Inventariserend Veldonderzoek, verkennend booronderzoek

(1)

Synthegra bv, Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard

Telefoon +31 (0)88 81 81 981, Fax +31 (0)88 81 81 989, Internet: www.synthegra.nl Bankrelatie Friesland Bank, nr. 295191155, BTW nr. NL819631288B01, HR 01115557

Inventariserend Veldonderzoek, verkennend booronderzoek

De Notenhoff te Andel Gemeente Woudrichem

Opdrachtgever Status: Concept

Tauw bv

Postbus 3015 Projectleider

3502 6A Utrecht drs. E. Van de Velde

Projectnummer Autorisatie Paraaf Datum

Synthegra Rapport S090167 drs. E.A. Schorn 17-07-09

(2)

Colofon

Opdrachtgever: Tauw bv te Utrecht Project: De Notenhoff te Andel Projectnummer: S090167

Titel: Inventariserend Veldonderzoek, verkennend booronderzoek, Den Notenhoff te Andel

Datum: April-mei 2009

Projectleider: drs. E. Van de Velde Auteurs: drs. E. Van de Velde

Tekenaar: dhr. J. Heersink (GIS/CAD-specialist) Autorisatie: drs. E. A. Schorn (senior prospector)

Druk: Synthegra bv, Doetinchem

ISSN: 1874-9771

Synthegra bv

Kerkhofstraat 21, NL-5554 HG Valkenswaard

Telefoon +31 (0)88 81 81 981, Fax +31 (0)88 81 81 989, Internet: www.synthegra.nl Bankrelatie Friesland Bank, nr. 295191155, BTW nr. NL819631288B01, HR 01115557

(3)

INHOUD

Administratieve gegevens 4

1 Inleiding 5

1.1 Onderzoekskader 5

1.2 Onderzoeksdoel en vraagstellingen 5

1.3 Ligging en huidige situatie plangebied 6

2 Vooronderzoek 7

2.1 Inleiding 7

2.2 Verwachtingsmodel 7

2.3 Conclusie en aanbeveling 7

3 Inventariserend Veldonderzoek 8

3.1 Methode 8

3.2 Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens 8

3.3 Archeologische indicatoren 9

3.4 Archeologische interpretatie 9

4 Conclusies en aanbevelingen 11

4.1 Inleiding 11

4.2 Conclusies / beantwoording onderzoeksvragen 11

4.3 Aanbevelingen 12

Literatuur en kaarten 13

Bijlagen:

Bijlage 1: Overzicht van de relevante geologische en archeologische tijdvakken Bijlage 2: Boorpuntenkaart

Bijlage 3: Boorprofielen

Afbeelding voorblad: Impressie van het plangebied, weide ten oosten van de kerk. Foto genomen vanuit het zuiden naar het noorden.

(4)

Administratieve gegevens

Toponiem : De Notenhoff

Plaats : Andel

Gemeente : Woudrichem

Provincie : Noord-Brabant

Projectnummer : S090167

Bevoegd gezag : gemeente Woudrichem

Opdrachtgever : Tauw bv

Uitvoerende instantie : Synthegra bv Datum uitvoering veldwerk : 30-06-2009

Uitvoerders veldwerk : drs. E.A. Schorn en drs. E. Van de Velde Onderzoeksmelding (ARCHIS) : 34714

Datum onderzoeksmelding : 20-04-2009 Onderzoeksnummer (ARCHIS) : nog niet bekend

Kaartblad : 44F

Oppervlakte : ca. 4 ha

Grondgebruik : bebouwing, tuin

Geologie : rivierklei op rivierzand, Formatie van Echteld

Geomorfologie : rivieroeverwal

Bodem : poldervaaggronden en ooivaaggronden

Depot : Documentatie en vondsten zullen worden aangeleverd aan het Provinciaal Depot van Noord-Brabant, te „s-Hertogenbosch

De onderzoekslocatie wordt omsloten door de volgende vier coördinaten:

noordwest X: 131827 Y: 422024 noordoost X: 132042 Y: 422024 zuidoost X: 132042 Y: 421711 zuidwest X: 131827 Y: 421711

(5)

1 Inleiding

1.1 Onderzoekskader

Synthegra heeft in opdracht van Tauw bv een archeologisch onderzoek uitgevoerd op een terrein aan de Notenhoff in Andel (afbeelding 1.1). Het onderzoek bestond uit een verkennend booronderzoek. De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen ontwikkeling van nieuwbouw. De diepte van de toekomstige bodemverstoring is op dit moment onbekend, maar uitgaande van de aanleg van bouwputten voor de bebouwing zal de bodem waarschijnlijk tot in het archeologische niveau worden verstoord.

Door de graafwerkzaamheden die zullen gaan plaatsvinden, kunnen eventueel aanwezige archeologische waarden verloren gaan. Daarom is vanwege de regelgeving van de overheid voorafgaand aan de graafwerkzaamheden archeologisch onderzoek uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie versie 3.1¹, de richtlijnen van de provincie Noord-Brabant² en de Leidraad Veldonderzoek.³ Het veldwerk is uitgevoerd op 30 juni 2009.

Het bevoegd gezag, de gemeente Andel, zal de resultaten van het onderzoek toetsen en een selectiebesluit te nemen.

1.2 Onderzoeksdoel en vraagstellingen

Het doel van het verkennend booronderzoek is het toetsen van het opgestelde verwachtingsmodel door de intactheid van de bodemopbouw vast te stellen.

De volgende twee onderzoeksvragen zullen worden beantwoord:

Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact?

In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied?

1 SIKB 2006a.

2 Provincie Noord-Brabant 2007.

3 SIKB 2006b.

(6)

1.3 Ligging en huidige situatie plangebied

Het plangebied is circa 4 ha groot en ligt aan de Notenhoff in Andel (afbeelding 1.1). Het terrein wordt in het noorden begrensd door de Koningin Emmastraat, in het oosten door de Julianastraat, in het zuiden door de Hoofdgraaf en in het westen door de Langenhof. Op het plangebied staan Bejaardenwoningen met tuintjes en parkeerplaatsen, die allen tot het zorgcentrum “de Notenhoff” behoren. De hoogte van het maaiveld varieert van circa 1,4 tot 2,5 m +NAP (Normaal Amsterdams Peil).⁴

Afbeelding 1.1: Het plangebied op de Topografische Kaart van Nederland 1:25.000 aangegeven met het rode kader (Bron: TOP25raster 1998. Topografische Dienst Nederland, Emmen/ANWB 2007).

4 Hoogteligging van het plangebied op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) in m NAP geraadpleegd op www.ahn.nl

(7)

2 Vooronderzoek

2.1 Inleiding

In maart 2009 heeft ArcheoLogic een bureauonderzoek⁵ uitgevoerd voor het terrein aan de Notenhoff te Andel. In dit hoofdstuk volgt een korte samenvatting van de belangrijkste punten van dit onderzoek.

2.2 Verwachtingsmodel

Voor het plangebied geldt een lage archeologische verwachting voor sporen en vondsten uit het laat- paleolithicum tot en met het vroeg-neolithicum. Voor nederzettingsresten uit het midden-neolithicum tot en met de nieuwe tijd geldt een hoge archeologische verwachting. Deze hoge trefkans hangt nauw samen met de locatie van het plangebied op de Andel-stroomrug, die al vanaf het midden-neolithicum heel geschikt is voor bewoning, en met de aanwezigheid van archeologische sporen en resten op en rondom het onderzoeksgebied. Binnen het plangebied, in het noordwesten en zuidoosten worden resten uit de late middeleeuwen en de nieuwe tijd verwacht. Het handelt om resten van een kasteel of hof (noordoosten) en resten van de voorloper van de huidige kerk (zuidoosten).

Het is mogelijk dat reeds delen van het plangebied verstoord zijn bij de aanleg van de huidige bebouwing.

2.3 Conclusie en aanbeveling

De archeologische verwachting voor nederzettingsresten uit de periode van het midden-neolithicum tot en met de nieuwe tijd is hoog. De kans dat binnen het plangebied sporen of vondsten uit deze periodes worden aangetroffen is groot. In eerste instantie wordt een vervolgonderzoek geadviseerd in de vorm van verkennend onderzoek door middel van boringen voor dat deel van het plangebied waar de bodemverstoring zal plaatsvinden. Wanneer uit het verkennend booronderzoek blijkt dat de bodem intact is, wil dit nog niet zeggen dat ter plaatse van de huidige bebouwing dit ook het geval is. Wanneer de bewoners de panden verlaten hebben, dient dan ook daar geboord te worden. Om door de verharding te komen, zullen er mechanische voorboringen gezet moeten worden. Als daaruit blijkt dat de bodem op sommige delen van het plangebied niet verstoord is, zal daarna een karterend onderzoek moeten worden uitgevoerd.

5 De Jong 2009.

(8)

3 Inventariserend Veldonderzoek

3.1 Methode

Op basis van het gespecificeerde verwachtingsmodel uit het bureauonderzoek is aan de hand van de Leidraad Inventariserend Veldonderzoek⁶ een verkennend booronderzoek met een boordichtheid van ten minste 6 boringen per hectare uitgevoerd. Hiermee is het onderzoek verkennend voor zowel vuursteenvindplaatsen uit de steentijd als voor nederzettingsresten uit de latere perioden. Aangezien het plangebied circa 4 ha groot is, zijn in totaal 21 boringen gezet. Vanwege de terreinomstandigheden (bebouwing, verhardingen, begroeiing etc.) zijn de boringen zo gelijkmatig mogelijk over het plangebied verdeeld. De exacte boorlocaties zijn ingemeten met een meetlint.

Er is geboord met een Edelmanboor met een diameter van 7 cm. De boringen zijn uitgevoerd tot maximaal 2 m beneden maaiveld. Het opgeboorde sediment is verbrokkeld en versneden en geïnspecteerd op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. De boringen zijn lithologisch beschreven conform de NEN 5104⁷ en bodemkundig⁸ geïnterpreteerd.

3.2 Beschrijving en interpretatie van de boorgegevens

De locaties van de boringen staan in bijlage 2 en de boorprofielen in bijlage 3. Het terrein bestond enerzijds uit een weide, gelegen in het zuidoostelijke deel van het plangebied, en anderzijds uit woningen met tuintjes, grasvelden en parkeerplaatsen. Door de bebouwing was het moeilijk om hoogteverschillen waar te nemen. In de wei waren wel hoogte verschillen zichtbaar. Het oostelijke deel van de weide was lager gelegen (boring 9) dan het westelijke deel, dat hoger lag. In totaal zijn verspreid over het terrein 21 boringen geplaatst. In boring 6 was de bodem verstoord tot 200 cm beneden het maaiveld en in boring 8 was de bodem verstoord tot 170 cm beneden maaiveld. Boring 21 is gestaakt op 40 cm beneden het maaiveld vanwege een ondoordringbare puinlaag. De hoogte van het maaiveld varieert van circa 1,4 tot 2,5 m +NAP (Normaal Amsterdams Peil).⁹

In de boringen is matig siltig tot sterk zandige klei en matig fijn tot zeer grof zand aangetroffen. De klei en het zand worden geïnterpreteerd als rivierafzettingen die behoren tot de Formatie van Echteld. De matig siltige tot sterk siltige klei is geïnterpreteerd als een komafzetting, de uiterst siltige tot sterkzandige klei is geïnterpreteerd als een oeverafzetting en het zand (boring 19, 20, 9, 11 en 12) is geïnterpreteerd als een beddingafzetting.

Met uitzondering van de boringen 1, 6, 10-12, 17 en 19 is in alle andere boringen aan de top een recent opgebracht pakket puinhoudende zandige klei met een dikte van 20-55 cm aangetroffen. Deze is waarschijnlijk opgebracht bij de bouw van de huidige Notenhoff. De A-horizont bestaat in de meeste boringen uit een 40-80 cm dik pakket matig siltige tot sterk siltige, zwak tot matig humeuze klei met baksteenresten en is vaak houtskoolhoudend. Daaronder wordt meestal de matig tot sterk siltige klei van de C-horizont aangetroffen, waardoor in deze gevallen sprake is van een poldervaaggrond. In de boringen 12-15, 17, 19 en 20 is onder de A-horizont een bruinkleurige B-horizont aangetroffen, die al dan niet via een BC-horizont overgaat in de C-horizont. In deze gevallen is er sprake van een ooivaaggrond. Deze gronden zijn wat ouder en daardoor meer gerijpt, waardoor er een B-horizont kon worden gevormd. Daarnaast zijn in de boringen 9- 11 mogelijk antropogene ophogingslagen (Aa-horizont) aangetroffen met een dikte van 65-80 cm.

6 SIKB 2006b.

7 NEN 5104 1989.

8 De Bakker/Schelling 1989.

9 Hoogteligging van het plangebied op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) in m NAP geraadpleegd op www.ahn.nl

(9)

3.3 Archeologische indicatoren

Een verkennend booronderzoek heeft niet tot doel om archeologische indicatoren op te sporen. Toch zijn er archeologische indicatoren aangetroffen. Voor twee locaties bestaat het vermoeden dat er mogelijk archeologische resten in de bodem aanwezig zijn. In het zuidoostelijke deel van het plangebied (ten noorden van de kerk) zijn naast een dikke A-horizont mogelijk oude antropogene ophogingslagen (Aa-horizont, boring 9, 10 en 11) aangetroffen met baksteenresten en houtskool, waarbij in de boring 9 en 10 in de Aa-horizont en de onderliggende C-horizont tevens de archeologische indicator fosfaat is aangetroffen.

In het noordwestelijke deel van het plangebied, bestaande uit ooivaaggronden, is in de boringen 13, 15 in respectievelijk de BC-horizont en de B-horizont fosfaat aangetroffen. Daarnaast is er in boring 15 veel puin tot grote diepte aangetroffen in de A-horizont, wat mogelijk duidt op een oud gebouw dat hier mogelijk heeft gestaan. Daarnaast is in boring 16 een soort slootvulling/ grachtvulling aangetroffen tot een diepte van 150 cm beneden maaiveld, waarin ook fosfaat is aangetroffen.

3.4 Archeologische interpretatie

Volgens de Geomorfologische kaart van de Rijn-Maasdelta¹⁰ zou de oude Andel stroomgordel, actief van 3597-2748 v. Chr. (dit in tegenstelling met de gegeven datering in het bureauonderzoek¹¹ van 2870-2210 v.

Chr), in het gehele plangebied in de ondergrond moeten voorkomen, waarbij de top van het beddingzand op minimaal 1,3 m –NAP zou moeten liggen. Alleen in de boringen 19, 20, 9, 11 en 12 is beddingzand aangetroffen. Het maaiveld ligt minmaal op een hoogte van 1,4 m +NAP en het zand is aangetroffen op een diepte van 170-180 cm beneden maaiveld of wel op 0,3-0,4 m –NAP. De vraag is of het aangetroffen zand het beddingzand van de Andel stroomgordel is of dat het hier een crevasseafzetting (oeverwaldoorbraakgeul) betreft die gezien de hoogte ligging jonger dan de Andel stroomgordel moet zijn. De aangetroffen zandbaan lijkt ongeveer noord-zuid georiënteerd te zijn. Vanwege het verkennende karakter van het booronderzoek kan niet worden uitgesloten dat hier geen archeologische resten aanwezig zijn.

Er zijn twee locaties waar, gezien het aangetroffen fosfaat en vermoedelijke oude puinlagen, rekening moet worden gehouden met archeologische resten. Het betreft het zuidoostelijke deel van het plangebied (boring 9, 10 en 11) en het noordwestelijk deel van het plangebied (boring 13, 15 en 16). Er zijn geen dateerbare indicatoren aangetroffen, maar op grond van de ondiepe ligging worden vooral nederzettingsresten verwacht vanaf de vroege middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd. Resten van het huis “Het Hof” worden in het noordwestelijke deel van het plangebied niet verwacht, omdat deze buiten het plangebied ligt.¹² Maar gezien de aangetroffen resten, waaronder mogelijk een grachtvulling zou hier wel een ander versterkt gebouw kunnen hebben gestaan.

Over het algemeen is de bodem redelijk intact en bestaat vooral uit poldervaaggronden en deels uit ooivaaggronden. Het al dan niet intact zijn van de bodem heeft in het rivierengebied meestal weinig invloed op de intactheid van vindplaatsen die op eventueel dieper gelegen stroomgordels kunnen worden aangetroffen.

De lage archeologische verwachting voor vuursteenvindplaatsen uit het laat-paleolithicum tot en met het vroeg-neolithicum uit het bureauonderzoek blijft gehandhaafd., omdat er geen afzettingen uit genoemde periode binnen twee meter beneden maaiveld aanwezig zijn en deze waarschijnlijk zijn opgeruimd door de Andel stroomgordel, die waarschijnlijk dieper ligt dan twee meter beneden maaiveld.

Nederzettingsresten uit het neolithicum tot en met de nieuwe tijd bestaan niet alleen uit fragmenten aardewerk, maar ook uit diepere sporen zoals paalgaten en afvalkuilen. Deze sporen kunnen tot in de C- horizont reiken en zijn mogelijk nog intact. Op twee locaties zijn indicatoren aangetroffen die mogelijk duiden

10 Data naar Berendsen & Stouthamer 2001, gecalibreerd met Oxcal 4.0.5 (Bronck Ramsey, 2007) geraadpleegd op https://c14.arch.ox.ac.uk.

11 De Jong 2009.

12 Kloe 2008.

(10)

op vindplaatsen uit de vroege middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd. Daarnaast kan vanwege het verkennende karakter van het onderzoek niet worden uitgesloten dat er ook oudere resten vanaf het midden- neolithicum tot en met de ijzertijd aanwezig zijn. De Andel stroomgordel ligt waarschijnlijk niet binnen twee meter beneden maaiveld. Wel zijn er binnen de oostelijke deel van het plangebied zandige afzettingen binnen twee meter beneden maaiveld aanwezig, die op grond van de zandhoogte waarschijnlijk jonger dan het neolithicum moeten zijn. Op grond van de resultaten van het veldonderzoek blijft de archeologische verwachting voor nederzettingsresten uit het neolithicum tot en met de nieuwe tijd dan ook hoog.

(11)

4 Conclusies en aanbevelingen

4.1 Inleiding

Voor het plangebied geldt op basis van het bureauonderzoek een lage verwachting voor sporen en vondsten uit het laat-paleolithicum tot en met het vroeg-neolithicum. Voor de periode van het midden-neolithicum tot en met de nieuwe tijd geldt een hoge archeologische verwachting Het doel van het inventariserend veldonderzoek was om deze verwachting te toetsen.

4.2 Conclusies / beantwoording onderzoeksvragen

Wat is de opbouw van de ondergrond en is het bodemprofiel intact?

In de boringen is matig siltig tot sterk zandige klei en matig fijn tot zeer grof zand aangetroffen. De klei en het zand worden geïnterpreteerd als rivierafzettingen die behoren tot de Formatie van Echteld. De matig siltige tot sterk siltige klei is geïnterpreteerd als een komafzetting, de uiterst siltige tot sterk zandige klei is geïnterpreteerd als een oeverafzetting en het zand (boring 19, 20, 9, 11 en12) is geïnterpreteerd als een beddingafzetting.

Over het algemeen is de bodem redelijk intact en bestaat vooral uit poldervaaggronden en deels uit ooivaaggronden. Het al dan niet intact zijn van de bodem heeft in het rivierengebied meestal weinig invloed op de intactheid van vindplaatsen die op eventueel dieper gelegen stroomgordels kunnen worden aangetroffen.

In hoeverre worden eventueel aanwezige archeologische resten bedreigd door de voorgenomen ontwikkeling van het gebied?

De verwachting is dat binnen het plangebied mogelijk nog archeologische resten in situ aanwezig zijn meteen onder het maaiveld of onder het ophoogpakket van maximaal 20-55 cm dik. Deze worden bedreigd door de voorgenomen nieuwbouw.

De lage archeologische verwachting uit het bureauonderzoek voor vuursteenvindplaatsen uit het laat- paleolithicum tot en met vroeg-neolithicum blijft gehandhaafd. De hoge archeologische verwachting voor nederzettingsresten uit het midden-neolithicum tot en met de nieuwe tijd blijft op grond van de resultaten van het veldonderzoek gehandhaafd.

Er zijn op grond van het verkennende booronderzoek al twee locaties vastgesteld waar rekening moet worden gehouden met archeologische resten. Het betreft het zuidoostelijke deel van het plangebied (boring 9, 10 en 11) en het noordwestelijk deel van het plangebied (boring 13, 15 en 16). Er zijn geen dateerbare indicatoren aangetroffen, maar op grond van de ondiepe ligging worden vooral nederzettingsresten verwacht vanaf de vroege middeleeuwen tot en met de nieuwe tijd.

.

(12)

4.3 Aanbevelingen

Op grond van de resultaten van het onderzoek wordt voor het hele plangebied een vervolgonderzoek geadviseerd in de vorm van karterende boringen om vindplaatsen beter te kunnen opsporen en te begrenzen.

De verstoring binnen het onbebouwde deel van het plangebied is minimaal om bepaalde delen van het terrein vrij te kunnen geven op grond van de resultaten van een verkennend booronderzoek.

Om het gehele plangebied karterend te kunnen onderzoeken dient wel eerst de bestaande bebouwing gesloopt te worden. De sloop gebeurt in drie fases, verspreid over een drietal jaren. Het is dan ook aangewezen om per fase een karterend booronderzoek uit te voeren. Vanwege de aanwezigheid van een mogelijke vindplaats in het noordwestelijke deel van het plangebied wordt geadviseerd om de sloop van ondergrondse delen van de derde fase archeologisch te laten begeleiden.

Bovenstaand advies vormt een zogenaamd selectieadvies. Met nadruk willen wij de opdrachtgever erop wijzen dat dit selectieadvies nog niet betekent dat al bodemverstorende activiteiten of daarop voorbereidende activiteiten kunnen worden ondernomen. De resultaten van dit onderzoek zullen namelijk eerst moeten worden beoordeeld door het bevoegd gezag (gemeente Woudrichem), die vervolgens een selectiebesluit neemt.

Er is geprobeerd een zo gefundeerd mogelijk advies te geven op grond van de gebruikte onderzoeksmethoden. De aanwezigheid van archeologische sporen of resten in het plangebied kan nooit volledig worden uitgesloten. Synthegra wil de opdrachtgever er daarom op wijzen, dat mochten tijdens de geplande werkzaamheden toch archeologische waarden worden aangetroffen dan geldt conform artikel 53 van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg¹³ een meldingsplicht bij de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap of ons inziens het door hem vertegenwoordigd bevoegd gezag, de gemeente Woudrichem.

13 WAMZ 2007.

(13)

Literatuur en kaarten

Literatuur

Bakker de, H. en J. Schelling, 1989: Systeem van bodemclassificatie voor Nederland, de hogere niveaus.

Staring Centrum, Wageningen.

Berendsen, H.J.A. en Stouthamer, E., 2001: Paleogeographic development of the Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Van Gorcum, Assen.

Jong de, J., 2009: Archeologisch Bureauonderzoek, Andel Notenhoff, ArcheoLogic-rapport AL110, Woerden.

Kloe de, J., 2008: De eigenaren en bewoners van Het Hof te Andel. Tijdschrift GTMWB, P. 241-261.

Mulder de, E.F.J., M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, 2003: De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff, Groningen/Houten.

NEN 5104 (Nederlands Normalisatie-instituut), 1989: Geotechniek - Classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut, Delft.

Provincie Limburg (P. van der Gaauw), 2008, Provinciale archeologische aandachtsgebieden. Archeologisch selectiedocument, Maastricht.

Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer , 2006a: Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1. SIKB, Gouda.

Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer, 2006b: Leidraad inventariserend veldonderzoek;

Deel: karterend booronderzoek (aanvulling op de KNA 3.1). SIKB, Gouda.

Internet www.ahn.nl

https://c14.arch.ox.ac.uk

(14)

Bijlagen:

(15)

Bijlage 1: Overzicht van relevante geologische en archeologische

tijdvakken

(16)

Ouderdom

in jaren Chronostratigrafie MIS Lithostratigrafie

Holoceen 1

Formaties: Naaldwijk (marien), Nieuwkoop (veen), Echteld (fluviatiel) Late Dryas

(koud) Allerød (warm) Vroege Dryas

(koud) Laat-

Weichselien (Laat- Glaciaal)

Bølling (warm)

2

Laat- Pleniglaciaal

Midden- Pleniglaciaal Midden- 3

Weichselien (Pleniglaciaal)

Vroeg-

Pleniglaciaal 4 5a 5b 5c Vroeg-

Weichselien (Vroeg- Glaciaal)

5d Eemien

(warme periode) 5e Eem

Formatie Formatie

van Kreftenheye

Formatie van Drente Saalien (ijstijd) 6

Holsteinien (warme periode) Elsterien (ijstijd)

Formatie van

Urk Formatie

van Peelo

Formatie van Boxtel

Cromerien (warme periode)

Pre-Cromerien

Formatie van Sterksel

Formatie van Beegden

11.755 12.745 13.675 14.025 15.700

29.000

50.000

75.000

115.000 130.000

370.000 410.000

475.000

850.000

2.600.000

(17)

Nieuwe tijd Vb2

Middeleeuwen

Vb1 Romeinse tijd

IJzertijd Subatlanticum

koeler vochtiger

Va

Loofbos eik en hazelaar

overheersen haagbeuk veel cultuurplanten

rogge, boekweit, korenbloem

IVb Bronstijd

Subboreaal koeler

droger IVa

Loofbos eik en hazelaar

overheersen beuk>1% invloed

landbouw

(granen) Neolithicum

Atlanticum warm vochtig

III

Loofbos eik, els en hazelaar

overheersen in zuiden speelt linde een grote rol

Boreaal

warmer II

den overheerst hazelaar, eik, iep,

linde, es

Mesolithicum

Preboreaal

warmer I

eerst berk en later den overheersend

Late Dryas LW III parklandschap

Allerød LW II dennen- en

berkenbossen

Vroege Dryas open

parklandschap Laat-

Weichselien (Laat- Glaciaal)

Bølling

LW I open vegetatie met kruiden en berkenbomen

Laat-Paleolithicum

Midden- Weichselien (Pleniglaciaal)

perioden met een poolwoestijn en perioden met een

toendra

Vroeg- Weichselien

(Vroeg- Glaciaal)

perioden met bos en perioden met een subarctisch open landschap Eemien

(warme periode) loofbos

Midden-Paleolithicum

Saalien (ijstijd)

Vroeg-Paleolithicum

2650

5000

8000

9000

10.150 10.800 11.800 12.000

13.000 0

815

3755

7020

8240

11.755 12.745 13.675 14.025

15.700 1950

75.000

115.000 130.000

300.000 35.000 8800 5300 4900 2000 800 12 0 450 1500

Chronostratigrafie voor Noordwest-Europa volgens Zagwijn (1974), Vandenberghe (1985) en De Mulder . (2003). Lithostratigrafie volgens De Mulder . (2003). Mariene isotoop stadium (MIS) volgens Bassinot . (1994). Atmosferische data volgens Stuiver . (1998).

Zuurstofisotoop calibratie (OxCal) versie 3.9 Bronk Ramsey (2003), toegepast op het Laat-Weichselien en het Holoceen.

Archeologische periode-indeling en ouderdom volgens de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB).

Vegetatie bewerkt volgens Berendsen (2000). Pollenzones volgens P. Vos & P. Kiden (2005).

et al

et al et al et al

(18)

Bijlage 2: Boorpuntenkaart

(19)

Langenhof

Kon. Em mastraat

Julia nastraat

Hoofdgraaf

9 8

7

6 5

4

3

2

1

21 20

19 18 17

16 15

14

13

12 11

10

421700421800421900422000422100 _schaal:

S090167 BO-IVO-V__20072009_JH_1.0

0 25 50 100

Meter 1:2000

Legenda

Boorpunt Plangebied

(20)

Bijlage 3: Boorprofielen

(21)

Projectcode: S090167 Datum: 09-07-2009

50

100

150

Klei, matig siltig, matig humeus, zwak grindig, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, zwak sintelhoudend, zwak schelphoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, A-horizont

-70

Klei, sterk siltig, zwak humeus, zwak roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, C1-horizont

-120

Klei, uiterst siltig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont, gevlekt

-150

Klei, zwak zandig, zwak roesthoudend, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-170

Klei, sterk siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-180

Klei, matig siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-190

Veen, sterk kleiïg, zwart, Edelmanboor, C2-Horizont

-195

50

100

150

200

Klei, sterk zandig, zwak humeus, bruin, Edelmanboor, recente ophoog

-45

Klei, matig siltig, zwak baksteenhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, Ap-horizont

-60

Klei, matig siltig, zwak houtskoolhoudend, lichtgrijs-bruin, Edelmanboor, Ap-horizont, gevlekt, verploegd

-80

Klei, sterk siltig, zwak roesthoudend, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont, gevlekt

-120

Klei, zwak zandig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-150

Klei, matig zandig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont, afwisseling KS3 en KZ3

-200

Boring: 03

0

50

100

150

200

0

Klei, sterk zandig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, recente ophoog

-30

Klei, sterk siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, A-horizont

-105

Klei, matig siltig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont, gevlekt

-130

-150

Klei, uiterst siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-160

Klei, sterk zandig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-170

Klei, uiterst siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont met zandbandjes

-200

Boring: 04

0

50

100

150

200

0

Klei, sterk zandig, zwak humeus, bruingrijs, Edelmanboor, recente ophoog,mengsel Z en K,gevlekt

-30

Klei, matig siltig, zwak baksteenhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, geroerde A-horizont

-110

Klei, zwak zandig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-200

(22)

Projectcode: S090167 Datum: 09-07-2009

50

100

150

200

Klei, sterk zandig, zwak humeus, matig baksteenhoudend, resten puin, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, ophoog

-20

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, Ap-horizont

-60

Klei, matig siltig, zwak roesthoudend, zwak schelphoudend, grijsbruin, Edelmanboor, C1-horizont

-165

-200

50

100

150

200

Klei, uiterst siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, donkerbruin-grijs, Edelmanboor, geroerd, zandbandjes, verstoord

-110

Klei, sterk siltig, zwak grindig, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, zwak schelphoudend, grijs, Edelmanboor, verstoord, lichte verontreiniging

-200

Boring: 07

0

50

100

150

200

0

Klei, sterk zandig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak metselpuinhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, ophoog, wortels

-35

Klei, matig siltig, zwak humeus, grijsbruin, Edelmanboor, geroerde A-horizont

-95

Klei, sterk siltig, grijsbruin, Edelmanboor, C1-horizont, gevlekt

-135

-200

Boring: 08

0

50

100

150

200

0

Klei, sterk zandig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, ophoog

-30

Klei, sterk siltig, zwak humeus, matig baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, Verstoord, gevlekt

-125

Klei, sterk siltig, zwak houtskoolhoudend, zwak roesthoudend, grijs, Edelmanboor, geroerd, CA-horizont

-170

Klei, matig siltig, zwak roesthoudend, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-200

(23)

Projectcode: S090167 Datum: 09-07-2009

50

100

150

200

Klei, sterk zandig, matig humeus, resten baksteen, zwak metselpuinhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, recente ophoog

-55

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, bruin, Edelmanboor, Aap-horizont

-90

Klei, sterk siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, bruin, Edelmanboor, Aa-horizont, fosfaat 2 (onderaan)

-120

Klei, matig zandig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont, afwisseling KS3 en KZ2

-130

Klei, uiterst siltig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont, afwisseling klei en zand

-160

Klei, uiterst siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-170

Zand, zeer grof, matig siltig, grijs, Edelmanboor, C2-horizont

-200

50

100

150

200

Klei, matig siltig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, Aap-horizont

-35

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-lichtbruin, Edelmanboor, licht geroerde Aa-horizont

-80

Klei, matig siltig, zwak houtskoolhoudend, grijs-lichtbruin, Edelmanboor, Aa-horizont, fosfaat 2

-110

Klei, uiterst siltig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-140

Klei, uiterst siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont, zandbandjes

-200

Boring: 11

0

50

100

150

200

0

Klei, matig siltig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, Aap-horizont

-40

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, Aa-horizont

-65

Klei, matig siltig, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, zwak roesthoudend, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, Aa-horizont?

-100

Klei, sterk siltig, zwak roesthoudend, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-120

Klei, uiterst siltig, grijs-lichtbruin, Edelmanboor, C1-horizont

-150

Klei, uiterst siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont, afwisseling met KZ1

-180

Zand, matig fijn, matig siltig, grijs, Edelmanboor, C2-horizont

-200

Boring: 12

0

50

100

150

200

0

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, Ap-horizont

-35

Klei, matig siltig, zwak humeus, grijs-lichtbruin, Edelmanboor, B-horizont (ooivaaggronden)

-70

Klei, sterk siltig, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-140

Klei, uiterst siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont, afwisseling met KZ1

-180

Zand, matig grof, matig siltig, grijs, Edelmanboor, C2-horizont

-200

(24)

Projectcode: S090167 Datum: 09-07-2009

50

100

150

200

Klei, matig zandig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, ophoog

-45

Klei, sterk siltig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, Ap-horizont

-70

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, B-horizont

-105

Klei, sterk siltig, zwak humeus, zwak roesthoudend, grijs-lichtbruin, Edelmanboor, BC-horizont, fosfaat 2

-130

Klei, matig siltig, zwak roesthoudend, lichtbruin-grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-200

50

100

150

200

Klei, zwak zandig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, ophoog

-25

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor,

Ap-horizont,verstoord antropogeen pakket

-60

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-lichtbruin, Edelmanboor, Aa-horizont

-70

Klei, sterk siltig, zwak roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, B-horizont

-100

Klei, matig siltig, zwak roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, BC-horizont, gevlekt, zandiger

-185

Klei, sterk siltig, zwak roesthoudend, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-200

Boring: 15

0

50

100

150

200

0

Klei, zwak zandig, matig humeus, zwak metselpuinhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, ophoog

-30

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, zwak metselpuinhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, Aap-horizont

-100

Klei, sterk siltig, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, B-horizont, fosfaat 2

-160

Klei, matig siltig, grijsbruin, Edelmanboor, BC-horizont, fosfaat 2

-180

Klei, matig siltig, grijs, Edelmanboor, C1-horizont, gevlekt

-200

Boring: 16

0

50

100

150

200

0

Klei, zwak zandig, matig humeus, zwak baksteenhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, ophoog

-25

Klei, matig siltig, zwak humeus, matig roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, geroerd

-75

Klei, matig siltig, matig humeus, bruinzwart, Edelmanboor, geroerd, fosfaat 2, vullingen sloot

-140

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwartgrijs, Edelmanboor, geroerd, vulling sloot

-160

-190

-200

(25)

Projectcode: S090167 Datum: 09-07-2009

50

100

150

200

Klei, matig siltig, matig humeus, zwak houtskoolhoudend, zwak baksteenhoudend, zwak metselpuinhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, A-horizont

-60

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, B-horizont

-140

Klei, sterk siltig, zwak roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, BC-horizont

-150

-200

50

100

150

200

Klei, zwak zandig, matig humeus, zwak metselpuinhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, ophoog

-30

Klei, sterk siltig, matig humeus, zwak grindig, zwak baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijsbruin, Edelmanboor, A-horizont

-70

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak houtskoolhoudend, bruingrijs, Edelmanboor, geroerd

-100

Klei, sterk siltig, zwak grindig, zwak roesthoudend, bruingrijs, Edelmanboor, Verstoord, overslaggrond?

-190

-200

Boring: 19

0

50

100

150

200

0

Klei, matig siltig, matig humeus, zwak grindig, matig baksteenhoudend, zwak houtskoolhoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, A-horizont

-65

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, B-horizont

-150

Klei, sterk siltig, matig roesthoudend, grijs, Edelmanboor, C1-horizont

-165

-180

-200

Boring: 20

0

50

100

150

200

0

Klei, matig siltig, matig humeus, zwak roesthoudend, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, ophoog

-15

Klei, matig siltig, zwak humeus, zwak grindig, matig roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, Ap-horizont

-50

Klei, matig siltig, matig roesthoudend, bruin, Edelmanboor, B-horizont

-100

Klei, sterk siltig, matig roesthoudend, grijsbruin, Edelmanboor, BC-horizont, gevlekt

-125

Klei, matig siltig, bruingrijs, Edelmanboor, C1-horizont

-160

-170

-200

(26)

Projectcode: S090167 Datum: 09-07-2009

Zand, uiterst fijn, zwak siltig, matig humeus, grijs-donkerbruin, Edelmanboor, geroerd, gevlekt, gestaakt op puin

-40

(27)

Grind, siltig

Grind, zwak zandig

Grind, matig zandig

Grind, sterk zandig

Grind, uiterst zandig

zand

Zand, kleiïg

Zand, zwak siltig

Zand, matig siltig

Zand, sterk siltig

Zand, uiterst siltig

veen

Veen, mineraalarm

Veen, zwak kleiïg

Veen, sterk kleiïg

Veen, zwak zandig

Veen, sterk zandig

Klei, zwak siltig

Klei, matig siltig

Klei, sterk siltig

Klei, uiterst siltig

Klei, zwak zandig

Klei, matig zandig

Klei, sterk zandig

leem

Leem, zwak zandig

Leem, sterk zandig

overige toevoegingen zwak humeus

matig humeus

sterk humeus

zwak grindig

matig grindig

sterk grindig

geen geur zwakke geur matige geur sterke geur uiterste geur

olie

geen olie-water reactie zwakke olie-water reactie matige olie-water reactie sterke olie-water reactie uiterste olie-water reactie

p.i.d.-waarde

>0

>1

>10

>100

>1000

>10000

monsters

geroerd monster

ongeroerd monster

overig

bijzonder bestanddeel

Gemiddeld hoogste grondwaterstand grondwaterstand

Gemiddeld laagste grondwaterstand

slib

water