Els Diederen, Platbook 5. Moder Maas · dbnl

(1)

Els Diederen

bron

Els Diederen, Platbook 5. Moder Maas. Uitgeverij TIC, Maastricht 2010

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/died010plat01_01/colofon.php

© 2013 dbnl / Els Diederen

i.s.m.

(2)

Voorwoord Moder Maas

'ne Leve naam, Moder Maas, meh neet nuuj. Woarum de Maas ‘moder’ geneump weurt ies de vraog. De Rien bieveurbeeld hèt ‘vader’ in sjlagersj. Mesjiens vingk geer 't antwoord waal in diet beukske. Moder Maas bliek in eder geval, es titel veur diet nuuj platbook, 'n oetdaging veur sjrieversj en diechtersj oet gans Limburg. Meh laote veer beginne mèt ièrsj die medam aan uuch veur te sjtèlle.

Mosa-Meuse-Mouze-Maos-Maas

De Maas ies 'n rivier die mèt 950 km lengde door drie leng sjtruimp. Naodat ze op 't plateau van Langres, in de Vogeze, häör brón haet geit ze door Frankriek, Belsj en Limburg es la Meuse, Mouze, Maos, Maas, Majjem en wiejer door Brabant um in Zuud-Holland es Bergse Maas in de Noordziè oet te monde.

Dao ies 'n aantal Limburgse sjtae en dörper, die de naam in ziech drage umdat ze vlakbie 't water liegke of höbbe gelege, zoa-es Mestreech, Sjmeermaas, Maasbrach, Maashees, Maasbendj, Maasmechele, Meëzek (Meeswijk), Mezeik.

De rivier ies ouch naamgever aan 'ne typische architectuur in 't land van de Maas.

't Betref veural de riekere boew, dae ziech tuènt in hièrehäöf, villa's, kèrke en kesjtièle.

De boewsjtiel kreeg benaminge es Maasgotiek (13-15de ièw), Maaslandse renaissance (16-17de ièw) en Maaslandse barok (18de ièw). Karakteristiek hiebie ies de toepassing van inheimse materiale, zoa-es helsjtein of mergel es decoratie-ornament of sjpeklaog, gecombineerd mèt baksjtein.

Els Diederen, Platbook 5. Moder Maas

(3)

Meandersj in 't vaarwater

Umdat sjtruimend water 'n bepaalde sjnelheid haet, krieg de rivier de neiging um sóms oet de boch te vlege. Veural in sjtreke woa wiènig verval ies, sjlingert en krunkelt 't water ziech door de grónd, op zeuk nao lièger gedeiltes. Dat levert meandersj op, die 't land op bepaalde plekke ummer miè oetsjoere. Op d'n doer weurt 't dao zoa oetgehaold dat twiè achtereinliegkende bochte nao-ein greuje tot op 't lèts 't water dao doorbriek um de boch zoa aaf te sjnieje. Wat euverblief ies 'ne

hoofiezervörmige meanderboch. Meandersj were neet allein gevörmp door de Maas meh ouch door häör zieriviere zoa-es de Geul, Gulp, Jeker, Kingbeek, Roer en Zjwaam.

Vanwege diet gekrunkel ies sjeepvaart op de Maas tösje Mestreech en Maasbrach neet meugelik. Daorum haet me 't Julianakanaal en de Zuud-Willemsvaart gegrave.

Achter Mezeik ies de Maas weer zelf bevaarbaar. Bie Maasbrach mondt 't

Julianakanaal oet in de Maas. Bie oetzóndering ies de Maas ouch waal ins bevrore, zoa-es in de winter van 1917 in Venlo.

Grensmaas

Vanaaf Geijstere volg de rivier de grens mèt Noord-Brabant en bie Mook kump Gelderland aan de rechterkant te liegke. Daonao geit 't weswaards, riechting Noordziè.

Saer 1839 fungeert de Maas es grens tösje Belsj en Nederland, meh dat ies neet ummer zoa gewaes. De Eburone, Romeine en Franke woonde aan beids kante van 't water. Ouch later waor de rivier gein barrière. Bekans eder dörp houw e vaer.

Umdat 't kóntak tösje de bewonersj van beids kante intensief waor höbbe de dialekte väöl vanein eweg.

Allewiel beteikent 't woord grensmaas ouch 't projek waterbeleid, mèt es motto:

‘Geef de Maas de ruumde!’, zoa wilt me éuversjtruiminge veurkómme, de bèdding oetdepe en

(4)

verbreie, oeterwaerdes truuk hole, zomerdieke lièg houte en de natuur hersjtèlle.

Euversjtruiming

Doordat de Maas 'n regerivier ies kènt 't waterpeil tamelik variëre. Sjwintersj sjteit 't water maetersjhoag en 's zomers de baom sóms gans druèg. De meiste rege vèlt in de Franse en Belzje Ardenne. Bie 'n verval van zoan 409 maeter krieg 't water plaatselik zoane sjterke sjtruim, dat d'r af en toe euversjtruiminge plaatsvinge. Zoa waor 't waterpeil bie de Servaosbrök in Mestreech in 1926 46.92 maeter bove AP, de hoagste sjtand in de 20ste ièw. Naodat 't in december 1993 eine diekke maond aan ein sjtök door geregend houw, twiè kièr zoaväöl es normaal in dees periode, broke de dieke mèt euversjtruiminge es gevolg. Ouch in 1995 waor d'r watersjnoad.

Es de Maas hoag sjteit wilt ze nog waal ins häör ouw bèddinge gebruke veur d'n aafveur. Ouw Maaserm liegke bie Leut, Stokkem en Rotem op 't Belsj.

Limburgs landsjap

't Limburgs landsjap ies door de Maas en zieriviere gevörmp. De wind, en later ouch de miensj, haet 't daonao wiejer model gegeve, same mèt de begreujing. De wind deit, nog miè es water, 't materiaal verplaatse. Leim kènt wied verplaats were, zand get minder. Veural Zuud-Limburg ies bedèk mèt leim, allein 't zuud-oaste neet. Op de sjtiel terrashellinge en in de Maasvallei ies 't verdwene door erosie.

Zuud-Limburg ies eigelik gein heuvelland meh 'n plateaulandsjap. Dat kèns se zeen es se op 't plateau sjteis. Dan zuus se gein berg. De beke, zoa-es de Geul, Gulp, Gelaen en Jeker höbbe in dat vlaak land brei dale oetgesjoerd. Same mèt de delle en gröbbe (druègdale) vörme ze dat ‘heuvelland’. Allein de driehook

Vaols-Lemiers-Beusdal en de ‘ei-

(5)

lande’ van Banholt, Ubaghsberg en Nujenhage zin neet óntsjtange ónder invloed van de Maas.

Vanoet de Vogeze en de Ardenne sjlèp de Maas sjtein en kiezel mèt, die veural in Miedde-Limburg were aafgezat. Um de rivier bevaarbaar te houte ies me in de 19de ièw begoes mèt oetbaggere van 't zomerbèd. De gewonne zand en kiezel woorte gebruuk bie de aanlèk van waeg en de boew van hoezer. Door die ontginning en aafgraving veranderde 't Maasdal tösje Beeg en Remung in kiezelkoele. Groate sjtökker land, die 'n ièw geleje nog aanwezig waore, zin verdwene. Op die plaatse liegke noe de Maasplasse. Allewiel weurt, es ein van de doele van 't grensmaasprojek, grind tege grónd oetgewiesseld zoadat d'r gein land miè verlore geit.

Moder Maas in hoag plat

Moder Maas, mèt häör poete en kleinkinger, ies 't ónderwerp veur dees viefde oetgaaf van Platbook, woa-in woordkunstenaere hun gedachtes en druime euver dat leveswater höbbe laote sjtruime in hun eige taal.

Dao waore al de nuèdige verhaole en gediechte euver de Maas en häör zieriviere gesjreve en gepubliceerd, ouch in 't plat en neet te vergete de leedsjes. In 't Limburgs volksleed weurt de Maas en häör beke bezónge.

Op de oproop veur diet platbook um te sjrieve euver de Maas höbbe luuj oet gans Limburg gereageerd. Op 'ne titel es ‘Moder Maas’ kaome hièl versjeie gedachtes nao bove drieve. Sómmige mooste emoties kwiet van wat ze oats belaef houwe of dege 'n versjlaag van 'n euversjtruiming in de eige plaats. Andere woorte oetgedaag tot e verhaol of gediech euver 't beekske in hun dörp. Soms bleve ze tamelik

veursjpelbaar watertrappelend in de clichékoker, dèks gaof 't fantastische watersjpegelinge of ging 't hièl origineel in 'n sjtruimversjnelling.

(6)

In de watervalle maog geer uuch noe goon poedele en wiejer laote drieve.

Hièl väöl dank aan alle sjrieversj en diechtersj oet Limburg veur hun biedrages.

hoag plat

plat eweg op en aaf door de del van de Maas

zingentaere op 't corpus van de taal blank

broen verbrend sóms vaal

ies 't vel van 't dialek hie en dao 'n modervlek bónte blaore bovenop de kal

Els Diederen,

Valkeberg aan de Geul, 2010

(7)

Ann Philipsen, Helje Gries leech

Gries leech hóng over de maas toen ich d'r de lètste kier naeve leep.

Kreie kratsde zich inne late middig tege de sjraol lóch bejein um spektakelend 'n slaopplaats oet te zeuke. De veerman keek miene kank oet en ich knikde van nae.

Hae hoofde mich neet over te zette. Ich bleef aan miene kank. Wooj allein mer dao get sjtaon en kieke. Wie de Maas veurbej ging. Zachjes, zónger mier.

Ich mós ouch wer truuk op hoes aan.

Ich sjlaon 't begin over. Dae tied van laeve toen alles d'r nag gewoeën waas.

Ich hei aevel wel mien druime en verlanges, veural, veul twiefel.

Neet ingegaeve door gemis. Ierder door de overvloed dae mich benauwde; veur get huurt get. Det geveul van tekort leet zich veur de èrste kier dringend veule wie ich stiekem oppe fiets nao de Kesselse baggergate ging. Krek vieftieën en nag noejts gekusd. Hoe ich zwumme lierde zónger det d'r 'ne badmister aan te pas kwaam. Mien breurs ginge dao haen en hónge de stoer binke oet die zoemer de Maas over zjwómme, Kesselse maedjes bleve aan miene kank.

Oet de ope cafédeure ane overkank weide flarde van ‘Donna Klara’ over 't water;

‘Ich hab dich tanzen gesehen, und deine’ (weit ich neet mier)’ waren wunderschön.’

‘Zulle wae get naeve de Maas gaon wandele?’ Kwaam jaore daonao. Mèt Kesselse kermis. Ich wis good det zó'n veurstèl op kusse oet zou dreie en det dörfde ich neet.

Mer ich ging toch. Wie 't d'r op aan kwaam en hae ein nate tóng in miene mónk sjtook, ging ich d'r wie 'ne haas vandoor. Bah.

(8)

Ich woort nag lever misselik inne boetsauto's oppe kermis dan dit gedeuns.

Mer, ich waas wel mèt 'ne jóng oet gewees. Det tèlde.

Moder Maas haet zich niks van mien laeve aangetrokke. Die waas d'r nag, wie ich heur zóch. Jaore later. Wie ich hulend ane kank sjtóng en mien lijd oetsjrieëwde over 't water.

Mèt mien sjoeënmoder inne rolsjtool. Umdet ze vanne bein aaf waas. Umdet ze doeëd zou gaon ane kanker en lever örges gevare woort hoe naemes heur kènde.

Umdet ze aan heur eige kinger neet kós zegge wat ze nag te zegge hej. De pien um heure gestorve zoon dae miene mins waas gewees.

Same mèt mien drej kiendjes. Um de tied kepot te kriege 'ne zonnigmiddig nao de Maas. Mèt ein vootpómp bloos ich de rubberboeët op en roeide nao de angere kank. Wae voorde de aenje en sjtónge sjtil bej de paerd en de keuj die dao lepe. Ote brudjes en drónke ranja oppe deke in 't graas naeve de kank en toen vore wae wer truuk. Op hoes aan.

Altied nao de Maas en dan wer, truuk nao hoes.

De kiendjes zien groeët en gaon heure weeg. Mèt mien kleinkinger veur oppe fiets geit 't wie vanzelf richting Maas. Bej 't water is altied wel get te belaeve of um van te vertèlle. Klein kiendjes zien gek op verhaole.

Ich ouch. Ich speul de voedster in Romeo en Julia oppe kastieëlruïne van Kessel ane Maas. Tösse de scènes door sjtaon ich bove oppe ruïne en kiek oet over de Maas.

Dalik mót ich op. Langzaam veurt 'ne boeët veurbej. De mins aan 't roer zuut mich bove sjtaon en wae zwaaie nao ein. Ich zeen de paerd inne wei, huur de kreie die zich spektakelend ein slaopplaats zeuke. Asof die zwarte veugel precies op 't gód moment in dit dramatische Shakespeare verhaol besteld zien. Ze cirkele bove Romeo dae zien Julia op heur balkon, ieëwige leefde verklaort. Strakkes zulle ze veur de twinjtigste kier sterve.

(9)

Ich veul de verwachtinge van 't publiek. Die zitte moesstil te kieke. De kèns 'n speld hure valle.

En dink wie det alles altied gewoeën door geit. Wat d'r ouch gebeurt. Des veur mich de Maas. Water, det wie truuës strumt. Umdet 't neet angers kèn. En ich, trèk dao haen. Idders kier wer. Umdet ich niks baeters weit.

(10)

Aat Remkes, Mestreech hoeg mojer Maos

kaajd Maoswater was ziech in hoezer duit polle vaan 't landsjap kolk in herses vaan de mins slaop wèlt mer neet vatte mètgesleip te weurde es hoond oonder d'n oto versteind rot hout vluig veugel nao 't ind zandzek dao gelag lepsj water stèl krach wind rit kekend oet brandweerhelme brölle water mèt ziech breid door 't zörgelek geziech naobers praote weer berekene hun kans plemej Disney-land ramptoeriste zoonder ramp heite aosem in de nach klaam geloupe veuj regebaog in riegers vèsse vlege nach eb in daag

gief water ziech gewonne

(11)

Bep Mergelsberg, Norbik Moder van de Moeze

Wie alle moders in de waelt, in roeze-soeze...

Goof 'ch mieng dóchter 'ne knoevelnaam Wie 't muuske al flót groeëter woos

waoërt 't gaans van allèng: Moeze. Moeze...

In tieje va gekkigheed: Moezefloes Bie oonsjöldige oondäögd: Moezemieps Bie grensgesakker: Moezepraam En es 't serieus tied wert: Moes!

Es klaor brón oet d'r mergel van Seent Briej Loop 'ch däör d'r Baeëndel en dör Brook En met de Voor es fieng ziej

In de Moeze, en 'ch herkèn mich dao inins Op celniveau, es verwaant an al die ander moders Die ós Moezekeend vore; häör make töt wat ze is.

(12)

Colla Bemelmans, Nut Ode aan de Pletsjbaek

(kleinkindj van moeëder Maas)

De Pletsjbaek (in de atlas sjteit Platsbeek) óntsjpringt in Nut, in Aolbaek op waeg nao Sjömmert. E peulke esof 'ne jóng dao sjuus gepist haet, 'ne kwakkert kint d'ruëver haer sjpringe es ze 'm de puuëtjes neet aafgenómme höbbe vuur 't gerenommeerde restaurant en angesj 'ne sjprinkhaan es dae neet toevallig aan 't baeë is. Effe wier in 't ‘Platsbeekdal, beschermd natuurgebied’ is ze al 'ne mieëter, dao gónge v'r es kinger baeksjke sjpringe.

Pletsje, platsje is 'n onomatopee, pletsje, sjpettere, klatere, zieëker es ze bie de watermuële kaom, de Pletsjmuële, die nog ummer besjteit meh aone pletsje.

Aan d'r Geit, ouch in Nut, kump ze in de Gelaenbaek en via Zitterd kump die bie Ech in moeëder Maas en nao Rotterdam in de Noordzieë en zoeë pès in de golf van Genua en de Indische oceaan. Elk dröppelke van ós Pletsjbaek haet de oceaan angesj gemak, aone ós Pletsjbaek zouwe de waereldzieë angesj oetzieën. Good good, anger baeke höbbe ouch hun dröppelke biegedrage, meh... Es me oceanoloog waor of 't water van de Pletsjbaek 'n anger kleur houw, zouwt gier zieën, es g'r op 't sjtrand in Rio de Janeiro loogt, dat eur veut uëversjtruimd woerte doer e sjtöksjke Pletsjbaek.

Meh dat zouwt g'r ouch bie ós kinne kómme doeën, vier höbbe waal neet zoeë'n groeët Pletsjbaeksjtrand, meh g'r kint d'r zieëker van zin dat ze bie ós zuverder is es in de Golf van Mexico.

En dan te bedinke dat v'r bie ós in de wei e klein brönke höbbe dat in de Pletsjbaek oetkump woeë miene kleinzoeën aaf en toe ins in pist. Wat haet de Pletsjbaek toch gelök en wat bèn ich 'ne gelökkige miensj.

(13)

Els Diederen, Valkeberg Mam Maas

op sjtruim nao zie

trèk mam Maas door 't land bloodaor

in 't lank Limburgs lief sjlèp mèt 't vraem water de äörkes achter ziech aan die levesaor

lièt poete loetsje sjpele in de leim

grave gröbbe geheuvelde rand sjöppen 't lief

verseren 't vel wat e leve

gedreve Maasmelodie sjlaagaor in bedrief kleuterkes in de riej Voor, Geer, Geul, Gelaen Roer Niers en Zjwaam zjwumme saam mèt de peuterkes

in 't hart van de familiereünie verdeilde krach

zach hièl hel gesjpanne las sjpringende vater sjpataor

van de euverlas

(14)

Guus Kitzen, Sjipperskirk Ós moder Maas

Krunkelend, in eine kómp verzónke dreug zie häör water nao de zieë, deit kabbele of broesjend bónke naovenant 't waer minder of mieë.

Bie hoag water völt ze häöre sjoat en de oeterwaerdes om zich haer, wurt dan äövervlodig of erg groat taege dat geweld is koum verwaer.

Zie mót drieve op 'n gedeild verleje mit dezelfde cultuur aan beidskanj, wós gaar neet om waat väör 'n reje mer woor wateraor tösje twieë lanj.

Mer häör naobers van oas en wes sjpraeke ein ónversjlietbaar dialek mit eine angere tóngval es de res dao-aan kèns se Maaskantjers drek.

Mieë bezeuk krip ze bie good waer is 't op de vaerkes doorgaons drök.

De vaerman ónthaold toeriste gaer dat is toch sjieker es äöver ein brök.

Gasvrie vouk woont achter häör dieke, veuls werm leefde dao es logé

en väöl fitsers, zoawaal erme es rieke, völle gaer de terrasse van 'n café.

(15)

Dae sjoane bandj mit moder Maas is ós zoa eige en mieë wie bezónjer.

Al is ze metoere grellig en ós de baas häör bestaon blif toch ein wónjer.

(16)

Han Berghs, Mestreech Gedrage

't Waor 'ne sjoene zomermörge.

Iech leep langs de maos zörgelek, vaderleke zorg.

De fute in 't water tuinde miech liechveerdeg hun paringsritueel

oonbevaange door ziechzelf de stroum en de wind gedreve.

E teer späölselke tösse de bieze die ziech ouch zoe

stèllekes duide, ritselend door de wind in cadans.

Mojer netuur wis niks vaan mien zörg, wie altied al.

Zie geit gewoen häöre gaank oondanks de mins en z'n missers oondanks zie klimaatdebat.

Iech dach aon de koumende iestied en veulde miech gelökkeg gedrage door de wermde vaan de zon euver de zörg vaan vendaog.

(17)

Jan Maas, Venlo Geschrókke

Op 't ind van 'ne zomerdaag de roeëze entelik plökriep had d'n gansen daag gewerk zoot mich... tied veur 'n piep de Majjem... in de vaerte brach eur water nao de zieë 'n bietje leet zeej euver veur 't dorstig bónte vieë veel rap in slaop druimde d'r op los kwaam dökker veur aan de rand van 't bos gen water te zeen de kuuj vertrokke de Majjem laeg...

miene leve God ik waer mesjokke de toreklok sloog half ach rap oet mien bed

waat eine nach

Ik mót d'r neet aan dinke ós Majjem zónder vóch juus wie 'ne kerk zónder tore of 'n slaopkamer zónder bóch..!

(18)

Jan Maas, Venlo

'n Mäöske in de Majjem

Op nog gen hónderd maeter van de Majjem, in hertje stad Venlo, stónd mien elderlik hoes. Miene pap hoot, op zien Venloos oetgespraoke: ‘Baer Maos.’ Ik waas eine van de ach Mäöskes. Mien opa zien broor waas de oprichter van 't bekinde

vrachwagebedrief: ‘Frans Maas,’ maar wuurt door de Venlonaere ‘Frans Maos’

geneump. Ik heb 't altied maf gevónde det 't theatergebouw in Venlo ‘De Maaspoort’

hit. Eine riechtige Venlonaer haet 't altied euver de Majjem as hae 't euver de Maas haet!

As kind mochte weej van pap en mam euveral gaon speule, 't Gaasplein, de Köllemiender, de Floddergats, 't klein- en groeët Villapark, 't Wielewelke en nog 'ne gas van die plekke. Wao weej zeker neet haer mochte waas de Majjem.

Zoelang weej neet kóste zwumme waas det verbaoje. Wie ein van mien vrinde met ziene verjeurdaag ein visgeert kreeg, waas 't veur mich zwaor um neet met 'm mei te gaon. Wie ik in 't sportfondsebad, door mich as klein kind 't spatbordefónds geneump, aan d'n Tegelsewaeg, van mien naef 'ne gas zwumlesse had gekrege zag dae, op mien verzeuk, taege miene pap det ik good kós zwumme. Entelik kós ik gaon visse in die moeëje Majjem.

Wie ik nao de andere vissers had geloerd en gezeen wat die allemaol deje um 'ne vis te vange, vroog ik mich veur miene verjeurdaag ein visgeert. Ik waas zoeë blie wie 'n kind, wat neet zoeë maf waas, ik waas nog ein kind. Maar wat ik ouk deej en wie ik ouk keek, de vissers um mich haer vónge d'n eine nao d'n andere vis. Ik haolde waal 'n paar laarze van 'ne Pruus baove water en aeve later 'ne gans verroesde Prusenhelm. De vissers um mich haer lachde zich te barste.

(19)

Van 'ne visser kreeg ik 'ne gas wörmpkes. ‘Doot die maar aan dien häökske jóng, die Majjemvisse zien strónt verwind, die aete allein raegenwörm van de kalde grónd, klasse A1 en gen stökskes appel.’

Ik waas d'r van oetgegaon det die visse, juus wie ik, 'n stökske appel waal lekker zoele vinde. Daobeej kwaam nog det weej thoes in de winkel genóg appele hadde en det ik genne zin had um wörm te gaon zeuke.

Rónd 'n oor of vief ginge de meiste vissers op hoes aan. Inkele hadde d'n eimer vol met vis. Zelf had ik de grutste eimer van allemaol, maar lou vis.

‘Heej jóng, hebs se d'r 'n paar, kins se dien pap en mam dien “vangs” laote zeen en des se neet voor lou heej hebs gezaete,’ zagte d'r 'ne gas.

Miene pad waas blie det ik d'n ierste kier al zoevuuel viskes ‘gevange’ had. Hae deej ze in de pan en same ote weej d'rvan. Sanderendaags ging ik weer nao de Majjem.

Ik waas d'n insigste en zoot mich op 'ne groeëte briek dae anderhalve maeter in de Majjem loog. Zoeë waas ik doeender beej mien proeëj, meinde ik. Aevel juus wie daags teveure vóng ik genne vis. 't Waas haos dertig grade baove nul. Wie ik 'ne vis veurbeej zoog zwumme dach ik maar aan ein dink: ‘Dae is veur mich!’ en spróng 'm nao. Me kós met rech spraeke van: ‘D'r loog 'n Mäöske in de Majjem.’

Dae vis waas slummer en rapper en ik zoot met ein perbleem. As ik thoes kwaam met nate kleier, waas mien visgedeuns veurluipig veurbeej.

Gelökkig stónd d'r eine alde vrachwage van Wilms naeve de Majjem. Ik deej mich oet en hóng mien kleier aan de wage. Ik noom in mien adamskestuum plaats achter 't stuur en verbeelde mich det ik vrachwagechauffeur waas. Nao 'n good oor rieje ware mien kleier druueg. Ik waas met miene vrachwage aevel genne maeter veuroet gekómme en ging te voet op hoes aan.

(20)

De Majjem waas toen ouk al neet mier zoeë zuver en ik meinde zelf det 't neet aan mien kleier te ruke waas det ik köpke onder waas gegaon. Miene pap dach dao aevel anders euver, maar zag niks taege mam. Hae vroog mich waal of d'r gen andere vissers ware gewaes.

‘Wiezoeë?’ vroog ik.

‘Umdet se genne vis “gevange” hebs,’ zag pap en knipde mich ein uigske. ‘Waorum hebs se mich gister neet gezag des se die visse gekrege hads?’ vroog pap.

‘Umdet se mich det neet gevraog hebs,’ zag ik.

Ik wis toen zeker det vissers neet altied kinne zwiege.

(21)

john bovendeert, heële gier

gedrieëve um te goa, oet 't kómme geboare

durch sjteë, langs dörper, grind toervelt mit in dwank, zeuk ich in troebel sjtreum noa 't woare, 't kloare, noa 't sjoeëne va mie aageoamde lank

't kroed i gen bende sjtil ich, esóch 't vieë ich sjpegel wólke, beum kiep ich um en vlui oetintelig noa miene sjoeët, in zieë

meh, loester, 't zit vöal vruid in 't roesje van mien sjtum:

gier bieënt eur sjproak in al mien deepdes gier deupt eur klanke in mie tienkele water gier sjrieft mich neer in e verhoal, in e gedich me leust mich en me draagt mich vuur

ich bin, in dank, mich dees verbóngeheed bewus zoeëdat ich wier sjtreume kan, in alle rus

(22)

Jeanne Alsters-van der Hor, Venlo Foto

Ein lint van water

kabbelend, golvend, kolkend eine laevesader, meanderend door 't Limburgse land

Ik kiek nao de foto in mien hand die ik oet d'n album heb genaome Ein beeld in stilstand

oet 'nen tied van zoeë wied haer truukgebrach tot éín moment vasgelag op broen pepeer

De Maas waas in det jaor bevraore Ik veul 't tintelend iesvermaak en huur de krete van plezeer

Ik zeen de jónges die vol euvermood kruutselings schaatse met de maedjes Kinder achter eine stool

dae schufelend euver 't gladde glijdt Vrouwe, inkellank gekleid

de hand in eine stoek gestaoke Manne met de bóntmuts op in de kraag deep weggedaoke Thoes wach de kaolekachel.

die popelend roeëd gleujend steit

(23)

Vanoet mien nie appartement twintig hoeëg, zeen ik ónder mich in de deepte op de straot

de mins, klein en verlaore

in zienen hectische, geautomatiseerde waereld dae zich aafspeult op ein scherm

Zintugelik zoeë erm gewaore

Wiejerop, ónder mich, struimp de Maas in euren iewen alde loup

Ein lint van water

in zien vluchroute nao de zieë

(24)

Jo Kostons, Beeg Moder Maas

Es eine slingerende struim door us Limburg, Deit deens es opvang en afveur,

In de kringlaop van water, Um rotzooi in kwiet te kènne, Veur euver te vare en veur de vösje Te spele en te spettere,

Verleef um euver oet te kieke bie zónsondergank, Dien probleme haer te brenge es te 't neet mje zuus zitte, Brunk luuj same en zörg veur sjeiing,

Brunk plezeer en soms verdreet, Us Maas,

Soms es ein prachtig zilvere sjitterend lint, En soms es 't stink en ruuk.

Veer make dien water weer zuverder,

Versere dien baenje mit nog meer blome en struuk, Vaderland Limburg, gebaore oet Moder Maas, Dich geufs us ein thoes,

Ein plekske op deze aerd, Wo veer wone en of gebaore zin, Veer wone d'rbie en soms midded'rin.

Moder Maas is us gegaeve, Mit water es us laeve.

(25)

Joop Schaminée, Wèssem Manke Gerrit

De kaoj trèktj langsaam langs mien bein ómhoeag en ich veul hoe mien botte bietje bie bietje verstieve, mer ich zit hie gaer. 't Leefs snammedaags es de zón al 'n bietje begintj te zakke. Mien veut röste op twieë groeate blök bazaltj, die es zwarte iesplate oet de besjoeiing ómhoeag staeke. 't Water van de Maas klotstj röstig tieënge de kantj. 'n Stökske wiejer drieftj 'n gruupke mieëwe, in kalm bewaeginge op en nieër.

Geliek mèt de golve, die zjus door 'ne langskómmendje boeat zeen opgetrokke. 'n Waterheunke sjraveltj tösse de grillige stein aan de randj van 't water op zeuk nao slekskes en anger gedeerte. Langsaam glietj de boeat verder van mich weg door 't water. 'ne Kempeneer; kan ich zeen aan de vorm en aan de gruuedje, ich sjat get mieër den viefhóngerd ton. HARI stóng vuuer op 't sjeep, aan weerskenj van de kop.

In seerlike, roeaj kapitale. Harrie en Ria, of Harie en Riek. Väöl sjeep zeen verneumdj nao de sjipper en zien vroumes.

Ich volg de sjerpe blik van de mieëwe, spits op ónverwachdje bewaeginge op 't water, loerendj nao get det ze kónne aete. Woea ich zit, is 't druueg, mer beneej glumme de stein van de natigheid. Dun bie 't water zeen dees stein begruudj mèt dikke plakkate greun mos. Hie ouch steit 'ne inkele pol reetgraas, woekere get braome en probere 'n paar jóng wilge krampechtig 't water d'n kop te beje. Woea 't water minder gemekkelik kan bewaege, tösse de bazaltjblök, gruje duvelsknöppele; stief wieze de knöppele ómhoeag. Ich weit det 't water van de Maas flink te kieër kan gaon, mer vandaag is 't röstig. 'n Klein hóngerd maeter wiejer stroum-aaf uuevespanne de betónne baoge van de brök 't

(26)

water. Vreuger waas hie 't vieër, mer det kós de gruuj van al 't verkieër neet aan. Es se noe toch ins zuus wieväöl auto's d'r langsraoze. Vreuger... 't is net of mèt al 't water 't gans laeve langs mich haer glietj, steeds mieër struimtj van mich aaf, steeds minder blieftj uuever. In de verdje, vuuerbie de brök, kumtj 'n volgendj sjeep aangevare. 't Is nog te wied óm te zeen waat vuuer 'ne boeat 't is.

Ich bèn vergruujdj mèt 't water. Jaorelang höb ich es kapitein op 'ne sleipboeat gewirktj, op de bènnevaart, in deens van 'n groeat baggerbedrief. Wae sleipdje de grindjbek van de baggermuuele nao de steinbraeker 'n paar kilomaeter wiejer-op. De vol bek haer, de laeg trök. Mèt griepers waerdje 't grindj oet de iezere bek gesjöptj.

Ich heel van 't geluid wannieër de moel van de kraan oeape ging en de kezel d'roet struimdje. Altied waas d'r tied vuuer 'n segrètje, tieënge d'n aovendj name wae 'n fleske beer. Es 't hel vroear waerdje de sterke sleiper gebroektj óm 't ies te braeke, wannieër de grindjgater dreigdje toe te vreze. 't Werk moch natuurlik neet stilvalle.

't Gaaf 'n gruuets geveul óm de naas van de boeat in de strakke iesvloer te boeare en te zeen wie de losgeslage stökker tieënge 't iezer van de boeat ómhoeagkwoeame. 't Liektj lang geleje, 't is ouch lang geleje.

‘Weer aan 't water?’ huuer ich emes plotseling van dunbie vraoge. Noe pas realiseer ich mich det 't gerinkel van 'n fietsbel - vuuer mien geveul van wiedweg geklónke - vuuer mich bestumdj waas. Es ich uuever miene sjouwer ómhoeag kiek, zeen ich boeave aan de kaaj 'ne dónkere mins staon, geboeage uuever ziene fiets, de kop ómlieëg. 't Is Maan van d'n Sjemp, d'n oealieboer. Wae höbbe ós good gekandj. Mèt ziene kleine boeat brach hae neet allein oealie róndj, mer ouch allerlei anger zake.

'ne Drievendje winkel waas 't ei-

(27)

gelik. Ich herinner mich vuueral klein dinger wie nistele, illesteekskes en klits. Eder waek koch ich mich ei staefke aoje klits, woea ich den 'n paar daag mèt deej. Maan haet dónker kleier aan, woea-in de kop liektj weg te zakke, en die strak aafstaeke tieënge de leechblaw loch. Ouch zien sjoon zeen dónker. Eine voot steit op de gróndj, de angere op de trapper. Zien henj röste op 't stuur van de fiets. In zien linkerhandj haet d'r zien patsj vas, die hae bliekbaar net haet aafgedaon.

‘Höbs se 't gehuuerdj van Manke Gerrit? Hae haet zich gister verhange in de sjop, achter zeen hoes, gewuuen tösse de gereidsjappe. Ze höbbe 'm pas ore later gevónje.

Hae waas al hieëlemaol stief. 't Is mer good det de aeger 'm neet óndèktj höbbe. Ze zouwe zeker zien uig oetgepiktj höbbe’. De zinne sjete es piele oet ziene móndj. Hae wètj neet det ze mich deep in mien zeel rake.

‘Jao, rotbieëster zeen 't’, zèk ich trök. Ich zèt mein veut sjrap tieënge de stein ónger mich, mien gedachte gaon nao Gerrit. Ich weit det mien wuuerd nörges op slaon.

Manke Gerrit. Nemes haet oeat gewete det 't mien sjoud waas. Ich drejdje 't stuur verkieërdj, precies d'n angere kantj op: zien bein kwoeam gekneldj tösse de grindjbak en de baggermuuele. Gerrit haet mich d'r noeat op aangesproeake, mer hae mót 't volges mich waal höbbe gewete. Zelf durfjde ich d'r neet uuever te beginne, de ieëste maondj neet en ouch neet de jaore d'rnao.

‘Noe is 't neet allein mieër OZE boeat dae sleiptj,’ woear 't ieëste det hae tieënge mich zag toen d'r 't zekehoes moch verlaote, mèt zien henj wiezendj nao ziene linkervoot. Is neet mieër good gekómme mèt ziene voot. Mer, hoe haaj ich kónne weite waat de gevolge zouwe zeen? Det zien vroumes neet kós verdrage det hae d'n hieële daag thoes waas? Det hae meug gesjörgdj woear, gein noew energie kós vinje.

(28)

Det hae vergaetelheid zooj zeuke in de drank? Ein fleske beer waerdje al gaw 'n hieëleboel fleskes beer. Eders kieër speuldje hae de bittere smaak d'rvan weg mèt 'ne slók aoje klaore. 'n Fles aoje klaore op eder krat beer, zoea óngevieër zal 't gewaes zeen. Ein op ein. Gerrit is neet mieër trökgekómme op de sleipboeat, OZE sleipboeat.

Zelf bèn ich inkel jaore later ouch gestoptj mèt wirke. Hae waas de einige knecht.

Ich kós 't vare allein neet good aan. Mer 't water is blieve trèkke en edere daag zit ich hie aan de Maas.

En noe haet Gerrit zich verhange. Mesjien is 't waal good zoea. Mien fout zal same mèt Gerrit begrave waere. Ich bèn blie det de aeger hum mèt rös höbbe gelaote, det zien lief neet nog mieër gesjónje is.

‘Zoea. Nou. Den gaon ich mer weer ins wiejer,’ huuer ich boeave mich spraeke.

Vuuerdet ich get kan trök zègke, zeen ich hoe Maan op ziene fiets staptj en effekes later de hoeage boulevard aaf rietj. Ich rich mien blikke weer op 't water.

De boeat dae ich dunderbie zeen kómme, haet intösse de brök gepasseerdj. 't Is 'ne rienaak. Die kómme hie geregeldj vuuerbie. Aan de depe ligging kan ich zeen det hae lajing haet, mer de loeke zeen toe, zoeadet ich neet kan zeen waat de sjipper verveurtj. Langsaam glietj de boeat door 't water, det bie de achterstaeve roew omhoeag spatj door de krach van de sjroef. De mieëwe zulle zoea drek weer op de golve deine.

(29)

Karel Ruiten, Mofert

Wo moder Maas door 't landjsjap struimp

Waar de brede stroom der Maas, statig zeewaarts vloeit:

Weeldrig sappig veldgewas, kostelijk groeit en bloeit:

Bloemengaard en beemd en bos, overheerlijk gloort.

Daar is mijn vaderland, Limburgs dierbaar oord!

(2e Couplet Limburg mijn Vaderland

Muziek Henri Tijssen/tekst Gerard Krekelberg)

Es gevolg van ein aantal toevallighede begós mien wirkzaam laeve ane ‘angere kantj’

vanne Maas in Wèssem. Ich woondje toendertied dao amper zès kilemaeter vanaaf.

Mer 'ne werreld van versjil. Ich spraek euvere jaore vieftig. Dao wore toen nag klam grindjgater. Mer waal al de herrie enne staof van baggermeules en steinbraekers. Bie dómpetig waer rook ich dök de kaolekwalm dae oete sjaorstein kwoom vanne rinkaoves en pannefebriek. Wo op smaalspaor mit de rabbelendje treinkes de leim oete leimkoele waerdje aangeveurdj.

Ich fietsdje dao get óngewindj stoekerendj euver straote gemaak van maasstein.

Lómpe dore natuur willekeurig gevormdje stein mit ein gesjiedenis van

hóngerddoezendje jaore. De dinosauriërs ónger 't bestraotings- en boewmateriaal.

Dees sedimentaire zwerfstein wore dore Maas aangeveurdj oete Ardennen en Noord-Frankriek. Inne aadste gedeilte van Wèssem en Toear waerdje de straote hie van gemaak. Mer dao waerdje ouch kirke en kepelkes gans of deils mit gemetseldj.

En in Wèssem is m'n d'r nag ummer gruuets op det oppe Mert inne bestraoting veur 't Raodhoes 't waope vanne

(30)

toenmalige gemendje Wèssem in maasstein is oetgeveurdj, gelag dore häöre eige kanteneer en straotemaeker.

De Maas waas veur ós altied ein natuurlike grens gewaes. Veer kwome bao neet in Wèssem en die van Wèssem neet bie ós. De luuj huuerdje aan mien taal det ich van angere kantj kwoom. In Wèssem, Toear, Hael, Panhael en Pol wore en zeen namelik ein aantal sleiptoeënige óneigelike twieëklanke van wäörd in standj gebleve.

Veure kuiterie zègke veer det miense in Wèssem: ‘Koeale hoeale óm d'n oeave te sjtoeake.’ En det ze ouch: ‘toeater hoeale oete bieëk.’ Mer zónger gekkerie alles waas d'r doe nag gewuuen, net wie vreuger. De tradities en gewuuente vanne kèrmis, de vastelaovendj, 't verenigingslaeve van sjötterie en hermenie, gebaorte, rouw en trouw. Gelaege ane drök bevare Maas kós Wèssem 'n relatieve welvaart. 't Waas ein centrum van sjeepvaart en hanjel, ein ech Maasdörp. Hel wirke, groeate gezinne, eenvoudig, gezagsgetroew, stil en in zichzelf. Eendracht maakt macht!

In daen tied (vieftig jaor geleje), kwoom ich ane euverkantj mit 't vaer Brach-Wèssem.

Det kosdje toendertied vief cent mitte fiets. Noe kins se mit ei Maasvaer euver veur ein väölvoud van dit bedraag (30-50 keer mieer!).

Inne wintjerdaag waas d'r meistal ei paar waeke hoeag water inne Maas. Dan voor 't vaer zónger moteraandrieving oppe stroum van 't water. 'ne Spannendje tied en wie ich pas later höb begrepe ouch neet zónger gevaor. Mer es 't water wiejer steeg inne Maas waerdje 't vaer oete vaart gehaoldj en loog 't oppe kantj. Dan zoot d'r veur mich nieks anges op dan ómdrejje en euver Remunj ómrieje, mieë dan 25 kilemaeter mitte fiets. En es de Weerd (uiterwaarde) in Remunj, net euvere Maasbrök, waas

óngergeloupe dan woor de kortste waeg veur mich euver Maaseik. En det waas zeker

(31)

35 kilemaeter. Waat mich dökker dan èns inne verleiding brach óm euver te staeke euvere stuw bie Lin. Det waas neet allein streng verbaoje en straofbaar, mer ouch laevesgevieërlik. Mer effeng ich woor jónk en kós gei gevaor.

Pas in 1967 waerde de Maasbrök in Wèssem veur 't verkieër in gebroek genómme.

Die brök, mieë dan 500 maeter lank, is noe ein belangriek óngerdeil vanne Noord-Zuidverbinjing. Daomit kwoom d'r 'n inj aan 't vaer van Wèssem.

Nag mer twintjig jaor geleje woor de Maas ein smerig, zwaor vergiftig water. Dore industrie gebroek es aafvalpöt en dore stad Luuk op 't Belsj zelfs nag es aope riool.

Dao zoot geine vès mieë inne. 't Maaswater woor ein chemische vloeistof gewore.

Op vandaag wuuert mitte Maas gelökkig gans anges ómgegange, al kinne veer neet zègke det 't zuver water is, ich wil zwiege van zuvere kóffie.

Allewiel zeen d'r nuuj natuurgebiede aan 't water gekómme en greun stökker wo dere in loupe die hie nag noeat geloupe höbbe. Poolse paerd trotsere noe de kaaj wintjers en heite zomers. En ouch kaolzwarte rinjer van 't Gallowayras oet Schotlandj.

De modern herders zeen geüniformeerdj en höbbe 'ne veerwiel aangedreve terreinwagen.

De leimgater vanne rinkaoves zeen óngertösse vol water geloupe, greujde toe en zote al gaw vol mit kwekkerte. En dao kómme weer reigers op aaf. Die reigerkolonie is noe vanzelfspraekendj besjermp natuurgebied toet det d'r grindj gevónje wuuertj.

De regionale horeca en detailhanjel zuut veural inkomste. Dus kwome d'r ouch leuke terrasjes mit blomebek en ein echte boulevard. Want neet allein de

natuurbesjermer is d'r get aan gelaege. Maasgouw, nao de annexering, is noe veural veure recreante.

(32)

Omdet de Maas al jaore en jaore leveranceer is van kezele en zandj, zeen d'r inne loup vannen tied grindjgater óntstange. En die grindjgater zeen de natuurgebieden mit ei nuuj waord 't Maasplassengebied. Ei nuuj stök Vaderlandj, dierbaar oord.

Nao lang kezele baggere, kins se good zeen en veule det 't vreuger anges waas.

Noe zuus se euveral water, water en nag 'ns water. Driedoezendj hektaar, zesdoezendj voetbalveljer aan ein stök. De res van Nederlandj kreeg kezele en zandj veur waeg, plevuze, spaor en weuninge. En hiej hele ze de gater euver.

De inwoners van Wèssem keke vreuger nao de kuuj inne wei mit van wieds aaf de Maas. Die Maas zorgdje ouch veur 't mès es de Koewei weer 'ns óngerleep inne wintjerdaag. Noe höbbe ze de windjsurfers bienao veure deur. Want de Koewei in Wèssem is noe ein en al water.

De Pruse höbbe de streek inne zestiger en zeventiger jaore drek óntdèk en is noe ein massale oetlaotklep van 't Ruhrgebied. Mer die Duitse recreante bringe alles mit oete Heimat. Dao haet de regio neet väöl aan.

Net veur Kersmès op 22 december 1993 móste in de ganse provincie 12.000 miense geëvacueerdj waere veur 't hoeag water vanne Maas. Dit es gevolg van kolossale raenge, daag in daag oet. Ein viefdje deil vanne provincie leep ónger water. Väöl vieë, woo m'n neet gaw genóg mieë bie kós kómme verdrónk.

Ich woondje doe in 't centrum van Remunj op get mieë dan 20 m+NAP. En det waas net genóg óm druueg veut te haje. Ane Roerkade stoke al gaw de waterslange oete kelders stónge de pómpe klaor. De aanwonendje óngernummers maakdje häör winkels zoeë good en kwaod es 't ging waterdich. ‘Laot 't water mer kómme,’ zagte ze. En 't water kwoom... Op nag gein 50 maeter van mien hoes aaf lepe de kelders

(33)

ónger water en weikdje de etikette vanne wienflesse. Róndj nuujaor 1993/1994 woor d'r watersnoead en broke de dieke door. Zandjzek móchte neet mieë helpe en pómpe ouch neet. Dórpe en staej lepe ram ónger. Op 't lès van januari 1995 herhaoldje zich alles nag ins. Want neet de besjerming van aanwonendje taenge hoeag water haw prioriteit mer ein optimale sjeepvaart woor ummer de driefvaer gewaes es d'r gewirk waerdje in dit deil vanne Maas. Normalisatie, stuwe, kanale en rechtrèkke en oetdepe van vaargeule.

Noe liek alles bienao lang geleje. Mer de baggermeules kómme trök, ouch in Wèssem en in de anger plaatse van de nuuj gemeinte Maasgouw. De gezètte staon d'r weer vol van. De baggermeules höbbe hie ein lang gesjiedenis. Sommige bewoners vanne streek kinne 't geluid vanne weeg toet 't graaf. Enne grindjboere betale graof geldj wodoor de dörper welvarendj waere. Dao is haos gein verwaer taenge.

't Aanzeen vanne streek is ram verangerdj. De Maaslenjers zeen bao

eilandjbewoners gewore. Omdet d'r steeds mieë water bie blief kómme. Toch zeen de Maasdörper d'r, nao al die jaore, nag ummer neet richtig aan gewindj. Al organisere ze idder jaor Havefieëste en Havedaag. 't Is 'n nuuj saort economie mit jachhaves, watersport, vakantieparke, zandj en strandj.

Veure kirk van Wèssem steit ei brónze beeldj van Dolf Wong: Koeherder met kudde.

Dit beeldj duit de miense dinke anen tied det oppe Mert 't vieë bie ein gedreve waerdje óm nao de Koewei ane Maas te gaon. Oppe plaquette steit mistruuestig:

Wessem verliest 1 januari 1991 haar zelfstandigheid, maar behoudt haar eenheid.

(34)

Leonne Cramers, Gelaen Heivesj

Dörp dat tösje knaal en Maas

mennige keër óngenadig euver de näöd kreeg gevragkeldje vore

wen Moder Maas terziejenoet door 't getuug ging vanaaf de sjloes

titsj de kirk pontificaal

op 't heilig oug läöker in de lóch wo Gaods water euver Gaods akker leep de kräötsj katsj kraop euver Maaskeie nao d'n diek, daen dörpel veur 't dörp 't döpke dao doadgemodereerd dere in de Kowei gedaag wènk väöl water ging door de Maas

zie zuut oet, of wènt ze sjus oet e deuëske kump

aevel heuj dich es de wèndj van de verkeërde kantj kump ze wildj wie haas door 'n däörehèk geit

ónverhöds sjteit de watermeule in mentoer mit de latsjpeuët te waje

kómpels raeke mit 'n gaert

de ganse mottige mikmak nao de esjde saoterdes neuëde 'n pan sjpek en krepkes de blage róndj de keuketaofel

óm bufkes broad oppe versjèt in 't vèt te soppe

(35)

bewaarsjeuëlke bie begiene èngelke in de Pènksterpersessie 'nen aanwassende sjtrank

óngemeujd óntbleujd wie buim in 't vreugjaor taengesjtrops euver tankeldraod tóffele wie 'ne wirvel 'n wösj weiebleumkes heivesj brènge

greuëtsj grinsjende sjnoets boete 't vaeke en euver de breer óngerwaeges wiejerop

intrintj d'n ómtrèk van de veutjes greujt sjrumpelt de oar

miemerentaere sjtriek 't wiksbeusjtelke centemaeters sentementale sjtöb sumpel van mien kènjersjeunke

(36)

Lewie Pluijmen, Valkeberg Oos Parredies langs de Geul

Genuèd al door de veurjaorsjzón, Trèkke veer wir bliej d'ropoet De Sjtoepert op bies bie de brón Dao greujt hièl heilzaam kroed, Iech driè miech um nao 't werm leech, In 't dal, oos leeflek oord,

Iech zeuk 't hoes woa sjtóng mien weeg, Woa me mien ièrsjte sjriève hoort.

De merkef in de diekste beuk deit miech dat noe good nao, 't Sjient dat 'r al e vruike zeuk, Bie 't oud nès van 'n krao.

De baek klatert de wiejert in, 'n Mösj lèsjt häören doorsj, Woa birk en èsj weersjpegeld zin, 'n Aend zjwump nao de gesjmete koorsj.

Dao klop de sjpech taege 'ne boum, Muus rietsjele in d'n druège louver, Viuèlkes bleuje nog mer koum.

Zièrnao begint de vreugjaorsjtouver.

Dan kump de ‘Ein-eik’ in 't ziech, Dae reus op hoagsten heuvelpunt, Zien tek ten hemel opgeriech, Väöl däölkes good te vrund.

(37)

De berg aaf, 't dal wir door;

E landgood, de ‘Gerlachuspöt’, Bie de sjtegel löp e hazesjpoor, Sjravelende maeldert in de göt.

Bie de melgerweng ies 't hièl keul, In sómbere sjièm oos paad,

Dat veurt oes gans kort langs de Geul' Hie zin de sjtein kletsjnaat.

Meh baove gekómme op de ‘Bergerhei’, Woa zónnewermde oos lief wir völt, Iech zeen róntelum 't veld en wei In gans fien leech gehöld.

Dan zingentaere door 't ‘Suberveld’, Vrie en bliej in 't gans gemood, Neet te koup, veur gaar gei geld, Flotter sjtruimp dan dao dien blood.

Hoag sjmiet iech noe mien patsj in de loch, Sjpring op um ze wir te prieke,

De buzert besjrief 'ne groate boch Baove de meule mèt häör wieke.

D'n ‘Tekkerd’ door, langs dassehol, 'ne Knien sjpringk oet de brième, De ‘Wiemersjdèl’; va veugel vol, Es die in miene koalef kième...

(38)

Door haol waeg en langs hègke haer, Woa biejemeiskes arreigel kwinkelere, Dan ving iech ein fazantevaer, Die kint mie petsjke sere.

D'n ‘Iezere Kowaeg’, ‘Sintjansbosj’ aaf, Truuk woa de Geul sjnel sjtruimp, Langs häöf, kepelle en kesjtièle, gaaf Door viever en baemd umzuimp.

Aan de ‘Driebeeldsjes’, op de bank, Al loesterend nao de bookvink zien wies, Zèk iech hel-op: ‘Väöl maols bedank Veur oos hemelsj ‘Geuldalparredies’.

(39)

Maria Scheres, Groeselt Asgoonstig

De Maos veraanderde ien de Styx, zoe ienens

dat wie v'r ömloorde vuur veraanderde ien zaatpilaere.

En terwijl de carnavalsvlagge nog wapperde op de maot van 't In Paradisum

bereikde de boot d'n uëverkaant,

druug traone ien os gepiekelde ouge bronne fantoompijng van 't aofgesjnoeje zien begós.

De Maos en de Styx 't leëve en d'n doed 't zaat en d'n oeëlie bronne van os leëve.

(40)

Mariet van Knippenberg, Kessel Zjwumles

Ich lierde zjwumme in dien kabbelende golve in dae zomer lang geleje papa deej mich veur met erm en bein

en ich keek ouch hoe angere 't deje de buuet kwame veurbiej

eure motor tjoeke tjoek den móste wae oet 't water de zon brandje

op 't kaoreveld

wae huurde endje gesjnater nao korte tied

óngeleufelik zjwom ich zomaar róndj

in 't deper gedeilte

zónger angs veur dien water mien veut veulde genne gróndj as ich dich noe zeen

met dien gries water

en de zon sjittert op diene golvesjlaag

dink ich altied weer aan vreuger toen ich lierde zjwumme op dae werme zomerdaag

(41)

Mien Wijnhoven, Zaerem

Wat waas 't kawd din daag 't Wachte lang en bang de ore Naevel draef in hoes en hart De snieë wit en 't water zwart De nachte doeëds en duuster De wingterzón verdraef 't gries - gaaf 't haventje wet kläör - 't Waas diene roeëje jas ónger 't duuëjend dunne ies.

(42)

Paul Weële, Kirchroa Hese Maas

Óp inne sjunne daag aavanks joelie vertrókke v'r noa de Maas. Boave óp d'r auwe jeële Mazda woeët ing joemieboot vas-sjnoord, ing tuut vol mit aese en jet tse drinke in ing keultaesj jónge óch mit. Dit woar vuur 't ieësj dat vier tsezame dróp oes dórve in d'r waan van 't Annelies ziene pap tseer iech ing waech jeleie 't riebewies hauw jehold. De ieësjte moal jehold. Vier jónge nit wied. Vlak ónger Remung jong d'r Albeët ummer visje en doa koeët me óch lekker sjwumme, zaat heë. 't Annelies woar doa al ins jeweë en het menet dat 't d'r waeg wal wós. En aajezieë dat ze hauwe jezaad dat 't wied uvver de drissieg jraad zouw weëde, hauwe vier ós jedaad doa inne middieg durch tse bringe. Um dis dagestsiet woar koalieg verkier, alzo woar dat vare óp de autobaan óch mar haof ezoeë lestieg.

De vinstere wied óp, d'r radio knoerhel aa en mit Born to be wild varete vier loos.

Vier kiekete ós aaf en tsouw jans leef aa en vräuete ós óp wat jong kómme. Vier hauwe 't ejelieg óch tsemlieg flot vónge, 't woar jing weltrees. Van de A2 aaf d'r waeg langs 't kanaal en ee sjtuk durchvare en dan urjens sjtoppe woa-ts te dinks dat-s te d'r waan kwiet kans weëde.

Binne tsing minute hauwe v'r de boot in 't wasser, de handuch oes-jelaad tusje 't hoeëg jraas dat langs d'r waeg sjtong en vier woare ejelieg van alle zieë durch jinne tse vinge. De zommerkleier woare flot oes en effe sjpieëder loge vier in ós

sjwumkleier in de vol zon tse bakke en vier vólte ós wie Jod i Sjpanje.

De bije broezete, aaf en tsouw fladderet inne miepmop uvver ós hin, nog winniejer vuejel loze ziech blikke in dat

(43)

werm weer en vier loge an de Maas en loze 't ós jód joa. Vier hauwe de sjoeël ater ós, de tsouwkónft vuur ós en de taesje vol vuurroad. 't Annelies sjlisset bauw reëtsouw de oge en loos nuus mieë van ziech hure. 't Hauw ziech sjtiekem 't boavedeel van d'r bikini oes-jedoa. Iech hauw kwansies ee bóch mitbraad, Misdaad en straf van d'r Dostojewski, en dong alsof iech drin leëzet. Mar iech eujet de janse tsiet noa dat nakse lief neëver miech en koeët 't jeweun nit losse. Iech knappet ee sjpriet-je aaf en kiedelet jeruisjloos doamit uvver ziene boech.

't Houwet blink noa wat 't daat dat ing vlei woar en hool de oge sjtief ópee. Iech jong wieër en beweëjet 't viets-je lanksaam mar zicher noa d'r boaverrank van 't buks-je.

't Knallet mit de vol hank óp ziene eje boech en sjprong wie jesjtaoche reët. Wie 't zoog wat ziene jeuch hauw veroerzaachd woeët 't wus. ‘Kan iech nit ins ing haof sjtond mit rouw zonnebade. 't Is doch tse jek vuur wöad dat iech miech zelver lik tse houwe en doe bis 't.’

Belaidiegd drieënet het ziech um en iech sjnappet oane weerwoad 't bóch en verzukket ee paar rejele tse leëze. Alling mar bakke vong iech nuus. Alling mar legke neëver ee net kink dat vong iech óch nuus.

Dat hool iech evver nit vol. 't Woar miech tse hees, van 't weer en van miechzelver.

Iech sjtong óp en zaat zoeë ónwus wie meujelieg: ‘Iech jon jet mit de boot. Óp 't wasser is 't flaich jet keuler.’

't Woar herlieg, 't ruuchet lekker en hauw de jouw temperatoer. ‘Jees te nit mit?’

verzukket iech nog, mar 't winket oane ee woad en iech duiet de boot aaf, paddelet 't wasser óp. Het woar allang vroeë dat iech maachet dat iech voetkoam.

En zoeë noom iech deë roej-sjpaan en maachet jet rungdets óp 't wasser. Óp eemoal hoeët iech ing moterboot kómme en iech eujet uvver d'r joemierank oes um tse kieke of die

(44)

miech nit uvverhoof zouw vare. Mar de boot hool aa, ee sjiek dink woa misjien wal inne drin koeët sjloffe zoeë jroees. Lanksaam koam die jroeëse boot langs mieng kling. Inne zonjekluurde man in ing freulieje sjwumbóks vroaget in 't Duutsj: ‘Wie komme ich denn nach Maasbracht?’

Iech hoalet de sjouwer óp. Iech wós koalieg woa iech zelver woar. Oane d'r moter aafjezatse tse han, varet d'r pruus in zieng boot wieër. Iech proberet mie joemiejedeuns ezoeë reët meujelieg tse haode in de welle die woeëte jesjlage.

Hei woar 't óch nit sjpannend. Iech sjpeulet wal jet wasser uvver miech hin um aaf tse keule, sjwom zoejaar ee sjtuk en duiet de boot vuur miech oes, mar noa ee tsiet-je hauw iech de naas vol en jong tseruk.

Iech woar tsemlieg wied aafjedraeve, merket iech. 't Doeret jet vuurdat iech de plaatsj hauw vónge en iech zoog de boot legke. D'r sjrek sjloog miech um 't hats.

Wat moeët deë pruus noe doa?

Iech hellet en hellet en zoog jee miensj. Jee Annelies, jinne pruus tse zieë. Miene maag krómp inee en iech vólt miech alsof iech moeët uvverjeëve. Zieëkrank óp de Maas.

Lanksaam roejet iech kótterbij. Wie iech langs de boot koam, die wie iech noen leëzet Der Goldene Schwan heesjet, hoeët iech kume. Effe daat iech nog: deë deet 'm jet aa, mar iech hauw richtieg jehoeëd. Dit woar angesj kume, dit woare volle jenós.

Vuurzichtieg drieënet iech de boot werm 't wasser óp en verbórg ze hinger ee paar sjtruuch. Ee paar minute sjpieeder koame d'r pruus in zie loestieg sjwumbuks-je en 't Annelies in zie bikinibuks-je oes de boot 't dek óp. Het sjprong werm aa lank, heë roepet jet los, sjtartet de moter en varet voet.

Iech wadet nog effe en jong doe tseruk, dong jraad wie Hens-je d'r jek. Het kieket miech aa jriemelens aa, de ónsjoeld zelver.

(45)

‘Zouwe vier joa?’ vroaget iech zoeë bleud wie meujelieg, den iech woar ja vereppeld woa iech bij sjtong.

Vier dónge ós aa, pakkete in en varete mit de aofe vinstere werm tseruk. 't Is weer voorbij die mooie zomer, zong d'r Jerard Cox óp d'r radio. En óch al woar 't bludieg hees en zouw d'r zommer nog lang doere, iech moeët 'm vuur de volle hónged protsent reët jeëve.

Wie iech d'r Mazda werm vuur de duur van zie eldesj hoes sjtopzats, kieket het miech leef aa en zaat: ‘Dat woar lekker, mósse vier nog ins doeë.’

Vier zunt noeëts mieë jeweë.

(46)

Phil Schaeken, Zitterd

Aan de handj van moder Maas

De Maas, ich mein mer is water en bèdding sjtruimp daag en nach nao zee

mer deit mee.

Wach:

Nónk Chel oet Beich

zjwóm in '55 geweun nao de euverkantj nao ein anger landj

ich keek d'r es kèndj verwónjerd nao.

Einen angere Chel oet Beich sjreef

‘Heur ich de Maas weer roesje’

hae wol mit nemes toesje.

En dan 't vaer, in Berg

wie e vaerke, zjwevend euver 't water jus wie doe, vanoet Mestreich mit de boot nao Luuk mit mien mam nog.

En van Wiek nao de Mert

‘Mosae Trajectum’

de Romeine al en in 40 de Pruse bie hunnen euverval.

(47)

Tösje Eijsde en Mook vösje vange

fitse

eine reiger zeen zitte

de sjreeuw van eine meeuw heure.

Jao, zó mer wegdruime bie eine boch

en dich e bitske laote mitnumme aan de handj van moder Maas bie häör toch

door Limburg.

De Maas leet ós neit los vruiger neit, noe neit en later.

Häör water

is veur de Limburger e sjtökske laeve.

Limburg:

Laevendiger landj door de Maas.

(48)

Richard Leinders, Zitterd Moder

Zelf opgegruid tösje Rooj en Keutelbaek, waor de Maas veur mich es kèndj eine ónbegriepeliek grote poul water, sju waor ich dao veur. Veer zouge dae rivier dan ouch nog mer allein midde in de zomer went d'r get sjpeelde in zien zomerbèd. Jaore later, op vriejersvuit, woort ich bie häör kèndj aan hoes. Mien èngelke, dao gebaore en getaoge, lag mich oet waat zo sjoon waor aan dae waterkantj. Van achter hun hoes hoog oppe berg zoug me, aan de angere kantj van 't water de Belzje dörpkes ligke, aanein geried wie eine rozekrans. Wie aafgesjpraoke begoosj te dao 's aoves geliekertied de klokke te loewe. Kènt me zich get sjoonders veursjtèlle dan biej óngergaonde zón dao mit dien mechelke, tösje die anger bloume, in 't graas te zitte?

In de loup van de jaore leerde ích ouch de taal van dat water kènne. Op eine zo'ne sjone werme zomeraovend maakde ich mich óngeras euver ein opkómmend ónwaer vanoet 't weste. Zjwart waor 't dao, d'n dónder rómmelde en van varres flitsde hemels vuurwerk door de lóch. Wie eine zeeman leit 't ziene blik euver 't water en langs de jagende wolke gaon.

‘Blief mer röstig zitte,’ sjtèlde 't mich gerös, ‘de Maas hultj 't waer aan dae kantj!’

Vol óngeluif zoug ich häör veursjpelling oetkómme.

Dan van varres: ‘Keender, kóm nao binne, dalik sjleit 't waer euver de Maas en ich höb ouch de koffie klaor mit ein lekker sjtök vlaai!’

Mien sjoonmoder, ein zachaardige leif vrouw en wie kan 't sjoonder, ein Belzje!

Die reip ós ouch nao bènne veur de koffie mit goud waer. Ich verdènk häör noe nog d'r van dat

(49)

ze bang waor dat aan de Maaskantj 's aoves de bliksem ouch koosj insjlaon zónger ónwaer!

Jaore later, op eine akelige duustere wèntjermörge, sjpeelde mich die beelde waer wie eine film door de kop. 't Waor mer ein paar hónderd meter wiejer op dae zelfde berg, mer noe achter de kirk. De paarse koormantjel wapperde wie ein losgesjlage vlag achter pèsjtoor aan. 't Knarsje van de door sjtórm en raege gebaoge buim woort begeleid door 't böljerend raoze van dae tot de randj gevölde raegerivier.

Angsaanjagend kaod waor Moder Maas. Toch waor 't of ich, vanaaf d'n euverkantj, gans iel, heurde:

‘Keender de koffie is klaor!’

(50)

Riky Simons-Julicher, Zjwame Aan geen ziej

Aan geen ziej vanne Maas liek 't graas zo óngeweun gelp en greun.

De kèrktores van Kessel, Bögkeme en Naer winke zo vruntjelik:

kóm 'ns hiejhaer.

En det geit 't sjnels mit de fiets op 't vaer.

Langsvarende sjepe trèkke brei sjtrepe door 't water.

Efkes later kloetse hoog golve taenge de kantj en taenge 't beutje.

Lang haje die aevel neet sjtandj, get wiejerop lègke ze 't leudje.

En veur des se 't wèts sjteis se al aan de euverkantj.

(51)

Weer liek 't graas

aan geen ziej vanne Maas óngeweun

gelp en greun.

De kèrktores van Bezel, Remunj, Ruiver en Zjwame neuje zo vruntjelik:

kóm truuk hiejhaer.

En det geit 't bès mit angere same op 't grote vaer.

(52)

toos schoenmakers-visschers, postert moder maas

't water weeg, sjtruimp, fluustert, ómermp, ómzuimp.

drief, drejt, ziep.

winsjelt, wuiles, giep.

wouwelt, zingk, biech.

klatert, sjatert, zjwieg.

reurt, jubelt, treurt.

ich kiek, en mijmer:

... modere mak riek!

(53)

toos schoenmakers-visschers, postert waterwilg

(salix caprea)

de wilg ane waterkantj bereurt de baek mit vrouwehandj, sjpegelt zich sjpeels en sjlank naeve wolke en zón inne sjpegel zo blank, de flitsende vösj vrie en lich

sjrief ein leefdesgedich, enne wegende wilg dans en zingk oppe windj ziene minnezank

(54)

Theo Van Dael, Kinder Maas in zicht

Mèt 't fitske langs de Maas 't zónnebrilke oppe naas volge wae de fitsepaad kop en vot en buukske naat.

Bein en ermkes ingevètj ouch es nemes dao op lètj want de zón wirktj inne handj det ouch alles broen verbrandj.

Mèt van veur reklaam d'r op priektj e klekske oppe kop sjientj de zón ós get te fel jeh den dujje wae neet hel.

Achter op 't steulke stuit koelbox en 'ne zak mèt fruit kriege wae dao-in ins löst geuftj ein bank ós snel de röst.

Op pensjoeën zeen det is fijn nemes kriegtj ós nów nog klein proffetere mèt verstandj vanne Maas es óngerpandj.

Jao wae höbbe vriejen tied want 't werk det is ós kwiet en wae zeen oos eige baas op det fitske langs de Maas!

(55)

Wim Heijmans, Kirchroa Ankerkette

D'r wink sjleet d'r reën teëje d'r jieëvel van 't wies hoes an 't wasser. Ing sjmik va druup knalt teëje de roete. Durch d'r jaad sjtreumt ing wasserval. 't Jraas inne sjwam.

Uvvervol. D'r reën rönt in d'r sjtroom. 't Wasser sjtiegt. Welt ziech noa de kank.

Tusje de sjtruuch likt ing kette. Roeëbroen. Raos durch joare.

Langjeleie zoos ze an e anker.

D'r Wullem drieënt an d'r sjwungel óp 't vuurdek. 't Anker zakt in 't wasser. Ziene pap wurpt an de hingerzie van de boot ing dikke koad mit ing sjtrik uvver inne meerpoal deë in 't wasser sjteet. 't Mathilde sjteet in d'r jaad van 't wies hoes. Dat likt e sjtuk hoeëjer wie 't wasser. Het kent d'r Wullem va vruier. Tsezame jónge ze noa de sjoeël. Heë woeenet bij zieng tant in. Zieng eldere woare dan mit de boot óngerweëgs. Zoeë kank d'r Wullem fatsuunglieg noa sjoeël joa. Tsezame mit anger kinger sjpieëlet heë óppen sjtroas. Mar 't lifste woare ze bij 't wasser. Kieke noa de bote of ze lose zelver ing eje boot óp 't wasser drieve. Mit ing lang koad hole ze hön bote vas. Zoeë kanke ze nit aafdrieve. D'r Wullem woar d'r betste mit sjting óp 't wasser werpe. Heë kank de sjting 't mieëtste va ze allenäu losse sjpringe.

‘Wat die sjting dunt, zouw iech óch wal wille. Uvver 't wasser sjpringe,’ róffet d'r Wullem. ‘Dat kries te nog ins veedieg,’ laachet 't Mathilde.

An de uvverzie van 't wasser koam me alling mit de veerboot. D'r veerman woar e kling mentje mit inne sjtóppelebaad. Ónger zieng kap oes hónge lang jries hoare.

Went heë laachet zoog me in zie boave-jebis inne tsank sjtoa. Inne van

(56)

de winnieje i ziene mónk. Inne broenge tsank. ‘D'r tsank,’ zoeë woeët heë dan óch jeneumd.

‘Dem móts te in d'r duuster nit alling teëje kómme,’ zaat me dökser.

't Oavends went de veerboot nit varet, da zoos ‘d'r tsank’ in de intsiegste wieëtsjaf van de have.

‘Doa zitse alling mar sjmoekeler,’ woeët jefluusterd.

De betste vrung hauw ‘d'r tsank’ nit. Wat wils te mit zoeng moel. De kinger blove óch wied van zieng boot voet. Huekstens koame ze mit hön eldere óp de veerboot.

't Zóndiegs jónge ze wal ins an de uvverzie sjpatsere.

Wie d'r Wullem oes-jelierd woar, varet heë óp de boot va zieng eldere mit. 't Mathilde zoog 'm doe nog mar aaf en tsouw. Went ze jraad in de have woare um tse lane. Mar hu mere ze jenauw hinger d'r jaad van 't Mathilde aa. 't Is alwerm ing janse tsiet jeleie. Het hat 'm durch de vinster zofort jezieë. Flot eroes. De eldere van d'r Wullem lofe uvver 't bret van de boot noa de kank. D'r pap dreëgt inne zak uvver zieng sjouwer. 't Mathilde waad effe bis ze voet zunt. Da winkt het en ruft: ‘Wullem!’

Heë sjteet óp 't dek.

‘Mathilde, kóm!’

Tsezame zitse ze ing tsiet óp 't vuurdek. D'r zommer leuft óp zie end. 't Weëd vrujjer duuster. Ze veule dat ze ziech dökser wille zieë. Nit mieë zoeë lang ópee wade. Vöal wöad hant ze nit nuedieg. 't Wasser kloetsjt teëje de boot. D'r wink roesjt durch 't riet. De sjtengele beweëje ziech troag. De boot drieft in inne droom. 't Anker los. 't Zeeldóch an de mas bol in d'r wink. ‘Mathilde en Wullem’ sjteet mit blauw lettere dróp. Ing rees va leefde. Lanksaam sjteet 't Mathilde óp. Vuur d'r duuster mós 't heem zieë.

‘Zient vier ós mörje,’ vroagt het.

‘Iech hof 't,’ zeët d'r Wullem. ‘Dat likt dra wat mieng eldere mörje dunt.’

(57)

‘Woa zunt ze noen?’

D'r Wullem kiekt sjtil vuur ziech oes. Da wiest heë mit d'r kop noa de have. 't Mathilde sjrekt.

‘Noa die wieëtsjaf?’

D'r Wullem lekt inne vinger óp d'r mónk. Zieng eldere hant óch jet mit de sjmoekeler tse maache. 't Mathilde leuft uvver 't bret noa de kank.

‘Mathilde, iech wil diech mörje jeer zieë.’

‘Iech diech óch, Wullem. Jans jeer.’

Flot jeet 't noa heem. Nog ummer jesjrókke durch wat d'r Wullem uvver zieng eldere zaat. Mar de letste sjritte danst 't. De jedanke an d'r Wullem. De erm jesjtrekt wie halme in d'r wink. Vuurdat 't eri jeet, kiekt 't nog ing kier um. De boot tseechent ziech sjwats aaf in d'r oavend. Doa brent nog jee lit. 't Is jraad of 't de sjtem van d'r Wullem huet.

‘Jank, jank!’

Ing tsiet bliet 't sjtoa. Mar bij de boot is 't sjtil. ‘Kóm, kóm,’ kan 't wal bejrieve.

Mar ‘jank, jank.’ Het trukt de sjouwere óp. Misjien woar 't wal ibildoeng.

D'r nieëkste mörje kiekt 't zofort durch de vinster eroes. Mar d'r sjrek sjleet 'm um 't hats. De boot is nit mieë doa. Dat kan nit. Dat darf nit. Óp de bloeëse vus sjneurt 't durch 't jraas. De boot voet. E sjtuk ankerkette kunt oes 't wasser. Ze likt óp de kank. Mit ing hank sjtriecht 't de hoare oes 't jezich. Het kiekt rónk. Leuft tseruk noa 't hoes. Kan mar ing zin zage.

‘De boot is voet.’

Het sjtreuft ziech flot jet aa. De boot zukke. Woa da óch. Oane noa tse dinke sjneurt 't noa de wieëtsjaf in de have. Vuur de duur sjtunt jet lu. Óch de poliese zunt d'rbij.

In de naat zouw jesjaose zieë woeëde. Me hat nuuks kanne vinge. Waal de boot. Die loog e sjtuk boese de have. Oes-jebrankd. Óch d'r Wullem en de eldere. Verbrankd.

't Kent mar inne deë doa mieë vanaaf wees. D'r veerman. De veerboot likt

(58)