6 maart 2010
Hoewel er vaak geen duidelijke afspraken zijn over wie de rolstoelers in en uit het busje rijdt, is het meestal zo dat de taxichauffeurs de han- delingen uitvoeren. Zeker nu de rolstoelen en de cliënten steeds zwaarder worden, is dat een zwa- re handeling die veilig en gezond moet worden uitgevoerd. Wie het ook doet. Daarnaast is het vastzet- ten van de rolstoelen een groei- end arboprobleem.
Geen hellingbaan
Er zijn grofweg twee manieren om cliënten in hun rolstoel in een busje
te rijden. Dat kan met een helling- baan of met een hydraulisch hefpla- teau. Onderzoek1 met verschillende rolstoelen, verschillende uitgangsposi- ties van de wielen en met verschillen- de gewichten van de cliënt, wijst uit dat het via een hellingbaan in de bus rijden van een rolstoel al snel te zwaar is. Het gaat dan om krachten van meer dan 400 N (vergelijkbaar met een duwkracht van 40 kilo), terwijl de gezondheidkundige grenswaarde op 200 N (vergelijkbaar met 20 kilo duw- kracht) ligt. Deze overbelasting doet zich met name voor in de rug en de nek/schouder-regio, maar ook bij de armen en polsen. Dat laatste komt
vooral doordat de meeste handvatten van rolstoelen ergonomisch niet ge- schikt zijn om te duwen. Ze zijn bij de meeste rolstoelen in de rijrichting geplaatst, terwijl ze eigenlijk dwars moeten staan (als een duwstang).
De overbelasting is nog duidelijker wanneer de hellingbaan niet perfect aansluit op de straat, de banden niet hard zijn opgepompt, de wielen dwars op de rijrichting staan of wan- neer het totale gewicht van de cliënt en de rolstoel toeneemt. Ook doen zich grote pieken van gemakkelijk meer dan 450 N voor wanneer de chauffeur op een explosieve manier de rolstoel omhoog duwt (zoals in de praktijk vaak het geval is).
Praktijkrichtlijn
Onder andere dit onderzoek heeft er toe geleid dat de Taxibranche hierover een Praktijkrichtlijn Fysieke Belasting heeft geformuleerd die in het kader van het Arboplusconvenant en later ook de Arbocatalogus is geaccor- deerd door de sociale partners. Deze luidt dat ‘een chauffeur, bij wie het in en uit de taxibus rijden van klanten in rolstoelen behoort tot zijn dagelijkse taak, dringend wordt geadviseerd gebruik te maken van een elektrisch laadplateau’. Voor werkgevers is de volgende Praktijkrichtlijn geformu- leerd: ‘voorzie taxibussen die gebruikt worden bij het gehandicaptenvervoer Nico Knibbe en Hanneke Knibbe
In de Gehandicaptenzorg worden cliënten vaak met het beroemde ‘busje’ vervoerd.
Hier komen twee werelden bij elkaar, de Gehandicaptenzorg en de Taxibranche.
Busje komt zo
Foto: Hanneke Knibbe
PP0310_artikel 1 6
PP0310_artikel 1 6 05-03-2010 15:59:3805-03-2010 15:59:38
maart 2010 7 fysiek belastend zijn. Voor het
minst belastende systeem is dat 78,2 procent van de werktijd, voor het minst ergonomische systeem is dat 97,1 procent. Een supersysteem lijkt dus nog niet gevonden. Wel zien we dat de tijd die nodig is om de systemen te bevestigen sterk varieert. Er zijn dus snelle en langzame (be- werkelijke) rolstoelvastzetsyste- men. Uit het onderzoek bleek dat bij alle systemen de chauffeurs een substantieel deel van hun tijd in een voorovergebogen houding moeten werken; daarom zijn de systemen die snel bevestigd en losgemaakt kunnen worden er- gonomisch gezien in het voor- deel. Uit dit onderzoek kwam het Flex-i-Trans (FiT) als meest ergo- nomisch naar voren.
FiT en EasyF!X
Het FiT rolstoelvastzetsysteem zet de rolstoel met vier spanbanden vast. De spanbanden zijn op vaste punten verwerkt in de laadvloer.
Ze kunnen er met de hand uit worden getrokken en vervolgens met een haak aan de vier hoeken van de rolstoel worden bevestigd.
van een elektrisch laadplateau’.
In de praktijk zien we dan ook dat het gebruik van hellingbanen drastisch is afgenomen. Nieuwe bussen met hellingbanen worden nauwelijks meer verkocht, oude worden alleen nog ‘afgereden’.
Daarmee is het probleem nog niet altijd helemaal opgelost. Za- ken als de hardheid van de ban- den van de rolstoel, de stand van de wielen en de manier van du- wen zijn ook erg bepalend voor de uiteindelijke belasting (zie ka- der met tips op p. 8).
Slangenmens
Als de rolstoel eenmaal in de bus is gereden, doet zich een nieuw probleem voor. De chauffeur moet zich dan als een slangen- mens in bochten wringen om de rolstoel goed vast te zetten. Om ongelukken te voorkomen, moe- ten de rolstoelen aan de voor- én achterkant vastgemaakt worden.
Omdat dit de nodige lenigheid vereist, zien we in de praktijk dat veel chauffeurs de rolstoelen al- leen aan de achterkant vastma- ken, met alle risico’s van dien.
Leveranciers en ontwikkelaars van
rolstoelvastzetsystemen hebben zich gerealiseerd dat deze situatie voor de ruggen van de chauffeurs en voor de veiligheid van de rol- stoelers niet gewenst is. Zij ont- wikkelden nieuwe systemen die de bovenstaande knelpunten zouden moeten verminderen. Het Sociaal Fonds Taxi deed vergelij- kend onderzoek naar de fysieke belasting bij het gebruik van deze systemen.
Nieuwe vastzetsystemen Aan dit onderzoek2 hebben vier chauffeurs meegewerkt. Zij heb- ben achtereenvolgens drie verschillende rolstoelen met pas- sagier in een taxibus gereden, met vier verschillende rolstoel- vastzetsystemen vastgemaakt en na een virtuele rit weer losge- maakt, waarna de rolstoel er weer uit werd gereden. Tijdens al deze werkzaamheden zijn de houdingen van de chauffeurs be- oordeeld met multimomentopna- mes (in totaal 11.927). Daaruit blijkt allereerst dat de chauffeurs bij het gebruik van alle vastzet- systemen een groot deel van hun tijd in houdingen werken die
Na bevestiging trekken de span- banden zichzelf vast. Zeer recent zien we een ontwikkeling waarbij het systeem niet zoals bij FiT in de laadvloer is verwerkt, maar in een rail in een zijwand. Het meubel, met zowel geïntegreerde drie- puntsgordel als vierpunts rolstoel- verankering, is verschuifbaar over de gehele laadlengte van het voertuig. Bij dit VDL EasyF!X sys- teem worden de rolstoelen aan de onder de stoel gemonteerde spanbanden bevestigd, met span- banden aan zowel de voor- als de achterkant. Cijfers over de ergo- nomische waarde van dit systeem zijn nog niet beschikbaar.
Handig, onhandig, dik, dun Ook uit dit onderzoek blijkt dat niet alleen het vastzetsysteem de fysieke belasting bepaalt; deze bepaalt de chauffeur namelijk in hoge mate zelf. Hoewel de vier chauffeurs dezelfde training had- den gekregen, dezelfde handelin- gen verrichtten en met dezelfde apparatuur werkten, waren er grote verschillen in de duur en de mate waarin zij voorovergebogen stonden te werken. Waarschijnlijk worden de verschillen bepaald door een complexe combinatie van factoren als handigheid, lichaamslengte (als je lang bent kun je ergens gemakkelijker bij?), Nico Knibbe en Hanneke Knibbe zijn werkzaam bij onderzoek- en adviesbureau LOCOmotion (www.locomotion.nu)
FiT
VDL EasyF!X
PP0310_artikel 1 7
PP0310_artikel 1 7 05-03-2010 15:59:4005-03-2010 15:59:40
8 maart 2010
Foto: Lucienne Croezen-Bloem
gewicht (buik zit in de weg?), het eer- der hebben gehad van klachten aan het bewegingsapparaat (waardoor de chauffeur mogelijk beter op zijn lijf let?), pijn hebben (bij bijvoorbeeld het door de knieën gaan?), natuurlijke drang tot haastig werken, enz. Afge- zien van deze mogelijke verklaringen betekent deze bevinding voor de praktijk dat niet alleen de aanwezig- heid van het meest ergonomische rolstoelvastzetsysteem de fysieke belasting voor de chauffeur bepaalt,
maar dat ook de manier waarop de chauffeur hiermee omgaat van be- lang is. Training en instructie (en niet alleen over hoe het systeem werkt, maar óók over hoe de chauffeur het beste kan bewegen) is en blijft daar- om van belang.
Contracten
Het bovenstaande betekent vaak een behoorlijke investering. Hellingbanen moeten vervangen worden door hy- draulische systemen, ergonomische
vastzetsystemen moeten worden aan- gebracht en personeel moet worden geschoold in veilig en gezond wer- ken. Zeker in een tijd waarin taxibe- drijven op basis van aanbestedingen hard moeten concurreren om de con- tracten te verkrijgen voor het (gehan- dicapten)vervoer is dat geen sinecure.
Gelukkig zien we steeds meer bedrij- ven die op lange termijn denken en hun personeel gezond en hun klanten tevreden willen houden. Arbo en vei- ligheid gaan daarbij hand in hand.
Ñ
Ô info
1. J.J. Knibbe en N.E. Knibbe, Fysieke belasting tijdens rolstoeltrans- port, Woerden/Bennekom: KBOH / LOCOmotion 2003
2. N.E. Knibbe en J.J. Knibbe, Vast ergonomisch. De resultaten van een onderzoek naar de ergonomische waarde van vier vastzetsystemen voor rolstoelen in Taxibusjes, Culemborg: Sociaal Fonds Taxi 2006
3. www.sociaalfondstaxi.nl
TIPS ROLSTOELVERVOER
• Maak bij het in- en uitrijden van rolstoelen in een busje altijd gebruik van een hydraulisch hefplateau.
• Zorg ervoor dat de banden van de rolstoelen goed zijn opgepompt.
• Zorg ervoor dat de wielen van de rolstoel in de rijrichting staan bij de start van de beweging.
• Zorg ervoor dat het hefplateau perfect aansluit bij de straat.
• Duw de rolstoel zonder explosieve bewegingen op de horizontale laad- vloer. Denk daarbij aan de driesecondenregel: neem drie seconden de tijd om de rolstoel rustig in beweging te zetten. Dat is minder belastend voor de duwer en prettiger voor de cliënt.
• Gebruik bij voorkeur rolstoelen met brede handvatten die dwars staan op de rijrichting. De duwer houdt zodoende de polsen in een neutrale stand.
• Zorg dat er tilliften en bijpassende tilbanden (of matten) aanwezig zijn op zowel het vertrek- als eindpunt. Bij voorkeur kan de cliënt in zijn of haar rolstoel op de tilband blijven zitten, zodat de transfer op de plaats van bestemming eenvoudig kan worden uitgevoerd.
Training en instructie blijven van belang
PP0310_artikel 1 8
PP0310_artikel 1 8 05-03-2010 15:59:4205-03-2010 15:59:42
