Strategienota 'Koers 2009-2013'
58
0
0
Hele tekst
(2) Als fotograaf werk ik regelmatig in opdracht. Daarnaast werk ik autonoom aan eigen projecten, waaronder één over de invloed van de mens op het woestijnlandschap en één over water. De foto’s in deze nota zijn gemaakt in het kader van dit laatste project. De gedachte achter mijn Waterproject is het plegen van een visueel onderzoek naar materie in constante staat van verandering, niet zozeer het documenteren van het verschijnsel ‘water’. Kort gezegd gaat het over levenscycli. Water is een metafoor voor alles wat groeit, bloeit, aftakelt, doodgaat en zich constant herhaalt. Voor mij als beeldend kunstenaar zijn daarom alle vormen van water belangrijk, stoom en ijs inbegrepen. Beweging is essentieel voor mijn foto’s, zelfs wanneer er een schijnbare stilstand optreedt, zoals in het geval van ijs. Vaak presenteer ik mijn foto’s in paren, daarmee - zoals in een film - constante beweging benadrukkend; soms gebruik ik een enkel beeld, de beweging bewust weglatend, zoals in mijn serie ‘Dirt’, waar de stilstand zichtbaar heeft geleid tot vervuiling. De laatste jaren staan al mijn reizen in het teken van water. Ik ga bewust naar plaatsen toe om bepaalde aspecten van water te kunnen fotograferen, zoals de Pyreneeën om snelstromend, schoon water te vinden. In Nederland komen soortgelijke bewegingen in het water voor, maar het gebeurt hier veel langzamer. Het kost vaak veel tijd om de juiste plekken te vinden en in de juiste stemming te komen om echt te kunnen zien wat er in het water gebeurt. Het is nooit een kwestie van naar een willekeurige plek toerijden en snel een fotootje schieten. Als mijn foto’s abstract overkomen, is dat meestal omdat er geen referentiekader te zien is, zoals een oever of horizon. Abstractie als zodanig is nooit de intentie van mijn fotografie. Eric de Vries, fotograaf. stowa@stowa.nl www.stowa.nl. TEL 030 232 11 99 FAX 030 231 79 80. Arthur van Schendelstraat 816. POSTBUS 8090 3503 RB UTRECHT.
(3) KOERS 2009-2013. KOERS 2009-2013. 1.
(4) 2. KOERS 2009-2013.
(5) KOERS 2009 I. STOWA IN HET KORT . II. WAAROM EEN NIEUWE STRATEGIENOTA?. III. THEMA: VAN OND ERZOEK HALEN NAAR KENNIS BRENGEN. IV. E VAL UATIE STRATEGIENOTA 2006-2010. 19. V. D E POSITIE VAN STOWA IN D E KENNISINFRASTRUCTUUR. 25. VI. BESTUUR LIJKE OPGAVEN STOWA STRATEGIENOTA 2009-2013. 29. 1.. VERANDERENDE OMSTANDIGHED EN. 33. 2.. MAATSCHAPPEL IJK V ERANTWOORD ONDERNEMEN. 39. 3.. INNOVATIE. 45. VII. FINANCIËN. 51. C OLOFON. 56. KOERS 2009-2013. 5. 9. 15. 3.
(6) I. 4. KOERS 2009-2013.
(7) STOWA IN HET KORT De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) is het kenniscentrum van regionale waterbeheerders in Nederland. STOWA ontwikkelt, verzamelt en implementeert kennis die nodig is om de opgaven waar de waterbeheerders voor staan, goed uit te voeren. Denk aan afvalwaterzuivering, klimaatadaptatie, het halen van chemische en ecologische waterkwaliteitsdoelstellingen en veilige regionale waterkeringen. De kennis kan liggen op toegepast technisch, natuurwetenschappelijk, bestuurlijk-juridisch en sociaalwetenschappelijk gebied.. KOERS 2009-2013. 5.
(8) 7PPSIFUCFQBMFOWBOEFLFOOJTEPFMFOTUFMU4508"TBNFONFUEFXBUFSCFIFFSEFSTQFSJPEJFL FFOTUSBUFHJFOPUBPQ)JFSJOXPSEFOWPPSFFOQFSJPEFWBOWJKGKBBSEFIPPGEMJKOFOWBOLFOOJT POUXJLLFMJOHWBTUHFTUFME%F[FXPSEFOVJUHFXFSLUJOFFOBBOUBMLFOOJTQSPHSBNNBµT)FU WPPSEF[FQSPHSBNNBµTCFOPEJHEFPOEFS[PFLMBBU4508"VJUWPFSFOEPPSHFTQFDJBMJTFFSEF JOTUJUVUFO FO CVSFBVT +BBSMJKLT XPSEU EF TUSBUFHJFOPUB PQ SFMFWBOUJF HFUPFUTU FO [POPEJH IFS[JFO 1SPHSBNNBFOCFHFMFJEJOHTDPNNJTTJFTCFNFOTUNFUWFSUFHFOXPPSEJHFSTVJUEFBDIUFSCBO TQFMFO CJOOFO 4508" FFO CFMBOHSJKLF SPM 1SPHSBNNBDPNNJTTJFT BMT NFEFCFQBMFST WBO LFOOJTQSPHSBNNBµT CFHFMFJEJOHTDPNNJTTJFT BMT CFHFMFJEFST WBO VJU UF WPFSFO POEFS[PFL 0QEF[FNBOJFSXBBSCPSHUEFTUJDIUJOHEFLXBMJUFJUnOUPFQBTCBBSIFJEWBOEFPOUXJLLFMEF FOCJKFFOHFCSBDIUFLFOOJT 4508"XFSLUTBNFONFUNJOJTUFSJFT -/7 78 FOJOTUFMMJOHFOPNPOEFS[PFLPQFMLBBS BGUFTUFNNFO PGHF[BNFOMJKLVJUUFWPFSFO%BUHFCFVSUCJKWPPSCFFMECJOOFOIFULFOOJT QMBUGPSN/#8 /BUJPOBBM#FTUVVSTBLLPPSE8BUFS FOCJOOFOHSPUFLFOOJTQSPHSBNNBµTBMT ´-FWFONFU8BUFSµFO´,FOOJTWPPS,MJNBBUµ0QXBUFSLFUFOHFCJFEXFSLFOXFOBVXTBNFO NFU,838BUFSDZDMF3FTFBSDI*OTUJUVUF TUJDIUJOH3JPOFEFO3JKLTXBUFSTUBBU8BUFSEJFOTU 4508"[PFLUPPLJOUFSOBUJPOBBMOBBSTBNFOXFSLJOH0OEFSNFFSCJOOFOEF(MPCBM8BUFS 3FTFBSDI$PBMJUJPO FFOXFSFMEXJKEPOEFS[PFLTQMBUGPSNPQXBUFSLFUFOHFCJFE%FSFEFOFO WPPSTBNFOXFSLJOH[JKOHSPUFSFXFUFOTDIBQQFMJKLFTMBHLSBDIU TZOFSHJFFOGJOBODJqMFWPPS EFMFO /BBTUIFUPOUXJLLFMFOFOCJKFFOCSFOHFOWBOLFOOJT XFSLU4508"BDUJFGBBOIFUPOUTMVJUFO WFSTQSFJEFO EFMFOFOWFSBOLFSFOFSWBO%BUEPFOXFWJBIFUVJUHFWFOWBOLFOOJTSBQQPSUFO IBOESFJLJOHFO NPEFMJOTUSVNFOUFO TUBQQFOQMBOOFO XFHXJK[FST FE.BBSPPLEPPSQVCMJ DBUJFTJOWBLCMBEFOFOWJBPO[FFJHFOXFCTJUF TQFDJBMFUIFNBTJUFT EJHJUBMF OJFVXTCSJFWFO EBUBCBTFT GPMEFST FO CSPDIVSFT 8F PSHBOJTFSFO CJKFFOLPNTUFO PWFS TQFDJGJFLF LFOOJTPO EFSXFSQFO7FSEFSGBDJMJUFSFOXFEFTLVOEJHFOQMBUGPSNTXBBS4508"EFFMOFNFSTFOWFSUF HFOXPPSEJHFSTWBOLFOOJTJOTUJUVUFO VOJWFSTJUFJUFOFOBEWJFTCVSFBVTLFOOJTFOFSWBSJOHFO LVOOFOVJUXJTTFMFO. 6. KOERS 2009-2013.
(9) %FFMOFNFST BBO 4508" [JKO BMMF CFIFFSEFST WBO HSPOEXBUFS FO PQQFSWMBLUFXBUFS JO MBO EFMJKLFOTUFEFMJKLHFCJFE CFIFFSEFSTWBOJOTUBMMBUJFTWPPSEF[VJWFSJOHWBOIVJTIPVEFMJKL BGWBMXBUFS FO CFIFFSEFST WBO XBUFSLFSJOHFO %BU [JKO BMMF XBUFSTDIBQQFO QSPWJODJFT FO 3JKLTXBUFSTUBBU (F[BNFOMJKL CSFOHFO [JK IFU CFOPEJHEF HFME CJKFFO WPPS IFU XFSL WBO EF TUJDIUJOH *OCFESPFHIFUUPUBMFCVEHFUSVJNNJMKPFOFVSP3VJN NJMKPFOEBBSWBOCFTUPOE VJUCJKESBHFOWBOEF4508"EFFMOFNFST%FSFTUFSFOEF NJMKPFOLXBNCJOOFOWJBTVCTJ EJFTFOCJKESBHFOWBOEFSEFOJOQSPKFDUFO. KOERS 2009-2013. 7.
(10) II. 8. KOERS 2009-2013.
(11) WAAROM EEN NIEUWE STRATEGIENOTA? Begin 2006 stelde het bestuur van STOWA de strategienota 2006-2010 vast. De nota is tot dusver een goed richtsnoer geweest bij ons werk in de afgelopen jaren: wat doen we (en wat niet?), hoe doen we dat en eventueel met wie? Bij de vaststelling gaf het STOWA-bestuur expliciet aan dat de nota geen statisch geheel mag zijn. Als veranderende omstandigheden of voortschrijdend inzicht daartoe aanleiding geven, dienen tussentijdse koerswijzigingen tot de mogelijkheden te behoren.. KOERS 2009-2013. 9.
(12) %FBGHFMPQFOQFSJPEFJTCJOOFOIFUXBUFSCFIFFSFOEFOBBTUFPNHFWJOHWFFMJOCFXFHJOHHF XFFTU%FOLBBOEFHSPFJFOEFBBOEBDIUWPPSLMJNBBUXBUFS WFJMJHIFJEUFHFOPWFSTUSPNFO FOEFTUFFETTUFSLFSFWFSXFWFOIFJEUVTTFOXBUFSFOSVJNUFMJKLFPSEFOJOH0PLEFUPFHFOP NFOJOUFSFTTFWBOCVSHFSTWPPSXBUFS NJUJHBUJF EVVS[BBNIFJETFOFOFSHJFWSBBHTUVLLFO FOEFTOFMDPNQMFYFSXPSEFOEFNBBUTDIBQQFMJKLFFOCFTUVVSMJKLFPNHFWJOHXBBSJOXBUFS TDIBQQFOPQFSFSFO IFCCFOJNQBDUPQEFQSBLUJKLWBOIFUXBUFSCFIFFS%FTUSPPNHFCJFETHF SJDIUFCFOBEFSJOHIFFGUUPUHFWPMHEBUHFPHSBGJTDIFFOCFTUVVSMJKLFHSFO[FOWFSWBHFO *OEF[FQFSJPEFJTPPLEFLFOOJTJOGSBTUSVDUVVSSPOEXBUFSJOIPPHUFNQPWFSBOEFSE&S[JKO HSPUF NVMUJEJTDJQMJOBJSF LFOOJTQSPHSBNNBµT HFTUBSU [PBMT ´-FWFO NFU 8BUFSµ FO ´,FOOJT WPPS,MJNBBUµ0PL[JKOFSOJFVXFFOWFSOJFVXEFLFOOJTJOTUJUVUFOCJKHFLPNFOPQIFUHFCJFE WBOXBUFSFOEFMUBUFDIOPMPHJF NFUOBNF55*8BUFS8FUTVT ,838BUFSDZDMF3FTFBSDI*O TUJUVUFFO%FMUBSFT .FUFMLBBSWPSNFOEFCPWFOTUBBOEFPOUXJLLFMJOHFOPOTJO[JFOTNFFSEBOWPMEPFOEFBBOMFJ EJOHPNNFFSEBOEFKBBSMJKLTFHMPCBMFUPFUTGVOEBNFOUFMFSOBBSEFPQ[FUFOJOIPVEWBOEF TUSBUFHJFOPUBUFLJKLFO,MPQUEFQPTJUJFWBO4508"CJOOFOEFWFSBOEFSEFLFOOJTPNHFWJOH OPH %PFU4508"OPHTUFFETEFKVJTUFEJOHFOFOEPFOXFEJFEJOHFOOPHTUFFETHPFE ;JKO EFCFTUVVSMJKLFPQHBWFOWPPSXBUFSTDIBQQFOEJFXFJOEFTUSBUFHJFOPUBIFCCFO HFGPSNVMFFSE OPHSFMFWBOU "MMFNBBMWSBHFOEJFFFOHFEFHFOCFBOUXPPSEJOHWFSEJFOFO 0N EF[F WSBHFO UF LVOOFO CFBOUXPPSEFO PSHBOJTFFSEF 4508" FJOE OPWFNCFS FFO EJTDVTTJFFOFWBMVBUJFEBHNFUMFEFOWBOEF4508"QSPHSBNNBDPNNJTTJFT5JKEFOTEFEBH CMFFLEBUEFBBOXF[JHFOWBONFOJOHXBSFOEBUEFGPDVTWBO4508"OPHNFFSNPFULPNFO UFMJHHFOPQIFUJNQMFNFOUFSFOFOWFSBOLFSFOWBOPOUXJLLFMEFFOWFS[BNFMEFLFOOJTPNUF [PSHFOWPPSFFOPQUJNBMFCFOVUUJOHWBOEF[FLFOOJTJOEFQSBLUJKL)PFXFEJUEFLPNFOEF KBSFODPODSFFUHBBOEPFOMFFTUVPOEFSIFULPQKF´7BOPOEFS[PFLIBMFOOBBSLFOOJTCSFO HFOµ %FWJFSHFGPSNVMFFSEFCFTUVVSMJKLFPQHBWFOVJUEFTUSBUFHJFOPUB7FSBOEFSFOEF PNTUBOEJHIFEFO .BBUTDIBQQFMJKLWFSBOUXPPSEPOEFSOFNFO *OUFSOBUJPOBMJTFSJOH*OOP WBUJFTOFEFOWPMHFOTEFEFFMOFNFSTOPHTUFFETIPVU8FMXJMEFNFOPQQVOUFOCJKTUVSFO. 10. KOERS 2009-2013.
(13) #JKEFPQHBWF´7FSBOEFSFOEFPNTUBOEJHIFEFOµCMFFLCJKIFUWFJMJHIFJETPOEFS[PFLCFIPFGUFUF CFTUBBOBBOFYUSBBBOEBDIUWPPSSJTJDPCFMFWJOHFOSJTJDPNBOBHFNFOU#JK´.BBUTDIBQQFMJKL WFSBOUXPPSEPOEFSOFNFOµXFSEHFBEWJTFFSEBBOEBDIUUFCFTUFEFOBBOLFOOJTPOUXJLLFMJOH EJFCJKESBBHUBBOIFUIBMFOWBOEF.JMMFOOJVN%FWFMPQNFOU(PBMTWBOEF7/ FOBBOIFUHFOFSF SFOWBOJOTUSVNFOUFOFOLFOOJTEJFXBUFSTDIBQQFOIFMQFOIVOCJKESBHFBBOEF[FEPFMFOJO IFUCVJUFOMBOEUFSFBMJTFSFO #JKEFPQHBWF´*OUFSOBUJPOBMJTFSJOHµTUFMEFOEFBBOXF[JHFOWPPSNFFSBBOEBDIUUFCFTUFEFO BBO JOUFSOBUJPOBMF TBNFOXFSLJOH FO EF PQHBWF BMT [PEBOJH NFF UF OFNFO BMT JOUFHSBMF DPNQPOFOUJOEFHFIFMF4508"QSPHSBNNFSJOH7BOEBBSEBU´*OUFSOBUJPOBMJTFSJOHµJOEF[F OJFVXFTUSBUFHJFOPUBBMTBG[POEFSMJKLFCFTUVVSMJKLFPQHBWFJTLPNFOUFWFSWBMMFO#JKEFPQ HBWF´*OOPWBUJFµXFSEIFUEPPSPOUXJLLFMFOFOOBBSEFNBSLUCSFOHFOWBOJOOPWBUJFWF[VJWF SJOHTUFDIOPMPHJFqOOPHTUFFETCFTDIPVXEBMTCFMBOHSJKLPOEFSXFSQ&OFSHJF SFTUTUPGGFOFO HSPOETUPGGFONBOBHFNFOUXFSEFOHFOPFNEBMTCFMBOHSJKLFOJFVXFPOEFSXFSQFO #FTUVVS FO NBOBHFNFOU WBO 4508" EFMFO EF DPODMVTJFT WBO EF FWBMVBUJF %BBSCPWFOPQ [JKOXFWBONFOJOHEBU4508"NFFSBBOEBDIUNPFUTDIFOLFOBBOLFOOJTPOUXJLLFMJOHPQ CFTUVVSMJKLHFCJFE [PHFOPFNEFXBUFSHPWFSOBODF)FUHBBUIJFSCJKOJFUBMMFFOPNUFDIOJTDIF LFOOJT NBBSPPLPN´MFFSFOVJUWPFSJOHTBSSBOHFNFOUFOµPNTVDDFTWPMUFLVOOFOPQFSFSFO JOFFOBMTNBBSDPNQMFYFSXPSEFOEFNBBUTDIBQQFMJKLFFOCFTUVVSMJKLFPNHFWJOH 5FOTMPUUFXJK[FOXFPQEFBBOQBTTJOHWBOEF8BUFSXFUFOEFEBBSVJUWPPSUWMPFJFOEFXJK[J HJOHFO;PHBBUEFWFSBOUXPPSEFMJKLIFJEWPPSIFUPOEJFQFHSPOEXBUFSFOWPPSEFNVTLVTSBU UFOWBOHTUPWFSWBOEFQSPWJODJFTOBBSEFXBUFSTDIBQQFO0PLOPFNFOXFIFUBEWJFTWBOEF %FMUBDPNNJTTJF VJU $PNNJTTJF 7FFSNBO %F DPOTFRVFOUJFT WBO EJU BEWJFT WPPS POT XFSL[VMMFOXFJOEFMPPQUJKEWBOEF[FTUSBUFHJFOPUBHFTUBMUFNPFUFOHFWFO "MNFUBMWJOEFOXJKIFUHFOPFHSFEFOPNFFOOJFVXFTUSBUFHJFOPUBUFQSFTFOUFSFONFUFFO MPPQUJKEWBO FFOOPUBXBBSJOEFIJFSCPWFOHFOPFNEFPOUXJLLFMJOHFOFOEFVJU LPNTUFOWBOEFFWBMVBUJF[JKOWFSXFSLU. KOERS 2009-2013. 11.
(14) 8BU [JKO EF NFFTU JO IFU PPH TQSJOHFOEF WFSBOEFSJOHFO UFO PQ[JDIUF WBO EF WPSJHF OPUB "MMFSFFSTUSJDIUFOXFPOTOPHNFFSPQTBNFOXFSLJOHNFUBOEFSFLFOOJTPSHBOJTBUJFTCJOOFO HSPUFLFOOJTQSPHSBNNBµT7FSEFSHBBOXFNFFSBBOEBDIUCFTUFEFOBBOIFUJNQMFNFOUFSFO FOWFSBOLFSFOWBOPQHFEBOFLFOOJTCJKEFXBUFSCFIFFSEFST7BOEBBSIFUUIFNBWBOEF[F OPUBWBOPOEFS[PFLIBMFOOBBSLFOOJTCSFOHFO*OQSPHSBNNBUJTDIF[JOXPSEUNFFSBBO EBDIUHFTDIPOLFOBBOXBUFSHPWFSOBODFWSBBHTUVLLFOFOBBOEFJOUFSOBUJPOBMFDPOUFYUWBO LFOOJTQSPKFDUFO6JUFSBBSEIPVEFOXFJOEF[FOPUBSFLFOJOHNFUMPQFOEFFOHFQMBOEFWFS QMJDIUJOHFO BMTNFEFNFUIFUDPNNJUNFOUEBUXJK[JKOBBOHFHBBONFUEFXBUFSTDIBQQFO )BOT0PTUFST . +BDRVFT-FFOFO. 7PPS[JUUFS4508". %JSFDUFVS4508". 12. KOERS 2009-2013.
(15) KOERS 2009-2013. 13.
(16) III. 14. KOERS 2009-2013.
(17) THEMA: VAN ONDERZOEK HALEN NAAR KENNIS BRENGEN. KOERS 2009-2013. 15.
(18) /BBTU IFU MBUFO VJUWPFSFO WBO POEFS[PFL WPPS IFU POUXJLLFMFO FO CJKFFOCSFOHFO WBO LFOOJT CFTUFFEU 4508" TUFFET NFFS BBOEBDIU BBO IFU POUTMVJUFO WFSTQSFJEFO EFMFO FO WFSBOLFSFOWBOLFOOJT%BUHFCFVSUPOEFSNFFSWJBSBQQPSUFO QSBLUJTDIFIBOESFJLJOHFO NPEFMJOTUSVNFOUFO TUBQQFOQMBOOFO XFHXJK[FST FFO XFCTJUF TQFDJBMF UIFNBTJUFT EJHJ UBMF OJFVXTCSJFWFOFOFFOCJCMJPUIFFL EF)ZESPUIFFL %FBGHFMPQFOKBSFOPSHBOJTFFSEFO XFCPWFOEJFOBMMFFOPGTBNFONFUBOEFSFOFFOUPFOFNFOEBBOUBMDPOHSFTTFO TZNQPTJB FOXPSLTIPQTPWFSFFOCSFFETDBMBBBOPOEFSXFSQFO 6JUIFUCPWFOTUBBOEFCMJKLUEBUEFGPDVTWBOPOTXFSLWFSTDIVJGU´WBOPOEFS[PFLIBMFOOBBS LFOOJTCSFOHFOµ JOFFOWPSNEJFUPFQBTCBBSJTJOEFQSBLUJKLWBOIFUXBUFSCFIFFS%F[FPN TMBHXPSEUJOHFHFWFOEPPSEFXFOT[PHPFENPHFMJKLBBOUFTMVJUFOCJKEFWSBHFOWBOSFHJP OBMFXBUFSCFIFFSEFST4508"HBBUJOEFQMBOQFSJPEFEF[FLPFSTXJK[JHJOHWFSEFSEPPS[FUUFO FONBSLFSFO%BUEPFOXFPQEFWPMHFOEFNBOJFSFO *OEFCFTDISJKWJOHWBOCFMBOHSJKLFLFOOJTQSPKFDUFOOFNFOXFFFOJNQMFNFOUBUJFQBSBHSBBG PQ %BBSJO CFBOUXPPSEFO XF JO JFEFS HFWBM EF WPMHFOEF WSBHFO XJF [JKO EF CFMBOHSJKLTUF BGOFNFSTWBOEFUFPOUXJLLFMFOLFOOJT *OXFMLFWPSNLVOOFOXFEFLFOOJTNFUIFUPPHPQ UPFQBTCBBSIFJEIFUCFTUCFTDIJLCBBSTUFMMFOFOPQXFMLFXJK[FHBBOXFEFBGOFNFSTPOEFS TUFVOFOCJKEFJNQMFNFOUBUJFWBOEFLFOOJT "DIUFSBGUPFUTFOXFJOIPFWFSSFEFLFOOJTSFTVM UBUFOCSVJLCBBS[JKOHFCMFLFOJOEFQSBLUJKL *OEFQMBOQFSJPEFPOEFS[PFLFOXFEFNPHFMJKLIFEFOPNPQHFEBOFLFOOJTPWFSTBNFOXFS LJOH JOTQSBBL FO QBSUJDJQBUJF JO IFU SFHJPOBMF XBUFSCFIFFS UF WFSBOLFSFO CJK EF 4508" EFFMOFNFST %F[F LFOOJT JT POEFS NFFS PQHFEBBO JO IFU 4508"-FWFONFU8BUFSQSPKFDU ´8BUFSUFLFOTµ XBBSJO IFU WFSCFUFSFO WBO DPNNVOJDBUJF NFU CFMBOHIFCCFOEFO DFOUSBBM TUPOE FOJOIFUQSPKFDU´)FUXBUFSTDIBQJOEFTUBEµXBBSJOJTHF[PDIUOBBSTVDDFTWPMMFWPS NFOWBOTBNFOXFSLJOHNFUHFNFFOUFO 4508" HBBU JO EF QMBOQFSJPEF IFU GBDJMJUFSFO WBO LFOOJTQMBUGPSNT [PBMT SFFET HFCFVSU JOUFOTJWFSFO FO XBBS OPEJH IFU BBOUBM QMBUGPSNT VJUCSFJEFO *O EF[F QMBUGPSNT XJTTFMFO NFEFXFSLFSTWBOXBUFSTDIBQQFO LFOOJTJOTUJUVUFOFOCFESJKGTMFWFOJOGPSNBUJFVJUPWFSTQF DJGJFLFPOEFSXFSQFO [PBMT[VJWFSJOHTUFDIOPMPHJFFOEFCFTUSJKEJOHWBOCMBVXBMHFO. 16. KOERS 2009-2013.
(19) KOERS 2009-2013. 17.
(20) IV. 18. KOERS 2009-2013.
(21) EVALUATIE STRATEGIENOTA 2006-2010 Begin 2006 verscheen de strategienota 2006-2010. Hoewel de looptijd van de nota nog niet is verstreken, besloot het STOWA-bestuur begin 2008 een nieuwe strategienota op te stellen die loopt van 2009 tot en met 2013. Meer over de achtergronden van dit besluit leest u elders in deze nota. Hier evalueren we kort de belangrijkste resultaten van de strategienota 2006-2010.. KOERS 2009-2013. 19.
(22) O P O RD E BREN GEN REG IO N A L E WAT E RK E RI NG E N. 3FHJPOBMFXBUFSLFSJOHFOLSFHFOSPOEEFFFVXXJTTFMJOHUFHFOEFBDIUFSHSPOEWBOLMJNBBU WFSBOEFSJOHFFOTUFFETIPHFSFCFTUVVSMJKLFFONBBUTDIBQQFMJKLFQSJPSJUFJU4508"TUBLJO EFBGHFMPQFOQMBOQFSJPEFEBBSPNWFFMFOFSHJFJOIFUPQPSEFCSFOHFOWBOEF[FLFSJOHFO [P BMTQSPWJODJFTFOXBUFSTDIBQQFONFUFMLBBSIFCCFOBGHFTQSPLFO%JUNPFUHFCFVSFOWJBFFO DZDMJTDIQSPDFTWBOOPSNFSJOH UPFUTJOH POUXFSQ WFSCFUFSJOH CFIFFSPOEFSIPVE4508" XFSLUFIBSEBBOEFPOUXJLLFMJOHWBOQSBLUJTDIFJOTUSVNFOUFOWPPSIFUEPPSMPQFOWBOEJU QSPDFT JOPQESBDIUWBO*10FOEF6OJFWBO8BUFSTDIBQQFO%FPPSTQSPOLFMJKLFQMBOOJOH WPMUPPJJOHFJOE XFSEOJFUHFIBBME NFUOBNFEPPSEFMBOHFSFBBOMPPQUJKE EFWFSFJTUF [PSHWVMEJHIFJEFOBBOWVMMFOEFLFOOJTCFIPFGUFOEJFUJKEFOTEFPOUXJLLFMJOHWBOIFUJOTUSV NFOUBSJVNBBOIFUMJDIULXBNFO)FUWPMMFEJHFJOTUSVNFOUBSJVNXBTFJOEHFSFFE VER B E T E R E N WAT E RK ER IN GIN S P E C TI E S. )FU WFSCFUFSFO WBO XBUFSLFSJOHJOTQFDUJFT XBT FWFOFFOT FFO CFMBOHSJKL LFOOJTUIFNB JO EF TUSBUFHJFOPUB NFEF EPPS IFU GBMFO WBO FOLFMF SFHJPOBMF LFSJOHFO "M JO TUBSUUFO 4508"FO3JKLTXBUFSTUBBUTBNFOIFUHSPPUTDIBMJHFLFOOJTQSPHSBNNB´7FSCFUFSFO*OTQFD UJFT8BUFSLFSJOHFOµ*OEFQMBOQFSJPEFLXBNEJUQSPHSBNNBHPFEPQTUPPN-BOHTFFOBBO UBMTQPSFOXFSLUFOXFBBOWFSCFUFSJOHFO#FHJOWFSTDIFFOEF)BOESFJLJOH*OTQFDUJF 8BUFSLFSJOHFOPNEFJOSJDIUJOHFOVJUWPFSJOHWBOIFUJOTQFDUJFQSPDFTCJKXBUFSTDIBQQFO UFWFSCFUFSFO%BBSOBBTUXFSEFOEJWFSTFQSBLUJTDIFJOTQFDUJFIVMQNJEEFMFOPOUXJLLFME5F WFOTPOEFS[PDIUFOXFEFHFCSVJLTNPHFMJKLIFEFOWBOOJFVXFUFDIOJFLFOWPPSIFUJOTQFDUJF QSPDFT [PBMTMBTFSBMUJNFUSJFFOSBEBS*OIFULBEFSWBOIFUQSPHSBNNBPSHBOJTFSFO4508" FO3JKLTXBUFSTUBBUWBOBGKBBSMJKLTLFOOJTEBHFO%F[FWPPS[JFOJOFFOHSPUFCFIPFGUF HF[JFOIFUHSPFJFOEFBBOUBMEFFMOFNFST)FUQSPHSBNNBMPPQUEPPSUPUFJOE N A A R EEN SLI MME D I J K. #FMBOHSJKLJOEJUWFSCBOEXBTPPL4508"µTEFFMOBNFBBOIFU*+LEJKLQSPKFDUJOEFQMBOQF SJPEF %F *+LEJKL JT FFO QSPFGMPDBUJF XBBS WJB HSPPUTDIBMJHF QSBLUJKLQSPFWFO LFOOJT XPSEU WFSLSFHFOPWFSGBBMNFDIBOJTNFOWBOXBUFSLFSJOHFOFOPWFSEFCSVJLCBBSIFJEFOUPFQBT CBBSIFJE WBO TFOTPSUFDIOPMPHJF CJK NPOJUPSJOH FO JOTQFDUJF *O OPWFNCFS XFSE EF QSPFGMPDBUJFPGGJDJFFMHFPQFOEFONFEJPXFSEIFUFFSTUFHSPUFFYQFSJNFOUVJUHFWPFSE )FUCFMBOHWBOEF*+LEJKLJTEBUPWFSIFEFO LFOOJTJOTUJUVUFOFOCFESJKGTMFWFOJOEJUQSPKFDU IVOLSBDIUFOCVOEFMFOPNOJFVXFLFOOJTFOJO[JDIUFOUFWFSUBMFOOBBSJOOPWBUJFWF QSBL UJTDIUPFQBTCBSFQSPEVDUFO. 20. KOERS 2009-2013.
(23) C A L A MI T EIT EN BEST RIJ D I N G. *OIFULBEFSWBOIFULFOOJTUIFNB$BMBNJUFJUFOCFTUSJKEJOHXFSLUF4508"NFFBBOEFPOU XJLLFMJOHWBOIFU'MPPE*OGPSNBUJPOBOE8BSOJOH4ZTUFN LPSUXFH'-*8"4%FPOUXJLLF MJOHWJOEUQMBBUTCJOOFOIFU&VSPQFTF*OUFSSFH***CQSPKFDU/0") FFOTBNFOXFSLJOHWBO FOLFMF%VJUTFFO*FSTFPSHBOJTBUJFT 3848BUFSEJFOTU WJFSXBUFSTDIBQQFOFO4508")FU EPFMJTTOFMMF BEFRVBUFFOFFOEVJEJHFVJUXJTTFMJOHWBOJOGPSNBUJFCJK ESFJHFOEF DBMBNJUFJ UFOEPPSIPPHXBUFS%PPSQSPCMFNFONFUEFTPGUXBSFPOUXJLLFMJOHMJFQIFUQSPKFDUGMJOLF WFSUSBHJOHPQ6JUFJOEFMJKLXFSEJOKVMJEFFFSTUF/FEFSMBOETF'-*8"4WFSTJF PQHF MFWFSE)FUTZTUFFNXFSEHFUFTUUJKEFOTEFHSPUFIPPHXBUFSPFGFOJOH´8BUFSQSPFGµJOIFUOB KBBSWBO'-*8"4JTJONJEEFMTBBOHFNFSLUBMTBMHFNFFOTZTUFFNCJKDBMBNJUFJUFO[PSH .FUIFUPPHIJFSPQXPSEFOEFLPNFOEFQFSJPEFFYUSBGVODUJPOBMJUFJUFOPOUXJLLFME IN N OVAT I EV E A FVA LWAT E R Z UI V E R ING. 7PPS4508"XBTJOOPWBUJFJOEFQMBOQFSJPEFFFOCFMBOHSJKLTQFFSQVOU WPPSBMPNBEFRVBBU JOUFLVOOFOCMJKWFOTQFMFOPQEFLFOOJTCFIPFGUFOWBOEFFMOFNFST8FSJDIUUFOPO[FBBO EBDIUPOEFSNFFSPQIFU EPPS POUXJLLFMFOWBOOJFVXF[VJWFSJOHTDPODFQUFOUPUJOEFQSBL UJKLUPFQBTCBSFUFDIOJFLFOFOUFDIOPMPHJFqO%JUNFUIFUPPHPQBBOHFTDIFSQUFMP[JOHTFJTFO FOTUFFETTUSFOHFSFCJPMPHJTDIFFODIFNJTDIFXBUFSLXBMJUFJUTEPFMTUFMMJOHFO ,38 4508" TUPOEWJBCJKESBHFOBBOQJMPUTNFEFBBOEFCBTJTWBOEFNFNCSBBOCJPSFBDUPSUFDIOPMPHJF )JFSCJKGJMUFSFONFNCSBOFOBDUJFGTMJCFOJTHFFOOBCF[JOLJOHNFFSOPEJH.#3XPSEUJO NJEEFMTIFSFOEFSNFUTVDDFTPQQSBLUJKLTDIBBMUPFHFQBTU NFUOBNFXBBS[FFSHPFEFFG GMVFOULXBMJUFJUXPSEUWFSFJTU *OTUFMEFO56%FMGU %)7 WJKGXBUFSTDIBQQFOFO4508"FFOHF[BNFOMJKLQSPHSBNNB PQPNEFBFSPCFLPSSFMTJCUFDIOPMPHJF/FSFEB5.WFSEFSUFPOUXJLLFMFO%FUFDIOPMPHJFDPN CJOFFSUIPHFSFOEFNFOUFONFUXFJOJHSVJNUFCFTMBHFOMBHFFOFSHJFLPTUFO4508"XFSLUF NFFBBOIFUQSBLUJKLHFSFFENBLFOWBOEF[FUFDIOPMPHJF WJBFFOBBOUBMQJMPUT*OXFS EFOEFWPPSCFSFJEJOHFOHFUSPGGFOWPPSEFCPVXWBOEFFFSTUFJOTUBMMBUJFPQQSBLUJKLTDIBBM 4508"CPFLUFEFOPEJHFWPPSVJUHBOHCJKPOEFS[PFLOBBSEFQSBLUJTDIFNPHFMJKLIFEFOWPPS IFUOBCFIBOEFMFOWBOFGGMVFOU8FXBSFOOBVXCFUSPLLFOCJKQJMPUTPQSX[J)PSTUFSNFFS SX[J -FJEFO ;VJE8FTU FO SX[J /JFVX 7PTTFNFFS &S XFSEFO NFFSEFSF UFDIOJFLFO POEFS [PDIU [PBMT [BOEGJMUSBUJF ´'V[[Z 'JMUFSµ #FXFHFOE #FE "ETPSQUJF 0OF 4UFQ 5PUBM &GGMVFOU 1PMJTIJOH "DUJFGLPPMGJMUSBUJFFO67CFIBOEFMJOH%F[FUFDIOJFLFOXPSEFOJOHF[FUWPPSIFU WFSXJKEFSFOWBONFTUTUPGGFO [XBSFNFUBMFO IPSNPOFOFONFEJDJKOSFTUFO. KOERS 2009-2013. 21.
(24) I M P L E M E N TATIE KA D ERRI C H T LI J N WAT E R. %FJOWMPFEWBO#SVTTFMPQIFU/FEFSMBOETFXBUFSCFMFJEJTEFBGHFMPQFOEFDFOOJBTUFSLUPF HFOPNFOFOWPPSBMTJOETEFJOWPFSJOHWBOEF,BEFSSJDIUMJKOXBUFSEVJEFMJKLWPFMCBBS*OEF TUSBUFHJFOPUBTUBL4508"WFFMFOFSHJFJOIFUBBOSFJLFOWBOQSBLUJTDIFLFOOJTFO JOTUSVNFOUFOPNEF[FSJDIUMJKOHPFEUFJNQMFNFOUFSFOFOVJUUFWPFSFO;PXFSLUFOXFIBSE BBO IFU PQTUFMMFO WBO SFGFSFOUJFT FO FDPMPHJTDIF NBBUMBUUFO OPEJH WPPS IFU BGMFJEFO WBO FDPMPHJTDIFEPFMTUFMMJOHFO7FSEFSTUFMEFOXFWPPSXBUFSCFIFFSEFSTWPPSCFFMEEPFMFOPQWBO WFFMWPPSLPNFOEFOJFUOBUVVSMJKLFXBUFSUZQFO0PLEFEFOXFJOWFSCBOENFUEFUFCFIBMFO FDPMPHJTDIFEPFMFOPOEFS[PFLOBBSOJFVXFWPSNFOWBOBGWBMXBUFS[VJWFSJOH [JFPPLCPWFO FO OBBS EF PPS[BLFO FO CFTUSJKEJOH WBO FVUSPGJqSJOH 4BNFO NFU FOLFMF BOEFSF QBSUJKFO MJFUFOXFCPWFOEJFOEF,38WFSLFOOFSPOUXJLLFMFO PN,38NBBUSFHFMFOQBLLFUUFONFU FMLBBSUFWFSHFMJKLFO4508"PSHBOJTFFSEFJOEFQMBOQFSJPEFFOLFMFHSPUFSFCJKFFOLPNTUFO PNXBUFSCFIFFSEFSTOBEFSUFJOGPSNFSFOPWFSBMMFPOUXJLLFMJOHFOSPOEEFJNQMFNFOUBUJF WBOEFSJDIUMJKO /BBTUIFUBBOSFJLFOWBOTQFDJGJFLFIBOEWBUUFOWPPSFFOHPFEFJNQMFNFOUBUJFFOVJUWPFSJOH WBOEF,38 ESPFH4508"NFFSJOIFUBMHFNFFOCJKBBOHSPUFSFCFXVTUXPSEJOHPOEFSXB UFSCFIFFSEFSTPWFSEFJOWMPFEWBO&VSPQFTFXFUFOSFHFMHFWJOHPQEFQSBLUJKLWBOIFUXBUFS CFIFFS%BUEFEFOXFPOEFSNFFSWJBFFOUXFFEF HFIFFMIFS[JFOFVJUHBWFWBOIFUKVSJEJTDI IBOECPFL´&(SFDIUFOEFQSBLUJKLWBOIFUXBUFSCFIFFSµ0PLNBBLUF4508"EFQVCMJDBUJF NPHFMJKLWBO´&VSPQBCFXVTU&FOQSBLUJTDIFXFHXJK[FSWPPSXBUFSTDIBQQFOOBBS&VSPQFFT CFXVTU[JKOµ H Y D RO L O GISC H E MO D EL L ERIN G O P HOG E R P L A N. *OIFUXBUFSCFIFFSTQFFMUIZESPMPHJTDIFNPEFMMFSJOHFFOTUFFETCFMBOHSJKLFSFSPM4508" [FUUFJOEFQMBOQFSJPEFCFMBOHSJKLFTUBQQFOPNEFNPEFMMFSJOHUFTUSPPNMJKOFOFOPQFFO IPHFSQMBOUFCSFOHFO%BBSWPPSXFSEPOEFSNFFSFFOTQFDJBMFBEWJFTHSPFQ.PEFMMFSJOHPQ HFSJDIU4508"XFSLUFIBSEBBOEFJOUFHSBUJFWBOUXFFPQQFSWMBLUFXBUFSNPEFMMFO 40#&, FO %6'-08 PN UF LPNFO UPU NFFS VOJGPSNJUFJU 0PL [PDIUFO XF BBOTMVJUJOH CJK IFU /B UJPOBBM)ZESPMPHJTDI.PEFMJOTUSVNFOUBSJVNEBUFOLFMFLFOOJTJOTUJUVUFOPOUXJLLFMFOBMT IVMQNJEEFMWPPSIFUCFBOUXPPSEFOWBO MBOEFMJKLF CFMFJETWSBHFO8BUFSCFIFFSEFSTLVOOFO OBBSWFSXBDIUJOHWFFMQSPGJKUIFCCFOWBOEJUJOTUSVNFOU WAT E RKET EN & N IE U W E SA NITAT I E. 4508" XFSLUF JO EF QMBOQFSJPEF JOUFOTJFG BBO LFOOJTPOUXJLLFMJOH PQ IFU HFCJFE WBO EF BGWBM XBUFSLFUFO&SXFSEFOCFMBOHSJKLFJO[JDIUFOWFSLSFHFOJOIFUGVODUJPOFSFOWBOEJF. 22. KOERS 2009-2013.
(25) LFUFO0PLLXBNFSWFFMNFFSEVJEFMJKLIFJEPWFSEFFGGFDUJWJUFJUFOEPFMNBUJHIFJEWBOXB UFSLFUFONBBUSFHFMFO [PBMTBGLPQQFMFOFOIFNFMXBUFS[VJWFSJOH #FMBOHSJKLJOEJUWFSCBOEXBTPPLEFBBOEBDIUWPPSOJFVXFTBOJUBUJFIFUHFTDIFJEFOJO[BNF MFOFOCFIBOEFMFOWBOCFQBBMEFBGWBMXBUFSTUSPNFO/BFOLFMFKBSFOQSBLUJKLHFSJDIUPOEFS [PFLFOQJMPUTPOUTUBBUFFOTUFFETDPNQMFUFSCFFMEWBOEFQSBLUJTDIFNPHFMJKLIFEFOIJFSWBO CJOOFOEFCFTUBBOEFDFOUSBMFLFUFOJOGSBTUSVDUVVS N ET W ERK MO N ITO RIN G N IE U W E S TO F F E N. 4508" SJDIUUF JO EF QMBOQFSJPEF IFU /FUXFSL NPOJUPSJOH OJFVXF TUPGGFO PQ #JK OJFVXF TUPGGFOHBBUIFUPNEFQSJPSJUBJSFTUPGGFOVJUEF,38 IPSNPPOWFSTUPSFOEFTUPGGFO HFOFFT NJEEFMFO FO BOEFSF QPUFOUJFFM TDIBEFMJKLF TUPGGFO EJF JO IFU PQQFSWMBLUFXBUFS LVOOFO WPPSLPNFO NBBS OPH OJFU JO IFU XBUFSLXBMJUFJUTCFMFJE [JKO NFFHFOPNFO )FU OFUXFSL XBBSJOBMMFXBUFSCFIFFSEFSTQBSUJDJQFSFO TQFFMUFFOCFMBOHSJKLFSPMCJKLFOOJTPOUXJLLFMJOH FOPWFSESBDIU%BUHFCFVSUPOEFSBOEFSFEPPSIFUDFOUSBBMUPFHBOLFMJKLNBLFOWBOPOEFS [PFLTSFTVMUBUFO FO IFU WFSUBMFO WBO EF[FSFTVMUBUFOOBBS EF QSBLUJKL %PPSPOEFSMJOHFBG TUFNNJOHWBONPOJUPSJOHBDUJWJUFJUFOLBOFGGFDUJFWFSFOLPTUFOCFXVTUFSHFNFUFOXPSEFO %BBSOBBTUCJFEUIFUOFUXFSLNPHFMJKLIFEFOPNHF[BNFOMJKLFOQSPBDUJFGTUBOEQVOUFOUF GPSNVMFSFOPWFSNPOJUPSJOHFOCFQBBMEFTUPGHSPFQFO SA MEN VAT T E N D. 4508"IFFGU[JDIEFBGHFMPQFOKBSFOHFQSPGJMFFSEBMTQSBLUJKLHFSJDIULFOOJTDFOUSVNPQIFU HFCJFEWBOSFHJPOBBMXBUFSCFIFFS%BBSCJKJTEVJEFMJKLTQSBLFHFXFFTUWBOFFOWFSCSFEJOH WBO PO[F FYQFSUJTF WBO UFDIOJTDIF FO UFDIOPMPHJTDIF LFOOJT CFUB OBBS QPMJUJFLCFTUVVS MJKLF NBBUTDIBQQFMJKLFFOKVSJEJTDIFLFOOJTUFSSFJOFO HBNNB %F[FPOUXJLLFMJOHHBBOXF EFLPNFOEFKBSFOWFSEFSWPSNHFWFO XBOUCJKXBUFSTDIBQQFOCFTUBBUEVJEFMJKLCFIPFGUFBBO HBNNBLFOOJT)FUIFMQU[FPNEPFMNBUJHFOFGGFDUJFGUFPQFSFSFOJOFFOTOFMWFSBOEFSFOEF FODPNQMFYFSXPSEFOEFTBNFOMFWJOH&FOTBNFOMFWJOHXBBSJOPQEJWFSTFHFCJFEFO SVJNUF MJKLFPSEFOJOH LMJNBBUWFSBOEFSJOH OBUVVS NJMJFVFOFOFSHJF FFOTUFFETHSPUFSFJOCSFOH WBOIFOXPSEUWFSXBDIU /BBTU FFO WFSCSFEJOH JO FYQFSUJTF XBT PPL TQSBLF WBO FFO WFSCSFEJOH JO TBNFOXFSLJOH 8BBS EBU QBTUF CJOOFO PO[F FJHFO TUSBUFHJF FO EPFMTUFMMJOHFO [PDIU 4508" OBESVLLFMJKL BBOTMVJUJOHCJKBOEFSFQBSUJKFOFOLFOOJTQSPHSBNNBµT8FHBBOEFLPNFOEFQFSJPEFWFSEFS PQEF[FXFH PNEBUJTHFCMFLFOEBUIFUMFJEUUPUNFFSJOUFHSBMFLFOOJTPOUXJLLFMJOH NFFS XFUFOTDIBQQFMJKLFTMBHLSBDIUFOLPTUFOFGGFDUJWJUFJU. KOERS 2009-2013. 23.
(26) V. 24. KOERS 2009-2013.
(27) DE POSITIE VAN STOWA IN DE KENNISINFRASTRUCTUUR In dit hoofdstuk beschrijven we kort de positie van STOWA in de kennisinfrastructuur waterbeheer, in binnen- en buitenland.. KOERS 2009-2013. 25.
(28) 4508"JT [PBMTIJFSWPPSSFFETBBOHFHFWFO IFULFOOJTDFOUSVNWBOEFSFHJPOBMFXBUFSCF IFFSEFSTJO/FEFSMBOE4508"POUXJLLFMU WFSHBBSU EFFMUFOWFSBOLFSULFOOJTEJFSFHJPOBMF XBUFSCFIFFSEFSTOPEJHIFCCFOPNIVOUBLFOQSPGFTTJPOFFMFOHPFEVJUUFWPFSFO)FUHBBU EBBSCJK[PXFMPNLFOOJTPQUPFHFQBTUUFDIOJTDI OBUVVSXFUFOTDIBQQFMJKL CFTUVVSMJKLKVSJ EJTDIBMTTPDJBBMXFUFOTDIBQQFMJKLHFCJFE 4508" JT FFO WSBBHHFTUVVSEF PSHBOJTBUJF 7SBBHTUVSJOH FO WSBBHBSUJDVMBUJF LSJKHFO WPSN JO FFO QFSJPEJFLF TUSBUFHJFOPUB FO CJKCFIPSFOEF NFFSKBSFOQSPHSBNNFSJOH %F PQTUFMMJOH EBBSWBOHFTDIJFEUTBNFONFUEFEFFMOFNFSTFOXPSEUWPPSCFSFJEJOEFQSPHSBNNBDPNNJT TJFTEJFPQEFWFSTDIJMMFOEFUBBLWFMEFOBDUJFG[JKO%FVJUWPFSJOHWBOEFNFFSKBSFOQSPHSBN NFSJOHHFCFVSUPQJOTUJHBUJFWBOEF[FDPNNJTTJFT%FIJFSJOPQHFOPNFOLFOOJTQSPKFDUFO XPSEFOCFHFMFJEEPPSCFHFMFJEJOHTDPNNJTTJFT%FWFSLSFHFOLFOOJTXPSEUPQUBMWBONBOJF SFOJOEFEBHFMJKLTFQSBLUJKLWBOEFEFFMOFNFOEFPSHBOJTBUJFTWFSBOLFSE 4508"JTOJFUEFFOJHFTQFMFSPQIFULFOOJTHFCJFEWBOXBUFSCFIFFS0NPO[FPQESBDIUFG GJDJqOUVJUUFWPFSFOXFSLFOXFXBBSNPHFMJKLTBNFONFUBOEFSFQBSUJKFO#JOOFO/FEFSMBOE HBBUIFUWPPSBMPNEF8BUFSEJFOTUWBO3JKLTXBUFSTUBBU %FMUBSFT "MUFSSBFOIFU1MBOCVSFBV WPPSEF-FFGPNHFWJOH 1#- .FUIFU.JOJTUFSJFWBO-BOECPVX /BUVVSFO7PFETFMLXBMJUFJU WJOEU BGTUFNNJOH QMBBUT WBO EF QSPHSBNNFSJOH PQ IFU HFCJFE WBO BRVBUJTDIF FDPMPHJF MBOECPVXFOOVUSJqOUFOPOEFS[PFL"MTIFUHBBUPWFSXBUFSCFIFFSJOCSFEF[JOTUFNNFOXF POTXFSL[PWFFMNPHFMJKLBGNFUEFCFMFJETBHFOEBWBOEF6OJFWBO8BUFSTDIBQQFOFONFU IFULFOOJTQMBUGPSN/#8 EBUJOIFULBEFSWBOEFJNQMFNFOUBUJFWBOEF,BEFSSJDIUMJKOXBUFS FO8#JTJOHFTUFME 0QIFUHFCJFEWBOXBUFSUFDIOPMPHJF[PFLU4508"BBOTMVJUJOHCJK55*8BUFS8FUTVT FFOTB NFOXFSLJOHTWFSCBOEWBOQVCMJFLFFOQSJWBUFPSHBOJTBUJFT4508"IFFGUEBBSJOIBBSFJHFO ´POEFS[PFLTUBGFMTµ 0QXBUFSLFUFOHFCJFEXFSLU4508"OBVXTBNFONFUEFTUJDIUJOH3JPOFE FFOQVCMJFLQSJ WBBUTBNFOXFSLJOHTWFSCBOEPQIFUHFCJFEWBOSJPMFSJOHFOTUFEFMJKLXBUFSCFIFFS FONFU ,838BUFSDZDMF3FTFBSDI*OTUJUVUF,83JTWPPSUHFLPNFOVJU,JXB8BUFS3FTFBSDIXBBS NFF4508"SFFETHFSVJNFUJKETBNFOXFSLUF 4BNFOXFSLJOHCJOOFOIFUXBUFSTZTUFFNCFIFFSJO/FEFSMBOELSJKHUWPPSBMHFTUBMUFCJOOFO EF#4*,QSPHSBNNBµT´-FWFONFU8BUFSµ ´,FOOJTWPPS,MJNBBUµFOFFSEFSFQSPHSBNNBµTBMT ´%FMGU $MVTUFSµ 0Q IFU HFCJFE WBO XBUFSTZTUFFNNPEFMMFSJOH XFSLU 4508" NFU EF 8BUFS EJFOTU IFU1MBOCVSFBVWPPSEF-FFGPNHFWJOH "MUFSSBFO%FMUBSFTBBOEFPOUXJLLFMJOHWBO. 26. KOERS 2009-2013.
(29) IFU /BUJPOBBM )ZESPMPHJTDI .PEFMJOTUSVNFOUBSJVN WPPS HSPOE FO PQQFSWMBLUFXBUFS 0Q IFUUFSSFJOWBOWFJMJHIFJEUFHFOPWFSTUSPNJOHXFSLU4508"OBVXTBNFONFUEF4UJDIUJOH *+LEJKL FFO QVCMJFLQSJWBUF TBNFOXFSLJOH PN LFOOJT UF WFSHBSFO PWFS GBBMNFDIBOJTNFO WBOXBUFSLFSJOHFOFOEFHFCSVJLTNPHFMJKLIFEFOUFPOEFS[PFLFOWBOTFOTPSUFDIOPMPHJFCJK NPOJUPSJOHFOJOTQFDUJFWBOEFLFSJOHFO 4BNFONFUEF4UJDIUJOH8BUFSPQMFJEJOHFO 1PTU"DBEFNJTDI0OEFSXJKTFOEFQFSTPOFOWFS FOJHJOH,POJOLMJKL8BUFSOFUXFSLXFSLU4508"UFOTMPUUFBBOIFUJNQMFNFOUFSFOWBOPQHF EBOFLFOOJTCJKEFXBUFSTDIBQQFO. KOERS 2009-2013. 27.
(30) VI. 28. KOERS 2009-2013.
(31) BESTUURLIJKE OPGAVEN STOWA STRATEGIENOTA 20092009-2013 In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de bestuurlijke opgaven en bijbehorende kennisthema’s die we hebben geformuleerd voor de periode 2009-2013. Daaraan voorafgaand verantwoorden we ons voor de veranderingen ten opzichte van de vorige strategienota.. KOERS 2009-2013. 29.
(32) *OEFFWBMVBUJFWBOEFTUSBUFHJFOPUBFJOEJTBBOHFESPOHFOPQWFSCSFEJOHWBO EFJOUFSOBUJPOBMFTBNFOXFSLJOH4BNFOXFSLJOHJTEBBSCJKHFFOEPFMPQ[JDI NBBSFFONJE EFMPNFGGJDJqOUFSLFOOJTUFWFSHBSFO%BBSPNJTCFTMPUFOPNEFJOEFWPSJHFTUSBUFHJFOPUB CFOPFNEFPQHBWF´*OUFSOBUJPOBMJTFSJOHµUFJOUFHSFSFOJOPO[FUPUBMFQSPHSBNNFSJOH%JU IPVEU JO EBU XF CJK BM PO[F QSPHSBNNBµT FO QSPKFDUFO CF[JFO PG FFO JOUFSOBUJPOBMF DPN QPOFOU UF CFOPFNFO JT FO PG HSFOTPWFSTDISJKEFOEF TBNFOXFSLJOH NFFSXBBSEF IFFGU 8F CFLJKLFOPPLPGXFJOQSPKFDUFOLFOOJTLVOOFOHFOFSFSFOEJFEJSFDUPGJOEJSFDUCJKESBBHU BBOIFUCFIBMFOWBOEF.JMMFOOJVN%FWFMPQNFOU(PBMTWBOEF7FSFOJHEF/BUJFT XBBSBBOEF SFHJPOBMFXBUFSCFIFFSEFST[JDIHFDPNNJUUFFSEIFCCFO 8FHFWFOEF[FXFSLXJK[FWPSNWJBJOUFSOBUJPOBMFOFUXFSLFO0QIFUHFCJFEWBOBGWBMXBUFS TZTUFNFOFOEFXBUFSLFUFOEPFOXFEBUCJOOFOEF(MPCBM8BUFS3FTFBSDI$PBMJUJPO (83$ .FUQBSUOFSTJOIFU3JKOTUSPPNHFCJFEHBBOXFLFOOJTVJUXJTTFMFOPWFSIFUIFSTUFMWBOEF IZESPNPSGPMPHJF%JUHFCFVSUPOEFSEFXFSLOBBN´,OPXMFEHFJO"DUJPOµ ,/"$ 4BNFONFU &VSPQFTFQBSUOFSTXFSLFOXFBBOSJTJDPNBOBHFNFOUCJKIPPHXBUFS8FDPODFOUSFSFOPOT EBBSCJKPQIFUWFSEFSVJUCPVXFOFOCSFFEVJUSPMMFOWBOIFU'MPPE*OGPSNBUJPO"OE8BSOJOH 4ZTUFN '-*8"4 EBUXFEFBGHFMPQFOKBSFONFUEF[FQBSUOFSTIFCCFOPOUXJLLFME #JKJOUFSOBUJPOBMFTBNFOXFSLJOHIPPSUPPLJOUFSOBUJPOBMFLFOOJTPWFSESBDIU4508"IFFGU EBBSUPF FFO TBNFOXFSLJOHTDPOUSBDU HFTMPUFO NFU EF VJUHFWFSJKUBL WBO EF *OUFSOBUJPOBM 8BUFS"TTPDJBUJPO *8"QVCMJTIJOH ,FOOJTQSPEVDUFOWBO4508"EJFWPPSIFUCVJUFOMBOE WBO CFMBOH LVOOFO [JKO XPSEFO PQ LPTUFO WBO *8" QVCMJTIJOH WFSUBBME FO WFSTQSFJE %F 4508"JEFOUJUFJUCMJKGUEBBSCJKHFIBOEIBBGE%F[FWPSNWBOTBNFOXFSLJOHESBBHUCJKBBOEF LFOOJTWFSHSPUJOHWBOEFSEFXFSFMEMBOEFOFOEBBSNFFJOEJSFDUBBOIFUCFIBMFOWBO.JMMFO OJVN%FWFMPQNFOU(PBMT 0O[FTUSBUFHJFOPUBLFOUESJFCFTUVVSMJKLFPQHBWFO 7FSBOEFSFOEFPNTUBOEJHIFEFO .BBUTDIBQQFMJKL7FSBOUXPPSE0OEFSOFNFO .70. *OOPWBUJF. 30. KOERS 2009-2013.
(33) KOERS 2009-2013. 31.
(34) 1. 32. KOERS 2009-2013.
(35) VERANDERENDE OMSTANDIGHEDEN De omstandigheden waaronder regionale waterbeheerders hun werk moeten doen, veranderen in hoog tempo. We krijgen te maken met steeds extremer weer, waarbij sprake is van hevige neerslagpieken en aanhoudende perioden van droogte. Maar ook met sterke bodemdaling, zeespiegelrijzing, versneld optredende verzilting en doorzettende verstedelijking, waardoor de ruimte voor water én wateroplossingen steeds beperkter wordt. Kernwoorden bij die oplossingen zijn mitigatie, adaptatie, integratie met andere beleidsvelden en meervoudig gebruik van de ruimte. STOWA draagt binnen deze opgave onder meer bij aan het realiseren van WB21-doelen, optimalisatie van water in de ruimtelijke ordening en het ‘klimaatproof’ maken van het watersysteem. Het gaat daarbij zowel om kennis rondom veiligheidsaspecten als waterbeheersingsvraagstukken zoals het omgaan met watertekorten. We werken aan goed en gewaarborgd beheer en onderhoud van primaire waterkeringen, het op orde brengen van regionale waterkeringen en aan een betere inspectie van waterkeringen. Ook besteden we aandacht aan calamiteitenbestrijding, risicomanagement en risicobeleving. Tot slot richten we ons binnen deze opgave nadrukkelijk op de kennisvragen die voortvloeien uit de ideeën van de Deltacommissie (Commissie Veerman), waarbij gedacht kan worden aan zaken als dynamisch kustbeheer.. KOERS 2009-2013. 33.
(36) %FHFEFGJOJqFSEFLFOOJTUIFNBµTCJOOFOEF[FPQHBWF[JKO A . WAT E RBEH EER 2 1E EEU W / K L I M A ATB E S TE ND I G E WAT E R SY S T E M E N. (FCJFETQSPDFTTFOXBBSCJKXPSEUHF[PDIUOBBSFFOPQUJNBMFTJUVBUJFWPPSXBUFS MBOECPVX OBUVVS XPOFOFOSFDSFBUJFCMJKWFOPO[FBBOEBDIUWSBHFO4508"IFFGUSFFETIFU8BUFSOPPE JOTUSVNFOUBSJVNPOUXJLLFMEBMTIVMQNJEEFMWPPSIFUWBTUTUFMMFOWBOIFUHFXFOTUFHSPOE FOPQQFSWMBLUFXBUFSSFHJNF ((03 JOFFOHFCJFEXBUFSCFIFFSEBUPQUJNBBMBBOTMVJUCJKEF EJWFSTFHSPOEHFCSVJLTGVODUJFT [PBMTMBOECPVXFOOBUVVS*OEFLPNFOEFQFSJPEFXFSLFO XFBBOEFPOUXJLLFMJOHWBOJOTUSVNFOUFOWPPSJOUFHSBMFUPFUTJOHWBOXBUFSNBBUSFHFMFO BBOEFEPFMTUFMMJOHFOWBO((03 8#FOEF,BEFSSJDIUMJKOXBUFS%BBSWPPSXPSEUPOEFS NFFSHFXFSLUBBOFFOLPQQFMJOHUVTTFOIFU8BUFSOPPEJOTUSVNFOUBSJVNFOEF[PHFOPFNEF ,38WFSLFOOFS #JK TUVEJFT OBBS EF FGGFDUFO WBO LMJNBBUWFSBOEFSJOH XPSEFO TUFFET WBLFS IZESPMPHJTDIF NPEFMMFOJOHF[FU4508"XFSLUBBOEFWFSCFUFSJOHWBOEF[FNPEFMMFOFOEFIJFSWPPSCFOP EJHEFEBUB)JFSCJKXPSEUTBNFOHFXFSLUNFUCFMBOHSJKLFQBSUOFST [PBMTEFJOJUJBUJFGOFNFST WBOIFU/BUJPOBBM)ZESPMPHJTDI.PEFMJOTUSVNFOUBSJVNFOIFU,/.* 8BU[JKOEFHFWPMHFOWBOLMJNBBUWFSBOEFSJOHWPPSIFUXFSLWBOSFHJPOBMFXBUFSCFIFFSEFST 4508" IFFGU JO EF BGHFMPQFO QFSJPEF EF LFOOJTWSBHFO SPOE EJU UIFNB JO LBBSU HFCSBDIU FO HFCVOEFME JO FFO VJUWPFSJOHTQSPHSBNNB *O EF QMBOQFSJPEF XPSEU HFTUBSU NFU EF VJU WPFSJOH 6JU IFU PPHQVOU WBO EPFMNBUJHIFJE FO LPTUFO FGGFDUJWJUFJU IFCCFO XF IJFSWPPS BBOTMVJUJOHHF[PDIUCJK´,FOOJTWPPS,MJNBBUµ FFOBNCJUJFVTPOEFS[PFLTQSPHSBNNBEBUUPF HFQBTUFLFOOJTXJMPOUXJLLFMFOPN/FEFSMBOEUJKEJHLMJNBBUCFTUFOEJHUFNBLFO8FESBHFO CJK BBO IFU POUXJLLFMFO WBO BEBQUBUJFTUSBUFHJFqO WPPS ESJF JO IFU QSPHSBNNB CFOPFNEF ´IPUTQPUTµ SFHJPOBMFHFCJFEFOEJFLXFUTCBBS[JKOWPPSEFHFWPMHFOWBOLMJNBBUWFSBOEFSJOH )FUCFUSFGU´0OEJFQFXBUFSFOFOWFFOXFJEFHFCJFEµ ´%SPHFSVSBMFHFCJFEFOµFO´3PUUFSEBNTF SFHJPµ0PLEPFOXFNFFNFUEF´,MJNBBU,FOOJT'BDJMJUFJUµEJFPOEFS[PFLHBBUEPFOEBUWPPS BMMFIPUTQPUTWBOCFMBOHJT B. WAT E R W E R E N E N WAT E RV EI L I G HEI D. *OIFUNJEEFOWBOEFKBSFOOFHFOUJHESPFHEF6OJFWBO8BUFSTDIBQQFOIFUXBUFSLFSJOHPO EFS[PFLUFOCFIPFWFWBOSFHJPOBMFCFIFFSEFSTPWFSBBO4508"7BOBGEBUNPNFOUIFFGUEF LFOOJTPOUXJLLFMJOHPQEJUHFCJFE[JDITOFMWFSCSFFE)FUMPPQUNPNFOUFFMVJUFFOWBOCF IFFSFOPOEFSIPVETBTQFDUFOWBOQSJNBJSFLFSJOHFO ESPPHUFCFMBTUJOHWBO WFFO LBEFOFO JOTUSVNFOUFOWPPSIFUOPSNFSFO UPFUTFO CFIFSFOFOWFSCFUFSFOWBOSFHJPOBMFLFSJOHFO UPUXBUFSWFJMJHIFJEFODBMBNJUFJUFOCFIFFSTJOH. 34. KOERS 2009-2013.
(37) *OEFQMBOQFSJPEFWPPS[JFU4508"FFOWFSEFSFWFSCSFEJOH8FSJDIUFOPOTPQEFDPOTFRVFO UJFTWBOLMJNBBUWFSBOEFSJOHWPPSIFUSFHJPOBMFXBUFSLFSJOHCFIFFSFOPQIFUWFSUBMFOWBOEF CFWJOEJOHFO WBO EF $PNNJTTJF7FFSNBOOBBSIFUSFHJPOBMFXBUFS LFSJOHFO TZTUFFN0PL BBOTMVJUJOHCJKIFULFOOJTQSPHSBNNB´'MPPE$POUSPMµFOEF*+LEJKLLVOOFOHFEVSFOEF EFMPPQUJKEWBOEF[FTUSBUFHJFOPUBUPUWFSEFSFWFSCSFEJOHMFJEFO 4508"XFSLUWFSEFSBBOWFSBOUXPPSEFOHFXBBSCPSHECFIFFSFOPOEFSIPVEWBOQSJNBJSF XBUFSLFSJOHFO FFOWFSBOUXPPSEFMJKLIFJEWBOSFHJPOBMFXBUFSCFIFFSEFST)FUHBBUEBBSCJK POEFSNFFSPNIFUPOUXJLLFMFOWBOPOEFSIPVETTUSBUFHJFqO EPFMNBUJHIFJECJKIFUQMBOOFO WBOCFIFFSFOPOEFSIPVEFOPNPOEFS[PFLOBBSOJFVXFNFUIPEFOWPPSIFUVJUWPFSFOFSWBO .BBSFWFOFFOTPNIFUPQUJNBMJTFSFOWBOSFFETCFTUBBOEFIBOESFJLJOHFOFOMFJESBEFO 4508"MBBUPOEFS[PFLWFSSJDIUFOOBBSEF BTGBMU CFLMFEJOHWBOXBUFSLFSJOHFO FSXPSEFO PWFSTMBHQSPFWFOVJUHFWPFSEFOFSLPNUOBEFSPOEFS[PFLOBBSCPNFOFOCFCPVXJOHPQLF SJOHFO4508"MBBUFFOIBOESFJLJOHPQTUFMMFOWPPSIFUCFQBMFOWBOEFWFJMJHIFJEWBOXBUFS LFSFOEFLVOTUXFSLFOFONFUIPEJFLFOPOUXJLLFMFO [PBMTWPPSEF´HSBTUPFUTµFOWPPSCPNFO FOCFCPVXJOHPQLFSJOHFO PNEFWJKGKBBSMJKLTFUPFUTJOHBBOEFOPSNCFUFS EPFMNBUJHFSFO NJOEFSUJKESPWFOEUFLVOOFOVJUWPFSFO 0OEFS[PFLOBBSEZOBNJTDIFLVTUWFSEFEJHJOHLBOFFOFFSTUFJOWVMMJOH[JKOWBOEFCFWJOEJO HFOWBOEF$PNNJTTJF7FFSNBO NFUOBNFCJK[BOEJHFLVTUFO%JUPOEFS[PFLEJFOUXFMUF XPSEFOBGHFTUFNENFU FOUFXPSEFOHFuOUFHSFFSEJOPOEFS[PFLEBU3JKLTXBUFSTUBBU8BUFS EJFOTUPQEJUHFCJFEEPFUPGXJMHBBOEPFO *OEFWPSJHFQMBOQFSJPEFIFFGU4508"PQJOJUJBUJFGWBOEF6OJFWBO8BUFSTDIBQQFOFO*10 EF SFHJF HFWPFSE PWFS IFU 0OUXJLLFMJOHTQSPHSBNNB 3FHJPOBMF 8BUFSLFSJOHFO %PFM WBO EJUQSPHSBNNBXBTIFUPOEFSTUFVOFOWBOIFUQSPDFTWBOOPSNFSFO UPFUTFO WFSCFUFSFOFO CFIFSFOWBOEFSFHJPOBMFXBUFSLFSJOHFONFUFFOMBOEFMJKLUPFQBTCBSFFOVOJGPSNFTZTUFNB UJFL #FMBOHSJKL TUSFWFO XBT TOFM QSBLUJTDI UPFQBTCBSF JOTUSVNFOUFO UF POUXJLLFMFO WPPS HFCSVJL EPPS EF WFSBOUXPPSEFMJKLF QSPWJODJFT FO XBUFSTDIBQQFO %JU IFFGU JONJEEFMT FFO TDBMBBBO´HSPFOFµIBOESFJLJOHFOFOMFJESBEFOPQHFMFWFSE*OEF[FQMBOQFSJPEFSJDIU4508" EFBBOEBDIUWPPSBMPQFFOHPFEFJNQMFNFOUBUJFWBOEF[FJOTUSVNFOUFOFOIFUWFSGJKOFOFS WBOPQCBTJTWBOHFCSVJLFSTFSWBSJOHFO%BUHFCFVSUPOEFSNFFSWJBFFOBBOUBMQJMPUT*OFFO BBOUBMHFWBMMFOPOUCSFFLUIFUOPHBBOCFOPEJHEFLFOOJT CJKWPPSCFFMEWPPSIFUWFSCFUFSFO WBO IFU UPFUTJOTUSVNFOUBSJVN SFHJPOBMF LFSJOHFO PB TDIFNBUJTFSJOH WFSLFFSTCFMBTUJOH FOCJKIFUESPPHUFNFDIBOJTNFJOWFFOHFCJFEFO%F[FMFFNUFTXJM4508"JOEFQMBOQFSJPEF. KOERS 2009-2013. 35.
(38) JOWVMMFO%JUNPFUVJUFJOEFMJKLMFJEFOUPUIFUVJUCSFOHFOWBOEFGJOJUJFWF ´CMBVXFµWFSTJFTWBO EFQSPEVDUFO &FO CFMBOHSJKL POEFSXFSQ WPPS EF LPNFOEF QMBOQFSJPEF WPSNU UFO TMPUUF XBUFSLFSJOHJO TQFDUJFOJFVXFTUJKM4508"FO3848BUFSEJFOTUWPFSFOEBBSUPFFFOHF[BNFOMJKLLFOOJTQSP HSBNNBVJU´7FSCFUFSFO*OTQFDUJFT8BUFSLFSJOHFOµ*OLXBNJOEJULBEFSFFOCFMBOH SJKLEPDVNFOUVJU FFO´HSPFOFµWFSTJFWBOEF)BOESFJLJOH*OTQFDUJF8BUFSLFSJOHFO)JFSJO XPSEFOIBOEWBUUFOHFHFWFOWPPSIFUEPFMNBUJHFOFGGFDUJFGJOSJDIUFOFOVJUWPFSFOWBOIFU HFIFMFJOTQFDUJFQSPDFT4508"SJDIU[JDIJOEFQMBOQFSJPEFPQFFOHPFEFJNQMFNFOUBUJFFO JOWPFSJOHCJKHFCSVJLFST0QCBTJTWBOFSWBSJOHFOVJUEFQSBLUJKL HFTJHOBMFFSEFLFOOJTIJ BUFOFOEF EPPS POUXJLLFMJOHWBOOJFVXFJOTQFDUJFUFDIOJFLFOLBOFFOEFGJOJUJFWFWFSTJF XPSEFOPOUXJLLFME . 36. KOERS 2009-2013.
(39) KOERS 2009-2013. 37.
(40) 2. 38. KOERS 2009-2013.
(41) MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN Nieuwe eisen (waterkwaliteit), brede taakopvattingen (integraal waterbeheer) en een steeds prominentere rol van water in de ruimtelijke ordening hebben ertoe geleid dat waterschappen midden in de samenleving staan. De maatschappelijke en bestuurlijke omgeving waarin ze opereren is in korte tijd zeer complex geworden. Om daarbinnen succesvol te kunnen opereren moet een waterschap maatschappelijke verantwoordelijkheid durven nemen en die ook tonen. Daarbij draait het om transparantie, duurzaamheid en doelmatigheid. Maar ook om goede interne en externe communicatie, samenwerking met andere overheden, burgerparticipatie, inspraak en het creëren van draagvlak. STOWA werkt binnen deze opgave onder meer aan het verbeteren van de effectiviteit, duurzaamheid en doelmatigheid in de waterketen. We laten onderzoek doen naar energiebesparing en duurzame afvalwaterzuivering. Ook gaan we op zoek naar kennis en inzichten die waterbeheerders kunnen helpen bij het leveren van een effectieve bijdrage aan de Millenniumdoelstellingen van de VN.. KOERS 2009-2013. 39.
(42) %FHFEFGJOJqFSEFLFOOJTUIFNBµTCJOOFOEF[FPQHBWF[JKO A . BEST U REN VA N WAT E R ( WAT E R G OV E R NA NC E ). 8BUFSTDIBQQFOIFCCFOTUFFETNFFSCFIPFGUFBBOLFOOJTFOWBBSEJHIFEFOPNEPFMNBUJHFO FGGFDUJFGUFLVOOFOPQFSFSFOJOFFOTOFMWFSBOEFSFOEFFODPNQMFYFSXPSEFOEFTBNFOMFWJOH &FOTBNFOMFWJOHXBBSJOIFUTUFFETMBTUJHFSXPSEUFJHFOEPFMFOUFSFBMJTFSFOFOXBBSJOFFO TUFFETHSPUFSFJOCSFOHWBOIFOXPSEUWFSXBDIU#JKWPPSCFFMEPQIFUHFCJFEWBOSVJNUFMJKLF PSEFOJOH LMJNBBUWFSBOEFSJOH OBUVVSFONJMJFV%JUWFSFJTUHPFEXBUFSHPWFSOBODFFGGFDUJFG FOEPFMNBUJHPQFSFSFOJOFFOQPMJUJFLCFTUVVSMJKLFFONBBUTDIBQQFMJKLFPNHFWJOH)FUESBBJU EBBSCJKPNIFUDSFqSFOWBOQPMJUJFLFONBBUTDIBQQFMJKLESBBHWMBL IFUBEFRVBBUWPSNHFWFO BBOCVSHFSQBSUJDJQBUJF ´CFTUVVSMJKLTDIBLFMFOµFOHPFEFTBNFOXFSLJOHNFUBOEFSFPWFSIF EFO4508"HBBUXBUFSTDIBQQFOPOEFSTUFVOFOEPPSIFOEFEBBSWPPSCFOPEJHEFLFOOJTFO WBBSEJHIFEFOBBOUFSFJLFO )FU XFSL WBO XBUFSCFIFFSEFST IFFGU WBBL HSPUF DPOTFRVFOUJFT WPPS BOEFSF PWFSIFEFO FO CVSHFST %JF LJKLFO EBBSPN TUFFET LSJUJTDIFS OBBS IFU GVODUJPOFSFO WBO EJF XBUFSCFIFFS EFST%FCVSHFSWFSMBOHUWBOEBBHEFEBHEBUPWFSIFEFOUSBOTQBSBOUFOEPPS[JDIUJHPQFSFSFO %JUWFSFJTUPOEFSNFFSEBUXBUFSTDIBQQFOIVOHFHFWFOTCFIFFSHPFEPQPSEFIFCCFO4508" XFSLU JO EF QMBOQFSJPEF BBO IBOESFJLJOHFO PN EF LXBMJUFJU WBO HFHFWFOT UF WFSCFUFSFO 8BBSNPHFMJKLHFCFVSUEJUTBNFONFUIFU8BUFSTDIBQTIVJTFO*%T8 B. DU U RZ A A M A FVA LWAT E RBEHE E R. )FU[VJWFSFOWBOIVJTIPVEFMJKLBGWBMXBUFSWPSNUFFOHSPUFLPTUFOQPTUCJOOFOIFUSFHJPOBMF XBUFSCFIFFS)FUJTEBBSPNWBOHSPPUCFMBOHWPPSUEVSFOEUF[PFLFOOBBSNPHFMJKLIFEFOPN EF[FUBBLLPTUFOFGGFDUJFWFSVJUUFWPFSFO0NIJFSBBOJOWVMMJOHUFHFWFO [FU4508"JOEF QMBOQFSJPEFPOEFSNFFSJOPQSFEVDUJFWBOEFTMJCWFSXFSLJOHEPPSBGCSBBLWBOPSHBOJTDIF TUPGFOIFSHFCSVJLWBO[VJWFSJOHTTMJC0PLCMJKGU4508"WFSEFS[PFLFOOBBSNPHFMJKLIFEFO PNIFU[VJWFSJOHTQSPDFTUFPQUJNBMJTFSFOWJBWFSCFUFSJOHWBONPEFMMFOFOPOEFSTUFVOFOEF TZTUFNFOWPPSIFUPOUXFSQFOCFIFFSWBOEFJOTUBMMBUJFT 4508"HBBUCJKIFU EPPS POUXJLLFMFOWBOOJFVXF[VJWFSJOHTUFDIOPMPHJFqOFOFSHJFBTQFDUFO OBESVLLFMJKLFSNFFOFNFO0PLFOFSHJFPQUJNBMJTBUJFWBOIVJEJHF[VJWFSJOHTTZTUFNFOXPSEU FFOUFSVHLFSFOEPOEFSXFSQ4508"TMVJUIJFSNFFBBOCJKEFBGTQSBLFOEJFXBUFSTDIBQQFO IFCCFOHFNBBLUJOIFUDPOWFOBOU´.FFS+BSFO"GTQSBLFO&OFSHJFFGGJDJFODZµ)JFSJO[JKO[VJWF SJOHTCFIFFSEFSTFFOJOTQBOOJOHTWFSQMJDIUJOHBBOHFHBBOPNUVTTFOFOHF[BNFO MJKLEFSUJHQSPDFOUFOFSHJFFGGJDJFODZXJOTUUFSFBMJTFSFO. 40. KOERS 2009-2013.
(43) *OIFUBGWBMXBUFSCFIFFSLPNUOBBTUFOFSHJFCFTQBSJOHFOFSHJFQSPEVDUJFTUFFETOBESVLLFMJK LFSJOCFFME3JPPMXBUFS[VJWFSJOHTJOTUBMMBUJFTLVOOFOVJUBGWBMXBUFSFO[VJWFSJOHTTMJCFOFS HJFPQXFLLFOFONPHFMJKLHBBOPQFSFSFOBMTFOFSHJFMFWFSBODJFSTWPPSEFPNHFWJOH#JOOFO IFUJOOPWBUJFQSPKFDU´8BUFSXFHFOµWBOEF6OJFWBO8BUFSTDIBQQFOIFFGU8BUFSTDIBQ"BFO .BBTIJFSWPPS[FMGTFFO[FFSLBOTSJKLWPPSTUFMHFQSFTFOUFFSEEF&OFSHJFGBCSJFL4508"HBBU IJFSCJKBBOTMVJUFOEQSBLUJKLHFSJDIUPOEFS[PFLEPFOOBBSEFNPHFMJKLIFEFOWBOFOFSHJFXJO OJOHEPPSSX[JµT 4508" TUBSU PPL PSJqOUFSFOE POEFS[PFL OBBS EF NPHFMJKLIFEFO WPPS FOFSHJFSFEVDUJF FO UFSVHXJOOJOHCJKHFNBMFO%PPSIFUHSPUFBBOUBMHFNBMFO DB FOEF SFMBUJFG HFSJOHF JOWFTUFSJOHFOLBOEFUPUBMFCJKESBHFWBOEF[FWPSNFOWBOFOFSHJFXJOOJOHSFMFWBOU[JKOFO LVOOFOXBUFSTDIBQQFOIJFSNFFCJKESBHFOBBOEFSFEVDUJFWBO$0 FNJTTJF #JOOFOEF(MPCBM8BUFS3FTFBSDI$PBMJUJPOWPFSU4508"TBNFONFUCVJUFOMBOETFLFOOJT JOTUFMMJOHFOFOFSHJFQSPKFDUFOVJU&SXPSEFOPOEFSNFFSFOFSHJF[VJOJHFUFDIOJFLFOJOEF XBUFSLFUFOJOCFFMEHFCSBDIU C . ST ED EL IJK WAT E RB EH EER / INZ I C HT I N D E WAT E RK E TE N. *OTUFEFMJKLHFCJFE[JKOUFDIOJFLFOSVJNUFWBOHSPPUCFMBOHWPPSFFOHPFEGVODUJPOFSFOE XBUFSTZTUFFN.BBSKVJTUIJFSNPFUXBUFSIFUIFWJHTUTUSJKEMFWFSFONFUBOEFSFCFMBOHFOBMT SVJNUFMJKLFPSEFOJOH WFSLFFSFOFDPOPNJF4508"XFSLUJOEFQMBOQFSJPEFBBOWFSCFUFSJOH WBOTUFEFMJKLFXBUFSTZTUFNFO%BBSCJKESBBJUIFUOJFUBMMFFOPNUFDIOJTDIFWFSCFUFSJOHFO NBBS PPL PN IFU POUXJLLFMFO NPOJUPSFO FO FWBMVFSFO WBO LBOTSJKLF TBNFOXFSLJOHWPS NFOUVTTFOHFNFFOUFOFOXBUFSTDIBQQFOCJKJOSJDIUJOH CFIFFSFOPOEFSIPVE ,FOOJTPOUXJLLFMJOHPQXBUFSLFUFOHFCJFECMJKGUJOEFQMBOQFSJPEFWPPS4508"FFOCFMBOH SJKL JUFN%F WFSCSFEJOH WBO HFNFFOUFMJKLF XBUFSUBLFO BGTQSBLFO PN UF LPNFO UPU NFFS EPFMNBUJHIFJE /BUJPOBBM #FTUVVSTBLLPPSE 8BUFSLFUFO POUXJLLFMJOHFO CJK IFU (31 (F NFFOUFMJKLF3JPMFSJOHTQMBO FOEFSFTVMUBUFOWBO0"4µTFO 0QUJNBMJTBUJF"GWBMXBUFSTZTUFFN 4UVEJF WFSFJTFONFFSJO[JDIUJOIFUFGGFDUWBOXBUFSLFUFONBBUSFHFMFO [PBMTBGLPQQFMFO PQEFFNJTTJFTWBOVJUEFLFUFOOBBSIFUPQQFSWMBLUFXBUFS)JFSCJKTQFFMUPPLLMJNBBUWFSBO EFSJOHFOEFFSNFFHFQBBSEHBBOEFJOUFOTJWFSJOHWBOOFFSTMBHFFOCFMBOHSJKLFSPM%JULBO HSPUFJOWMPFEIFCCFOPQEFJOSJDIUJOHWBOIFUTUFEFMJKLXBUFSTZTUFFNFOPQIFUPNHBBONFU SFHFO ESBJOBHFFOBGWBMXBUFSEBBSJO. KOERS 2009-2013. 41.
(44) %FBGHFMPQFOKBSFOJTFSTUFFETNFFSBBOEBDIUHFLPNFOWPPS´OJFVXFTUPGGFOµEJFWJBIFUBG WBMXBUFSJOIFUPQQFSWMBLUFXBUFSUFSFDIULPNFO%JUNFEFJOIFUMJDIUWBOEF,BEFSSJDIUMJKO XBUFS QSJPSJUBJSF TUPGGFO FO EF &VSPQFTF &1353WFSPSEFOJOH )FU HBBU IJFSCJK PN TUPGGFO BMTIPSNPPOWFSTUPPSEFST HFOFFTNJEEFMFOFO[XBSFNFUBMFO0WFSEFIFSLPNTU EFPNWBOH SJTJDPµTFONPHFMJKLFFGGFDUFOWBOEF[FTUPGGFOJTWBBLOPHXFJOJHCFLFOE*OEFBGHFMPQFO QFSJPEFJT4508"HFTUBSUNFUIFUJOLBBSUCSFOHFOWBOEFTUPGGFOFONFUPOEFS[PFLOBBSEF FGGFDUFOFOUFOFNFONBBUSFHFMFO CSPONBBUSFHFMFO OBHFTDIBLFMEF[VJWFSJOHTUFDIOJFLFO 8FHBBOIJFSNFFOBESVLLFMJKLWFSEFS%FGPDVTWFSCSFFEU[JDIJOEFQMBOQFSJPEFNPHFMJKL OBBSBOEFSFTUPGGFO [PBMTQBUIPHFOFOFO[PHFOPFNEFOBOPEFFMUKFT #JKEJUPOEFSXFSQJTIFUEFMFOWBOLFOOJTFOFSWBSJOHFTTFOUJFFMFOEVTCJKVJUTUFLFFOUBBL WPPS4508")FUCFUSFGUPWFSJHFOTFFOPOEFSXFSQEBUPWFSBMJOEFXFSFMEBBOEBDIUWSBBHU 4508"XFSLUIJFSCJKEBOPPLOBVXTBNFONFUEFEJWFSTFQBSUOFSTCJOOFOEF(MPCBM8BUFS 3FTFBSDI$PBMJUJPO D . REA L I SATIE K RW- WAT E RKWA LI TE I TS D O E L E N ( I N G R E E P - E F F E C T ). *OEFWPSJHFQMBOQFSJPEFTUPOEFOPO[F,38BDUJWJUFJUFOWPPSBMJOIFUUFLFOWBOFFOHPFEF JNQMFNFOUBUJFFOIFUPOUXJLLFMFOWBOJOTUSVNFOUFOWPPSIFUCFQBMFOWBOFDPMPHJTDIFEPF MFOWPPSEFEJWFSTFPQQFSWMBLUFXBUFSFO*OEF[FQMBOQFSJPEFSJDIU4508"[JDIPQEFNBBU SFHFMFOPNEF[FEPFMFOEBBEXFSLFMJKLUFCFIBMFO7BOWFFMWBOEJFNBBUSFHFMFOJTIFUFDP MPHJTDIFSFOEFNFOU OPH OJFUQSFDJFTCFLFOE#JOOFOIFULFOOJTQSPHSBNNB8BUFSNP[BuFL HBBOXFEFSFMBUJFTUVTTFOJOHSFQFOFOFGGFDUFOPOUSBGFMFO BBOEFIBOEWBOQJMPUQSPKFDUFO ,FONFSLFOEWPPS8BUFSNP[BuFLJTEBUEF[FQSPKFDUFOQMBBUTWJOEFOJOOBVXPWFSMFHNFUXB UFSTDIBQQFOFOXFUFOTDIBQQFMJKLFJOTUFMMJOHFO%FXBUFSTDIBQQFOMFWFSFOEFQJMPUMPDBUJFT FOEPFO[POPEJHJOGSBTUSVDUVSFMFJOWFTUFSJOHFO EFXFUFOTDIBQQFMJKLFJOTUFMMJOHFOEFGJOJq SFOIFUCJKCFIPSFOEFPOEFS[PFLFOWPFSFOEBUVJU4508"[PSHUWPPSPOEFSMJOHFTBNFOIBOH TZOFSHJFFOIFUVJUESBHFOWBOLFOOJT 7PPS4508"JT8BUFSNP[BuFLFFOCFMBOHSJKLFTUBQPQXFHOBBSNFFSTBNFOIBOHFOEFDP MPHJTDIXBUFSLXBMJUFJUTPOEFS[PFLFOTUSPPNMJKOJOHWBOIFUPOEFS[PFLTCVEHFUWPPSLFOOJT POUXJLLFMJOHPQIFUHFCJFEWBOXBUFSTZTUFNFO #JKIFUPOEFS[PFLOBBSEFFGGFDUFOWBONBBUSFHFMFOTQFFMUNPOJUPSJOHFFOCFMBOHSJKLFSPM 4508"SVJNUDBQBDJUFJUJOPNEF[FNPOJUPSJOHUFDIOJTDIJOIPVEFMJKLUFPOEFSTUFVOFO QSP UPDPMMFO UIFPSFUJTDIFCFTDIPVXJOHFO FE NBBSNPHFMJKLPPLEPPSQSPKFDUHFXJKTEBBEXFS LFMJKLUFHBBONPOJUPSFO. 42. KOERS 2009-2013.
(45) 8BUFSTDIBQQFO LSJKHFO FFO TUFFET HSPUFSF WFSBOUXPPSEFMJKLIFJE PQ IFU HFCJFE WBO OBUUF OBUVVSFOFDPMPHJF NFEFEPPSIFUWBOLSBDIUXPSEFOWBOEF,BEFSSJDIUMJKOXBUFS4508" HBBUJOEFQMBOQFSJPEFXBUFSTDIBQQFOIBOEWBUUFOHFWFOIPF[FEJFWFSBOUXPPSEFMJKLIFJE IBOEFOFOWPFUFOLVOOFOHFWFOJOEFEBHFMJKLTFQSBLUJKL0OEFSNFFSEPPSXBUFSCFIFFS EFSTUFPOEFSTUFVOFOCJKIFUHFCSVJLWBOEFHFESBHTDPEF'MPSBFOGBVOBXFUCJKCFIFFSFO POEFSIPVETXFSL[BBNIFEFO .BBS XF POEFS[PFLFO PPL XBU EF FDPMPHJTDIF FGGFDUFO [JKO WBO QPMEFSHFNBMFO PQ WJTQPQVMBUJF FO HBBO QSBLUJKLPOEFS[PFL EPFO OBBS WJTWSJFOEFMJKLF HFNBMFO. KOERS 2009-2013. 43.
(46) 3. 44. KOERS 2009-2013.
(47) INNOVATIE Regionale waterbeheerders staan de komende jaren voor enorme maatschappelijke en bestuurlijke opgaven. Denk aan klimaatadaptatie, toenemende verstedelijking, strengere ecologische doelstellingen. Om deze opgaven tot een goed einde te brengen, moeten waterbeheerders buiten gebaande paden durven treden. Er zijn nieuwe wegen nodig, innovatieve oplossingen. Om die een kans te geven, zet STOWA in op het (door)ontwikkelen en praktijkgereed maken van veelbelovende nieuwe methoden, technieken en technologieën. STOWA houdt zich binnen deze opgave onder meer bezig met het (verder) ontwikkelen en praktijkgereed maken van nieuwe zuiveringstechnologieën en -technieken. We onderzoeken de mogelijkheden van nieuwe, decentrale vormen van inzameling en verwerking van afvalwater. We financieren meer fundamenteel onderzoek naar het ecologisch functioneren van sloten, omdat daar tot op heden nog zeer weinig over bekend is. We besteden aandacht aan energie- en afvalmanagement. Ook op een traditioneel terrein als waterweren worden innovatieve concepten verkend en uitgewerkt.. KOERS 2009-2013. 45.
(48) %FHFEFGJOJqFSEFLFOOJTUIFNBµTCJOOFOEF[FPQHBWF[JKO A . IN N OVAT IE VE A FVA LWAT E R Z UI V E RI NG. %FMP[JOHTFJTFOWPPSHF[VJWFSEBGWBMXBUFSXPSEFOTUFFETTUSFOHFS FDPMPHJTDIF PQQFSWMBL UFXBUFSXBUFSLXBMJUFJUTEPFMFOTUFFETIPHFS"GWBMXBUFS[VJWFSJOHFONPFUFOIJFSEPPSTUFFET CFUFS HBBO QSFTUFSFO 5FHFMJKLFSUJKE NPFUFO EF LPTUFO WBO BGWBMXBUFS[VJWFSJOH BBOWBBSE CBBSCMJKWFO4508"XFSLUBBOIFU EPPS POUXJLLFMFOFOQSBLUJKLHFSFFENBLFOWBOOJFVXF [VJWFSJOHTUFDIOPMPHJFqOFOUFDIOJFLFO#FUFSFOCFUBBMCBBSJTEBBSCJKIFUDSFEP 4508"XFSLUJOEFQMBOQFSJPEFNFFBBOEFWFSEFSFPOUXJLLFMJOHFOPQTDIBMJOHWBOEFBFSP CFLPSSFMSFBDUPS /FSFEB5. #JKEF[FUFDIOJFLWPSNFOEFSFJOJHFOEFCBDUFSJqOHFFOWMPLLFO NBBSLPSSFMT7PPSEFMFO[JKOIFUCFQFSLUFSVJNUFCFTMBHFOMBHFFOFSHJFLPTUFO4508"HBBU EFWFSEFSFPOUXJLLFMJOHWBOEF[FUFDIOJFLPOEFSTUFVOFOFOEFUFDIOJFLHFTDIJLUNBLFO WPPSTVDDFTWPMMFUPFQBTTJOHJOEFQSBLUJKL 4508"CPVXUEFJOTQBOOJOHFOPQIFUHFCJFEWBOEFNFNCSBBOCJPSFBDUPSUFDIOPMPHJF .#3 MBOH[BBNBG.FEFEPPSPO[FJO[FUJOEFWPSJHFQMBOQFSJPEFJTEF[FUFDIOPMPHJFVJUHFHSPFJE UPU FFO WPMXBTTFO UFDIOPMPHJF EJF CJK EJWFSTF SX[JOJFVXCPVXQSPKFDUFO BMT WPMXBBSEJH BMUFSOBUJFGNFFHFOPNFOLBOXPSEFO7PPSBMPQQMFLLFOXBBS[FFSHPFEFFGGMVFOULXBMJUFJU XPSEUWFSFJTU .FUEFUPFQBTTJOHWBOUFDIOJFLFO NFUOBNFVJUEFESJOLXBUFSXFSFME WPPSIFU[FFSWFS HBBOE [VJWFSFO WBO BGWBMXBUFS IFCCFO XBUFSCFIFFSEFST OPH SFMBUJFG XFJOJH FSWBSJOH PQ HFEBBO4508"POEFS[PFLUEFNPHFMJKLIFEFOFOCFQFSLJOHFOWBOEF[FUFDIOJFLFOCJKEF OB CFIBOEFMJOH WBO IVJTIPVEFMJKL BGWBMXBUFS )JFSCJK XPSEU SFLFOJOH HFIPVEFO NFU IFU GFJUEBUFGGMVFOUTUFFETNFFSJOCFFMELPNUPNUFXPSEFOIFSHFCSVJLU WPPSWFSTDIJMMFOEF EPFMFJOEFO0PLTUJNVMFSFOXFEFLFOOJTVJUXJTTFMJOHPWFSEFSHFMJKLFOJFVXFUFDIOJFLFO B. I N N OVATI E I N D E WAT E RKET E N. 0NUFWPMEPFOBBOUPFLPNTUJHFXBUFSLXBMJUFJUTEPFMTUFMMJOHFONPFUFOXBUFSCFIFFSEFSTEF OPEJHFJOTQBOOJOHFOMFWFSFO PPLJOEFXBUFSLFUFO%BULBOPQUXFFNBOJFSFO%FFFSTUFJT CFUFSFDFOUSBMFBGWBMXBUFS[VJWFSJOH [JF" .BBSFSMJHHFOFWFOFFOTLBOTFOJOFFOCSPOHF SJDIUFBBOQBL XBBSCJKCFQBBMEFBGWBMXBUFSTUSPNFOBQBSUXPSEFOJOHF[BNFMEFOWFSXFSLU %JU JT UFDIOJTDI NPHFMJKL FO PPL WBOVJU IFU PPHQVOU WBO EVVS[BBNIFJE IFSHFCSVJL FO NJMJFV MBHFSFFNJTTJFT CJFEUIFUQFSTQFDUJFG)FUCJFEUCPWFOEJFOEFNPHFMJKLIFJEMPLBBMPG SFHJPOBBMNBBUXFSLUFMFWFSFO. 46. KOERS 2009-2013.
(49) 4508"HBBUJOEFQMBOQFSJPEFWFSEFSNFUIFUJOLBBSUCSFOHFOWBOEFQSBLUJTDIFNPHFMJKL IFEFOWBOEFSHFMJKLF´OJFVXFTBOJUBUJFµ8FSJDIUFOPOTNFUOBNFPQBQBSUFJO[BNFMJOHWBO VSJOFFOGFDBMJqO PNEBUEBBSEFNFFTUFXJOTUUFCFIBMFOMJKLU7FSEFSCFTUFEFOXFFYUSBBBO EBDIUBBOUFDIOPMPHJFqOEJFWPPSLPNFOEBUNFEJDJKOFOFOIPSNPOFOWBOVJU[JFLFOIVJ[FO FO [PSHJOTUFMMJOHFO JO IFU NJMJFV UFSFDIULPNFO %BBS MJHHFO NPHFMJKLIFEFO PNEBU EF[F QBSUJKFOCFSFJE[JKOTBNFOPQUFUSFLLFO8FPOEFS[PFLFOPPLOBESVLLFMJKLEFNPHFMJKLIF EFOWPPS IFS HFCSVJLWBOFOFSHJFFOSFTUTUPGGFOVJUBGWBMXBUFSTUSPNFOFOEFBG[FUNPHFMJKL IFEFOFSWBO#JKWPPSCFFMEBMTNFTUTUPGJOEFMBOECPVX %FBBOEBDIUCJKOJFVXFTBOJUBUJFWFSTDIVJGUJOEFLPNFOEFQFSJPEFWBOQJMPUQSPKFDUFOXBBS JO EF GPDVT MJHU PQ FFO FOLFM POEFSEFFM OBBS QSPKFDUFO XBBS UFDIOPMPHJFqO JO POEFSMJOHF TBNFOIBOHXPSEFOUPFHFQBTU8BOOFFSQBSUJKFOFFOCFQSPFGEFUFDIOPMPHJFJOEFQSBLUJKL PQHSPUFSFTDIBBMUPFHBBOQBTTFO QSPCFFSU4508"NFFSLFOOJTUFWFSHBSFOPWFSEFCJKCFIP SFOEFPQTDIBMJOHTWSBBHTUVLLFO7FSEFSTUBSUFOXFGMBOLFSFOEPOEFS[PFLPNBOUXPPSEFO UFWJOEFOPQLFOOJTWSBHFOEJFVJUEFQJMPUTOBBSWPSFOLPNFO 7PPSIFUTMBHFOWBOQJMPUQSPKFDUFOJTIFUWBOCFMBOHEBUEPPSHPFEFOB[PSHEFCJKHFSFBMJ TFFSEFQSPKFDUFOCFUSPLLFOQBSUJKFOHFNPUJWFFSECMJKWFOFOEBUEFLFOOJTEJFJOBG[POEFS MJKLFQSPKFDUFOXPSEUWFS[BNFME XPSEUHFEFFME)JFSHBBOXFOBESVLLFMJKLBBOEBDIUBBO TDIFOLFO C . IN N OVE R E N D WAT E R W E R E N. %FBGHFMPQFOKBSFO[JKOFSWFFMNPEFSOFUFDIOJFLFOBBOHFESBHFOWPPSEFBBOMFH IFUCFIFFS FOPOEFSIPVEWBOXBUFSLFSJOHFO BMTPPLWPPSNPOJUPSJOHFOJOTQFDUJF4508"XJMJOEFQSP HSBNNBQFSJPEFJO QJMPU QSPKFDUFONFFSJO[JDIUWFSXFSWFOJOEFUPFQBTCBBSIFJEWBOEF[F UFDIOJFLFOFOEFCSVJLCBBSIFJEFSWBOWPPSIFUEFUFDUFSFOWBOEJWFSTFGBBMNFDIBOJTNFO (F[JFOEFPNWBOHWBOEFQSPKFDUFO NBBSPPLEFNBBUTDIBQQFMJKLJOCFEEJOH [VMMFOQSP KFDUFOPOEFSEJUUIFNB[PWFFMNPHFMJKLJOTBNFOXFSLJOHTWFSCBOEFOQMBBUTWJOEFO4508" EFOLUIJFSCJKNFUOBNFBBOEF*+LEJKL EF[PHFOPFNEF%FMUBEJKLWBOEF%FMUBDPNNJTTJFFO 'MPPE$POUSPM D . IN N OVAT IE I N H E T WAT E R SY S T E E MB E H E E R. 4508"HBBUEFLPNFOEFQMBOQFSJPEFIFUPOEFS[PFLOBBSIFUFDPMPHJTDIGVODUJPOFSFOWBO TMPUFO 1-0/4 WPPSU[FUUFO)FU1-0/4POEFS[PFL EBUXPSEUVJUHFWPFSEBBOEF6OJWFSTJUFJU WBO8BHFOJOHFOFOCJK"MUFSSB MJHUHPFEPQTUPPN0OEFS[PFLXPSEUHFEBBOOBBSEFXJK[F. KOERS 2009-2013. 47.
(50) XBBSPQTMPUFONPFUFOXPSEFOHFEJNFOTJPOFFSEFOPOEFSIPVEFO XJMMFO[JKIVOMBOETDIBQ QFMJKLF FO OBUVVSXBBSEFO CFIPVEFO )FU POEFS[PFL LFOU FFO XFUFOTDIBQQFMJKLF JOTUFFL NBBS SFHFMNBUJH LPNFO FS BMT TQJOPGG PPL QSPEVDUFO WSJK EJF EJSFDU CSVJLCBBS [JKO WPPS XBUFSCFIFFSEFST 4508"HBBUFFOCJKESBHFMFWFSFOBBO(FOFTXBUFS FFOHSPPUPOEFS[PFLTQSPHSBNNBOBBSEF QSBLUJTDIF NPHFMJKLIFEFO WBO HFOFUJTDIF JOTUSVNFOUFO JO IFU XBUFSCFIFFS %F[F JOTUSV NFOUFONBLFOIFUNPHFMJKLHFOJOGPSNBUJFUFPOUTMVJUFOFOUFHFCSVJLFO*OIFUQSPHSBNNB XPSEUJOFFOBBOUBMLFOOJTQSPKFDUFOPOEFS[PDIUJOIPFWFSSFIFUNPHFMJKLJTEFJOEFHFOFO WBO XBUFSPSHBOJTNFO PQHFTMBHFO JOGPSNBUJF FO EF FSJO PQUSFEFOEF WFSBOEFSJOHFO POEFS JOWMPFEWBOEFPNHFWJOHQSBLUJTDIUFCFOVUUFO5PFQBTTJOHFOLVOOFOMJHHFOPQIFUHFCJFE WBOTMJNNFSF HPFELPQFSFFOTOFMMFSFNPOJUPSJOH TOFMMFSFOCFUFSJO[JDIUJOEFDIFNJTDIF FOFDPMPHJTDIFXBUFSLXBMJUFJUFOFFOCFUFSFJOTDIBUUJOHWBOIFUFGGFDUWBOXBUFSNBBUSFHF MFO 4508"XFSLUJOEFQMBOQFSJPEFTBNFONFUFOLFMFXBUFSTDIBQQFOFO3JKLTXBUFSTUBBUBBO EFPOUXJLLFMJOHWBOQFJMHFTUVVSEFESBJOBHF%JUJOOPWBUJFWFESBJOBHFTZTUFFNNPFUMFJEFO UPUWFSNJOEFSEFBGWPFSWBOXBUFSVJUMBOECPVXQFSDFMFOFOFFOCFUFSFLXBMJUFJUWBOIFUBG HFWPFSEFXBUFS)JFSNFFESBBHUIFUQSPKFDUCJKBBOEFSFBMJTBUJFWBOEFEPFMTUFMMJOHFOWBO 8BUFSCFIFFSFFFVXFOEF,BEFSSJDIUMJKOXBUFS %SJKGMBHFOWBOCMBVXBMHFOWPSNFOFFOKBBSMJKLTUFSVHLFSFOEQSPCMFFNJOWFFM/FEFSMBOETF NFSFOFOQMBTTFO7PPSBMCJK[XFNMPDBUJFTJTEFPWFSMBTUHSPPU%F[JDIUEJFQUFWFSNJOEFSU FS LBO TUBOLPWFSMBTU PQUSFEFO FO FS LVOOFO IPHF UPYJOFHFIBMUFT POUTUBBO *O EF OJFVXF &VSPQFTF;XFNXBUFSSJDIUMJKOXPSEFOCMBVXBMHFOHFOPFNEBMTFFOHF[POEIFJETSJTJDPXBBS UJKEJHFOBEFRVBBUNFFPNHFHBBONPFUXPSEFO*OEFBGHFMPQFOQMBOQFSJPEFJTFFOCFHJO HFNBBLU NFU [PµO NPEFM %JU IFFGU QPUFOUJF NBBS CJK HFCSFL BBO WBMJEBUJFHFHFWFOT MBBU EFCFUSPVXCBBSIFJEOPHUFXFOTFOPWFS4508"XJMEFCFUSPVXCBBSIFJEWFSCFUFSFOEPPS NFFSWBMJEBUJFHFHFWFOTFOFSWBSJOHPQEPFONFUEFCSVJLCBBSIFJEWBOEFWPPSTQFMMJOHFOJO EF QSBLUJKL .FU IFU NPEFM XPSEU WPMEBBO BBO EF OJFVXF ;XFNXBUFSSJDIUMJKO XBBSJO IFU WPPSLwNFOWBOCMPPUTUFMMJOHBBOCMBVXBMHFOFOIFUHFCSVJLFOWBOXBBSTDIVXJOHTTZTUFNFO CFMBOHSJKLFPOEFSEFMFO[JKO. 48. KOERS 2009-2013.
(51) KOERS 2009-2013. 49.
(52) VII. 50. KOERS 2009-2013.
(53) FINANCIËN In de voorgaande hoofdstukken staat beschreven hoe STOWA in de programmaperiode bijdraagt aan het oplossen van de opgaven waarvoor de regionale waterbeheerders zich geplaatst zien. In dit hoofdstuk laten we zien wat STOWA aan budgetten nodig heeft om dit ook waar te maken. Het gaat daarbij om de kosten van kennisvergaring en -verankering, de kosten van communicatie over die kennis (informatie en dienstverlening), algemene kosten en bureaukosten.. KOERS 2009-2013. 51.
(54) KEN N ISV E R GA RIN G E N - VERA N KE R I NG. ;PBMTIJFSWPPSSFFETJTBBOHFHFWFO IFFGUCJOOFO4508"IFUBGHFMPQFOKBBSFFOIFSCF[JO OJOHQMBBUTHFWPOEFOPQEFIVJEJHFLPFST [PBMTEJFJTWBTUHFMFHEJOEFTUSBUFHJFOPUB *O[JKOBMHFNFFOIFJELXBNEBBSVJUOBBSWPSFOEBUEJFLPFSTFFOKVJTUFJT&SJTXFM WPPSHFTUFMEPNEFEJFOTUWFSMFOJOHUFWFSTUFSLFOFOUFWFSCFUFSFO NFUOBNFXBUCFUSFGUEF XJK[FXBBSPQJOEFLFOOJTCFIPFGUFWBOSFHJPOBMFXBUFSCFIFFSEFSTXPSEUWPPS[JFO-JHUUPU OVUPFEFOBESVLPQIFUVJUWPFSFOWBOPOEFS[PFL EFXFOTJTPNNFFSUFGPDVTTFOPQLFOOJT %BBSCJKJTIFUNJOEFSSFMFWBOUPQXFMLFXJK[FEJFXPSEUWFSLSFHFO7JB´FJHFOµPOEFS[PFL EBO XFM EPPS IFU ´NBLFMFOµ WBO LFOOJT 7FSEFS [PV 4508" [JDI NFFS NPFUFO SJDIUFO PQ IFUJNQMFNFOUFSFOFOMBUFOCFLMJKWFOWBOLFOOJTJOEFEBHFMJKLTFQSBLUJKLWBOEFSFHJPOBMF XBUFSCFIFFSEFST %F CFTDISFWFO XJK[JHJOH WBO EF XFSLXJK[F WBO POEFS[PFL IBMFO OBBS LFOOJT CSFOHFO CFUFLFOUEBU4508"OPHNFFSEBOUIBOTIFUHFWBMJTFFODFOUSBMFSPMNPFUTQFMFOJOIFU VJUHFCSFJEFOFUXFSLWBOEFLFOOJTJOGSBTUSVDUVVSFOXBBSNPHFMJKL OPH NFFSBBOTMVJUJOH NPFU[PFLFOCJKBOEFSFQSPHSBNNBµT6JUHBOHTQVOUEBBSCJKCMJKGUVJUFSBBSEEFFJHFO WSBBH HFTUVVSEFLFOOJTCFIPFGUF *O QSPHSBNNBUJTDI PQ[JDIU XFSEFO FOLFMF BDDFOUWFSTDIVJWJOHFO WPPSHFTUFME ;P WFSEJFOU EFSFMBUJFUVTTFOWFJMJHIFJEFOSVJNUFNFFSBBOEBDIUFONPFUEFJOUFSOBUJPOBMFDPNQPOFOU XPSEFO WFSCSFFE FO WFSTUFSLU EPPS CJK IFU WFSLSJKHFO WBO LFOOJT FO POEFS[PFLTCFIPFGUF HSFOTPWFSTDISJKEFOEUFXFSLFO7FSEFSJTEFXFOTVJUHFTQSPLFOJOIFULBEFSWBOEF.JMMFO OJVN%FWFMPQNFOU(PBMTXBBSNPHFMJKLFFOLPQQFMJOHUFMFHHFONFUHFQMBOEFQSPKFDUFO%F CFTUBBOEFBBOEBDIUWPPSWFSOJFVXJOHFOJOOPWBUJFEJFOU[FLFSUFXPSEFOHFIBOEIBBGE #PWFOTUBBOEFJOBBONFSLJOHOFNFOE DPODMVEFSFOCFTUVVSFONBOBHFNFOUWBO4508"EBU EFVJUWPFSJOHWBOEF[FXFOTFOFFSEFSWSBBHUPNFFOBOEFSFXFSLXJK[FEBOPNWFSCSFEJOH WBO EF XFSL[BBNIFEFO JODMVTJFG FYUSB GJOBODJqMF NJEEFMFO %F HFXFOTUF XJK[JHJOHFO JO QSPHSBNNBUJTDIPQ[JDIU[JKOEBBSCJKUFWFSXF[FOMJKLFOWJBIFSTDIJLLJOHWBOQSJPSJUFJUFO 0PLIFUWFSCFUFSFOWBOEFWFSBOLFSJOHWBOEFWFSLSFHFOLFOOJTCFIPFGUOJFUUPUFFOIPHFSF CJKESBHFUFMFJEFO%JULBOFWFOFFOTHFCFVSFOWJBIFSTDIJLLJOHFOIFSQSJPSJUFSJOH&FOWPPS CFIPVEEJFOUIJFSCJKUFXPSEFOHFNBBLUWPPSEFLFOOJTPOUXJLLFMJOHEJFWPPSULBOLPNFO VJUEFWFSEFSFVJUXFSLJOHWBOIFUBEWJFTWBOEF$PNNJTTJF7FFSNBO EBUFJOEEPPSIFU ,BCJOFUXFSECFLSBDIUJHE;PBMTCJKEFCFTDISJKWJOHWBOEFLFOOJTQSPHSBNNBµTJTBBOHFHF WFO HBBU4508"EFLFOOJTCFIPFGUFPQEJUQVOUWFSLFOOFO%JUHFCFVSUJO JOOBVX PWFSMFHNFUEFEFFMOFNFST%BBSCJKXFSLFOXFTBNFONFUEF6OJFWBO8BUFSTDIBQQFOFO. 52. KOERS 2009-2013.
(55) EFCFTUVVSMJKLFDPNNJTTJFEJFEF6OJFWPPSEFVJUXFSLJOHWBOIFUDPNNJTTJFSBQQPSUIFFGU JOHFTUFME7FSXBDIUXPSEUEBUCJKEFWPMHFOEFKBBSMJKLTFFWBMVBUJFWBOEFTUSBUFHJFOPUBPQEJU QVOUNFFSIFMEFSIFJE[BMCFTUBBO "MMFT PWFSXFHFOEF LPNFO XJK UPU EF DPODMVTJF EBU XF WPPS EF QMBOQFSJPEF WPPSBMTOPH VJU LVOOFOCMJKWFOHBBOWBOEFJOEFIVJEJHFTUSBUFHJFOPUBBGHFTQSPLFOTUJKHJOHWBOQSPDFOU QFS KBBS %F TJOET KBBS FO EBH HFIBOUFFSEF JOGMBUJFDPSSFDUJF [PSHU FS EBBSCJK WPPS EBU OJFU ´BDIUFSVJUXPSEUHFCPFSEµ"MTNFFSEVJEFMJKLIFJECFTUBBUPWFSEFLFOOJTCFIPFGUFWBOVJUEF VJUXFSLJOH WBO IFU BEWJFT WBO EF $PNNJTTJF 7FFSNBO [VMMFO XF NFEF PQ BEWJFT WBO EF 4508"QSPHSBNNBDPNNJTTJFTCF[JFOPGEFCFOPEJHEFLFOOJTWJBIFSQSJPSJUFSJOH EBOXFM WJBBBOWVMMFOEFNJEEFMFOWFSLSFHFONPFUXPSEFO I N F O R M ATIE EN DI EN ST VERL EN I NG. )FUCFUSFGUIJFSEFLPTUFOWBOEF4508")ZESPUIFFL FFOVJUHFCSFJEFFMFLUSPOJTDIFEBUBCBTF NFUQVCMJDBUJFTPQIFUHFCJFEWBOXBUFS FOEFLPTUFOWBOPO[FTDISJGUFMJKLFFOFMFLUSPOJTDIF VJUJOHFOEF4508"UFS*OGP EFEJHJUBMFOJFVXTCSJFG PO[FXFCTJUFFOEFEBBSNFFWFSCPOEFO UIFNBTJUFT0PLCFUSFGUIFUEFLPTUFOWPPSEFTBNFOXFSLJOHJOEFXBUFSLFUFOPQXFSFME XJKEFTDIBBM (83$ 7PPSBMEF[FLPTUFOHBBOXJKOFUBMTJOEFBGHFMPQFOQMBOQFSJPEFVJU WBOFFOKBBSMJKLTFTUJKHJOHNFUQSPDFOU&WFOUVFMFLPTUFOTUJKHJOHFOXPSEFOPQHFWBOHFOWJB EFIJFSWPPSHFOPFNEFKBBSMJKLTFJOGMBUJFDPSSFDUJF A L GEMEN E KO ST EN EN BU R E AUKOS TE N. )FUCFUSFGUEFLPTUFOWPPSQFSTPOFFM IVJTWFTUJOHFOEFLPTUFOWPPSEJFOTUFOFOHPFEFSFO%F 4508"JTHFWFTUJHEBBOEF"SUIVSWBO4DIFOEFMTUSBBUJO6USFDIUFOIFFGUFFOIVVSDPOUSBDU UPU8FIPVEFOSFLFOJOHNFUFFOKBBSMJKLTFIVVSTUJKHJOHWBO QSPDFOU7PPSEFQSP HSBNNBQFSJPEFXPSEUFSWBOVJUHFHBBOEBU4508"JOEJULBOUPPSQBOECMJKGUHFWFTUJHE 7PPSXBUCFUSFGUEFQFSTPOFFMTLPTUFOXPSEUPQHFNFSLUEBUIFU4508"CFTUVVSXBBSNPHF MJKLWBTUIPVEUBBOEFIVJEJHFCF[FUUJOH#JKQSPKFDUFOXBBSWPPSEBUOPEJHJT XPSEUQFSTPOFMF POEFSTUFVOJOHHFSFHFME7PPSEFQFSTPOFFMTLPTUFO TBMBSJTTFOFOTPDJBMFMBTUFO XPSEUVJUHF HBBOWBOFFOHFNJEEFMEFTUJKHJOHWBO QSPDFOU 7PPS EF EJFOTUFO FO HPFEFSFO XPSEU VJUHFHBBO WBO IFU OJWFBV WBO EF WPPSHBBOEF KBSFO 4508"HBBUFSWBOVJUEBUQSJKTXJK[JHJOHFOLVOOFOXPSEFOHFDPNQFOTFFSEWJBEFKBBSMJKLT EPPSUFWPFSFOJOGMBUJFDPSSFDUJF. KOERS 2009-2013. 53.
(56) TOTA A L BEN O D IGD BU D GET IN P L A NP E R IO D E. #PWFOTUBBOEFCFTDIPVXJOHFO DPODMVTJFTFOVJUHBOHTQVOUFOMFJEFOUPUIFUIJFSPOEFSJOEF UBCFMXFFSHFHFWFOCFOPEJHEFCVEHFUPWFS[JDIUWPPSEFQMBOQFSJPEF B E G R OTIN G , IN . 2009. 2010. 20 11. 20 12. 2013. 5.569 000. 5.723.000. 5.895.000. 6.072.000. 6.253.000. IN F O R M AT I E E N D IENSTVER LENING. 235. 000. 236.000. 238.000. 245.000. 252.000. B U R E AU - E N A LG EMENE KOSTEN. 919. 000. 925.000. 946.000. 967.000. 989.000. 6. 72 3 .000. 6. 884 .000. 7.07 9.000. 7.284 .000. 7.494. 000. K E N N IS V E R GA R ING EN - VERA NKERING. TOTA A L. *OPOEFSTUBBOEFUBCFM[JKOEFCFOPEJHEFCVEHFUUFOWPPSLFOOJTWFSHBSJOHFOWFSBOLFSJOH QFSCFTUVVSMJKLFPQHBWF QFSUIFNBFOQFSUBBLWFMEXFFSHFHFWFOWPPSEFQMBOQFSJPEF N A A R B ES T U U RLIJ KE OPGAV E , I N V E R A N DE R E N D E OMSTAND IGHE DEN. 200 8 1. 524.000. 2008 * 1.724.000. 2009. 201 0. 20 11. 2012. 201 3. 1.545.000. 1.587.000. 1.634.000. 1.683.000. 1.733.000. M A ATS C H A P P E LIJ K VERA NTWO O RD O N DERNEMEN. 1.887.000. 1.797.000. 1.863.000. 1.915.000. 1.972.000. 2.032.000. 2.093.000. I N NO VAT I E. 2.033.000. 2.263.000. 2.161.000. 2.221.000. 2.289.000. 2.357.000. 2.427.000. 5 . 444.000 5.784 .000. 5 .56 9.000. 5. 723.000. 5.8 95 .000 6.0 7 2.000. 6 . 253. 000. TOTA A L * AANGEPASTE BEGROTING. 54. KOERS 2009-2013.
(57) N A A R TH E M A , IN . 2008. 2008 *. 2009. 20 10. 20 11. 201 2. 20 13. V E R A N D E R E N DE OMSTANDIGHE DE N A. B. WAT E RB E H EER 21 E EEUW/ K LI M A ATB E STEN DIGE WATERSYSTEMEN. 557.000. 457.000. 588.000. 604.000. 622.000. 641.000. 660.000. WAT E R W E R EN EN WATERVEI L IGHEI D. 967.000. 1.267.000. 957.000. 983.000. 1.012.000. 1.042.000. 1.073.000. 285.000. 445.000. 294.000. 302.000. 311.000. 320.000. 330.000. M A AT S C H A P P ELIJ K V ERANTWOORD ONDERNEMEN A. B E S T U R E N VAN WATER. B. D U U RZ A A M AFVA LWATER B EHEER. 477.000. 227.000. 429.000. 441.000. 454.000. 468.000. 482.000. C. S T E DE LI JK WATER BEH EER /WATERKETEN. 449.000. 449.000. 459.000. 472.000. 486.000. 501.000. 516.000. D. R E AL ISAT I E KRW- WATERKWA L ITEITSD O ELEN. 676.000. 676.000. 681.000. 700.000. 721.000. 743.000. 765.000. 1.300.000. 1.330.000. 1.398.000. 970.000. 845.000. 870.000. 896.000. I N N OVATI E A. IN NO VAT I E VE AFVA LWATER ZUIVERING. B. I N NO VAT I E IN DE WATER KETEN. 462.000. 462.000. 475.000. 281.000. 228.000. 235.000. 242.000. C. I N NO V E R E N D WATERWEREN. 143.000. 143.000. 160.000. 150.000. 0. 0. 0. I N NO VAT I E WATERSYSTEEMB EH EER. 128.000. 328.000. 128.000. 232.000. 136.000. 140.000. 144.000. 0. 0. 0. 588.000. 1.080.000. 1.112.000. 1.145.000. D. IN NO VAT I E NOG NIET G EALL O CEERD TOTA A L. 5.444 .000 5 .784 .000 5 .569.000 5 .723.000 5 . 895.000 6.0 7 2.000 6. 253. 000. * AANGEPASTE B EGROTING. N A A R TA A K V E LD, I N A F VALWAT E R SYSTEMEN. 2008 1.777.000. 2008 * 1.557.000. 2009. 201 0. 2011. 201 2. 201 3. 1.827.000. 1.411.000. 1.299.000. 1.338.000. 1.378.000. WAT E R K E T E N. 1.041.000. 1.041.000. 1.064.000. 887.000. 852.000. 878.000. 904.000. WAT E R W E R E N. 1.110.000. 1.410.000. 1.117.000. 1.133.000. 1.012.000. 1.042.000. 1. 0 7 3 . 0 0 0. WAT E R SYS T E M EN. 1.516.000. 1.776.000. 1.561.000. 1.704.000. 1.652.000. 1.702.000. 1.753.000. 0. 0. 0. 588.000. 1.080.000. 1.112.000. 1.145.000. NO G N I E T G E ALL O CEERD TOTA A L. 5.444.000 5 .784 .000 5 . 569.000 5. 723.000 5 .8 9 5.000 6.0 72.000 6. 2 53. 000. * AANGEPASTE B EGROTING. KOERS 2009-2013. 55.
(58) C O L O FO N. Uitgave: Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer STOWA Arthur van Schendelstraat 816, Utrecht Postbus 8090 3503 RB Utrecht T 030 232 11 99 F 030 231 79 80 E stowa@stowa.nl I www.stowa.nl Teksten: Bert-Jan van Weeren, Deventer Eindredactie: Jacques Leenen Fotografie: Eric de Vries, Den Haag Vormgeving: Studio B, Nieuwkoop Druk: Kruyt Grafisch Adviesbureau, Heemstede STOWA-nummer 2009-01 ISBN 978.90.5773.412.0. Utrecht, februari 2009. 56. KOERS 2009-2013.
(59)
GERELATEERDE DOCUMENTEN
A better understanding of the role that language plays as part of these cultural identities, and results that correlated English L2 proficiency with aspects of cultural
De jeugdhulp wordt alleen voor die situaties ingekocht waar een oplossing in het eigen netwerk van de cliënt of hulp vanuit andere wetten niet passend of niet toereikend is om de
<En boo; fijn ulam Doet fpleten t lanöt/.. l?P 't
Op een actieve manier vorm geven aan de rol van HR-specialist en de rol van aanspreekpunt voor de klanten/diensthoofden, zodat de dienst P&O op een ondersteunende, adviserende
- de bijdrage aan het gemeentefonds in overeenstemming te brengen met de verwachtingen en afspraken van begin zorS en met de maatschappelijke opgaven waarvoor
DE THEORIE: HELDER EN TROEBEL WATER ALS ALTERNATIEVE STABIELE TOESTANDEN FU 0#/POEFS[PFL XPSEU JO EJU SBQQPSU HFQMBBUTU JO IFU DPODFQU WBO
(& 6F POEFSIPVETSFDIUFO$ BMT CFEPFME JO IPPGETUVL +&(& FO +&)& WBO EF UBSJFWFOUBCFM ZJKO WFSTDIVMEJHE CJK EF BBOWBOH WBO IFU CFMBTUJOHUJKEWBL PG$ ZP EJU MBUFS
- waarbij dezelfde ziekten, aandoeningen of in het bijzonder daarop betrekking hebbende risico-indicatoren kunnen worden aangetroffen als bij bevolkingsonderzoeken die van
