Chemotherapie
enoit Koerperich - Stichting tegen Kanker - Leuvensesteenweg 479, B-1030 Brussel • Stichting van openbaar nut • 0873.268.432 • P&R 21.02 CDN Communication 20.4.94 4.5.2 NL
Met wie kan ik erover praten?
• Zoekt u hulp of andere informatie?
• Heeft u behoefte om uw hart eens te luchten?
• Zoekt u informatie over een type kanker of de behandelingsmogelijkheden?
• Wilt u weten hoe u op een dienst van Stichting tegen Kanker een beroep kunt doen?
Bel dan gratis en anoniem naar Kankerinfo (van maandag tot vrijdag, van 9u tot 18u).
Professionele hulpverleners (artsen, psychologen, verpleeg- kundigen en maatschappelijk assistenten) nemen er de tijd voor iedereen die met kanker geconfronteerd wordt.
Leuvensesteenweg 479 • 1030 Brussel
T. 02 733 68 68 • info@kanker.be • www.kanker.be Steun ons: IBAN: BE45 0000 0000 8989 • BIC: BPOTBEB1
Van hoop naar overwinning!
Inhoud
Wat is kanker? . . . . 4 Chemotherapie . . . . 6 Nog enkele tips . . . . 14 Stichting tegen Kanker
Van hoop naar overwinning!. . . 19
Voor wie is deze brochure bestemd?
Dit document is in de eerste plaats bedoeld voor mensen die chemotherapie krijgen.
Na een kankerdiagnose wordt u overspoeld door heel wat vragen en gevoelens. U wilt weten hoe en waarom de ziekte zich ontwikkelt, welke de noodzakelijke
onderzoeken en behandelingen zijn, hoeveel tijd deze in beslag gaan nemen…
U vraagt zich ongetwijfeld ook af of genezing mogelijk is, of u ondanks de behandelingen een normaal leven kunt leiden en of u zich zal moeten laten begeleiden… En wat met de kosten van de ziekte? Wat vertelt u uw omgeving beter wel of niet?
Op die en tal van andere vragen moeten geleidelijk antwoorden komen, die van patiënt tot patiënt kunnen verschillen. Uw arts speelt hierin een essentiële rol. Hij of zij is de enige die u correcte informatie kan geven over uw specifieke situatie. Aarzel dus niet hem of haar vragen te stellen.
Deze brochure heeft niet de ambitie u alles te leren over uw behandeling, maar geeft u wel belangrijke algemene informatie om uw situatie beter te begrijpen. Ze kan u ook helpen om de juiste vragen te stellen aan uw arts of medisch team, als u meer wilt weten over uw specifieke situatie.
Vergeet ook uw naasten niet. Ook zij stellen zich heel wat vragen. Dit document kan ook voor hen interessant zijn.
Wat is kanker?
Ons lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen. Het is heel normaal dat die cellen zich vermenigvuldigen. Dat doen ze door zich in twee te splitsen. Dat proces heet ‘celdeling’. De celdeling wordt normaal heel streng gecontroleerd door het lichaam, waardoor het totaal aantal cellen bij een volwassene ongeveer gelijk blijft.
We spreken van kanker wanneer cellen aan die strenge controle ontsnappen en zich op een ongecontroleerde en chaotische manier gaan delen en verspreiden doorheen het lichaam.
Oorzaak
De oorzaak van die ongecontroleerde en chaotische deling ligt in de beschadiging van het erfelijke materiaal van een cel (DNA). Die beschadigingen noemt men ‘mutaties’. De cel herstelt de meeste mutaties gewoon zelf. Als er echter geen herstel optreedt, zal de cel doorleven met die mutatie en bestaat de kans dat de cel later bijkomende mutaties oploopt.
Zodra te veel mutaties zich hebben opgehoopt in één cel kan de cel geleidelijk transformeren van een normale cel tot een kankercel. Vaak gaan er na die eerste mutatie jaren voorbij voordat men de eerste symptomen van kanker opmerkt.
Mutaties kunnen te wijten zijn aan:
• Vermijdbare risicofactoren
Het is bewezen dat onder meer tabak, alcohol, over
gewicht en te weinig fysieke activiteit het risico op bepaalde types kanker verhogen. Ook ultraviolette stralen (zonlicht of zonnebank), bestraling (bv. medi
sche beeldvorming met Xstralen, alsook natuurlijke achtergrondstraling), vervuiling (door chemische stoffen), en bepaalde virussen (bv. het HPV dat baar
moederhalskanker veroorzaakt) zijn verantwoordelijk voor een deel van de kankers.
• Onvermijdbare risicofactoren
Hier gaat het vooral om erfelijkheid en ouder worden.
Elke keer dat een cel zich deelt, loopt ze risico op een mutatie. Hoe ouder men is, hoe vaker onze cellen zich in de loop van ons leven hebben moeten delen. Daarom heeft een oudere persoon een hogere kans op kanker.
Daarnaast is iemand van hogere leeftijd ook al langer blootgesteld aan vermijdbare risicofactoren.
Erfelijke factoren spelen slechts in een minderheid van de kankers een rol.
Door gezond te leven kan men het risico op kanker dus sterk doen dalen. Toch is ongeveer de helft van de kankers niet te voorkomen. Dat betekent dat ook mensen die heel gezond leven kanker kunnen krijgen. Meer informatie hierover vindt u op onze website.
Evolutie
Carcinogenese (het proces waarbij een normale cel evolueert tot een kankercel) is meestal een traag proces, dat zich uitspreidt over verschillende, soms zelfs tien tallen jaren na de eerste mutatie. Na een min of meer lange tijd kunnen sommige kankercellen ook ontsnappen uit de oorspronkelijke tumor (gezwel) en zich via de bloed of lymfevaten verplaatsen naar andere delen in het lichaam.
Deze ‘secundaire’ kolonies worden uitzaaiingen of metas
tasen genoemd. Bij bepaalde types kanker is vroegtijdige opsporing mogelijk en heel belangrijk, omdat men de aandoening dan kan behandelen voordat de kanker uitzaait.
Zoekt u andere informatie?
Bel gratis Kankerinfo op het nummer
0800 15 802
, van maandag tot vrijdag van 9 tot 18 uur.Chemotherapie
In deze folder geven we u algemene informatie over chemotherapie. Dokters en/of verpleegkundigen lichten uw persoonlijk behandelingsplan op voorhand toe.
Stel zoveel mogelijk vragen, om er zeker van te zijn dat u alles begrijpt. Deze folder is handig om u op dit gesprek voor te bereiden.
Hier alvast enkele voorbeeldvragen die u kunt stellen aan uw arts:
• Wat is het doel van de behandeling?
• Hoe verwacht u dat mijn kanker zal reageren op de behandeling?
• Welke medicatie zal ik krijgen?
• Hoe lang duurt de volledige behandeling?
• Wat zijn de bijwerkingen?
• Wat kan ik doen om deze bijwerkingen te verzachten?
• Zijn er bijwerkingen die ik meteen moet melden?
• Kan ik andere medicatie innemen terwijl ik chemotherapie krijg?
Wat is het?
Chemotherapie is een kankerbehandeling die gebruikmaakt van medicatie die kankercellen doodt of hun groei afremt.
Hoe werkt het?
Kankercellen zijn snel delende cellen. Chemotherapie beschadigt het genetisch materiaal van snel delende cellen, waardoor de groei van die cellen bemoeilijk wordt en ze zelfs kunnen afsterven. Jammer genoeg beschadigt de behandeling ook normale snel delende cellen. Het beenmerg bijvoorbeeld,
zit vol snel delende cellen, die onder andere bijdragen aan een goed werkend immuunsysteem. Door chemotherapie kan er dus een tijdelijk tekort aan witte bloedcellen ontstaan. Een ander voorbeeld zijn snel delende cellen in de haarwortels.
Hierdoor is haarverlies een vaak voorkomende bijwerking van chemotherapie. In tegenstelling tot kankercellen, herstellen normale snel delende cellen zich echter goed.
Daardoor zijn dit soort bijwerkingen van tijdelijke aard.
Wanneer gebruikt men chemotherapie?
Er bestaan nationale en internationale aanbevelingen over de wijze waarop een bepaalde kanker moet worden behan
deld. Voor bepaalde kankers is chemotherapie aangeraden, voor andere niet. De aanbevelingen zijn gebaseerd op studies die nagingen welke behandeling het beste resultaat geeft.
Uw arts zal zich op die aanbevelingen baseren en uw behan
deling mogelijk verder aanpassen aan uw persoonlijke situatie. Het kan dus zijn dat u enkel chemotherapie krijgt, men in uw situatie chemotherapie combineert met een andere behandeling, of u voor uw type kanker en in uw situatie een andere behandeling krijgt en geen chemotherapie.
Chemotherapie gaat meestal samen met één of meerdere andere therapieën.
• Neo-adjuvante chemotherapie: in dit geval krijgt u voorafgaand aan een operatie of radiotherapie een chemotherapiebehandeling om de tumor te doen krimpen, zodat die makkelijker te behandelen is.
• Adjuvante chemotherapie: hier krijgt u chemotherapie ná de operatie of radiotherapie. Het doel is dan om overblijvende kankercellen te elimineren.
• Chemoradiotherapie: dit is chemotherapie die tegelijkertijd met radiotherapie wordt toegediend.
Hoe dient men chemotherapie toe?
Chemotherapie kan men op verschillende manieren toedienen. In de meeste gevallen injecteert men chemo
medicatie in de bloedbaan of komt de medicatie in de vorm van een pilletje dat u via de mond moet inslikken. In bepaalde gevallen kan men de medicatie ook inspuiten in een spier, onder de huid, in het ruggenmergvocht, in een lichaamsholte of rechtstreeks in de tumor. Chemotherapie kan ook rechtstreeks op de huid worden aangebracht, als zalf (in het geval van nonmelanoom huidkanker).
Het is niet zo dat u uit die verschillende manieren kan kiezen. Elke medicatie en situatie heeft zijn eigen beste methode. Samen met uw arts bespreekt u wat in uw geval de aangewezen behandeling is. Soms zal men twee of meerdere toedieningswijzen combineren.
Als u frequent chemotherapie via de bloedbaan nodig hebt, krijgt u waarschijnlijk een portacath ingeplant. Een portacath bestaat uit een reservoir en een buisje, en is een paar centimeter groot. De portacath wordt onder de huid ingeplant (zwemmen en baden is geen probleem). Het buisje mondt uit in de grote ader van de hals. Om de chemo
medicatie toe te dienen zal men de huid boven het reservoir doorprikken en het product in het reservoir spuiten, waarna het via het buisje in de grote ader loopt.
Het gebruik van een portacath heeft een aantal voordelen ten opzichte van een gewoon infuus in de arm:
• bij een portacath wordt de chemotherapie ingespoten in een grotere ader, daardoor is er minder kans op irritatie ter hoogte van de bloedvatwand;
• de portacath zit onder de huid, terwijl een gewoon infuus boven de huid zit. Daardoor is er bij de portacath minder kans op lokale infectie.
Wat zijn de mogelijke bijwerkingen?
Chemotherapie beschadigt snel delende cellen. Kanker bestaat uit snel delende cellen. Daardoor roept chemotherapie kankercellen een halt toe. Maar, jammer genoeg zijn er ook normale snel delende cellen: bloedcellen, het slijmvlies van de mond en het darmkanaal, de nagels, de binnenkant van de vagina, de haarwortels enzovoort. De bijwerkingen van chemotherapie zijn meestal het gevolg van de beschadiging van deze cellen.
De bijwerkingen en de ernst ervan zijn afhankelijk van persoon tot persoon en van chemo tot chemo. De aanwezig
heid of de ernst van bijwerkingen heeft ook niets te maken met het effect van de behandeling. Meld eventuele bijwer
kingen altijd zo snel mogelijk aan uw behandelend team. In veel gevallen is er namelijk een oplossing mogelijk: u hoeft niet onnodig last te hebben!
Mogelijke bijwerkingen zijn:
• vermoeidheid;
• haarverlies;
• infecties;
• constipatie;
• diarree;
• misselijkheid en braken;
• verlies van eetlust;
• mond, tong en keelproblemen, zoals zweren en pijn bij het slikken;
• tintelingen en een doof gevoel in de ledematen;
• veranderingen aan de huid en de nagels, zoals een droge huid;
• gewichtsveranderingen;
• verwarring en geheugenproblemen;
• onvruchtbaarheid;
• veranderingen aan het gehoor of het gezichtsvermogen.
Waar vindt de behandeling plaats?
De plaats van de behandeling hangt af van de voorge
schreven medicatie en de toedieningswijze. Intraveneuze chemotherapie dient men meestal toe tijdens een daghospita
lisatie, maar in bepaalde gevallen kunt u de behandeling thuis krijgen.
Hoe lang duurt de behandeling?
Een behandeling met chemotherapie verloopt in cycli. Een cyclus bestaat uit één of meerdere toedieningen, en daarna een rustperiode om uw lichaam te laten herstellen van de bijwerkingen (zie hiernaast).
Het aantal benodigde cycli en de totale duur van een chemo
kuur hangen af van het kankertype, de gebruikte chemo
therapie, hoe u de behandeling verdraagt en of de behande
ling effect heeft. In veel gevallen neemt de behandelduur in totaal drie tot zes maanden in beslag.
Hier alvast enkele tips:
• Neem meerdere kleine maaltijden verspreid over de hele dag.
• Het is belangrijk om voldoende te drinken, maar vermijd te drinken tijdens de maaltijd, omdat u daar
door te snel een verzadigd gevoel krijgt (waardoor u te weinig eet). Drink bijvoorbeeld een uur voor de maaltijd.
• Warme maaltijden geven meer geur af dan koude maaltijden. Als geuren u storen, kan het helpen om eerder lauwe of koude maaltijden te nuttigen.
• Experimenteer! Het is goed mogelijk dat u plots trek hebt in zaken die u vroeger niet lekker vond.
Begeleiding van de patiënt
De volledige behandeling eist veel van u, zowel op fysiek als op emotioneel vlak. Optimale verpleegkundige en medische verzorging evenals een bijzondere aandacht en begeleiding zijn erg belangrijk.
Het is mogelijk om tijdens het verblijf in het ziekenhuis bijstand te krijgen van een psycholoog, maatschappelijk werker of spiritueel raadsman. De huisarts kan u adviseren over de bestaande mogelijkheden tot omkadering en mogelijke begeleiding buiten de ziekenhuismuren.
Daarnaast kunt u last hebben van stemmingswisselingen, angst, boosheid en verdriet. Dat zijn geen bijwerkingen van de chemotherapie, maar kan toch zwaar wegen. Iedereen gaat anders met een kankerbehandeling en de effecten daarvan om.
Alarmsignalen
Soms is het moeilijk om het verschil te maken tussen een bijwerking en een infectie of een ander dringend probleem.
Daarom geven we u hieronder een lijstje van alarmsignalen.
Treedt een (of meerdere) van deze signalen bij u op, meld dit dan dezelfde dag nog aan uw behandelteam.
• Het toedienen van chemotherapie doet nooit pijn. Voelt u toch pijn tijdens de toediening, waarschuw dan onmiddellijk de verpleegkundige.
• Koorts boven 38 °C en/of koude rillingen.
• Een branderig gevoel en/of pijn bij het plassen.
• Kortademigheid.
• Blauwe plekken zonder dat u zich gestoten hebt.
• Aanhoudend braken of diarree (langer dan 24 u).
Hoe zit het met chemotherapie en voeding?
Het kan zijn dat u door chemotherapie moeite krijgt om normaal te eten en eten normaal te verteren. U heeft bijvoor
beeld last van (meestal tijdelijke) smaakveranderingen, een droge of pijnlijke mond, dik speeksel, braken, misselijkheid, diarree, constipatie, gewichtsverlies of toename, verlies van Hebt u nood aan een babbel of raad, bel dan gerust Kankerinfo, de gratis hulp- en informatielijn van Stichting tegen Kanker.
Nog enkele tips
Vermoeidheid bestrijden
Vermoeidheid is een vaak voorkomende bijwerking van kanker en/of van de behandelingen. Ze kan tot lang na het stopzetten van de behandeling aanhouden.
De behandelende arts en/of het medisch team kunnen helpen om de vermoeidheid te verminderen.
Aangepaste fysieke activiteit, tijdens en na de behandelingen, geeft u opnieuw meer energie. Hierdoor kunnen de kleine dagelijkse inspanningen vlotter verlopen.
Details over lichaamsbeweging tijdens en na een kanker zijn beschikbaar op de website www.kanker.be of via Kankerinfo op 0800 15 802.
Pijn verlichten
Uw arts en/of het verzorgend personeel kunnen u helpen de pijn te verlichten. Volg altijd strikt hun aanbevelingen, vooral wat betreft de voorgeschreven dosis pijnstillers.
Blijven eten en ervan genieten
Als de ziekte of de behandelingen uw eetpatroon verstoren, kan u raad vragen aan een diëtist gespecialiseerd in oncologie (oncodiëtist).
Volg niet op eigen initiatief een zogezegd antikankerdieet. De werkzaamheid ervan is niet bewezen en u loopt het risico uw lichaam verder te verzwakken. Wees ook voorzichtig met het nemen van voedingssupplementen. Sommige kunnen de goede werking van de behandeling verstoren.
Meer informatie (tips, recepten, adressengids van de onco- diëtisten, enz.) vindt u op www.kanker.be/voeding-recepten of via Kankerinfo op 0800 15 802.
Stichting tegen Kanker biedt ook bijkomende telefonische psychologische coaching aan. Meer info op www.kanker.be of via Kankerinfo op 0800 15 802.
Het belang van goede moed
Tijdens de ziekte is het normaal dat u goede en slechte momenten hebt. Het verzorgend personeel is er om u te helpen deze moeilijke periode door te komen.
Na het einde van een kankerbehandeling moet u terug aarden in het “gewone” leven, eventueel terug beginnen werken. En toch voelt u zich als een schipbreukeling na een avontuur dat moeilijk te beschrijven valt.
Als u het lastig hebt, praat er dan over met een naaste, iemand van het zorgteam, met een psycholoog of met de leden van een patiëntenvereniging.
Opgelet voor interacties met medicijnen!
Bepaalde medicijnen, zowel conventionele als niet- conventionele middelen, kunnen het effect van een kankertherapie beïnvloeden.
Maak daarom een lijstje van de behandelingen die u volgt (medicijnen, maar ook vitaminen, planten, diëten, enz.) en praat erover met uw arts of het verzorgend personeel tijdens uw consultaties.
Beschikbare brochures op www.kanker.be/publicaties of via Kankerinfo op 0800 15 802:
• Complementaire geneeskunde en kanker
• Voedingssupplementengids
De tabakologen van Tabakstop geven u gratis informatie,
Stoppen met roken
Indien u rookt, overweeg dan zeker om te stoppen.
Hierdoor verlaagt u het risico op het terugkeren van kanker.
Stichting tegen Kanker
Van hoop naar overwinning!
De missies van Stichting tegen Kanker zijn:
• Op de eerste plaats het financieel ondersteunen van de meest veelbelovende onderzoeksteams.
Om kanker te over winnen is namelijk wetenschappelijk onderzoek nodig dat stap voor stap hoop omzet in werkelijkheid, door behandelingsmethodes te vinden die de genezingskansen en levenskwaliteit van patiënten verhogen.
• Zelf te handelen wanneer dit nodig is, in het bijzonder door psychosociale projecten te financieren die de levenskwaliteit helpen verbeteren van mensen getroffen door kanker en hun naasten.
• Alle actoren mobiliseren, want samen kunnen we nog efficiënter werken en nog sneller vooruitgang boeken.
• Informeren door de algemene kennis over kanker, de mechanismen achter de ziekte en de behandelingen te vergroten en door onderzoeksresultaten te vertalen naar informatie die toegankelijk en begrijpelijk is voor het brede publiek.
De COZ, een partner tijdens de behandeling
De “coördinerende verpleegkundige voor oncologische zorgen” of COZ is een gespecialiseerde verpleegkundige die uw persoonlijke contactpersoon zal zijn tijdens al uw behandelingen.
Hij/zij maakt integraal deel uit van het zorgteam, neemt deel aan alle bijeenkomsten die u aanbelangen en regelt al uw afspraken. Uw COZ is gemakkelijk bereikbaar per telefoon of per mail om te antwoorden op de vragen die u zich stelt.
Het belang van een vertrouwensrelatie met de mensen die u verzorgen
Aarzel nooit om vragen te stellen aan het verzorgend team (artsen, verpleegkundigen en anderen) en durf gerust uw vragen opnieuw te stellen tot u een begrijpelijk antwoord hebt gekregen. Bouw een echte dialoog met hen op. Zo zal u in staat zijn om, in gezamenlijk overleg en in het volste vertrouwen, alle noodzakelijke beslissingen te nemen.
