemen hem sijn

regeringe, om datse hem niet en derven d'onrechtveerdigheyt toeschrijven. Want hy

(seydt sulcken mensch) en can geen onrecht doen; maer 't is onrecht dat ick lijde,

ende dat dien niet en lijdet: want ick belijde dat ick een sondaer ben, voorwaer men

vinter argher die haer verblijden, ende ick ben vol quellinge. Oversulckx dan dit

onrecht is, dat oock booser menschen dan ick haer verblijden, ende ick ghequelt

worde, die oft rechtveerdigh, oft minder sondaer ben dan sy; ende ick weet voorseker,

dar dit onrechtveerdigh is, ende ick weet voorseker, dar Godt niet onrechtveerdighs

doen sal; soo segge ick dat Godt de saken der menschen niet en regeert, noch hy en

draeght gheen sorghe voor ons. Soo dan (seght Augustinus) de quade van herte, dat

is de verdraeyde van herte, hebben dry der hande gevoelen: Oft dat daer geenen Godt

en is, want den dwasen, heeft geseyt in sijn herte

Daer en is gheenen Godt: Oft Godt is onrechtveerdigh, wien dese dinghen behaghen,

ende die dese dinghen doet: Oft Godt en bestiert de saken der menschen niet: noch

en heeft geen sorghe van alle dingen. In dit dry-derhande gevoelen is eene groote

godtloosheyt. Ende naer weynighe redenen spreckt hy voorts: Aldus dan Broeders,

is't hert recht, wien jet over komt, die segghe: Den Heere hevet ghegeven, den Heere

hevet genomen. Siet dit is een recht herte: Gelijck den Heere heeft belieft, soo is't

gheschiedt; den naem des Heeren zy ghebenedijdt. Ende hy en heeft niet geseyt: Den

Heere hevet ghegeven, den duyvel hevet genomen. Siet dan toe, beminde broeders,

dat ghy misschien niet en seght: Dit heeft my den duyvel berockt: dese schade heeft

my dien guyt aen ghedaen. Toe-eygent geheelijck Gode uwe quellinghe; want den

duyvel en doet u het minste niet, ten zu Godt dat toe-laete, die over u 't zy tot straffe,

't zy tot onderrichtinghe, macht heeft: den goddeloosen tot straffe, den kinderen tot

onderwijsinghe. Maer hy castijdt alle kindt dat hy ontfanght. En wilr niet hopen dat

ghy sonder roede sult wesen ten zy dat ghy misschien denckt onterft te worden. Hy

castijdt alle kindt dat hy ontfanght. Ja soo: alle kindt? Waer wildy u verborghen: Ja

alle kindt; ende niemandt uytghenomen, niemandt en sal sonder roede wesen. Wat

is dat? alle-gader? Wildy hooren hoe hy alle kint castijt? Oock den eenighen Godts

Sone is

sonder sonde, nochtans niet sonder roede geweest. Een seer edele leeringe, ende den H. Augustino weerdigh. Ende om dat naer 't gevoelen van desen H. Leeraer, niemandt noch van de menschen noch van de duyvelen tegen eenen anderen jet vermach, ten zy dat het Godt toelaet, hierom staet ons nu in't korte te seggen, wat dinghen Godt toelaet; op wat maniere, ende om wat oorsaecke hy die toelaet.

Het II. Capittel.

Wat, hoe, ende waerom den wille Godts dit oft dat toe laet.

Het gemeyn volck pleegh hier in ellendiglijck te dolen, 't welck bykans gheen onderscheyt en weet tusschen de goddelijcke ende de menschelijcke toelatinghe, die niet doende, ledigh sit, ende al can sy, niet en belet de gene die jet doen willen. Uyt de dolinghe alleen komt ontallijck veel quaets. Hierom zijn wy malkanderen vervolgende, ende als berockers van allen't ongeluck, ende autheurs van allen't quaet, verscheuren wy d'een d'ander met woorden, handen ende tanden; al oft Godt ondertusschen ledigh onse kijvagien aenschoude; en d'alder-meesten ongelijcken, die hy can beletten, toe liet. Dit is het saeylinck van alle beroerten. Om dit te weeren stellen wy dry hooft stucken, die men in alle goddelijcke toe-latinghe bemercken moet.

Het eerste is, den wille van toe te laten; het tweede, d'oorsake der toe-latinge; het

derde, den mede-werckende wille inde sake die toe-

gelaten wordt. Om dit beter te door gronden, moeten wy by ons selven in sien, datter twee soorten van quade dingen zijn. D'eerste soorte zijn die quade dingen, de welcke moeyelijckheyt, pijne, schade, ende schande aenbrengen: ghelijck zijn armoede, ghevanghenisse, sieckte, ballinghschap, en de doot, die men niet soo veel noemen moet quaet te sijn, als bittere medicijnen, door de goddelijcke handt aen-ghedient.

D'andere soorte van quaden zijn de gene, die met den naem quaden genoemt worden;

als zijn de sonden. Die eerste wilt Godt inder waerheyt, oft tot straffe der goddeloosen

(gelijck den H. Augustinus spreckt) oft tot onderwijsinghe sijnder kinderen: de laetste

en moeten wy geensins segghen dat Godt is begheerende, maer toelatende. Want

aen-ghesien dat alle dinghen die inder waerheyt zijn, Godt ontwijffelijck wilt, door

wiens wille alle dinghen zijn, ende sonder wiens wille gheen dinck en is, soo en can

hy de sonde (die niet eyghentlijck en magh gheseyt worden te wesen) gheensints

willen, maer wel toe-laten. Maer voor-siet Godt alle toe-komende geschiedenissen,

heel volmaecktelijck, soo can hy seer lichtelijck beletten al dat hy soude willen; maer

gemerckt dat hy ontallijcke dingen niet en belet, soo moet men segghen, dat Godt

door sijnen alder-rechtveerdighsten wille die aldus vander eeuwigheyt begheert ende

geschickt heeft toe te laten. Godt en ghedooght voorwaer niet teghen sijnen danck,

maer

laten wordt. Om dit beter te doorgronden, moeten wy by ons selven in sien, datter twee soorten van quade dingen zijn. D'eerste soorte zijn die quade dingen, de welcke moeylijckheyt, pijne, schade, en schande aen-brengen: gelijck zijn armoede,

gevangenisse, sieckte, ballingschap, en de doot, die men niet soo veel noemen moet

quaet te zijn, als bittere medicijnen, door de goddelijcke handt aen ghedient. D'andere

soorte van quaden zijn de gene, die met den naem quaden genoemt worden; als zijn

de sonden. Die eerst wilt Godt in der waerheyt, oft tot straffe der goddelooser (gelijck

den H. Augustinus spreckt) oft tot onderwijsinge sijnder kinderen: de laetste en

moeten wy gheensins segghen dat Godt is begheerende, maer toe latende. Want

aenghesien dat alle dinghen die in der waerheyt zijn, Godt ontwijffelijck wildt, door

wiens wille alle dingen zijn, ende sonder wiens wille geen dinck en is, soo en can

hy de sonde (die niet eyghentlijck en magh gheseyt worden te wesen) gheensints

willen, maer wel toelaten. Maer voorsiet Godt alle toe-comende geschiedenissen

heel volmaecktelijck, soo can hy seer lichtelijck beletten al dat hy soude willen, maer

gemerckt dat hy ontallijcke dingen niet en belet, soo moet-men segghen, dat Godt

door sijnen alder-rechtveerdighsten wille die aldus van der eeuwigheyt begheert ende

geschickt heeft toe te laten. Godt en gedooght voorwaer niet tegen sijnen danck maer

met sijnen wille datter vele dingen geschieden.

Maer de menschen laten vele dingen toe, die sy oft niet en connen beletten, oft voorwaer liever hadden datse niet en geschieden. Den oppersten scheyts-man der saecken en doet soo niet. In Godt is over sulcks den wille der ghedooghsaemheydt, den welcken wy in de toe-latinge het eerste hooft-stuck gestelt hadden. Hier wort nu gevraeght, waerom Godt de sonde heeft willen toelaten? oft wat reden Godt heeft om die toe te laten?

§.2.

Voorwaer die oneyndelijcke goedtheydt Godts en soude noyt in de wereldt soo groote boosheyt toe-laten, dan om andere meerdere goederen daer uyt te trecken, ende om't gene tot verdoemenisse versiert was, tot saligheyt der menschen te keeren. Godt heeft toe gelaten, dat den onnoselen Joseph van sijne broeders soo nijdelijck wiert vervolght.

Maer om wat een groot goet heeft hy dat toeghelaten? niet alleen tot wel-vaert van

sijne ouders ende broeders, maer van heel Egypten. Godt heeft toegelaten, dat den

onnooselen David veel ongelijck van den godtloosen Saul wiert aenghedaen, maer

tot een over groot geluck van den selven David ende 't heel rijck van Israel. Godt

heeft toegelaten, dat Daniel seer booslijck beticht, in den kuyl der leeuwen wiert

geworpen, maer tot welvaert ende groot gheluck van Daniel selfs ende veel meer

anderen. Maer waerom verhale ick dese dinghen? Godt heeft toeghelaten, dat sijnen

eyghen sone van moordadighe beulen ghe-

cruyst is; maer dat tot een onuytsprekelijck geluck ende behoudenisse van het heel menschlijck geslachte. Aldus comen uyt alle toelatingen Godts seer groote

vermeederingen sijnder glorien ende overvloedige profijten voor de menschen. Al-hier schijnen nyt op een heel wonderlijcke maniere Godts goetheyt ende genade; alhier schijnen uyt Godts miltheyt ende macht; alhier schijnt uyt Godts voorsinigheyt; alhier schijnt uyt sijne wijsheyt ende rechtveerdigheyt: hier door zijn veel menschen in de deught toe nemende, hier door worden de strijden geduriger, den loon menighvuldiger de croonen meerder.

Ende hoe wonderlijck is de godtlijcke voorsichtigheyt haer in dese dagelijcksche

toe-latingen vertoonende! want, wat hevet te bedieden goet uyt goet te trecken? maer

goet uyt quaet te trecken is een heele groote sake. op een stille zee, seyt men, can

een jegelijck stier-man sijn a. Ende ten is geen groote conste, dat men met eenen

voorspoedigen wint, sterck schip, stil water, clare locht, ervaren royers geraeckt inde

havene, die men al reede in't gesicht heeft: maer met storm ende o[n]weder, met een

gebroken schip, door't midden der zee roovers, met onbedreven royers, ende eene

duystere locht, even-wel de gewenste haven te becomen, is een wonderbaer stuck

vanden stierman. Sulcks is Godt in't gene hy laet geschieden. Door dingen, die

contrarie schijnen, verleent hy een goet eynde; door soo veel boose feyten der

menschen verbreyt hy sijne glorie; in soo veel op-ghehoopte schelmerijen doet hy

sijne vrienden

doorluchtigher uyt schijnen: het bedroch streckt door de bestieringe Godts tot profijt des genes die bedrogen is; de quellinghen ende ongelijcken vermeerderen de macht des genes die gequelt wordt; d'ongoddelijckheyt van soo menighe boose, versterckt de godtvruchticheyt van veel goede, ende bewaert hen datse niet verloren en gaen;

ende door't ghene, waer mede men meyndt datter veel sullen worden verdruckt,

comen sy op. Den karcker ende boyen hebben aen Joseph den wegh geopent tot een

soo hooghe verheven weerdicheyt, den haet sijnder broederen is hem profijtelijcker

geweest, dan de goet gunstigheyt vande heele werelt. Sauls ongetrouwicheyt heeft

aen David de croone gegeven. Den kuyl der leeuwen heeft Daniel hooger verheven

dan eenige Coninghen souden hebben connen doen Christus is van't Cruys in't Paradijs

ghevloghen, uyt den hof van Oliveten tot in't geselschap sijns Vaders ghereyst. Waer't

sake dat Godt de sonden niet toe en liet, toe-gelaten zijnde niet en ordineerde, ende

die ordinerende gheen goedt daert uyt en trock, wy souden nauwelijckx de wraeck

nemende rechtveerdigheyt connen kennen. Maer aldus worden wy geleert hooghere

dinghen te begrijpen, ende bedwonghen d'alder wonderlijckste vervolgh aller dinghen,

ende hoese al aen een hangen, te belijden, waer door ten laetsten uyt soo grooten

quaet veel goedts spruyt. Waer van Severinus Boetius seer geleerdelijck aldus

schrijft: Alle dingen (seyt hy) staen onder een seker ordinantie, ende t'gene van dese afwijckt, dat valt in een ander ordinantie oft schickinge, op dat in het rijck van de voorsichtigheyt niet by gheval en geschiede. Want den mensche en can alle de middelen der goddelijcker werckinge met sijn vernuftheyt niet begrijpen, noch met woorden uyt-spreken. Het is genoegh dat alleen gemerckt te hebben, dat Godt, den voort-brengher aller naturen, selve oock alle dinghen tot een goet eynde bestiert ende schickt. Waer door geschiet dat al hoe-wel sommige dingen op der aerden schijnen te veel te zijn, indien, gy de Goddelijcke voorsichtigheyt, die dit alsoo bestelt, wilt aenmercken, sult bevinden dat de overvloedigheyt van dese dingen oock niet quaet en is. D'oorsaecken van de goddelijcke toelatinge ('t welck het ander hooft-stuck is) zijn menigerhande.

§. 2.

Het derde is den mede werckenden wille Godts in alle't gene dat hy toelaet, Godt en heeft niet alleenlijck vander eeuwigheydt gesloten't gene hy metter tijdt soude toe laten, noch niet alleenlijck oock de rechtveerdighste oorsaken sijnder toe-latinge;

maer insgelijcks gehadt, ende heeft als noch in alle toe-latingen den mede-werckenden

wille. Men hout het in de scholen der Theologanten voor een heel ghewissche saecke,

dat Godt medehelpt in alle de dingen die waerachtelijck ge-

worden, ende sijn. Daer en is nergens jet sonder de hulpe van d'eerste ende opperste oorsake.

Aen-gesien dan dat Godt vander eeuwigheyt heeft besloten toe te laten alle de dingen die hy toelaet, ende dat om heel rechtveerdige redenen, ende dat hy daer en boven in sijne toe-latingen selver eenen mede helper is; waerom vallen wy dan Godt ende de menschen moyelijck met soo seer veel ydele clachten? Waerom roepen, ende schreeuwen wy soo dickwils tegen Godts voorsienigheyt ende alder rechtveerdighste toe-latingen? Waerom en schrijven wy niet toe alle de

geschiedenissen aen de godtlijcke oordeelen; versekert zijnde, datter seer rechtveerdige ende gewichtige oorsaken sijn van de godtlijcke toelatinge, ende een eynde van seer groote weerden, 't welck ons geensins en betaemt te wederstaen? De goede ende quade willen oorlogen al voor Godt, ende onder verscheyden eynden, comen nochtans, om soo te seggen, al tot dit eynde van alle eynden.

Voorwaet de alderheylighste mannen hebben altoos vastelijc geloof, dat alle dingen

hen door toe doen Godts over quamen: want de oogen des herten afkeerende van te

dencken op de sonde van andere lieden, aenmerckten altoos Godts toelaringe, die de

selve uytwerckt ende volbrengt. Want Godt is soo goedt, dat hy gheensints 't quaet

en soude toelaten, in dien hy niet en wiste uyt't selve meerder goet te trecken. Seer

wel ten proposte seyt den H. Augustinus: Godt heeft geacht beter te wesen uyt't quaet

goet te trecken, dan gansch geen quaet toe te laten.

Want Godt, na de mael hy uytterlijcke goet is, geensins en soude jet quaets in sijne wercken ghedooghen, indien hy niet soo almachtigh ende goet en waere, dat hy oock met het quaet wel dede. Seer wel spreckt hier van Theophilis Bernardinus, wien wy hier navolgen: Godt, seght hy, is sijn selven seer subtylijcken voegende naer onse dwalingen ende sonden, niet als die goet vindende, ende een deel daer in hebbende, maer als haerder vyant ende berisper, die uyt de quaden meer goeden, als vyer uyt het water doet voorts comen. Hier moet men peysen, gelijck den selven schrijver vermaent dat alle de gene die ons hinderen (in wat maniere't selve oock geschiet) tweeder hande personagien spelen: d'eene, waer mede sy ons d'aldermeeste quaet willen; d'andere, waer doorse vermogen alle't gene sy tegen ons verdacht hebben, ende een instrument sijn der Godtlijcker rechtveerdigheyt, om ons te straffen. Waer't dat sy alleen den eersten persoon der quaet-willigen voerden, sy en soude ons niet hinderen; maer om dat sy oock die andere, hoe wel onwetende, gebruycken, soo dienen sy hier in onsen Heere, die ons rechtveerdelijck castijdt. Aldus is

Nabuchodonosor, Godts dienaer geweest aldus zijn Atrila, Totila, en Tamerlanes

Godts geesselen geweest: aldus hebben beyde de Vespasjanen gepooght de Ioden te

niet te doen, om hunne glorie ende rijck te verbreyden; maer sy waren verdoolt. Inder

waerheyt zijnse sergeanten ende scherp-rechters der godtlijcker wrake over het

godtloos volck geweest. Den voorspoedt der Ioden en heeft niet wel konnen rijpen,

dan met de hulpe van dese straffen, als Neromaensche badt-stoven Maer om dit bewijs wat nauwer te vervolgen, moet ick u sommige dingen vragen.

§. 3.

Ick vraghe u, ô Christen mensch, die den hemel en de aerde seer dickwils vervult met clachren; seght my, bidde ick u, wat vint gy in dien mensch, die't heeft

verongelijckt, te beschuldigen? den wille alleen van u te beschadigen, oft de macht alleen, oft wel alle beyde? Alle beyde, sult ghy segghen. Maer ick sal u leeren gheen van beyde te betichten. Niet den wille van te hinderen; want dien sonder de macht ydel is, ende en heeft u in't minste niet beschadight: de macht van te beschadigen oock niet, die van Godt comt, ende rechtveerdigh ende billijck is. Hebdy niet gehoort de lesse van den Apostel, die seydt, dat

alle macht van Godt is? Waerom claeght ghy dan, dat hy teghen u vermach't ghene Godt hem toe-gelaten heeft? My gheschiet groot onghelijck, sult ghy segghen. Maer welck is doch dit onghelijck? Godt castijdt uwe sonden, oeffent uwe lijtsaemheyt, vermeerdert uwe vergeldinghe, ende seght ghy noch dat u ongelijck geschiet? Ick ben gram, suldy seggen, tegen desen godtloosen mensch ende teghen sijnen alder-boosten wille. Ghy slaet altijts uwe oogen op den mensch; maer ick begheere dat ghy die op Godt slaet. Wat

+ Rom. 13.

vermogen heeft den wille des menschs, al is hy boos? wat heeft hy ghedaen? het en spijt u soo seer niet, dat hy u heeft willen beschadighen, als dat hy u heeft beschadight oft heeft connen beschadighen. Maer wat, ende hoe heeft hy't doch connen doen?

van waer ende waerom heeft hy't connen doen? En heeft hy die macht van Godt niet?

heeft Godt hem dit niet toe-ghelaten? heeft hyse van Godt, en is die dan niet rechtveerdigh, loffelijck, ende heyligh? Swijght dan, oft doet uwe clachten teghen dese goddelijcke toelatinge, ende druckt dit vast in u ghemoet; dat Godt noyt en sal toe-laten, dat eens anders quaden wille in u jet quaets sal volbrenghen dan tot u eygen profijt; is't saecke nochtans dat gy u selven niet hinderlijck en zijt. Ende wie isser die u hinderen magh, is 't dat ghy na-volghers zijt van't ghene dat goedt is

? Seer fraey seydt den H. Augustinus:

En wilt uwen vyandt niet vreesen, hy en doet niet meer dan hy amcht ontfanghen heeft. Vreest hem, die d'opperste macht heeft. Vreest hem, die soo veel doet, als hy wilt, en die niet met allen onrechtveerdelijck en doet;

maer al dat hy doet, is rechtveerdigh. Ick en weet niet wat wy somtijts meynen onrechtveerdigh te zijn; maer geloovet rechtveerdich te wesen, om dattet Godt gedaen heeft. Oversulcks sult gy seggen, dat jemandt eenen onnooselen man vermoordt, doet hy dat te recht oft booselijc? Hy doet dat voorwaer booselijck. Waerom laet Godt dat

a 1. Pet. 3.

b Aug. in Psalm. 61.

toe gelaren? O mensch, ick en can u Godts raet niet uytleggen. Nochtans dit, segge ick u, dat den mensch die eenen onnooselen heeft gedoot, qualijck gedaen heeft, ende 'ten soude niet geschieden, indien't Godt niet toe en liet. Ende niet tegenstaende dat hy't onrechtveerdelijck dede, nochtans en heeft Godt dat niet onrechtveerdelijck toe gelaten.

Den selven H. Leeraer, sprekende vande doodt onses Heeren Iesu Christi, seydt:

Soo dan mijne broeders, Iudas dien boosen verrader Christi, ende de vervolgers Christi waren alle-gader boos, alle gader goddeloos, allegader onrechtveerdig, allegader verdoemelijck: ende nochtans en heeft den Vader sijnen Sone niet gespaert, maer hem voor ons allen ghelevert. Schickt dit wel by een kont ghy, onderscheydt het kondy, geeft Gode weder uwe beloften, die uwe lippen hebben onder scheyden.

Siet wat u den boosen, ende wat u den rechtveerdigen gedaen heeft. Den godtloosen heeft het onrechtveerdelijck gewilt; den rechtveerdigen hevet rechtveerdelijck toe gelaten. Dat den onrechtveerdigen wille verdoemt, ende de rechtveerdige toelatinge geglorificeert worde. En wilt u dan niet verwonderen, Godt latet toe, ende dat naer een goet oordeel, met mate, ghetal ende gewichte. By hem en is gheen

ongerechtigheydt, schikt ghy u alleenlijck naer hem

.

Dit is den naesten wegh om een ruste des herten te vercrijghen, niet den mensch, die't

a Ang. in Psalm. 61.

ongelijck doet, maer Godt, die't onghelijck toe laet, te aensien. Dit was de ghewoonte der Heyligen, te bemercken, met wie, oft om wat reden jemandt hen quaet ende ongelijck dede, maer dien die niet en belettede den ghenen die ongelijck dede. Hierom hielen sy oock het ongelijck voor eene weldaet: want dit is, seyden sy dat ons saligh maeckt; maer die ons saligh noemen, die zijn ons bedriegende, hebbende aldus d'oogen altoos op Godt gevestight, gaven hen in alle gevallen over aen Godts wille, ende waren alle dingen van Godt verwachtende.

Ende hierom en verdient des menschs sonde geen meerder vergiffenisse, om dat Godt daer een meerder goet uyt treckt; want den mensch geeft alleenlijck de

gelegentheyt van't goet, niet d'oorsake; en dese gelegentheyt oock niet uyt sijn selven,

maer uyt d'overvloedigheyt van den goddelijcken wille Eenen boosen die de hutte

van een arm mensch in brant steckt, en heeft dies niet te min gesondight, om dat dien

armen mensche dit verduldighlijck verdraeght, oft om dat eenigen Prince hem hierom

een thien mael beter huys geeft. Eens anders deught, ende een gheluckigh eynde en

wisschen niet uyt de misdaet van den brantstichter: s[o]o en crijght oock de sonde

gheen goetheyt, om dat sy occasie van't goet gegeven heeft. Maer om alle dese dingen

beter te begrijpen, staet ons nu t'overlegghen, hoe verborghen Godts oordeelen zijn.

Het III. Capittel.

Hoe men door d'alder verholenste oordeelen Godts den goddelijcken wille moet kennen.

Men moet ghedurighlijck hier met den Propheet David dese woorden seggen: Vwe oordeelen, Heere, zijn groote, seer gtoote, al te groote deepten

. Twee Conincks dienaeren, te weten den schencker ende backer van Pharao, Monarch van Egypten, hebben eertijdts dese diepten als met den vinger getoont. Sy waren beyde dienaren van den selven Coninck, sy zijn beyde uyt de gratie ghevallen, beyde in den karcker geworpen, ende niet om een cleyne oorsake; want den Coninck Pharao was op hen alle beyde ghestoort hy is hen-lieder beyde over maeltijdt oock ghedachtigh gheweest, hy mochte hen alle beyde 't leven schencken, oft alle beyde ter doot verwijsen, sonder tegen de justitie te misdoen. Ende nochtans heeft hy desen doen een schandelijcke doot sterven, en den anderen in sijn voor-gaende officie stellen; den backer heeft hy aen de galge doen hangen, ende den raven tot een aes ghegheven; den schencker heeft hy wederom in gratie ontfangen, ende aen de Conincklijcke tafel laten dienen.

Soodanigh zijn d'oordeelen Godts die dese door justitie van sijn aenschijn verworpt, en de andere uyt ghenade in sijn teghen-woordig-

a Psalm. 35.

heyt laet comen. D'oordeelen Godts zijn groote diepten. Wie sal machtigh ghenoegh zijn, om sijn wercken te vertellen? Oft wie sal sijn groot-dadigheden onder-soecken?

a

§. I.

Hoe verholen sijn de oordeelen Godts ten opsichte van Nabuchodonosor ende dien anderen Pharao, die Ioseph niet en kende?

Van de welcke den H. Augustinus seer treffelijck spreckt: Nabuchodonosor nae ontallijcke goddeloosheden gecastijt zijnde, heeft eene vruchtbare penitentie verdient: maer Pharao ter contrarien is door de castijdingen ende plaghen noch meer verhart, ende verloren gegaen. Sy waren beyde Coningen en de goddeloos; beyde door plagen vermaent. Wat heeft doch hunne eynden soo ongelijck ghemaeckt? Den eenen Godts handt ghevoelende, heeft versucht, ende hem gebetert; den anderen Godts wille wederstaende, is in sonden blijven volherden, ende vergaen.

Aldus werckt de selven medicijne van de selve handt bereydt, heel onghelijckelijck in twee siecken met gelijcke sieckte overvallen; ende brenght den eenen tot sijne gesontheyt, den anderen in't graf. Insgelijcks de twee moordenaren met Christo ghecruyst, ghelijck in misdaedt, ghelijckelijck ghestraft, vercrijgen door een heel gelijcke doodt, naer hunne af-lijvicheyt eene heel ongelijcke wooninge D'oordeelen Godts zijn eenen diepen af gronds.

a Eccl. 18.

b Exod. 1.

c Aug. I. de praedest. & grat. c. 19.

Dien alder besten Coninck Asa, die ghedaen heeft dat goet ende behagelijck was voor't aensicht sijns Godts, ende om gheworpen heeft d'autaren des vremden godts dienst, ende die hooghden; die allen af goden dienst, ende vlecke van alle de voor-gaende Coningen heeft doen wegh nemen ende te niet doen; heeft nochtans dien eersten lof in't eynde bedroven; hy heeft langen tijt hem seer treffelijck gedragen, dertigh jaren langh is hy geweest een voor-beeldt der alderbeste Coningen, maer ten lesten zijn betrouwen meer stellende op den Coninck van Syrien als op Godt, heeft den Propheet Hanani, die hem hier om berispte, in de banden doen slaen, ende veel van den volcke gedoot: daerom sieck wordende door groote pijne in sijne voeten, heeft meer betrouwen ghehadt in de conste der medecijnen, dan op Godt

. Ach, hoe qualijck quam d'eynde over een met't begintsel! hoe seer is dien alder heylighsten Coninck verandert van den eersten mensche! Ter contrarien, dien goddeloosten Manasses, die sijn heel leven met schelmerijen besmettede, ten lesten penitentie doende, heeft d'alder-booste beginselen met een edel eynde ghecroont Uwe oordeelen, ô mijnen Godt, zijn eenen diepen, eenen al te diepen af-grondt!

§. 2.

Hoe seer moghen wy ons van Saul ende David verwonderen! sy waren alle beyde te prijsen in't begintsel, alle beyde zijnse in sware boosheden met verargenisse van't heel

a 2. Patal. 15. & 16.

Coninckrijck, gevallen, hierom zijnse beyde gestraft, maer met een heel verschyden uytcomste Saul hartneckigh in sijne goddeloosheydt, heeft een seer ellendigh eynde gehadt. David heeft de straffe in een medecijne verandert, sijn leven gebetert, ende is Godts beste vrient geworden. Ten is hier niet geoorloft te vragen, Waerom ditte?

Desen waerom is uyt de schole der duyvelen gecomen. Desen seer moeyelijcken waerom heefter veel in hunne verderffenisse gebrocht: Waerom hevet Godt u bevolen?

vraeghde eertijdts dat alder-bedriegelijckste serpent. Wien men hadde moeten aldus antwoorden: Wy weten dar het ons is bevolen, ten staet ons niet toe te vragen waerom Godt dit geboden heeft Dit is Godts wille, d'oorsaken van desen wille en mogen wy geensints ondersoecken. Want wie heeft Godts sinne ghekent, oft wie is sijnen raets man gheweest oft wie heeft hem eerst ghegheven, ende hem sal weder geloont worden?

want uyt hem, ende door hem, ende in hem zijn alle dinghen

Maer sommighe sullen misschien seggen: Nochtans sal't gheoorloft wesen eenige reden van dit oft dat gebodt te eysschen. Van wie doch? van Godt? wien alleen geoorloft is dat hem belieft; ende niet en belieft dan dat gheoorloft is. Indien den knecht van den Heere den ondersaet van sijnen Prince rekeninghe eyschte den Heere soudet voor een lasteringhe den Prince voor een wederspannigheyt houden; moght ghy stouter tegen Godt wesen?

Dese reden en bestaet niet anders, dan ofter geen gegeven en wierde.

a

Hoe wonderlijck is oock dit? De Samaritanen gelooven stracks Godts woorden, ende bidden den Heere dat hy soude by hen blijven: d'ongheloovighe Gerasenen bidden hem, dat hy soude wegh gaen: de meyn-eedighe Ioden en can men noch met woorden, noch met wercken, ja oock niet, door eenige teeckenen ende mirakelen doen de waerheyt geloof geven. Uwe oordeelen, ô Heere, zijn eenen diepen af-grondt.

Julianus van Alexandrien een seer H. Martelaer, van't ghebruyck sijnder voeten berooft zijnde, wiert van twee sijne knechten in eenen setel voor den rechter-stoel gebrocht. Den eenen knecht sijn geloove ende Heere versaeckende, is seer

schandelijck af-gevallen; den anderen Ennus ghenaemt, sijnen Godt ende Heere getrouw blijvende, heeft in't geloove volhert. Aldus sijn dese twee alle beyde op kemels geset, ende door de stadt van Alexandrien ghevoert, ghegheesselt, ende ten laetsten in't vyer gheworpen zijnde, hebben seer heylighlijck hun leven geeyndight

a

. Besa een soldaet dit siende, ende deernisse met dese twee onnoosele menschen hebbende, pooghende de moedt-willigheyt van't ghemeyn volck te bedwinghen, voor den rechter ghebrocht, is onthooft; verdienende alsoo den loon van dien af gevallenen.

Uwe oordeelen, ô Godt, zijn eenen diepen af-grondt!

Athanasius Bisschop van Alexandrien verhaelt in't leven van den grooten Antonius,

a Euseb. I. 6. hlst. c. 34. Niceph. I. d. c. 30.

datter twee broeders tot Antonium reysende, den eenen by gebreck van water op den wegh is gestorven, den anderen half doodt zijude lagh machteloos ter aerden. Antonius eenighe mijlen van daer zijnde, ende alsdoen by gevalle op eene rotse sittende, heeft twee van de sijne metter haest by hem geroepen, seggende: Gaet rasschelijck, ende draeght een flessche met water: den eenen van de twee broeder die herwaerts quamen, is op de reyse ghestorven; den anderen is noch in't leven, maer hy is soo crauck, dat ghy hem oock sult doodt vinden, indien gy hem niet rasschelijck te hulpe en comt.

Dit heeft Godt my nu eerst in mijn ghebedt te kennen ghegheven. Dus sprack hy, ende sy hebben hen terstont, ghelijck hen bevolen was, op de reyse begeven, het doodt lichaem ter aerde gedaen, den anderen gelaeft hebbende met hen doen wederkeeren. Ende het was eene dagh reyse. Hier seght den H. Athanasius seer wel ten proposte: Misschien sal jemandt vragen: Waerom Antonius hen niet vermaent en heeft, eer den anderen gestorven was? 'T is voorwaer eene vraghe die den Christenen gheenssins en betaemt; want't is het oordeel Godts, niet van Antonius, gheweest, die over den stervenden sulck een vonnisse gestreken heeft als't hem beliefde, ende aen Antonius van den dorstigen hem geweerdight heeft't openbaren

a

.

Als Antonius by sijn selven van dese verho-

a In Vitis PP. l. 1. c. 31.

lenste secreten Godts verwondert was, ende bykans nu in desen afgront der oordeelen Godts begonst te dalen, heeft sich aldus vriendelijck by Godt beclaeght; Mijnen Heere, ghy laet andere boose menschen soo langh leven, dese die tot de saligheyt van veel geboren sijn neemt gy soo haest uyt dese werelt: dese die soo quaet niet en zijn, castijdy soo strengelijck, d'andere en worden niet gestraft, ende nemen uyt den voorspoet huns levens de stoutigheyt van te sondigen. Hunne boosheydt is voorts ghecomen als uyt het binnenste vet

. Hy heeft eene stemme gehoort, seggende:

Antoni, let op u selven: dit zijn d'oordeelen Godts, die u niet en staen t'ondersoecken.

O hoe groot dadigh zijn uwe wercken geworden, Heere: al te diep zijn uwe ghedachten gheworden. Een onwijs mensch en salse niet kennen ende eenen dwasen en salse niet verstaen

. Ghy zijt voorwaer eenen verborgen Godt

.

In't jaer 1117. als heel Italien met aert-bevingen gequelt wiert (seght Rogerius) warender eenige Raets-Heeren van Milanen onder eenen toren neder geseten, om eenige sake der Republijcke te behandelen. Doen wierter eene stemme van buyten gehoort, die eenen met sijnen naem buyten riep. Hy begonste te dralen ende te twijfelen wie daer riep, ende wien hy riep. Hoerom bleef hy verwacten, tot dat de stemme noch eens riep als wanneer daer eenen onbekenden aen de deure sich vertoont, ende hem bidt dat hy soude willen uytgaen. Hy en was

a Ps[a]lm. 72.

b. Psalm. 92.

c Isa. 45.