IJskelders in Salland 2010-2011

(1)

1

2010-2011

Masterscriptie Archeologie

Rijksuniversiteit Groningen

J. W. Bembom S1563831 Email: bemboom@wxs.nl Maart 2011

IJskelders in Salland

Een inventarisatie van 10 ijskelders

(2)

2

Fig. 1: IJskelder in Eerde, gebouwd in 1860 en gerestaureerd in 1985, bedekt met zand en rondom aangeplant (foto auteur).

“Niet alleen dat bewaarplaatsen van ijs dienen tot voordeel en veraangenaming van het leven, daar ze ons in staat stellen vele dranken en voedingsmiddelen gedurende het meer warme jaargetijde, te kunnen bewaren of verduurzamen, maar zij kunnen tevens dienstbaar gemaakt worden tot het bewaren (in stand houden) onzer gezondheid. Bij vele ziekten van ontstekende aard is toch het ijs, of de daardoor verkregen verkoelende drank een heilzaam middel, en heeft reeds menig lijder van een anders zekeren dood gered.

(3)

3

Voorwoord

Dit veldwerkrapport is een aparte bijlage bij de masterscriptie “IJskelders in Salland, een inventarisatie van 10 ijskelders”.

Het veldwerk heeft in de zomermaanden van 2010 en 2011 plaatsgevonden.

Een woord van dank gaat uit naar dr. C. P. J. van der Ploeg voor zijn colleges Cultureel Erfgoed in 2008 en dr. J. E. A. Kroesen van de faculteit Godgeleerdheid en

Godsdienstwetenschap voor zijn colleges Middeleeuwse Kerken in Groningen die ik in 2009 met veel interesse heb gevolgd. De opgedane kennis in de colleges Cultureel Erfgoed en Middeleeuwse Kerken in Groningen vormden de basis voor het bouwtechnische gedeelte van mijn onderzoek. Dr. J. M. Bos gaf mij een duwtje in de rug om dit onderzoek te starten. Een woord van dank gaat uit naar mijn begeleiders: prof. dr. D. C. M. Raemaekers, hoogleraar pre- en protohistorie aan de Rijksuniversiteit Groningen en directeur van het

onderzoeksinstituut GIA; drs. A. Nieuwhof, archeologe en promovendus aan de RuG/GIA, voor haar waardevolle tips en kritisch commentaar; drs. Th. J. Wit, archeoloog,

kunsthistoricus en bouwkundige voor de goede samenwerking in het veld.

(4)

4

Inhoudsopgave

1. Overzicht ... 5

2. Inleiding veldwerkrapport ... 6

3. Inventarisatie van 10 ijskelders in Salland ... 8

3.1 IJskelder Eerde ... 9

3.2 IJskelder Het Laar ... 13

3.3 IJskelder van De Ommerschans ... 17

3.4 IJskelder Vilsteren ... 22

3.5 Vleermuiskelder Den Aalshorts ... 27

3.6 IJskelder Windesheim ... 30

3.7 IJskelder Het Nijenhuis ... 35

3.8 IJskelder De Gelder ... 39

3.9 IJskelder Nieuw Rande ... 44

3.10 IJskelder Schoonheten ... 54

3.11 Voormalige ijskelder Rechteren ... 57

4. Bijlagen ... 59

(5)

1. Overzicht

Een inventarisatie van 10 ijske

Eerde Het Laar

Windesheim Het Nijenhuis

Afb. 1. Foto’s van de 10 ijskelders in Salland.

Eerde Het Laar

Windesheim Het Nijenhu

Afb. 2. Tekeningen van de 10 ijskelders in Salland.

Een inventarisatie van 10 ijskelders in Salland

De Ommerschans Vilsteren Den Aalshorst

Het Nijenhuis De Gelder Nieuw Rande Schoonheten

ijskelders in Salland.

Het Laar De Ommerschans Vilsteren

et Nijenhuis De Gelder Nieuw Rande

van de 10 ijskelders in Salland.

5 Den Aalshorst

De Gelder Nieuw Rande Schoonheten

Vilsteren Den Aalshorst

(6)

6

2. Inleiding veldwerkrapport

Het onderzoek van de ijskelders in Salland heeft in de zomermaanden van 2010 en 2011 plaatsgevonden.1 De kelders zijn getypeerd, ingemeten, gefotografeerd en geïnspecteerd op onderhoud en beschadigingen. Bij één kelder (Windesheim) is gedeeltelijk (op) gegraven om een goede reconstructietekening te maken en bij een andere kelder (Nieuw Rande) is de restauratie op de voet gevolgd.2 Voor iedere kelder is een waarderingstabel aangemaakt.

Waarderingstabellen

De waarderingstabellen hebben de volgende indeling: • naam van het object

• data van opname/veldwerk • oriëntatie en ligging • bouwjaar • onderdelen • typologie auteur • monumentnummer • huidige staat

• opmerkingen: restauratie en bijzonderheden • algemene conclusie (waardering)

• aanbevelingen

• tekeningen van de ijskelder (niet op schaal) • afbeeldingen (foto’s) van de ijskelder

Typologie

De typologie van de auteur volgt de indeling van Reinink en Vermeulen op hoofdtypen, maar brengt een verfijning aan, die wordt weergegeven door een toevoeging van een Romeins cijfer I t/m V. Bij het type 3 wordt de hoofdruimte met cirkelvormige basis afgedekt met een

bakstenen koepelgewelf. Het Romeinse cijfer achter het hoofdtype geeft vervolgens een verdere diversificatie aan; 3-I = met diepe ijsput, 3-II = met ondiepe ijsput, 3-III = met

1

In de overige tijd van het jaar was dit mogelijk vanwege de beschermde vleermuizen die er overwinteren.

2

(7)

7 zadeldak, 3-IV = met rustieke veranda en 3-V = met quadrantportaal. Type 1, 2, 4 en 5 komen in het onderzoek te weinig voor om een diversificatie aan te brengen. Door een verfijning aan te brengen binnen hoofdtype 3, kunnen ijskelders beter met elkaar vergleken worden.

Opmerkingen: restauratie en bijzonderheden

Onder opmerkingen in de waarderingstabel wordt aangegeven of de ijskelder in het verleden gerestaureerd is (voor zover bekend). Bijzondere kenmerken worden aangestipt.

Algemene conclusie

De algemene conclusie (waardering) is een objectieve beoordeling van de auteur en kent de volgende gradaties: uitstekend, goed, matig, slecht en zeer slecht.

Aanbevelingen

Aandachtspunten zijn opgenomen om maatregelen te nemen ten aanzien van het behoud van de ijskelders in Salland.

Extra vermelding van de ijskelder van Kasteel Rechteren

Voor de volledigheid wordt een extra vermelding gemaakt van de niet meer bestaande ijskelder van Kasteel Rechteren (zie 3.11 p. 54-55). Deze ijskelder is niet opgenomen in de tabellen 1A en 1B (zie bijlagen). Er zijn te weinig gegevens over de ijskelder bekend.

Bijlagen

In de bijlagen zijn twee tabellen opgenomen met een overzicht van alle kenmerken van de ijskelders in Salland (tabel 1A en 1B).

In de bijlagen zijn ook twee reconstructietekeningen opgenomen van de ijskelder van

(8)

8

3. Inventarisatie van 10 ijskelders in Salland

In dit rapport zijn de volgende ijskelders geïnspecteerd, geïnventariseerd en gefotografeerd: 1. ijskelder Eerde, gemeente Ommen

2. ijskelder Het Laar in ambt Ommen, gemeente Ommen 3. ijskelder Ommerschans in Balkbrug, gemeente Ommen 4. ijskelder Vilsteren, gemeente Ommen

5. ijskelder Den Aalshorst, gemeente Dalfsen 6. ijskelder Windesheim, gemeente Zwolle

7. ijskelder Het Nijenhuis, Heino/Wijhe, gemeente Olst-Wijhe 8. ijskelder De Gelder, bij Heino, gemeente Olst-Wijhe

9. ijskelder Nieuw Rande te Diepenveen, gemeente Deventer 10. ijskelder Schoonheten, gemeente Raalte

(9)

9 3.1 IJskelder Eerde

Huidige staat, opmerkingen en waardering

Datum opname: 11.05.2010

25.06.2010 12.04.2011

Naam: IJskelder van Eerde

Adres: Nabij Meertjesweg 1, 7731PJ Ommen

Bouwjaar: 1860

Onderdelen: Frontmuur met deur

Sluis met tongewelf IJsput met koepelgewelf

Type: 3 (type auteur 3-I)

Monumentnummer: 3258

Metselwerk: Frontmuur goed

Portaal goed Koepelgewelf goed IJsput goed Natuursteen: goed Dekking: goed Houtwerk: matig Schilderwerk: redelijk IJzerwerk: redelijk Opmerkingen

De ijskelder is in1985 gerestaureerd.

De huidige staat van de ijskelder is goed. De toegangsdeur geeft problemen bij het openen vanwege roestvorming bij de gesmede duimen en hengen. De deur klemt door de relatieve hoge vochtigheidgraad in de kelder. De tweede deur met toegang tot het koepelgewelf is licht beschadigd. De muren van het tongewelf in de sluis zijn bij de restauratiewerkzaamheden in 1985 bewust niet volgevoegd vanwege de vleermuizen die in deze voegen overwinteren. Algemene conclusie: goed.

(10)

10 Tekening auteur

Fig. 35. IJskelder van Eerde: langsdoorsnede en grondplan van de ijskelder (zie voor maten bij de beschrijving van de ijskelder).

IJskelder van Eerde (foto’s auteur).

(11)

11

Afb. 35 c. Sluis met tongewelf afgedekt en 2e poort. Afb. 35 d. Voegwerk tongewelf.

Afb. 35e. IJsput met koepelgewelf. Afb. 35 f. Bodem van de ijsput.

(12)

12

Afb. 35 i. Gegalvaniseerde trap. Afb. 35 j. Gebruikt materiaal, voegwerk en afmeting.

Afb. 35 k. Sluis met zicht op entree. Afb. 35 l. Binnenkant toegangsdeur.

Afb. 35 m. Gewelfaanzet nabij 2e deur naar ijsput. 3 Afb. 35 n. Schanier 2e deur; op het kozijn een aangebrachte duim met heng.

3

(13)

13 3.2 IJskelder Het Laar

Huidige staat, opmerkingen en waarderingen

13.09.2010 30.03.2011 10.05.2011

Naam: IJskelder van het Laar

Adres: Nabij Het Laar 4, 7731AV Ommen

Bouwjaar: 19e eeuw

Sluis met tongewelf en trap IJsput met koepelgewelf

Type: 3 (type auteur 3-II)

Portaal goed Koepelgewelf goed IJsput goed Natuursteen: n.v.t. Dekking: goed Houtwerk: goed Schilderwerk: redelijk IJzerwerk: goed Opmerkingen

De ijskelder is in de jaren tachtig van de vorige eeuw gerestaureerd.

(14)

14 onderdeel van de buitenplaats en vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.

Algemene conclusie: goed.

Aanbevelingen: 1. Onderhoud deuren. 2. Herstel van de oorspronkelijke ijzeren poorten (deuren).

Tekening auteur

Fig. 36. IJskelder van het Laar: langsdoorsnede en grondplan van de ijskelder (zie voor maten bij de beschrijving van de ijskelder).

2. IJskelder van het Laar (foto’s auteur, tenzij anders vermeld).

(15)

15

Afb. 36 c. Vulgat met deksel in kruin van het koepelgewelf. Afb. 36 d. Sluis met drie poorten (foto HKO).

Afb. 36 e. Koepelgewelftop met vulgat en ketting. Afb. 36 f. Steenmaat (hoogtemaat).

(16)

16

Afb. 36 i. Bodem ijsput met puinbed. Afb. 36 j. IJsput met zoutafzetting door inwerking vocht.

(17)

17 3.3 IJskelder van De Ommerschans

27.07.2010 03.08.2010 18.04.2011

Naam: IJskelder van de Ommerschans

Adres: Balkerweg 80, 7739 PT Ommerschans

Bouwjaar: Ca. 1819

Sluis met tongewelf IJskelder met tongewelf

Type: 4 (type auteur 4)

Metselwerk: Frontmuur redelijk Portaal redelijk Kelder redelijk Natuursteen: redelijk Dekking: goed Houtwerk: matig Schilderwerk: matig IJzerwerk: matig Opmerkingen

(18)

18 een tongewelf en daarom zeer bijzonder. De ontluchtingsgaten, gemaakt van gresbuizen, zijn vermoedelijk later toegevoegde elementen en zijn met cement en aarde gedicht.

Algemene conclusie: matig.

Aanbevelingen: 1. Onderhoud deuren. 2. Onderhoud hang- en sluitwerk. 3. Recent

aangebrachte binnenmuren verwijderen. 4. Ontluchtingsgaten (gresbuizen) verwijderen of herstellen. 5. Scheurvorming bij gewelfankers repareren. 6. Een plan van aanpak voor gehele restauratie is gewenst (punt 1 t/m 5). 7. Een correcte vermelding in het register van de RCE is gewenst.

Tekening auteur

Fig. 37 Situatieschets van de ijskelder van de Ommerschans: langsdoorsnede en grondplan van de ijskelder(zie voor maten bij de beschrijving van de ijskelder).

IJskelder van de Ommerschans (foto’s auteur).

(19)

19

Afb. 37 c. Reparatiewerkzaamheden april 2011. Afb. 37 d. Zicht op portaal van binnenuit.

Afb. 37 e. Portaal/entree, scheurvorming in frontmuur. Afb. 37 g. Detail portaalreparatie.

(20)

20

Afb. 37 i. Beeindiging toegevoede muur nabij het tongewelf. Afb. 37 j. Doorgang in later toegevoegde muur.

Afb. 37 k. Gewelfanker met scheurvorming in de muur Afb. 37 l. Gewelfanker met sporen van recent (zuidwest). voegwerk (zuidoost).

(21)

21

Afb. 37 o. Ventilatiegat, volgelopen met zand. Afb. 37 p. Detail: ventilatie (gres)buis.

(22)

22 3.4 IJskelder Vilsteren

9.06.2010 14.04.2011

Naam: IJskelder van Vilsteren

Adres: Vilsterseweg 16, 7734 PD Vilsteren nabij het Huis

Vilsteren

Bouwjaar: 1865

Sluis met troggewelf IJsput met koepelgewelf

Type: 3 (type auteur 3-II)

Monumentnummer: niet opgenomen als monument

Portaal goed Koepelgewelf goed IJsput goed Natuursteen: n.v.t. Dekking: goed Houtwerk: goed Schilderwerk: goed IJzerwerk: goed Opmerkingen

De ijskelder en de directe omgeving zijn volledig gerestaureerd en hersteld in 2005. De ijskelder maakt deel uit van een ensemble en wordt niet afzonderlijk beschreven in het register van de RCE. Er zijn tot op heden (2011) geen vleermuizen in de kelder waargenomen. De huidige staat van de ijskelder is goed.

Algemene conclusie: uitstekend.

(23)

Fig. 39 Situatieschets van de ijskelder maten bij de beschrijving van de ijskelder).

IJskelder van Vilsteren (foto’s auteur, tenzij anders vermeld)

Afb. 39 a. Deels ontgraven ijskelder vanuit het oosten (Th. J. Wit).

er van Vilsteren: grondplan en langsdoorsnede van de maten bij de beschrijving van de ijskelder).

(foto’s auteur, tenzij anders vermeld)

. 39 a. Deels ontgraven ijskelder vanuit het oosten (Th. J. Wit). Afb. 39 b. Vanuit het noorden ( Th. J. Wit).

23

angsdoorsnede van de ijskelder (zie voor

(24)

Afb. 39 c. Bouwspoor ingangmuur bij toegang (Th. J.

Afb. 39 e. Gang en bakstenen vloer na

. Bouwspoor ingangmuur bij toegang (Th. J. Wit). Afb. 39 d. Ontgraven ijskelder (Th. J. Wit).

. Gang en bakstenen vloer nabij binnenring (Th. J. Wit). Afb. 39 f. Mortelresten op muur (Th. J. Wit).

24

. Ontgraven ijskelder (Th. J. Wit).

(25)

25

Afb. 39 g. Restauratie van koepel met behulp van een formeel Afb. 39 h. Ringmuur van de ijsput. (Salbam Bouw B.V. Vilsteren).

Afb. 39 i. Sluis/gang in aanbouw (Salbam ). Afb. 39 j. Zijaanzicht sluis/gang in aanbouw (Salbam ).

(26)

26

Afb. 39 m. IJskelder Vilsteren, vooraanzicht 2010. Afb. 39 n. Zicht op de sluis/gang met niveauverschil.

Afb. 39 o. Koepelgewelf zonder vulgat. Afb. 39 p. Houten rooster op lage ringmuur van de ijsput.

(27)

27 3.5 Vleermuiskelder Den Aalshorts

12.08.2010 14.04.2011

Naam: Vleermuiskelder van de Aalshorst

Adres: Nabij Den Aalshorst,

Aalshosterpad 12, 7722 JL Dalfsen

Bouwjaar: 2003 (nieuwbouw)

Kelder uit betonnen duikerelementen

Type: n.v.t. (type auteur n.v.t.)

Monumentnummer: n.v.t.

Metselwerk: Frontmuur goed (er is metselwerk rond de deur) Betonwerk Kelder; goed

Gewelf n.v.t. IJsput n.v.t. Natuursteen: n.v.t. Dekking: goed Houtwerk: goed Schilderwerk: redelijk IJzerwerk: goed Opmerkingen De vleermuiskelder is in 2010 gerestaureerd.

De kelder is geen ijskelder. Deze kelder is in het onderzoek meegenomen, omdat op de

huidige plaats restanten van een oude ijskelder aanwezig waren, die met zand zijn toegedekt.4 In 2003 heeft Landschap Overijssel met geld van de provincie Overijssel een vleermuiskelder aangelegd van duikerelementen. In 2010 heeft Landschap Overijssel samen met landgoed Den Aalshorst de grond op de kelder met anderhalve meter opgehoogd en de ingang van de kelder

4

(28)

28 kleiner gemaakt. De grond die in het verleden (2003) was opgebracht, was voor een groot deel van de kelder afgegleden. Ook waren er twee openingen in de kelder aanwezig voor

vleermuizen, terwijl één opening beter is.5 Algemene conclusie vleermuiskelder: goed.

Aanbeveling: 1. Een onderzoek naar de restanten van de oude ijskelder is gewenst.

Tekening auteur

Fig. 40. Situatieschets van de vleermuiskelder van de Aalshorst: plattegrond in perspectief en een dwarsdoorsnede van de ijskelder (zie voor maten bij de beschrijving van de ijskelder).

Vleermuiskelder van de Aalshorst (foto’s auteur).

Afb. 40 a. Toegangsdeur van de vleermuiskelder Afb. 40 b. Toegangsdeur; detail.

5

(29)

29

Afb. 40 c. Aan elkaar gekoppelde duikerelementen. Afb. 40 d. Huize Den Aalshorst en het Grand Canal .

(30)

30 3.6 IJskelder Windesheim

16.05.2011 10.06.2011 23.06.2011

Naam: IJskelder van Windesheim

Adres: Nabij; Windesheimerweg 2, 8015 PR Zwolle

Bouwjaar: 1789

Onderdelen: Front Sluis/gang

Kelder

Type: 1 (type auteur 1)

Monumentnummer: n.v.t.

Metselwerk: Front n.v.t. (of ontbreekt) Portaal/gang Zeer slecht

Kelder Zeer slecht

Natuursteen: n.v.t.

Dekking: Turf met aarde (ingezakt)

Houtwerk: Zeer slecht

Schilderwerk: n.v.t.

IJzerwerk: n.v.t.

Opmerkingen

De ijskelder is in 1995 gerestaureerd met financiële hulp van de provincie Overijssel en de gemeente Zwolle. De restauratie in is slecht uitgevoerd, de ijskelder is vervallen tot een ruïne. De ijskelder is een kenmerkend onderdeel van de parkaanleg op het Landgoed Windesheim. Algemene conclusie: de ijskelder verkeert in een zeer slechte staat, herstel is van

uitzonderlijk belang.

(31)

31

Fig. 41. Kadastrale minuut 1812, Landgoed Windesheim met in het rood omcirkelt de ijskelder (bron: Rijksarchief Zwolle). Coördinaten: 52°26'46"NB, 6°7'32"OL.

(32)

32 Reconstructietekening: archeologische opnamen door auteur i.s.m. Th. J. Wit (Amsterdam Architectuur).

Fig. 43 a. Grondplan ijskelder Windesheim.

Fig. 43 b. Langsdoorsnede en aanzicht van de ijskelder van Landgoed Windesheim.

(33)

33 IJskelder van Windesheim (foto’s auteur, tenzij anders vermeld)

Afb. 43 c. IJskelder na restauratie in 1995 ( “Groene Boekje” Zwolle). Afb. 43 d. Gang/sluis ijskelder.

Afb. 43 e. Gang/sluis/entree. Afb 43 f. Gang/sluis/entree, zicht op linker zijkant.

Afb. 43 g. Detail zijwand gang/sluis/entree. Afb. 43 h. Detail gang bestaande uit turf, mos, aarde.

(34)

34

Afb. 43 i. Detail deurscharnier (heng en duim). Afb. 43 h. Detail gang, opbouw houten wand.

(35)

35 3.7 IJskelder Het Nijenhuis

07.06.2011 16.06.2011 20.06.2011

Naam: IJskelder van het Nijenhuis

Adres: ’t Nijenhuis 10, 8131 RD Wijhe

Bouwjaar: 1864-1905 (fundering geconserveerd)

Onderdelen: Portaal: fundering geeft waarschijnlijk een tongewelf aan IJskelder : fundering geeft waarschijnlijk een tongewelf aan

Type: 4 (fundering; type auteur 4)

Monumentnummer: n.v.t. Metselwerk: Frontmuur n.v.t. Portaal n.v.t. Koepelgewelf n.v.t. IJsput n.v.t. Natuursteen n.v.t. Dekking: n.v.t. Houtwerk: n.v.t. Schilderwerk: n.v.t. IJzerwerk: n.v.t. Opmerkingen

(36)

36 Het kunstwerk verschaft informatie over de historie van de ijskelder en alle aspecten van gebruik, transport en opslag van ijs.

Algemene conclusie: De wijze van presentatie van het kunstwerk is origineel en educatief. Aanbeveling: 1. Een afdekking van het fundament met plexiglas geniet de voorkeur.

IJskelder van het Nijenhuis (foto’s auteur, tenzij anders vermeld)

Afb. 44 a. Fundament van de ijskelder (H. Westerink). Afb. 44 b. Fundament (H. Westerink).

(37)

37

Afb. 44 k. Artist impression: slee met ijsblok. Afb. 44 l. Artist impression: zicht op het noorden.

Afb. 44 c. Infopaneel over de ijskelder. Afb. 44 d. Infopaneel over koelen en conserveren.

(38)

38

Afb. 44 e. Infopaneel over het oogsten van ijs. Afb. 44 f. Detail van de route van gracht naar ijskelder.

(39)

39 3.8 IJskelder De Gelder

08.06.2010 16.06.2011

Naam: IJskelder van de Gelder

Adres: Onder de Gelder 1, 8131 SG Wijhe

Bouwjaar: 1750-1800

Zadeldak

Sluis met tongewelf IJsput met koepel

Type: 3 (type auteur 3-III)

Monumentnummer: niet opgenomen als monument Metselwerk:

Frontmuur redelijk

Portaal redelijk

Koepelgewelf redelijk

IJsput goed

Natuursteen (zadeldak) goed

Dekking: redelijk Houtwerk: goed Schilderwerk redelijk IJzerwerk goed Opmerkingen: De ijskelder is in 2006 gerestaureerd.

(40)

koepelgewelf onder een zadeldak en daarom is goed.

Algemene conclusie: goed. Aanbevelingen: 1. Herstel van

andere materialen die niet tot de kelder behoren

separate vermelding in het register van de RCE is gewenst.

Tekening auteur

Fig. 45 a. Langsdoorsnede van de ijskelder van de Gelder. Fig. 45 a + b. Situatieschets van ijskelder

IJskelder van de Gelder (foto’s auteur)

Afb. 45 c. Restauratie ijskelder in 2006

zadeldak en daarom heel bijzonder. De staat van de huidige

van scheurvorming binnen en buiten. 2. Verwijdering die niet tot de kelder behoren. 3. Het aanbrengen van een luik. vermelding in het register van de RCE is gewenst.

de ijskelder van de Gelder. Fig. 45 b. Grondplan van de ijskelder schets van ijskelder (zie voor maten bij de beschrijving van de ijskelder)

(foto’s auteur).

2006 (Dokman- Journee). Afb. 45 d. IJskelder met in de nabijheid een poel.

40 staat van de huidige ijskelder

Verwijdering van zand en anbrengen van een luik. 4. Een

ijskelder van de Gelder. beschrijving van de ijskelder).

(41)

Afb. 45 e. Vooraanzicht.

Afb. 45 g. Reparatie linker muur van portaal.

Afb. 45 i. Deur met vlieggat voor vleermuis. Afb. 45

. Vooraanzicht. Afb. 45 f. Zicht op linker zijkant met zadeldak.

. Reparatie linker muur van portaal. Afb. 45 h. Muuranker onder zadeldak (links).

r vleermuis. Afb. 45 j. Steunbeer, voorkant rechts (met scheur).

41

. Zicht op linker zijkant met zadeldak.

. Muuranker onder zadeldak (links).

(42)

42

Afb. 45 k. Oud en nieuw metselwerk. Afb. 45 l. Vooraanzicht + inkijk portaal.

Afb. 45 m. Zicht op linker zijkant portaal. Afb. 45 n. Poel met inlaat naar de wetering, inlaat niet zichtbaar op foto.

(43)

43

Afb. 45 q. Gewelf, achterkant entree van deur. Afb. 45 r. Koepelgewelf en ringmuur ijsput (met haak).

Afb. 45 s. IJsput met ring. Afb. 45 t. Bodem van de ijsput.

(44)

44 3.9 IJskelder Nieuw Rande

Datum opname: 17.06.2010 15.09.2010 12.10.2010 27.11.2010 17.12.2010 21.01.2011 30.01.2011 13.02.2011 25.02.2011 01.03.2011 13.03.2011 (opening) 20.04.2011

Naam: IJskelder van Nieuw Rande

Adres: Schapenzandweg 3, 7431 PZ Diepenveen

Bouwjaar: 1895-1915

Onderdelen: Rustieke veranda

Frontmuur met deur Sluis met troggewelf IJsput met koepelgewelf

Type: 3 (type auteur 3-IV)

Monumentnummer: niet opgenomen als monument

Rustieke veranda: goed

Metselwerk:

Frontmuur: goed

Portaal /Sluis: goed

Koepelgewelf: goed

IJsput goed

Dekking: goed

Houtwerk: goed

(45)

45

IJzerwerk: goed

Opmerkingen

Een volledige restauratie heeft in 2010 plaatsgevonden. De restauratie volgde zoveel mogelijk de oorspronkelijke opzet. De aanpassingen, zoals het verhogen van de doorgangen en het portaal vonden plaats i.v.m. de ontsluiting van de ijskelder voor bezoekers. De rustieke veranda sluit zowel aan bij de landschappelijke aanleg van J. D. Zocher jr. (1791-1870) als de bouwtijd (1895-1915) van de ijskelder. De algemene staat van de huidige ijskelder is goed.. Algemene conclusie: uitstekend.

(46)

46

Fig. 46. Toekomstplannen om de vier Randes landschappelijk met elkaar te verbinden tot Keizers Rande (bron: provincie Overijssel).

Tekening (Th. J. Wit, bewerking auteur).

Fig. 47 a. Dwarsdoorsnede van de ijskelder van Nieuw Rande (tekening Th. J. Wit, bewerking auteur). (zie voor maten bij de beschrijving van de ijskelder).

(47)

IJskelder van Nieuw Rande

Afb. 47 c. Ingang ijskelder Nieuw Rande in 2010.

Afb. 47 e. Zicht op ingangspartij en ijsput

Afb. 47 g. Voorbereidende werkzaamheden in 2010 .

Nieuw Rande (foto’s auteur, tenzij anders vermeld).

Ingang ijskelder Nieuw Rande in 2010. Afb. 47 d. Inmeten gegevens door auteur

en ijsput (noord). Afb. 47 f. Voorbereidende werkzaamheden in 2010.

Voorbereidende werkzaamheden in 2010 . Afb. 47 h. IJsput met oude stenen voor hergebruik.

47

ten gegevens door auteur in 2010.

Voorbereidende werkzaamheden in 2010.

(48)

48

Afb. 47 i. Zicht op ijsput in 2010 (Th. J. Wit). Afb. 47 j. Toegang ijskelder (Th. J. Wit).

(49)

49

Afb. 47 m. Tambour ijsput (Th. J. Wit). Afb. 47 n. Metselverband buiten- en binnenkant (Th. J. Wit).

(50)

Afb. 47 q. Aanbouw van rug op frontmuur (Th. J. Wit).

Afb. 47 s. Troggewelf (v), tongewelf (m) en koepelgewelf (a) (opm.: v = voor, m = midden en a = achter).

. Aanbouw van rug op frontmuur (Th. J. Wit). Afb. 47 r. Gebruik van formeel

s. Troggewelf (v), tongewelf (m) en koepelgewelf (a) Afb. 47 t. Koepel (Th. J. Wit). (opm.: v = voor, m = midden en a = achter). (Th. J. Wit).

50

r. Gebruik van formeel (Th. J. Wit).

(51)

51

Afb. 47 u. Koepelgewelf in aanbouw (Th. J. Wit). Afb. 47 v. Troggewelf naar koepel (Th. J. Wit).

Afb. 47 w. IJsput met een betstraat vloervlak. Afb. 47 x. Gewelftop zonder vulgat.

(52)

Afb. 47 z 1.Rrustieke veranda met blauwe pan

Afb. 47 z 3. Rustiek veranda met toegangsdeur .

Afb. 47 z 5. Aansluiting: portaal ,frontmuur

Afb. 47 z 5 + z 6. (blauwe pan = zichtkant (oost), rode pan uit zicht (westkant), volgens bouwtraditie en hiërarchische verhoudingen van de 19

et blauwe pan (west). Afb. 47 z 2. Zicht vanuit portaa

met toegangsdeur . Afb. 47 z 4. Gebruik van acaciahout

portaal ,frontmuur en veranda. Afb. 47 z 6. Omgekeerde dakpan als nokvorst. (blauwe pan = zichtkant (oost), rode pan uit zicht (westkant), volgens bouwtraditie en hiërarchische verhoudingen van de 19e eeuw).

52

al /sluis.

acaciahout: “Zocheriaans”.

pan als nokvorst.

(53)

Afb. 47 z 7. Open dag ijskelder Nieuw Rande Nieuw Rande (13.03.2011).

(54)

54 3.10 IJskelder Schoonheten

16.06.2010 11.06.2011

Naam: IJskelder van Schoonheten

Adres: Schoonhetenseweg 56

8111 PV Heeten (gemeente Raalte)

Bouwjaar: 1819

Onderdelen: Ingangspartij

Portaal/sluis met tongewelf

2e Portaal: klein, bijna vierkant portaal

3e Portaal: rondgaande gang met quadrantportaal IJsput met koepel

Type: 3 (type auteur 3-V)

Monumentnummer: 3607 Metselwerk: Ingangspartij goed Portaal goed 2e portaal goed Quadrantportaal goed Koepelgewelf goed IJsput goed Dekking: goed Houtwerk: redelijk Schilderwerk redelijk IJzerwerk redelijk Opmerkingen

(55)

55 De algemene staat van de huidige ijskelder is goed. Het betreft hier een bijzondere ijskelder met een lange gang, een 2e portaal en een rondgaande gang met een uniek quadrantportaal. Algemene conclusie: goed.

Aanbevelingen: 1. De vier toegangsluiken van de ijskelder dienen opgeknapt te worden. 2. Een correcte vermelding in het register van de RCE is gewenst.

Tekening (W. Hoogeland, bewerking auteur).

Fig. 48 a. Dwarsdoorsnede van de ijskelder Schoonheten (de maatvoering is opgenomen in de beschrijving van de ijskelder).

(56)

56 IJskelder van Schoonheten (foto’s auteur, tenzij anders vermeld).

Afb. 48 a. Entree met een troggewelf (W. Hoogeland). Afb. 48 b. Eerste steen uit 14.10. 1819 .

Afb. 48 c. Vier houten luiken, 2 verticaal en 2 onder 45 graden. Afb. 48 d. Openstaande deur met vlieggat.

(57)

57 3.11 Voormalige ijskelder Rechteren

Naam: IJskelder van Rechteren

Adres: Markeweg 2

7722 HC Dalfsen

Bouwjaar: vermoedelijk tussen 1700 -1750

Onderdelen:

IJsput met koepel

Type: 3 (type auteur n.v.t.)

Monumentnummer: n.v.t. Metselwerk: Ingangspartij n.v.t. Portaal n.v.t. Koepelgewelf n.v.t. IJsput n.v.t. Dekking: n.v.t. Houtwerk: n.v.t. Schilderwerk n.v.t. IJzerwerk n.v.t. Opmerkingen

Kasteel Rechteren (gem. Dalfsen) heeft tot 1942 een ijskelder gehad. De ijskelder lag op ca. 450 meter afstand ten oosten van het kasteel en was gelegen aan de Markeweg 2 te Dalfsen. In de oorlog is de ijskelder afgebroken. De materialen van de ijskelder zijn gebruikt voor restauratiewerkzaamheden. De kelder had een koepelgewelf met een diameter van ca. 650 cm en geen portaal. Een deur gaf direct toegang tot de ijsput, die ca. 750 cm diep was. De

(58)

58 oorspronkelijke plaats van de ijskelder. Waarschijnlijk was deze kelder een van oudste

ijskelders in Nederland (1700-1750) en is daarom heel bijzonder.

Aanbevelingen: 1. Een volledige restauratie van de oude ijskelder is wenselijk. 2. Er zal een kostenafweging gemaakt moeten worden om de houten bungalow af te breken of op een speciale manier te voorzien van een fundering, zodat de bouw van een ijskelder op deze oorspronkelijke locatie weer mogelijk is.

Tekening

Van deze voormalige ijskelder is geen tekening beschikbaar.

IJskelder van Rechteren (foto’s auteur, tenzij anders vermeld).

Afb. 49. Woning jachtopziener, Markeweg 2. Afb. 49 a. Het heuveltje van de ijskelder.

(59)

59

4. Bijlagen

- Overzicht van alle ijskelders in twee tabellen (tabel 1A en 1B).

- Twee reconstructietekeningen van de ijskelder van Windesheim op schaal (1:71,5) met een langsdoorsnede en grondplan.6

- Samenvatting.

6