Verantwoording
© 2002 Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Auteurs: Hans Maas, Harrie Mennen, Henk Post, Lody Smeets, Bert van Wanrooij Advies: Wim Bos, Frans Engels, Bruno van Erp Taalman Kip, Maarten Kimmel, Han Noordink, Ruud van Roon
Eindredactie: Lody Smeets
Vormgeving omslag: Studio Oude Vrielink bv
Vormgeving binnenwerk: Helga Stortelder, Arjen Boxem
De Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2002 wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van:
Citogroep Instituut voor toetsontwikkeling, SLO Specialisten in leerprocessen, KNAG, Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen,
Hogeschool Rotterdam, Katholieke Universiteit Nijmegen, Universiteit van Utrecht, Vrije Universiteit, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Wageningen, Instituut voor Leraar en School te Nijmegen, Educatieve Faculteit Amsterdam, Technische Universiteit Delft Opleiding Geodesie, Saxion Hogeschool IJsselland, Internationale Hogeschool Breda, Wolters Noordhoff Atlasproducties, Uitgeverij
ThiemeMeulenhoff, Uitgeverij Malmberg, Novib, Space Expo Noordwijk, Stichting
Veldwerk Nederland, Outdoor Education, Veldnet Nederland, Topografische Dienst,
Unie van Waterschappen, NS Internationaal, Transparencies to Educate
Bronnen bij A ‘Welvaartsverschillen in Turkije’
Uit De Grote Bosatlas, editie 52, pagina 115, Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen, 2001
i Istanbul
Izmiri
Ankara Erzurum Van Adana
Bursa Konya Antalya
Samsun Gaziantep
Trabzon Middellandse Zee
Zwarte Zee Diyarbakir Middellandse-Zeeklimaat Steppeklimaat
Zwarte-Zeeklimaat Oost-Anatolië- of gebergteklimaat
Jaarlijkse neerslag minder dan 400 mm
KLIMAATAB
i Istanbul
Izmiri
Trabzon Cappadocië
Vanmeer
AnkaraTroje Bodrum Marmaris Alanya Silifke
Atatürk-stuwdam
Pamukkale
Göreme
Erzurum Van Adana
Bursa Konya Antalya Middellandse Zee
Irrigatieproject in uitvoering
Zwarte Zee Diyarbakir Overige extensieve landbouw (schapen- en geitenteelt, hier en daar akkerbouw)
Mediterrane landbouw (wijn , olijven, citrusvruchten, tarwe) Zwarte-Zeelandbouw (hazelnoten, thee, maïs, tabak)
Landbouw binnenland (granen, groente/fruit, veeteelt)
Irrigatieproject Industriegebied Toeristencentrum Stuwdam
GRONDGEBRUIK, WATERBEHEER EN TOERISME CD
Kusadasi
i Istanbul
Izmiri
Kayseri Malatya Mersin
AnkaraErzurum Van Adana
Bursa Konya Antalya
Samsun Gaziantep
Trabzon Diyarbakir Inwoners per km2 (1995) minder dan 30 30 - 45
45 - 60 60 - 100
100 - 200 200 of meer
Agglomeratie of stad met 5 mln inwoners of meer 1 00 000 - 500 000 inwoners500 000 - 1 mln inwoners1 mln - 5 mln inwoners
BEVOLKINGSDICHTHEID EskisehirKirikkale
i Istanbul
Izmiri
Ankara Adana Antalya
SamsunTrabzon ArtvinEdirne Kilis Hatay
Zonguldak Rize Kocaeli rond het gemiddeldeéén blokje is 70 000 buitenlandse bezoekersmeer dan gemiddeld
Groei van het aantal bezoekers 1990-1997 (Turkije gemiddeld: 180%)
Aantal buitenlandse bezoekers per provincie in 1997
Buitenlandse bezoekers naar herkomst 5101520250 (x 100 000 bezoekers)
Duitsland Verenigd Koninkrijk overige EU-landen Rusland overige Europese landen Azië Rest van de wereld Nederland
minder dan gemiddeldEén blokje is 1% van alle bezoekers.
TOERISME Kirklareli Aydin Muglaî
Igdirî Agriî
EF GH
i Istanbul 1 100 000 migranten 100 000 of meervestigingsoverschot 50 000 - 100 000 vertrekoverschotminder dan 50 000
Totale provincieAantal vertrekoverschotvestigingsoverschot
Stedelijke gebiedenMigratiesaldo per provincie (1990)Immigranten per provincie (1990)
BINNENLANDSE MIGRATIE
i Istanbul
Izmiri
AnkaraErzurum Van Adana
Bursa Konya Antalya
Samsun Gaziantep
Trabzon minder dan 2 per 1000 2 - 4 per 1000
4 - 6 per 1000 6 of meer per 1000
Naar het buitenland vertrokken werknemers (1985)
BUITENLANDSE MIGRATIE Diyarbakir
i Istanbul
Izmiri
AnkaraErzurum Van Adana
Bursa Konya Antalya
Samsun Gaziantep
Trabzon Diyarbakir 20 - 30minder dan 20
Percentage analfabeten onder vrouwen ouder dan 15 jaar, per provincie (1990) 40 - 5070 of meer
30 - 4050 - 70
ANALFABETISME ONDER VROUWEN
i Istanbul
Izmiri
AnkaraErzurum Van Adana
Bursa Konya Antalya
Samsun Gaziantep
Trabzon Diyarbakir 2400 - 3200
Bruto Nationaal Product in euro per inwoner, per provincie in 1996 1600 - 2400 800 - 1600minder dan 8003200 of meer Turkije gemiddeld: 2310 euro
WELVAART
Provinciale indeling Turkije
(uit Landendocumentatie, Turkije, Sunier, KIT/NOVIB, SDU uitgeverij, Den Haag, 1989)
Bronnen bij B ‘Broeikaseffect in actie’
Mogelijke gevolgen van het versterkte broeikaseffect voor een aantal gebieden op aarde
afsmelten van poolijs
Alpiene skigebieden verdwijnen
Maldiven verdwijnen
tekort aan water in Midden-Oosten ontdooien van permafrost
bossen in Canada aangetast
Bronnen bij C ‘Aardgas uit Rusland’
Uit de Volkskrant 15 september 2001
Russisch gas stroomt naar Slochteren
Vanaf 1 oktober stroomt er jaarlijks 4 miljard kubieke meter Russisch gas naar Groningen.
Dit is bijna 10 procent van de Nederlandse gasconsumptie. Sinds de gasnetten van Oost en West na de val van de Muur zijn gekoppeld, is het belang van Rusland als gasproducent snel toegenomen. In Europa valt niet veel gas meer te halen. De export uit Nederland, de vijfde gasexporteur ter wereld, is in de laatste vijf jaar zo’n 20 procent gedaald.
Bijna elk Europees gasbedrijf heeft al een overeenkomst met Gazprom (het Russisch gasbedrijf) gesloten. Gasunie is een van de laatste. Het veld in Slochteren is nog behoorlijk vol, maar de productie loopt terug. Door nu al grote hoeveelheden gas te importeren, blijft de voorraad nog jaren op peil. “Áls de import uit Rusland in de toekomst wegvalt, hebben we nog voldoende gas”, zegt Greving van de Gasunie. De import uit Rusland dient om de inkomsten uit gas over de jaren te spreiden. Greving: “het gasveld in Slochteren is een voorraadschuur. Als je die voorraad op peil houdt, kun je ook in de toekomst nog wat geld verdienen. Het belang van het Russische gas zal in de toekomst alleen maar groter worden.
De mondiale voorraad energie uit gas is groter dan die uit de voorraad olie. En de helft van die gasvoorraad zit onder Rusland”.
Gazprom verovert Europa via de bodem. Vanaf 1 oktober zal de ‘voorraadschuur’ in Slochteren volgepompt worden met Russisch gas.
Gas onder de toendra
Onder het Russische schiereiland Jamal ligt een van ’s werelds grootste gasvelden. De exploitant Gazprom rukt op met volle kracht en hoeft zicht niets aan te trekken van de Nenets, het volk dat daar sinds jaar en dag leeft.
Bronnen bij D ‘verdroging in Nederland’
doorsnede Peelrandbreuk (uit het boek van H.J.A. Berendsen, landschappelijk Nederland, Van Gorcum Assen, 1977. pagina 31):
toelichting bij doorsnede:
wijstgronden: vochtige gronden
oerbank: opstuwing van grondwater zorgt voor oxidatie van opgeloste ijzerverbindingen waardoor er een slecht doorlatende laag ontstaat
Tegelenformatie: afzetting in het Tertiair
Veghel- en Twente Formatie: afzettingen in het Pleistoceen
Tekst over hoogveen (uit het boek van J.I.S. Zonneveld, tussen de bergen en de zee, Bohn, Scheltema & Holkema, Utrecht vierde druk 1977, pag.160 en 162)
In de lage plekken van het deklandschap die geen afvoer hadden, konden meertjes ontstaan waarin modder werd gevormd en waarin riet en vervolgens zegge ging groeien. Wanneer deze planten afstierven zorgde het natte milieu ervoor, dat zij niet geheel vergingen maar in (riet- en zegge-)veen veranderden. Na verloop van tijd kwamen op de aldus opgehoogde bodem bossen te staan, die zich in stand hielden met de voedingsstoffen, geleverd door de ondergrond en het (minerale stoffen bevattende) grondwater. Het (bos-)veenpakket groeide steeds hoger, waardoor de levende planten aan het oppervlak in steeds mindere mate van het voedselrijke (eutrofe) grondwater gebruik konden maken. Tenslotte waren zij alleen van het regenwater afhankelijk.
Regenwater echter bevat maar weinig voedingsstoffen. De meeste planten, in elk geval de bomen, moesten het daardoor laten afweten. Alleen de planten als veenmos (Sphagnum), zonnedauw en wollegras konden in een dergelijk ‘oligotroof’ (voedselarm) milieu dóórleven. Maar juist doordat zij niet van een grondwaterniveau afhankelijk waren, hadden zij de gelegenheid in vochtige tijden de veenlagen zowel in verticale als in horizontale zin door te doen groeien. Op die manier konden de veenpaketten zich tot ver in de omgeving van de oorspronkelijke plassen en rietmoerassen uitbreiden, soms over de aanwezige ruggen in het deklandschap heen. Zo onstonden de grote hoogveengebieden van Noordoost-Nederland en de Peel.
Uit website van de Volkskrant:www.volkskrant.nl, 10-1-2001
Verdroging bestreden met stuwenproject in Limburg
Een boer uit Horst kijkt rustig toe hoe een dragline de eerste waterstuw in de sloot langs zijn land plaatst.
Straks kan hij de stuw, niet meer dan een metalen schuif waarmee een buis kan worden afgesloten, zelf bedienen om het waterpeil te regelen. ‘Als we het water beter kunnen vasthouden, hoeven we een stuk minder te te beregenen; dit bespaart de kosten voor het oppompen van grondwater’, zegt de agrariër, terwijl vertegenwoordigers van de Limburgse boerenbond LLTB, waterschappen en provincie tevreden knikken.
Bronnen bij E ‘Bedrijventerreinen in Noord-Brabant’
Behoefte aan bedrijventerreinen
West-Brabant is een regio met een hoge economische dynamiek. De Westbrabantse gemeenten profiteren hiervan: de uitgiftecijfers stijgen, de werkgelegenheid groeit en de bedrijventerreinen worden in hoog tempo volgebouwd. Ook in de gemeenten Halderberge (een samenvoeging van de gemeenten Oud Gastel, Stampersgat, Oudenbosch, Hoeven en
Bosschenhoofd) en Roosendaal is deze tendens waarneembaar. Er is een urgente behoefte aan nieuwe bedrijventerreinen.
Twee plannen voor bedrijventerreinen bij Roosendaal
Einde
Legenda:
bedrijventerrein bos
bebouwing gepland bedrijventerrein kanaal
autosnelweg hoofdweg spoorweg
1
2
N
0 1 2 km
