Braille_Nederlands_VMBO-GLTL_2011_deel 2 van 2

Bijlage VMBO-GL en TL 2011

Nederlands CSE GL en TL

deel 2 van 2

Tekstboekje tijdvak 1

Symbolenlijst

/ slash

* sterretje

( ronde haak openen ) ronde haak sluiten

Inhoud

bladzijde 2

Tekst 1

Naar een artikel van Gerben van 't Hof, Algemeen Dagblad, 12 februari 2009 Verkeerschaos dreigt in het heelal

alinea 1

1. Kortgeleden beleefde de ruimte zijn 2. eerste serieuze verkeersongeluk. Op 3. ongeveer 800 kilometer boven Siberië 4. kwamen een Amerikaanse en een 5. Russische communicatiesatelliet met 6. elkaar in botsing. Volgens de ruimte-7. vaartorganisatie NASA hebben niet 8. eerder twee satellieten elkaar vol ge-9. raakt. De Amerikaanse Iridium 33 was 10. bij het leger in gebruik om verbindin-11. gen via satelliettelefoons tot stand te 12. brengen. De Russische Kosmos 2251 13. satelliet, die in 1993 is gelanceerd, 14. functioneerde al een tijdje niet meer en 15. zweefde rond als ruimteafval. Door de 16. botsing zijn twee grote wolken van 17. puin ontstaan. De brokstukken van de-18. ze satellieten kunnen weer tegen 19. andere satellieten, raketten en 20. ruimtestations botsen, met alle 21. gevolgen van dien.

alinea 2

22. Het is duidelijk dat de ruimte drin-23. gend toe is aan een grote schoon-24. maakbeurt. Er zweeft zo ontoelaatbaar 25. veel troep rond in allerlei banen om de

26. aarde, dat raketten, satellieten en 27. ruimteschepen zich tegen het ruimte-28. afval te pletter kunnen vliegen. "De 29. kans op botsingen wordt groter en gro-30. ter", zegt Ron Noomen, universitair do-31. cent satellietsystemen aan de Techni-32. sche Universiteit Delft. "Satellieten die 33. niet meer werken, blijven nu tientallen 34. jaren rondzweven, exploderen of val-35. len van ouderdom uit elkaar. Met 36. steeds meer objecten als raketten, sa-37. tellieten en ruimteafval is het begrijpe-38. lijk dat deze in de ruimte tegen elkaar 39. knallen." En dan praten we hier nog 40. niet over het natuurlijke ruimtepuin, 41. zoals meteorieten en kometen.

alinea 3

42. Ruimteafval ontstaat niet alleen

43. door botsingen. Noomen: "Soms explo-44. deren restjes brandstof of batterijen in 45. afgedankte satellieten. Ook zweven 46. bijvoorbeeld afgestoten raketdelen 47. door de ruimte. Dat nu twee satellieten 48. tegen elkaar zijn gebotst, is niettemin 49. vrij uitzonderlijk. Maar er zijn bereke-50. ningen die aantonen dat tegen het 51. einde van deze eeuw veertig procent 52. van de satellieten en raketten met 53. elkaar of met ruimteafval in botsing 54. zullen komen."

alinea 4

55. "Een deeltje van twee millimeter

56. groot kan bij een botsing met een ruim-57. tevaartuig enorme schade toebren-58. gen", zegt Gerhard Drolshagen, werk-59. zaam bij de Europese ruimtevaartorga-60. nisatie ESA en expert op het gebied 61. van ruimteafval. "Gemiddeld vliegt af-62. val met een snelheid van tien kilometer 63. per seconde door de ruimte. Dat is tien 64. keer sneller dan een kogel."

alinea 5

65. Botsingen laten zich voor een be-66. langrijk deel vermijden. Dan moet al-67. leen wel de bezem een keer door het 68. heelal gaan. Sinds de toenmalige Sov-69. jet-Unie in oktober 1957 de Spoetnik 70. als eerste satelliet de ruimte in schoot, 71. zijn er naar schatting zesduizend satel-72. lieten gevolgd. De helft ervan doet vol-73. gens de NASA nog dienst. De andere 74. helft zakt, al of niet intact, in zeer lang-75. zaam tempo richting de dampkring. 76. Daar zullen de resten pas verbranden.

alinea 6

77. Satellieten kunnen worden opge-78. ruimd, maar ruimtevaartorganisaties 79. hebben volgens zowel Noomen als 80. Drolshagen tot dusverre nooit de moei-81. te genomen dat te doen. De volgende 82. aanpak van het afvalprobleem is denk-83. baar. "Een groot deel van de satellie-84. ten zweeft op een afstand tot 2000 85. kilometer boven de aarde", zegt Noo-86. men. "Ze worden gebruikt voor com-87. municatie of voor het observeren van 88. bijvoorbeeld de oceanen of de bossen

bladzijde 3

89. op de aarde. Op deze manier probeert 90. men te achterhalen welke veranderin-91. gen er optreden. Als de levensduur 92. van de satelliet is verlopen, kan hij 93. richting de dampkring worden gestuurd 94. en daarin verbranden. Dat kost meer 95. brandstof, iets wat de satelliet bij zijn 96. lancering zwaarder en dus inefficiënter 97. maakt. Het voorkomt echter wel, dat in 98. onbruik geraakte objecten decennia-99. lang door de ruimte zweven." Een an-100. dere mogelijkheid zou volgens Noo-101. men kunnen zijn dat onbruikbare satel-102. lieten die op grotere afstand van de 103. aarde zweven, naar een speciale 104. 'kerkhofbaan' op zo'n 36.000 kilometer 105. van onze planeet worden gestuurd.

alinea 7

106. Er zal echter wel altijd afval in de 107. ruimte blijven zweven, omdat dit te 108. klein is om te worden waargenomen. 109. Het duurt soms honderden jaren, voor-110. dat brokstukken verbrand zijn. "Daar-111. om zijn bij bemande ruimtevluchten 112. capsules voorzien van een schild, dat 113. als het ware een dikke, extra huid 114. vormt om het ruimteschip", zegt 115. Noomen. "Dit schild is niet bestand 116. tegen botsingen met grote brokstuk-117. ken, maar houdt klein afval redelijk 118. goed tegen."

alinea 8

119. Gerhard Drolshagen zegt dat de 120. Verenigde Staten en Rusland inmid-121. dels precies bijhouden waar zich in de 122. ruimte rommel bevindt. "Nu maakt Eu-123. ropa nog gebruik van die informatie, 124. maar er wordt gewerkt aan een eigen 125. systeem. Met radars en optische tele-126. scopen kunnen brokstukken groter dan

127. tien centimeter worden waargenomen." 128. Rond 17.000 brokstukken van tien cen-129. timeter of groter zijn inmiddels geloka-130. liseerd. Ruimtevaartorganisaties ge-131. bruiken de gegevens over het afval bij 132. lanceringen, om te voorkomen dat bij-133. voorbeeld een raket regelrecht een 134. puinwolk wordt ingeschoten.

alinea 9

135. Maar voorkomen is altijd beter dan 136. genezen. Volgens Drolshagen hebben 137. landen die actief zijn in de ruimtevaart 138. met elkaar afgesproken dat de hoe-139. veelheid ruimteafval in de toekomst zo-140. veel mogelijk wordt beperkt. "De regels 141. zijn nog niet bindend, maar dat veran-142. dert nog wel."

bladzijde 4

Tekst 2

Naar een artikel van Chris Halkes, BN/De Stem, 16 januari 2009 Wie zijn vinger geeft...

alinea 1

1. Binnenkort moeten Nederlandse

2. kinderen vanaf 12 jaar en volwassenen 3. die een paspoort aanvragen, hun vin-4. gerafdrukken laten nemen. De greep 5. van de overheid op haar burgers wordt 6. zo weer een beetje groter. Tot nu wa-7. ren in Nederland alleen vingerafdruk-8. ken geregistreerd van criminelen, of in 9. ieder geval van diegenen die ooit met 10. justitie in aanraking zijn gekomen. 11. Vanaf juni 2009 echter moet iedereen, 12. om een paspoort te kunnen krijgen, 13. zijn vingerafdrukken laten nemen. Dat 14. is het gevolg van een wijziging in de 15. Europese Paspoortwet. Die vingeraf-16. drukken worden niet alleen digitaal 17. opgeslagen in de chip in het paspoort, 18. maar ook in een database van het 19. Ministerie van Binnenlandse Zaken.

alinea 2

20. Die database, de zogenoemde reis-21. documentenadministratie, herbergt na-22. melijk alle gegevens die paspoorten en 23. identiteitsbewijzen bevatten, vertelt 24. woordvoerster Mireille Beentjes van 25. het ministerie. Zo bevinden zich daar

26. ook pasfoto's, gelaatsscans en be-27. schreven kenmerken van de paspoort-28. houders. "Sommige mensen vinden dat 29. eng, met een beeld erbij dat justitie er 30. uitgebreid in rondsnuffelt. Maar tal van 31. regels en bepalingen verbieden dat. 32. De administratie dient alleen de identi-33. ficatie van personen. Zo mag justitie er 34. niet zelf in zoeken. Dus als de politie 35. vingerafdrukken heeft aangetroffen op 36. de plaats van een misdrijf, kan ze 37. straks niet laten opzoeken welke 38. persoon daarbij hoort."

alinea 3

39. Wel kan opgezocht worden of een 40. opgepakt persoon degene is die hij be-41. weert te zijn, door zijn vingerafdrukken 42. te vergelijken met de voor die identiteit 43. opgeslagen afdrukken in de admini-44. stratie. Vrees dat deze regels worden 45. verruimd, hoeft er niet te zijn, verze-46. kert Beentjes. De Wet Bescherming 47. Persoonsgegevens beschermt ons 48. tegen het verkeerd gebruik van per-49. soonsgegevens. Zolang we in een 50. democratie leven, zal deze wet die de 51. burgers beschermt, niet zomaar ver-52. anderd kunnen worden.

alinea 4

53. Dat is precies de reden dat Bart Ja-54. cobs, hoogleraar computer- en veilig-55. heidssystemen aan de Radboud Uni-56. versiteit in Nijmegen, kritisch is over 57. een centrale database met vingeraf-58. drukken. "Die kan voor heel andere 59. doeleinden worden gebruikt. Kijk maar 60. naar wat er in het verleden is gebeurd. 61. Vóór de Tweede Wereldoorlog had Ne-62. derland een waterdicht registratiesys-63. teem. Allerlei gegevens over de bur-64. gers waren daarin opgeslagen. Dankzij 65. dat systeem ging de Jodenvervolging 66. door de nazi's nergens zo effectief als

67. hier. Nu is de overheid opnieuw bezig 68. een waterdicht systeem te maken. De 69. machtsverhouding tussen overheid en 70. burger verschuift daardoor. Maar je 71. weet nooit wie het op een gegeven 72. moment in Nederland voor het zeggen 73. krijgt. De politieke wind kan heel wis-74. selvallig zijn."

alinea 5

75. Het voor andere doeleinden gebrui-76. ken van een systeem dan dat waar-77. voor het is bedoeld, ligt bij ICT-syste-78. men op de loer, zegt Jacobs. En een 79. database met allerlei persoonsgege-80. vens is zo'n systeem. Het gevaar van 81. misbruik en schending van privacy 82. doet zich bijvoorbeeld ook voor bij het 83. toekomstige rekeningrijden, waarmee 84. in theorie ieders dagelijkse doen en 85. laten bijna volledig is na te gaan. "Je 86. kunt je ICT-architectuur wel zo ontwer-87. pen dat verkeerd gebruik niet mogelijk 88. is, maar dat is wel ingewikkelder en

bladzijde 5

89. duurder. Bovendien is het de vraag of 90. de opdrachtgever dat ook echt wil."

alinea 6

91. Corien Prins, hoogleraar recht en 92. informatisering aan de Universiteit van 93. Tilburg en lid van de Wetenschappelij-94. ke Raad voor het Regeringsbeleid, 95. maakt zich zorgen over het gemak 96. waarmee Nederlanders zich al deze 97. aantastingen van hun privacy laten 98. aanleunen. Dat was dertig jaar gele-99. den wel anders. "De wereld is sinds-100. dien bedreigender geworden. De over-101. heid helpt eerst een handje mee met 102. een gevoel van bedreiging te creëren. 103. Vervolgens biedt de technologie hoop; 104. hoop op een oplossing voor die onvei-105. ligheid. Wie zou dan nog tegen kunnen 106. zijn?"

alinea 7

107. Prins is ook niet tegen technologi-108. sche veiligheidsmaatregelen, maar dan 109. moeten die wel het gevolg zijn van een 110. goede afweging tussen veiligheid en 111. privacy. "Die is er nu niet en is niet 112. mogelijk, doordat de burgers slecht 113. zijn geïnformeerd over wat er allemaal 114. speelt op dit terrein. Er wordt nu te 115. gemakkelijk voor de veiligheid gekozen 116. en niet voldoende gekeken naar de 117. privacyaspecten." Prins vindt het ook 118. belangrijk dat er wordt nagegaan of 119. genomen maatregelen hun doel 120. bereiken. Bijvoorbeeld van de in 2004 121. ingevoerde identificatieplicht is nooit 122. nagegaan of die ook effect heeft. 123. "Hoeveel extra verdachten zijn er 124. daardoor opgespoord en veroordeeld? 125. We weten het niet."

alinea 8

126. Zowel Prins als Jacobs meent dat 127. de overheid voor de vingerafdrukken 128. nodeloos heeft gekozen voor een wel 129. erg uitvoerige registratie. "Met de ove-130. rige biometrische*1 gegevens kun je, 131. door alle gegevens aan elkaar te kop-132. pelen, ook al controleren of iemand 133. degene is voor wie hij zich uitgeeft.

*1 Biometrie is een verzameling van technieken om iemands identiteit vast te stellen, zoals het nemen van vingerafdrukken, het maken van een irisscan van het oog en het vastleggen van stemkenmerken.

134. Daarbij wordt ter plekke gecheckt of de 135. gegevens in het paspoort kloppen bij 136. die van de houder. Daarvoor zijn geen 137. vingerafdrukken nodig en dat is in dit 138. geval voldoende", zegt Jacobs.

alinea 9

139. Belangrijkste reden voor de vinger-140. afdrukkenchip is volgens hen namelijk 141. het tegengaan van misbruik van gesto-142. len of 'geleende' paspoorten. Het ge-143. bruik van een ander systeem dan waar 144. de overheid nu voor kiest, geeft bij 145. opsporing van misdrijven de politie 146. meer werk, geeft Prins toe. "Maar een 147. ander systeem zonder vingerafdrukken 148. is goed mogelijk en het veiligstellen 149. van de privacy van de burger mag de 150. overheid best wat extra moeite

bladzijde 6

Tekst 3

Naar een advertentie in De Telegraaf, 3 april 2009 Weekendje kanoën

Omschrijving foto:

Afgebeeld is een droge rivierbedding die gevormd is door grote stenen en midden in de natuur ligt. In de foto staat de tekst: 'Weekendje kanoën' met in een

spreekballonnetje als commentaar: 'Oh, zeker zelf geregeld!' Tekst onder de foto:

Een reis regelen? Dat doe je natuurlijk zelf. Lekker gemakkelijk en goedkoop.

Tenminste, dat denk je. Want het gebeurt maar al te vaak dat geweldige reisplannen eindigen in een kleine ramp. Een dubbele boeking, smerig hotel, onbetrouwbare organisatie... Voorkom teleurstellingen. Of je nu online, telefonisch of aan de balie van het reisbureau boekt, let altijd op het ANVR-logo. De ANVR-reisprofessionals begrijpen precies wat jij zoekt en maken van jouw reis een succes. Kies voor zekerheid en waar voor je geld! Meer weten? Kijk op

www.reisprofessionalgezocht.nl

de reisprofessional brengt je verder Logo's:

ANVR - FNV - CNV - De Unie

GA NAAR REISPROFESSIONALGEZOCHT.NL EN WIN EEN REISCHEQUE TER WAARDE VAN 500 EURO!

bladzijde 7

Tekst 4

Naar een artikel van Joost Vogel, KIJK, maart 2009 Spelend leren

alinea 1

1. Niets is zo onvoorspelbaar als het 2. vak van brandweerman. Haal je de ene 3. dag voor de zoveelste keer een kat uit 4. de boom, de volgende dag kan het zo-5. maar gebeuren dat je voor het eerst in 6. je leven op zoek moet naar overleven-7. den in een brandend pand. Hoe je een 8. kat uit zijn benarde positie haalt, komt 9. iedere brandweerman uit ervaring van-10. zelf te weten. Maar het oefenen van 11. een grootschalige reddingsoperatie in 12. een brandend gebouw is moeilijk. Het 13. bekijken van instructiefilms of het 14. lezen van leerboeken biedt niet 15. bepaald een goede voorbereiding op 16. de moeilijke beslissingen die een 17. brandweerman in zo'n levens-18. bedreigende situatie moet nemen.

alinea 2

19. De enige manier om zo realistisch 20. mogelijk te oefenen, is door een ramp 21. na te bootsen op de computer in de 22. vorm van een zogenaamde serious 23. game. Het gebruik van zulke simula-24. ties voor training is niet nieuw. Zo wor-25. den er al jaren racesimulaties gebruikt

26. om weggebruikers te laten wennen 27. aan verschillende soorten voertuigen. 28. Vliegsimulaties voor piloten in oplei-29. ding bestaan zelfs al sinds de Eerste 30. Wereldoorlog. Steeds vaker worden 31. zulke simulaties in een spelvorm gego-32. ten, de serious games dus. Dat zijn 33. spelletjes die niet voor het plezier be-34. doeld zijn, maar voor onderwijs,

35. beleidsondersteuning of trainingen aan 36. professionals. De spelletjes sluiten 37. goed aan bij de belevingswereld van 38. jongeren die opgroeien met fun games. 39. De rol van deze serious games zal in 40. Nederland de komende jaren alleen 41. maar toenemen, vooral als middel om 42. besluiten te nemen bij het maken van 43. beleid.

alinea 3

44. Het Nederlandse poldermodel,

45. waarbij het overleg tussen de verschil-46. lende betrokkenen erg belangrijk is, is 47. volgens dr. Mayer van de Universiteit 48. Delft de reden dat serious gaming in 49. Nederland ten opzichte van andere 50. landen zo'n vlucht heeft genomen. "Wij 51. vinden het in Nederland normaal om 52. op een gelijkwaardige manier met 53. elkaar beslissingen te nemen. In 54. andere landen speelt rangorde vaak 55. een veel grotere rol en neemt de lei-56. dinggevende over het algemeen alleen 57. de beslissingen. Als de meest deskun-58. dige persoon het in zijn eentje voor het 59. zeggen heeft, moet je simpelweg ver-60. trouwen op zijn kennis of de weten-61. schap. Dan heb je serious gaming niet 62. nodig." In een serious game ben je 63. afhankelijk van verschillende andere 64. mensen, en juist daarin zit een groot 65. leereffect. Een tweede reden dat er in 66. Nederland veel onderzoek wordt ge-67. daan naar serious gaming, is volgens 68. Mayer te danken aan de overheid. "Die 69. hecht veel waarde aan techniek, ICT

70. en het oplossen van problemen via de 71. creatieve industrie, zoals kunst,

72. technologie en games." Daardoor is er 73. veel subsidiegeld beschikbaar.

alinea 4

74. Een van de Nederlandse projecten 75. waarbij serious games worden ontwik-76. keld, is Next Generation

Infra-77. structures (NGI). Wetenschappers en 78. bedrijfsleven bundelen hun kennis bin-79. nen dit project. Het Rotterdamse Ha-80. venbedrijf maakte samen met game-81. bedrijf Tygron en met onderzoekers 82. van de Technische Universiteit Delft 83. een succesvolle serious game:

84. SimPort-MV2. Die game gaat over de 85. aanleg van de Tweede Maasvlakte, 86. een veelbesproken uitbreiding van de 87. Rotterdamse haven bij Hoek van

Hol-bladzijde 8

88. land. Het spel bootst het effect na van 89. verschillende manieren om die Tweede 90. Maasvlakte te gaan inrichten. "Dan 91. heb je het over een langlopend plan, 92. waarbij beslissingen van nu pas over 93. twintig jaar gevolgen hebben", vertelt 94. Igor Mayer, eindverantwoordelijke voor 95. de ontwikkeling van SimPort-MV2.

alinea 5

96. Serious games worden volgens

97. Mayer steeds belangrijker. Maar hij be-98. twijfelt sterk of de games straks de rol 99. van docenten en studieboeken gaan 100. overnemen. "Serious gaming is een 101. uitstekend middel om iets te leren, 102. maar het heeft ook zijn keerzijden. Het 103. is bijvoorbeeld maar de vraag hoe ef-104. fectief sommige computerspellen nu 105. echt zijn. Het kost namelijk veel tijd en 106. energie om ze te maken, en bovendien 107. zijn er nog veel technische vraagstuk-108. ken." Een van die vraagstukken is hoe 109. je het gedrag van personages in een 110. spel zo realistisch mogelijk maakt.

alinea 6

111. Net als Mayer gelooft Jeroen van 112. Mastrigt, studieleider op de Hoge-113. school voor de Kunsten Utrecht (HKU) 114. niet dat studieboeken straks worden 115. verdrongen door serious games. "Dat 116. is onzin. Het gaat met heel kleine stap-117. jes, want er is nog heel weinig kennis 118. over wat mensen nu precies leren van 119. serious games, en hoe je een game zó 120. kunt maken dat mensen er iets van 121. oppikken. Een computer geeft uitein-122. delijk geen hapklare oplossing. Maar 123. dat serious games een goede aanvul-124. ling zijn op trainingsmethoden in bij-125. voorbeeld gezondheidszorg, onderwijs 126. en veiligheid, is duidelijk."

alinea 7

127. Het leereffect staat bij serious

128. games voorop, maar daarnaast is het 129. mooi meegenomen als ze ook nog 130. eens leuk zijn om te spelen. In de visie 131. van Jeroen van Mastrigt is het voor het 132. succes van een serious game zelfs es-133. sentieel dat hij óók leuk is. De games 134. die op de HKU worden gemaakt 135. hebben dan ook vaak veel weg van 136. games uit de software-industrie, de fun 137. games.

alinea 8

138. Van Mastrigt zou veel van de se-139. rious games niet echt als games be-140. stempelen. Het is belangrijk dat ze 141. worden gemaakt, maar vaak zijn ze 142. erg saai omdat het belangrijkste doel 143. is dat de werkelijkheid wordt nage-144. bootst. "Ik spreek pas van een echte 145. game, als mensen die niet geïnteres-146. seerd zijn in games, het spel ook leuk 147. kunnen vinden", zegt Van Mastrigt.

alinea 9

148. Mayer spreekt dit tegen. "Ook onze 149. games kennen spelregels, spelers, 150. doelen en acties, vaak in een niet be-151. staande 'virtuele' computerwereld. De 152. mensen die ermee werken, worden er 153. als het ware in meegezogen." Boven-154. dien zijn er volgens Mayer veel fun 155. games die hun oorsprong hebben in 156. simulaties. "Een goed voorbeeld van 157. een game die mensen op een leuke 158. manier met modellen en simulaties laat 159. spelen, is SimCity. Dat spel is ontwik-160. keld op basis van software en inzich-161. ten uit de planologie, maar is uiteinde-162. lijk erg succesvol geworden in de 163. software-industrie."