NIEUWE BIJDRAG.J.:Ul-. _ _ ~

- - - ; - : - - -

- - - - - ~~

_~~

NIEUWE BIJDRAG.J.:Ul-. _ _ ~

TOl' DE KENNIS DER

BEVOJ.JKINGSTA'rISTIEK I

VAN

J A V A .

VERZAllELD DOOrt

P. B L E E K ER.

Uitgegeven door het Koninklijk Institunt voor Taal·. I..and. en Volkenkunde vaD Nederlandsch Indië.

'8 GRA VENHAGE,

MARTINUS NIJIIO.\<']o'.

~ .

^1870.

t

~ --- --- ~

NIEUWE BIJDRAGEN

'1'01' IJ~: KENNIS UIlIt

•

BEVOLKINGSTATISTIEK

J A v A.

VEIIZAMELI' II(lO!t

P. B L E E K E R.

Uitgegeven door bet Konin\.lijk Instituut voor Taal·, IIBntl- pn Volkenkunde van NederJandsch Indië.

's ^{OU .. \V"ENIf.<\Gg,} 1.1 AJ~'l'l N U SNIJ H Ol"l".

181 U.

,

!

I ^,

f ,

l t

NIEUWE BIJDRAGEN

'1'01' DE KENNIS mm

BEVOLKINGSTATISTIEK

VAN

J A V A.

Thans nog geen vierde eeuw geleden bemoeide men 7.ich weinig lnet. de statistiek der hevolking vaJl J uva. Zelfs cic 1 udi~che Hegeel'illg, die er in de eerste plaats helllllg bij had, de levende krachten te kennen waarover 7.ij teil behoeve Vflll

het toen in volle werking "ijllde kultllurswlsel had te beschikkcn, gaf "ich geen moeite, het cijfer rler bevolking met eenige juistheid te ooen ^opnemen. Zij berustte eenvoudig iu de opgnveu, door de hoofden van gewestelijk bestuur haar jaarlijks nangehodcn, cu alhoewel het tocn reeds mogelijk wa~, althans tot eeuig bel>laald iu"jcht te komcu betrekkelijk de sterkte der bevolkiu!,: i" de verschillende nfdeelingen ^J regentschappen, distrikten cu dessa's , vergenoegde zich de Regeeriug met de jaflrlljksche stuteu, IIie slechts globale opgaveu bevntteden van de algemeene cijfers der

rcsidentiën.

Vau eeue regeutschaps· of distriktsstatistiek wa. geen sprake, dan iJl de kultuurverslagen. Eene dessastatistiek ontbrak der He- gcering geheel eu al.

Toen ik, iu 1844, en dus reeds 25 jaar geleden, mijue

c(,I':::te uflS:poriligell omtrent de bevolkillg~t:ltistirk VAn JAVA lil

1

2

lJEVOT,KINOS1'ATISTtEK VAN lAVA.

het werk stelde, wendde ik mij vergeef. tot de bureeleu der algemeene reg<l"ring, om die statistiek tot in hijzonderheden te leeren k~unen. De bij1.Onclerheden warcu er eenvoudig illet aanwezig en hij, die de nasporingen wcnschte te doeu, louter nit zncht naar kennis eu wetenschap, kon niet ontgaau dat hij van hoogerhand met ecu wantrouwend oog werd gadegc$lagcn ..

. "Vat ik niet vond te Batavia ^('0 te Duitcnzorg, wist ik te verkrijgen tijdens mijne eerste reizen OVCI' Java. 111 melllg

regcntschnp, iu verschillende c1istl'ikten en I',elfs in talrijke dessa's, had ik mij ovel'tuigd van de aanwezigheid van uitvoerige cu zeCr tot in bijzonderheden gaande bevolkingregisters , en toen ik, in het jnar 184.6 J J"ava van het westen tot het oosteu eu van het noorden tot het zuiden doorreisde cu alle I't"sidentiën bezocht, gelukte het mij, de bouwstoflen bUeeu te brengen, die mij in stnat stelden het eerst eeue bevolkingstatistiek naar de regent- schappen eu distrikten samen te stelleu.

Die arbeid is opgenomeu in Jaargang 1847 van het 'l'ijd- sehrift voor Nederlandsch Inilië, onder den titel: J3ijtl.ragell tot de Statistiek der Bevolking van Java. HiJ omvat, wat toen, niet bij de regeerillg, maar in verschillende gewe.sten ^J be- schreven was omtrent de uitgestrektheid in 0 palen vau de regentschappen cn distrikteu, van het aantal dessa's " van het cijfer der bevolking van de verschillende di strikten , vau het [lo.utal EUl'Opeauen, Inlanders, Chiueezen, Arabieren en andere vreemde ·Oosterlingen, en zelfs vau deze natiëu het cijfer der manneu en vrouwen en der jongens en meisjes.

Sedert lS47 heeft de kennis der statistiek van Java groote voortschreden gemaakt. Door de "Verslagen van het Beheer vall Nederlalld,ch Indië" sedert 1849 geregeld jaarlijks openbaar gemaakt, heeft het Departement van Kolouiën zich aan het hoofd geplaat.t dcr belVegiug op statistisch gebied. Steeds hccft het die verslagen nau degel0kheid van statistisch gehalte doen .,illllen, en in de latere jaren, toen de meer vrijgevige beginseleu iu het bewiud waren, heeft men zelfs niet geaarzeld de uitgebreide statistische opneming van Java te bevelen en te orgauiseet'en en door de instelling vau een statistisch bureel de verkregen uit.komsten te doen verzamelen en bijhouden.

Wie het thans op J .va zich ten taak zon weuschen te stelleu de llnRI' nauweidge statistische gegevells wetellschajJpeJljk te

.'BEV01.L,(NGS'l'Á'l'IS'l'IEK V AN JAVA. 3 bewerken, ~ou ecu hoogst gewichtigf'u arbeid kunnen levereu , eeu 1ll011umclltaol stuk voor de kennis ^V:Hl het merkwoardigste cu belangrijkste eiland in het verre oostcu.

lteeds vroeg3r is iu het openbaar gcwm:eu op ue wellschelijk- heid, dat de schatten van kennis, op Java ver'l.llmeld cu nog te verzamelen, ook bij het DcpartemCllt van KoloJliëu koudeLl worden geraadpleegd. Dezelfde mate van kenuis toch, die vOor het Ludisch bestuur wenschelijk wordt geooJ'deeld, moet ook :lIs noodwemlig worden geacht en spoedig vel'hi.igbfln.l· ziju in Nederland zelf, waar I'egeeriug en volksvertcgl'uwoortliging, bij het tegenwoordig stelsel van beheer, zoo dikwerf op de hoogte behoOl·en te zijn om met kenllis vau zakt::I1 te be8Iis~se" over aaugelegeuheden ^I waarbij eelle nauwkeurige statistische kennis van distrikten of dessa'g een eerste vereÎschte is.

Het lijdt ook geeu twijfel of de regeeriug zal, billIJelI een gegeven tijd, tot het inzicht komen, dat zij hier te lande in het bezit behoort te zijn van eene zoo \'oUedig cu uitvoerig mogelijke statistiek van de overzeesche deeleu vau deu Staat, en zij zal dnu ook wel moeten volgen het voorbeeld VRn andere staten, die de statistische kennis hunner overzeesche bezittingen op ruime schaal tot openbare bekendheid brengel!.

In het begia dezes jaars geroepen deel ait tc mnkeu vau de

"Commissioll organisatrice de la Selltième sessiol.l du Cong'·()s illteJ'l.lationul de Statistique", vestigde ik mijne afllldacht op nieuw op ecu onderwerp, waaraan ik reeds een vierde eeuw geleden veel tijd ^Cll moeite tea otrer had gebracht. Het kwam mij weu- sehelijk voor, de bevolkiugstatistiek vau Java op nieuw tot cen puut vau meer gezet onderzoek te maken en meer iu het bijzon- der om, zoo mogelijk, even als in het jaar 1847, die statistiek te doel.! loopeu tot over de AJdeeliugeu, Uegeutschappeu eu DistrikteIl.

Het was m(j bekend, dat tot in b\jzonderhedeu gaaude statis- tieken van enkele resü1cntiën van Java en loopende tot het jaar 1862' of' 1863, iu de archieven van het DepartelllelJt vau kolo- niën aanwëzig waren, en ik liet niet na, mijne medeleden in de genoemde Kommissie, speciaal die der sektie voor de koloniëu, te wijzen op hot wcuscholijke, dat dergelijke stl\ti5tieken, maar Joopende over alle residentiën en over de jongste jaren, ter beschik- king val! de sektie wierden gesteld.

Het gevolg is geweest een verzoek der Kommissie fiau den

~ijuistcl' vau KolonWll om

ue

gewenschte bescheidcil tel' inzage

4 llr.VOI,KrSGS1'A'rlS'L'IEIt VAN IA V A..

te mogen bekomen, en met de meeste welwillendheid heeft deze ele verlangele dokllmenten uit Indië onthoden eu ze der sektie doen aanbieden.

Het zijn deze bescheiden, die ren grondslag liggen aan de volgende bijdragflll. Ik had ze wel vau vCl'schcl' dagteekeniug eu r.eker ook uitvoeriger gewenscht, nlthmls dat ze, wat de hevol ki ugeu betreft, ook behelsden de cijfers van de seksen cu leeftijden, de bijzonderheden van mannen, Vl'ouwen, jOllgCIlS en meisjes, even als die iu mijne l3ijdragen van het jaar 1847 r.ijn opgegeven. Jntusscheu zijn ze belrtngrijk genoeg om een gmoten stap nader te brengen tot de kennis van den tor.dtalld in het jaar 1867, waarover ze loopeu.

Na mijne Dljdr:.geu van het jaar 1847 is geeue regentschap'.

gewij'l.e of distriktsge\\"~ze bevolking ,tatistiek vau geheel Java opeubaar gemaakt. De hier gegevene sluit zich daanloOl' aan die welke over het jaar 184ó loopt. en uit deu aard der zaak dikwerf nis punt van vergelijking heeft gediend. :Sedert 1~45

is

van verreweg de meeste l'cgentschappcn en distriktcu lle uit- gest.rektheid in 0 geogr. mb1ell berekend, zoodat de dichtheid der bevolking voor de meeste distrikten is kuullcn wordcu aau- getoond.

Wat ûe oppervlakte der residentiën betreft, evell als die voo ^I' het geheel vau Java cu Madura, zijn de nieuwere bescheiLlen gevolgd, die de uitgestrektheid der lI1ee~te gewesteu eeuigs7.ins andcl's aangeven dan de vroeger meestal aangenomen opg:wcn van P. Barou Melvill vau Carnbee. Waar, in deze bijdrageu, op vroegere dichtheidstoeslanden der bevolking gewezen wordt, zijn die genomen uaar de nieuwe bepalingen uer uitgestrektheid van de verschillende gewesten. Men gelieve zulks iu het oog Ie houden h~ vergel~kiug met de in vroeger jaren door mij openbaar gemaakte berekeuingen van denzelfden aard (Statistiseh- ekouomische öedchouwingen op koloniaal gebied, i~ 'rijdschr.

Ned. Tud. 1863 Il p. 230, en aud.)

De studie van de dichtheid der bevolking is, met betrekking tot Java vooral, vall het hoogste belang. Bovenc1icu staat men hier op vasten bodem. Moge al voor meer clan {~én gr.west de nbsolute of nagenoeg volstrekte juistheid der cijfers te wen- schClI overlatcu, jlit staat toch vast, dat cic bcyolkiugscijfel's

13EVOLKI:olOS'I'ATlSTlEK VA~ JAVA. 5 voor geen cnkel gewt'~t j,c I1 u U g ;"iju aallgcgeVt-'ll. ]i~r kali wcl sJ1r1lke zijn vau eeu grooter aantal bewoners dan de staten ver-

melden, maar iu geeu geval vau eeH geringer aantal. Indien alzoo dc dichtheidsverhouding vau J'ava's bevolking uit de be- rckening der bestaande cijfers blijkt te zijn

=

liOOl zie1en per

o

gcografische mijl, dali is die dichtheid te beschouwcn als eeu minimum cu in geen geval als mtiél' dan het minimum,

~1eJ\ kat! ulzoo met de grootste zekerheid zeggen dat de dicht- heid vun Java's bevolking miustcllS is gelijk 11091 zieleu per 0 mijl.

vVat gfllrlt voor ~rava iu het algemeen, geldt eveuzcel' vuor de verschillende resideutiën, regentschappen cu dil:ltl'ikten, en

wanneer men dau ziet, dat iu sommige deel en van J-avl1, waals lu Soernbl~ya, Japara, Hagelen en Kadoe, de dichtheid der bevolking meer c1au het dubbele bedraagt van dio van Java in het algemeen; wanneer men ontwaart dat iu vele uitsluitend landbouwcude distrikteu de samenhooping der populatie stijgt tot ecue dichtheid, von meer dau 20000 eu ~OOOO zielelI pel"

o

^{111., clan is men teil volle} gerechtigd om uit die veJ'llomlill-

geu, in verb:lJId met de beschikbare bebouwhare gromlcn, te oorclerlell ovcr het meerdere of miudere del' plaafshebbende over- bevolking, zonder gevaar te loopen die te oversc]mlten,

: mu

^tlU leert de st.atistiek van Java van lH67 deze belaug·

rijke cu ollornstootel'jke feiten: dat de densiteit der bevolkillg die vnn Nederland reeds ovcl'heftj dat die dichtheid, wa!\1Ieer men Micldcu-Juva allecu neemt (het deel beoosten Cheribou cu hewesten Remballg en Madioell, eene oppervJakte bezittende gelijk aau die vau geheel Nederlaud) tot 10:322 zielen per 0 m.

stijgt, - cu dat men, eenige gewestelI van )) iddcn-J ava tel' be- rekening lIcmellde, b, v, elfl aan elkaudergL'euzellde I'cl3idcntiëu, Pekn]ougan, l3ageleu, Kado~, Samarang eu Japan\ (Ie znmell ollgeveer vau gelijke grootte nis het Kouiugrijk Saksen) de

hoogstbel~\llgrijke dichtheidsverhoudiug bekomt van 13759 ûcleu per 0 mijl.

De statistiek van 1867 wijst op eeu bevolkingscijfer, voor Jnva cn 'Madul'a. vlm 15002818, ,- Uit het bovcJlgczegile volgt I'ceds, dat cr geen twijfel kan bestnHu omtrent de waarde vau dit cijfer als miuilllllm. Het is waarschijnlijk dat, bijnldieu overal de opneming der bevolking met wenschelijke juistheid had kUllnell plaats hebben, hct cijfer lIog tal Villl duizf'lIc\cll

6 B~:V01.K[NGS'I'à'1'IST(EK VAN JA VA.

hooger ZOU zijn geweest, maa.f in geen gevnl geringer. Dit geldt evenzeer voor de cijfers der statistieken vau vroeger jaren, en lllzoover hebben ook de7.e eene volstrekte waarde, als zij ous leeren dat zij minstens voorstelleu de toeumalige sterkte der bevolking. Wat men ook moge gestreden hebben en nog strijden over de onjuistheid dier cijfers, die strijd liep en loopt nog daarover, dat de cijfers veel te gering zijn en niet., dat zij de bevolking te sterk aangeven.

Uat zij te gering zijn is ook de meeuing die uit eeu gezet onderzoek moet voortvloeien, mnar dat zij ln het algemeen zeer ver van de juistheid verwijderd waren komt mij niet aannemelijk voor, althaus niet, wanneer men zich Iliflt bepaalt tot de cijfers vall een gegeven jaar maar ze neemt voor ruünere tijdvakken. Het blijkt, dat, wanneer in een gegeven gewest eene meer nauwgezette oplleming had plaats gehad, de bij hou- ding der veranderingen in de eerstvolgende jaren in den regel te weuschen overHet , maar dat daarna weder eene meer zorg- vuldige opgave geschiedde, waardoor men der voorstelling van den waren sta.nd der zaak weder meer nabij kwam. Daar- door laat zich verklaren dat men lIa jaren van stilstand of ge- ringen vooruitgang der bevolking p10tseling een buitengewollen aanwas wasruam, stilstand en aanwas die meer schijubnar dan we1.culijk waren. ~L'oetst men dan echter deu buiteugewouen fH\UwaS nict aan het vorig jaar maal' aan een tijdstip van eenige jaren vroeger, dan bevindt men, dat, ove! eene reeks van jareu genomen, de aanwas in verschillende perioden eOlle merk- waardige gelijkheid vertoont, die er op wijst, dat eene bepaalde wet den aanwas beheerscht, maar dnn ook recht geeft nan te nemen eeue betrekkelijke juistheid der cijfers.

Bovendien weet men, dat op verschillende tijdstippeu op lloog gezag zorgvnldige volkstellingen hebben plaats gehad.

lu 1802 werden de gewesten Vfln Java's Noordoostkust, op last vau den toenmaligeu goeverueur Nicolaas Engelhard , tot in geringe bijzonderheden opgenomen.

Raffies gelastte eene nauwkeurige statistische opnemiug van geheel Java voorzoover de invloed van het Europeesch gezag zulks toeliet.

Onder Van der Capellen werd de bijhouding der statistiek

;t.ecr tel' harte gellomen en eene gel~ikvormigheid in de opgaven voorgeschreven door het cloeu volgen vau nitvoerige modellen.

De eischen vau het stelsel, sedert 1830 op Java iLlgevoerd,

B~~VUl.KI~GS'l'A't1STIEK VA~ JAVA, 7

brachteu meele de uoodr.akelijkheid VilU het ber.it eencr nauw- keurige kennis van de werkkrachten waarover men lelt behoeve vau kultuur- en heeredi.usteu wilde beschikken. Eu alhoewel de verkregen keullis laugen tijd slechts de eigendom bleef van regeering of hoofden van gewest.elijk bestuur, bestoud zij toch op schrift.

De ol.lderviucliug heeft mij, tijdens mijne reizen over Java geleerd, dat de hoofden der \'ele dessfl 's in vel'schiUendc l'csi- deuW.iu elie ik toeu bewcht, uitvoerige rcgistCl's aanhieldeu van de bevolking ¹ van de hoofden, priesters, InlJdbouwcr~ BUZ"

van de maunen eu VI'OU\I'el.l en jongens ^CH meisjes, vau vee·

stapel euz, ellZ., registers die de blijken droegen dat ze met zorg warel1 opgemaakt.

I u eeH der zittingen Villl het onlangs te \. Gl'avenlwge ge- houden Internationaal Statistisch Kongres heb ik er op gewe· zen, (lat de bevolking van Java iu eeu tijdvak vau vijfendertig jaar verdubbelt, eu ik lichtte dat feit toe door de bekende be-

volkingscijfers van vL'Oeger jaren. Eene herinuering aan de des·

betrekkelijk gcvondeu evellredigheden, ~al hier: lliet overbodig worden geacht. Ik zal de cijfers 7.elve laten spreken,

35jarige tijdvakkeIl. Bevolkil1g in Bevolking in

1795-1830 1795 3500000 1830 7064iJ36 1830- 1865 1830 7064936 ]865 14.168416 J815- 1850 1815 1615270 1850 9570023

182~--185!) 182'J· 6368090 1859 12324095 1829- 1864 1829 6691114 1864 13917368 1832- 1867 1832 7323982 ]867 15002818 Onverschillig al7.0o hoc men de 35jarige tijdvakken neemt, vltult mCIi vCl'dubbeliug (iets meel' of iets minrler) vau het l,ie]elllal, cu gewis mag lIlelI hieruit wel opma.kell dat, zoo de waarde der cij Iers vau de vel'schillende tijdstippen al te wen·

scllen overliet, wat l1iet ontkend wordt, toch daal'aan mllg toe- gekeud wordcLi een hoogel'e graad vau jujstheicl, of 7.00 meu liever wil, eeu geringel'e graad van onjuistheid, dan men alge- meen geneigd was aan te uemen,

Tot hetzelfde besluit wordt meu onwillekeurig geleid dool' de studie van de cijfers der seksen, voorzoover die bekend zijn. Toetst men de verhoudingen der geslachten, voortvloeiende uit de cijfers der telliugen van 1802,' van 1815 eu van 1845 aan die, verkregen door cle jongste statistische opneming, a&u

8 BEV01.KINGSTA'l'TS'L'U;K VA'4 JAVA..

welker juistheid min<lf'f te tWljfelell vult, dnll ontwaHrL men ook ten dezen 0p7.ichte eene merkwanrdigr. overeenkomst, die aau deu eenen knnt aantoont dat de geslachtsverhoudingen over- eenstemmen ^J in de hoofdzaak althans, met wat men in Europa waarneemt, en aan den anderen kant er voor pleit dat de op- gaven vau de verder van het jongste verwijderde tijdstippen, als daarmede in overeens.temming', niet zoo ver van de juist- heid hebben kuullen afwij ken als v I'Deger vermoed werd en ook thans uog door velen aall!,enomen wordt. Tk heb dit. onderwerp uitvoeriger behandeld in een artikel getiteld: /llets over de ver- houding der geslachten onder de Javauen op verschillende tijd- stippen" en opgenomen in jaargang 1869 deel 2 vall het Tijd- schrift voor Nederlandsch Indië.

Het is betreuren dat de statistieken van het. jaar 1867 op enkele uitzonderingen na, zich niet uitstrekken tot dc cijfers der geslachten van de inlandsche bevolking. Algemeen wordt er iu gemist de specifikatie van mauuelljke eu vl'Ouwelijke individus, van mannen, vrouwen, jougens en meisjes. Ik trof die slechts aan wat de residentie Kadoe betreft. Wèl wordt in de regeeringsverslageu jaarlijks eene specifikatie der geslachten wat het totaal der bevolking van volwassenen betreft, gegeven, doch het totaal der "kinderelI" komt er ,lechts voor 7-o11der scheiding in jougens en meisjes. En ofschooll men nu ook door die opgaven tot de ervaring .komt dat het cijfer der vrou- weu aanmerkelijk llOoger is dan dat der mannen (op het einde van 1866 wat de inlandsche bevolking betreft, 4241292 v ron- weu tegen slechts 3799155 mannen, gelijkstaande aan 1 man op 1,116 vrouw), geven zij geen volledig inzicht in (le eigenlijke verhouding der geslachten omdat van de 6310528 kinderen niet gemeld werd hoeveel er tot het mannelijk en hoevecl er tot het vrouwelijk geslacht behoorden.

Hij de bewerking der statistieken van de vel~chillende rcs)- dentiën heb ik bijzonder gelet op de gevolgtrekkingen, die men uit de c\jfers van verschillende jaren kan maken niet allee u met betrekking tot de volstrekte vermeerdering der be-

volking, maar ook wat bet;eft de vermoedelijke gemiddelde jaarlijksche toeneming,verho~dillgen del' populatie.

De toelichting vau dit punt kwam mij voor niet alleen uit een staatkundig en maatschappelijk, maa~ ook uit een zuiver

Hr.VUr.Kl~GSTA'l'lSTlf:K VA~r JAVA. 9 wetenschappelijk oogpuut vnll lloog belang

te

zijn. ([et geldt, hier eeu even!lllchtslijngewest met eeue :sterk samengedl'Ollgellf:

zeer tah'ijke lalldbouweude bevolking van het malei~che ras, ell het konsbteel'cll vau het feit, dat die bevolking, uietlegellstaaude den gemidc1eldell korteren levensduur harer individui;u, zich aanmerkelijk sneller vermenigvuldigt, dau eenig volk VIlU het kaukasische

ra.

^{iu de gematigde of koude} luchtstrekelI.

Rel'ekeut men de gemiddelde jaarli.ik~che toenemil.1gsverhou- ding ^vall het geheel ^V;lll .)ilva's bevolking over de cijfer8 V:tll

1795 ell 1867 ^I inslultellde eeu tijdvak vau 72 jnill', dan villdt mp.u die verhouding

==

2,05 pCt. - Dezelfde verhouding vllldj·

mpn terug, wrllllleel' mf.U cic berekening doet Ioopen oven eellige gl'Ootere ouderdeelen vau dit tijdvak. Eli men kau Inet grootc zekerheid aaunemen dat de jaarlijksche toenemings-verhoudiug der bevolking ruim 2 pCt. bedraagt.

Het was belangrijk de7.e merkwaardige algemeene uitkomsten te toetsen aau "at de cijfers leeren met betrekking tot de ver- schillende resillelltiën, regentschulJpen eu distrikteu eu ik heb mij dan ook de moeite getroost voor de verschillende grootere en kleinere gewesten de;l,elfde berekeuingen te doeu als voor de algemeene cijfers van .J uva. De uitkomsten daarvan zal men ouder de bevolkiugscijlers del' vel'sch1l1endc residentiëu cU1l1tretfeu.

10 REVOLK[NGSTA'l'IS'L'IEK VAN JA VA.

GI::W};STEN

0"

fI~:SJUENT[EI\.

Bilutnm . Bat. via . Krawaug Preauger

c

heriboll ragal

>ekalougllll . 1

TI

)

S K D S J 1

~

K S 1

P

)

aUJoemas 3ngelcn .

amaraug 'adoe

jokjokal'ta oeraknrta apa ra l,emballg'

f.adioeu .... ediri

oerabaya

,

)nsoeroefm . robolingo •

~ezoeki . 3alljoewaugi

Tot. Java.

M adura .

rot . • fava eu Mad.

Oppervlakte

in Dessll's

D G. ^m.

,

150.H7 1857 ll7.90 2422 86.80 554 385.50 1601 121.20 1287 63.02 1032 33.75 1414·

101.86 1363 62.27 2601 99.30 2841 37.13 3503 54.65 4383 110.00 16542 42.05 1226 139.11 2069 148.20 1559 117.71 1M2 108.58 5268 103.90 1797 53.23 553 121).50 568 84.00 106 2341.53 55878 121.61 1299 2463.14 2 57177

1 0 Geogr. mijl

=

^{54.8636 0} kilometel's.

2

=

135136.72770.

0

kilometers.

ALGEMEEN

BEV\;LKING DEB RESIDENTIEN

Uuisgezinncn

van Inlanders.

Inlanders.

157476 62i 746 192672 853256 42737 207063 183269 919192 lx6864 935263 131627 618074 85928 381237 160898 723627 234496 984826 24.2175 11·19813 127542 614008 123142 372537 181029 724118 117113 606432 127468 772260 104301 635440 94358 488428 280063 ,321033 107567 516392 76817 369241 71001 339J34

9612 46020

3038155 14199240 132663 584762

I

^{3170818 14784006}

BEVQI.K[NGSTA'I'lS1'U:K VAoS JAVA • 11

o

VER Z T UH 1'.

•

J1> liET EDi"DE YA.N HW7.

I I

EUJ'opeancn. ('hinef<z,clI. Al'a- VJ'('emtie ^Audcl'c Ziplell bie l'en, OostCl" Totalen.

pel'

0

g. m, lingen.

288 1856 6 529 623925 4135

8772 62857 513 324 923722 7834

247 2554

"

^{143 210007 2419}

44M 340 9 97 920186 2387

754 14156 531 4.24 951128 7847

453 4314- 188 623029 9886

473 4078 478 37 386303 11446

459 2988

"

^{193 727267 7103}

364 2052 " 206 987448 15855

602U 12169 448 ^[J4;J 1169393 11775

260 3740 42 28 618087 16647

1204 1742 19 375502 6869

2007 4724 44 313 nl206 6647

499 8929 106 863 616829 1468ö

654 13751 1'55 34 786854 5667

363 2313 7 183 638306 4307

'J.64 4·379

"

^{5 493278 4190}

4269 8033 1571 3234 133R135 12323

1026 3720 493 1166 522797 5031

510 1655 202 825 372'.43 6998

414 755 269 340572 2826

15;1 284 288 1817 48562 578

30111 160889 5369

-

11364 14406977 6152

515 3312 903 6349 595841 4887

30626 164201 6272 17713 15002818 6091

12 BEVUI,K[NGSTATrS'J'UK VAN JAVA.

•

I. BEVOJ,KING DI!:Jt RESLDENTIE

Oppen'lakte

M'UEI::I.INGEN. REGENTSCIlAPPEN. OI$TRIKTEN. Dessa's.

in

0

G.mijl.

Serflug

I

Noorder- 27.963 SerauS' . 135

!

'Jljiroens. 129

Oudemudir. 39

I

Tjikandi 83

i Tannra . 34

1 Kramatwattle 93

I

'llotaal 513

Alljer ^I I Anjer 111

'l'j i lego ¹¹ 154 I

I

'rotaal . 165

,

'l'oln"l Regentsch. 678

, , .

Paudcglallg I

Uiddell- 14.067 Pnndeglaug. 105

, ,

,

Baros 113

I

^Kollelel. _{Tjomns . 10}⁵⁹ ₁

I

'l'jimauok 134

'l'otaal 512

I

Tjil'ingien Wester- 43.125 'fjiriugien 115

Menes 80

Pnnimbaug. 38

Tjibiliong . 34

Totaal. 267

Lebak Zuider- 65.723 Warouggoeuollg 85

Lebak 55

Sndjira . 73

Parongkoedjnng 47 ₁

TjiJaugkahan 40

I

^{'l'olaal . 3UO}

j Tot. Residentie 150.878 1&57

I

1lEVOLKlNGS'l'A'rts'1'IEK VAN JAVA.

13

UAN'l'AM Ol' HE'!' EINDE VAN 1861.

Andere

Huisgezinnen ^EUfO- vreemde

Inlanders. Chineezen. Arabieren. TOTAI.EN.

(Inlanders). pennen. Ooster-

! ^Iingen.

I

I

_{10208 111 46171} 362 6 509 47165 1596

"

^324R3

" ^" "

^3246~

2983 ¹ 13812 5 "

"

^]ö818

10361 21 41086 lH

" "

⁴¹²²¹ 3913 lH 14300 448

" ^"

^141G6

590~ 2 20581

" ^{" "}

²⁰⁵⁸³

40916 165 168413 929 6 ⁵⁰⁹ 110022

1884 32 24,359 50

"

^{7 24448}

14270 1 43'H6

" " "

⁴³⁴⁵³

22154 39 67805 50 " 7 61901

63130 204 236218. 919 Ö 516 ^23192~

I

^{1995 32 35013 20 "}

"

³⁵⁰⁶⁵

9008

"

^{32931 8}

^" "

³²⁹⁴⁵

7110

"

^{28101 5}

^" "

²⁸¹⁰⁶

1226 6 32053 8

"

^{8 32015}

1~693

-- "

^{68620 ö}

" ^"

^6862ö

45692 38 191324 44

"

^{8 191414}

11972 21 4<>'138 219

" "

⁴⁵⁶¹⁸

8164

"

^2UI96

^" " "

²⁹¹⁹⁶

3269

"

¹³⁶⁸⁸

" " "

¹³⁶⁸⁸ 2992

•

^134,22

"

^H

_. "

¹³⁴²² 26397 21 101144 219

" "

¹⁰ⁱ⁹⁸⁴

6784 20 28522 13

" ^"

²⁸⁶¹⁵

3262

"

¹²⁶⁶¹

" " "

¹²⁶⁶¹

4134 5 16821 41

"

^{5 16872}

4182

"

^{13264 "}

"

^{" 13264} 3895

"

¹⁵¹⁹²

^" " "

¹⁵¹⁹²

22257 25 86460 114

"

^{5 86604}

I

_{J 57476 288 621746 1356 6 529}

₆₂₃₉₂₅

^-

14

ilantnm is, ua. de Preanger-regeutschappen, de uitgestrektste residentie van J ^aVRo Baar oppervlakte overheît die ^VUIl de provinciën Gelderland, Overijssel en 'Utrecht te zamen.

Bantam werd in 1815 gerekend ecne bevolking te bezitten van 231604 zielen. In 1830 was het bekende cijfer gestegen tot 337169, in 1845 tot 394519, in 1860 tot 550254 en in 1867 tot 623925. In 52 jaar vermeerderde de bevolking alzoo met 169,39 pCt, of jaarl\iks gemiddeld met 1.92 pCt. Neemt men het jaar 1845 tot punt van uitgang dan bekomt men een nallwas vau 58,15 pCt. of jaarlijks gemiddeld 2,\ pCt.

De dichtheid der bevolking wns 10 1815 ._ 1535

If " " " 1 / " 18aO = 2254

"

" "

" ^H

"

" "

"

"

"

"

"

1/ ,, 184·5 = 2615

H ,, 1860

=

3647

" ,, 1865

=

40'17

I! 1/ 1867 = 4135 De noordelijke helft der re,identie is veel dichter bevolkt dan de zuidelijke, wat blljkt uit volgende s.mellstelling,

Oppervl.

Bevolking. Zielen

REGENTSCHAPPEN.

Og,m, per D m.

Noorder-Hegentschap

(Semng en Anjer), 27,963 237923 8508 Midden-llegentschap

(Palldeglang) 14,067 197414 14033

Totaal , 42,030 435337 10357

Wester- Regentschap

(Tjiringien) . 43,125 10\984 2364

Zuider-Regentschap

(Leb.k) , 65,723 86604 1317

Totaal, 108,848 188588 1732

In de beide noordelijke regentschappen is de bevolking alzoo zesmaal meer samengedrongen dan in de beide zuidelijke, Het Palldeglangsche overtreft in dit opzicht het Lebaksche zelr.

ruim tienmaal.

1.u;vuI.Kl~6:sTATL8T{EK VAN J'AVA.

111 de regentschappen verschilt de dichtheid der populatie llOg aanmerkelijk naar de dIstrikten. Dit geldt vooral voor het Tji- riugicuschc en Lebaksche, waar de {listrikteu der Zuidkust ver- reweg het dunst bevolkt r.ijn.

De beschikbare bescheiden geen melding makende van de oppervlakte der distrikten , kan de dichtheid der hevolkillg niet met juistheid di~:trikstgewi.ir.e opgegeven worden.

Evenwel laat zich de sterkte der bevolking van de verschil- leude distl-ikten vel'gelijken met de sterkte in 184,5. Alhoewel scdelt 1845 de ndministmticve iudeeling der residelltie belallg- I'ijke wijr.igitlgeu heert ondergaan en de al'dec1ing Palldeglnllg uit.gehreid is ^tCII koste van het Nool'der-en Wester-llegent,schnp

CIJ tot CCII eigen regelltschap verheven, zijn de tlistrikten bijna zouder uitzOildering gebleven. Slechts het distrikt Oudm'amlir komt 11 iet op de stn.tCll van 1845 als zoodnuig voor en het distrikt Kramatwatoe schijut uit of met het voormalige tli~t.rikt

JJautam gevormd te zijll. Het distrikt Kollelet behoorde vroeger tot het Noorder-Regentschap en het distrikt Tjim,,"ok tot het 'l'jiringiensche. De toeneming der bevolking in de verschil- lemie cli~t,riktcn in ecn tijdvak van 22 jaar blIjkt uil het. volf.{clld overzicht.

1(;

nEVOI.K.tNG~TA'l't:S'J'lEK VAN .tAVA.

Bevolking REOENTSCIIAPP";N. DlSTRTKTEN.

I

18'5 186'

Noorder- Ser.ng . 34261

I

⁴⁷¹⁶⁵

rl'jifoeas 25092 32463

Ondersndir

-

^{I 13818}

'l'jikandi 26230 41227

Timal'<l. 27623 147f)6

Kramatwatoe 15165 ' 20583

Anjer 26142 24148

'l'jilegoll 24,904 434áR

Totaal 179417 237923

Midden- P,mleginng 12207 35065

Baros 21661 32945

Kollelet. 7924 28706

Tjomas. 21336 32075

Tjimanok 25396 68623

Totaal 88524- 197414

Wester- 'fjiringien . 23513 45678

Menes. 24056 29196

Pnnimbang. 6508 13688

'l'jibiliong . 5008 13422

Tot.al 59085 101984

Zuidcl'- Waronggoenong ll035 28615

Lebak 10914- 12661

S.djir •. 14272 16872

Parongkoedjang 14554 13264

Tjilangkahan 11325 15192

I

^{Totaal 62100 86604}

Het blijkt dat de distrikten in zeer ongelijke mate in den vooruitgang deelden. In eenigen werd de bevolking meer dan verdubbeld, terw\jl in andere de toeneming van geringer be-

I Oe bevolking van 1845 waarschijnlijk voor een groot deel onder die van Tanara begrepen.

"l Vool'lualig distrikt Banta.m.

tHWOI.KfNOSTA'l'IST1F.K VAN JAVA 17

teekeuis was cu iu enkele distrikteu zelfs achteruitgang pinats had. De bevolking nam he~ suelste toe iu de afdeeliug P.n- deglaug ell het laugzaamste in de afdeeling JJebak.

De gemiddelde sterkte der bevolking per dessa, bedroeg op het einde vau 1867 ruim 335 zielen. Het gemiddelde voor de 678 clessa's van het Noorcler·regentschap (Seraug cn Aujer) was 350, voo ^I· de 512 clessa's van Pandeglullg 385, voor de 265 dcssa's vl1n 'l'jll'iugicll 381 en voor de 300 dessn's van I.ebnk 288. De gemiddeld het sterkst bevolkte dessa's zi.in die der distrikten 'rjilllauok, ~rjikaudi en Kollelet. Zij tellen gcmiudeltl omstreeks 500 inwoners.

'l'en opzichte vau de kolom huisgeziul.lcll va1t op te lIJeI·kell dat zij, wat hct distrikt Tjikamli betreft, een distrikt dat geheel partikulier land is, op dr. oIlicieele bescheiden niet ingevuld is en dat het cijfer 10367 gevonden is door op 4 zieleu één huis- gezin te stellen.

De gemiddelde sterkte van de huisgezinnen was voor de gp.

heele residentie

=

3,95; voor het Serangsche = 4,14; ^VOOI' het Anjel'sche = 3,06; voor Palldeglaug

=

4',31; voor Tji- ringien = 3,86, en voor Lebak = 3,89.

Het aantal werkbare mannen wordt voor het einde van lH67 opgegeven met een cijfer van 91814, waarvan 76468 gerekend wMelen dieTlstplichtig te 7.ijn. Men rekende alzoo ééu werkbare ma.n op de ruirn 8 zielelI van de iulandsche bevolking.

Het aantal .EuJ'opeanen was ln ] 845 llOg 360 e11 is n'lzoo nilll·

merkelijk vermiuderd. Dat der Chiueel'.ell, iu 184·5 niet meer dan 813 bedrageudc klom tot 1356. De Arabieren cu audere vreemde Oosterlingeu zijn ln hetzelfde tijdvak met ruim een honderdtal toegenomen.

Het distrikt 'rjikandi bestaat geheel uit de twee parttkuliere lallden 'lJik.lludi-oedik en Tjikandi-ilier. De sterkte van hUll11e bevolking afl'.ouderlijk kan ik niet opgeven. Hunne gCl'.amell·

lijk. uitgestrektheid wordt geschat op 72000 bouws vau 500 Droeden. Tn de verponding ?iju ze aangeslagen op f1,44R600.

2

18 tJiVOl KINGlSTATfS'l'fr.:1t VAk IA VA

IT. BEV OLKING DER RESIDENT

n!

I

Oppervlakte Dessa's of

AFnF.EI.TNOF.N. IlISTRIKTEN.

I

in 0 G. mijl. Kampongs.

,

Batavia (Hoofd- 1°. Oude stad 74

plont,.) 2°. Weltevreden, lakntJ· •. 22

30. Mol.nvHet, Koning'plein 20

4°. ~uid\Vester·distrikt .

ao

50. Wester·dist.rikt .

la

6°, Chineesch kamp 14

7°. Kampong RaIl pn Olll:.oltr. 18

Totaal 1,700 131

Meesfer-cornelis M.ees~r-cornflis . 4,596 251

Kehayorall 3,370 160

BeI!:assi 18,650 257

Tjab~ng boengien 1,41 :j 25

'l'otn.1 2S,0:IS 693

'l'll11gt'I"IWg

I

Oo,terdistrikt 208

Zuiderdislrikt 199

, Noorderdistrikt 133

'fataal 2:1,510 540

Ruiteuzorg Buitellzorg 9,881 239

Tjibillong 6,715 142

Parong 15,074 361

I Jassinga 12,01-10 H2

I

1'jibal'oessa 20,~68 204

i

^{'fota.l 64,6;;2 1058}

I

^{l'otnal .Resident ie 117.91)/) 2422}

IHW01.KINGSTA'I'lsrn:K VA~ JA.VA. 19 BA'l'AVIA OP HE'l' EINDE VAN 1867.

,""re

F

Huisgezinnen "~III"O· vreemrte

.

Inlanders. Chineezen. Arabieren.

o

TQTAI.t:N.

(Inlanders.) pennen. oste .. ·

Iingeu.

752 a20 ;la98 2783 ^2.0 7 ~47~

1797 J 44.a 9254 3;)60 19 11 J4087 3639 24.77 2645J 5735 9J 27 ;)478J 2908 '12.~ 15896 3J 74- 77 38 J 9fi 13

J032 ^{;J72 42~7} 1222 \73 14\ 0145

35

"

^{]J83 3970 "}

,.

5l5~

2122 5:H 11519 \418 33

"

^{13;;0 I} 12280 ⁵⁵⁷¹ 71888 2\G62 413 224 99758

14373 506 62759 3006 60

"

^G6331 11756 42 '14733 565 22 " 45:J6:1

14651 :12 62nG 4139 J5

"

^671a2

J332 1 6108 189

" "

^6:WS

42112 :;7J J76556 ^7~9:J 97

"

^18512;1

12348 'Ia 634Jl S3'tG 1

"

⁷¹⁸⁰⁰

13460 46 64981 5554 2

"

^7058~

27149 10 106657 8095

" "

^{J \4762} 52957 99 235049 21994 3

"

²⁵⁷¹⁴⁵

17149 349 9J881 4622

"

^{50 96902}

9557 69 43632 1352

"

^{50 4510;)}

14997 75 115026 2594

" "

¹¹⁷⁶⁹⁵

12053 26 48390 798

" "

⁴⁹²¹⁴ 31567 12 ^70,~34 1936

"

^{" 72782} 85323 531 369763 11302

"

^{100 38J696}

- - -

1926n 6772 ^sr,32.56 62857 513 32 .. 923722

20 llF,VOI.KlNGS'I'A'l'lSTlEK VAN lAVA.

De residentie .Butavia, zoo als zij tegenwoordig is sn.m('ll·

gesteld, en dus met inbegrip der vroegere residentie Blliten- zorg, is slechts· eenige weinige

0

mijlen kleiner dan de provin- ciën Zuidholland , Noordhollalld c" Utrecht te zamen. In 1815 wCl·d zij gerekend eene bevolking te hebhen van 4.08327 zielen_

Jn 1830 was het cijfer gestegen tot 486235; iu 1845 tot 548454; in 1860 tot H1l733, ell in 1867 tot 92~722_

Volgens deze cijfers, die intusschen, wat de vroegere tijdstippen l1augnat, meer te beschouwen zjjn als voorstelleude deu stand

onl:CI' vroegere keullls eu als niet al te 7.ee1' vel'wijderd van de juistheid, nam de bevolking ill 52 jaar toe met 126,22 pCt. ofge- middeld jaarlijks met 1,6 pCt. of in de laatste 22 jaar met 68,42 pCt. of gemiddeld 2,4 pCt. 's jaars. De dichtheid der bevolkillg zou geweest zijn iJl

1815

-

^{3463 zielen per}

0

^{g. m.}

1830

-

⁴¹²⁴

" " " "

"

1845

-

⁴⁶⁵¹

" ^" " " "

1860

-

⁶⁸⁸⁵

"

"

" " "

1865

-

⁷⁵³⁰

" " " " "

1867

-

⁷⁸³⁴

_" "

^{H H}

"

De afdeeling Batavia , synoniem met Batavi. als Hoofdstml van Nederlandsch Indië, beslaat eelle oppervlakte vau 1. 7 0 geog!'.

mijl. Zij bestaat uit de Oude stad en Zuider voo .. tad, de Nieuwe stad (Molenvliet , Noordwijk, Rijswijk, Weltevreden, Konings.

plein, Parapatan, enz.) en de tusschen ell omliggende kam'p0ngs, rijstvelden en moerassen. (Eene beschrijving van de vcrschilJellde distrikten der hoofdplaats komt voor in mijne Bijdragen tot de geneeskundige topogr.phie V'll Batnvi.).

De hoofdplaats heeft thans eene bevolking van 100000 zielen. In 1813 stelde men dat cijfer op 49683. In 1828 bedroeg het 56374; in 1837 62994. Op het einde van 1844 was het weder tot 59485 gedaald. In 1862 evellwel wa. het reeds tot 969fJO geklommen.

De dichtheid der bevolking van de Afdeelingen eu, wat de Afdeelingen Meester-comeli. en Buiteuzorg betreft, ook vau de Distrikten, blijkt uit volgende samenstelling. De oppervlakte i" 0 g. m. vnn de distrikt"" der Hoofdplaats eu van de Afdeeling l'angerang zie ik in de ter mijner beschikking stnatllie bescheiden uiet nnngegeveu. Op l1e kaart der Residentie Hatuviu van P.

BEVOLKI~GS'I'ATISTIEK VAN 'JAVA. 21

MeiviII van C.lrnbee zijn wel de voormfllige kwartieren, maltr niet.. de distriktcu aangeduid,

Oppen'l. Zielcn

A~·un:J.lNGt;N. OISTltIKTEN.

I g. m. Bcvolkillg. per

,

g. lil.

l3atavia ^{1,700 9û758} 58681

M(~cstel'-col'Uelis . Meestel'-cornelis ^{4,596 66J81 14'1~0} KebaY°l'<ln ^3,;)79 45J62 134,24 13ekllssi ^{18,650 67132 ;)600} 'l'j abaugboeugiell ^{1,4,13 6298 41057}

- - -

'rot. 28,038 185123 6fl02

TangeralIg 23,5l0 2571<15 10937

Buiteuzorg 13uiteuzorg 9,8Bl 96902 9806 'J'jibiuOllg ^{6,7l5 45103 6716} 1'1lroUg ^{15,074 117695 7870} J assillga ^{12,OB 49214- 40!)ö} 'l'jibal'oessa ^{20,968 72712 31,71} Tot. ^6/1,652 811696 500;) De al'deeliug Tang'CrHllg is aanmerkelijk dichter bevolkt dan de al'dccIiugclI Mecster-cornclis cu Buit.clIwrg. Het blijkt echter dat de aUIl de hool'dplaats grem\ellde dlstrikteH Meestel'-coruclis cu Kebayorllu meel' dan 14000 en meer t1uu 13000 ~ielell per

o

g. m. tellen. T n het 13nitellr.orgsche WiUlWJl het distl'iktcn l1uitelli'.ol'g cu Pal'ong vcr van de overigen dier afcleelillg.

Volgend staatje geeft de bevolkiug::ieijfcrs der aftleeliugeu en dislriklcu vall de jaren 1844 en 1867.

I

22 BF.VOl,Kr~GS'l'ATlSl'Tr.K VA ... lAVA.

At'IJEt;LINGEN. D1S'rIUKTI:::N. 18U. 186 •.

J3atavia 1 e. Oude stad 494~ 6H8

2e. Weltevred. ell'-. HIOJ 140~7

3e. Koniugspl. enz. 19426 :l478 1 4e. Zuidwesrer-distr. 10252 J961S 5e. Wesrer·distrikt.

,

41115 6145 6e. Olulleesch k:lInp 4~83 515~

7-. Kamp. Bali CIIZ. 8460 1:l501 'l'Ot&1J . 59485 99758

~reeat er-corllelis Meester-c. en Ke-

bayorltll. ^I 58395 11169~

Bekassi en r:ejnhaug-

boellgiel1 '1 40452 734,30 'rotaal. 98850 185123 Tangernng Oost.er-, ~nider-en

:Noorder. 3 120435 257145

Buiteuzorg Buitellzorg 62070 96902

Tjibinong 27504 45103

P.r~llg 80064 117695

Jassil1ga. 32434 49214

Tjibaroesa 58067 72782

'rotan] . 260139 381696

• De aanwas was het snelste in 'l'angerllug ^I waar de bevolkiug in het 23jarig tijdvak meer dau verdubbelde. Ook in Mee,ter- coruelis met Kebayoran was de toeneming nog meer dali 90 pCt.

en in Tlek.,si met Tjabangboengien meer dau ~o pOt., doch rer hoofd plaatse en in het Iluireuzorgsche was zij veel geringer; iu Balavia ruim 60 pOt. en iu 13uireuzorg ruim 40 pOt.

De gemiddelde sterkte aer bevolkin/( per dessa of kampoug was, voor de geheele residentie

=

381; voor de hoafplaots

=

1 Voor 1844 niet afzonderlijk opgege"vl!u.

i Idem.

3 Idem.

'ln:YOI,Kl :\'f.l~TATISTrEK y , .. ~ JAVA,

761 ; voor de atèleeling Meester-comelis

=

267; ,'oor de afdee- ling TalIgerang

=

476; ell voor de afdee1illg :Builen'l.org

=

360.

De gemiddelde sterkte der inlaudsche huisge~itmeu was, voor de grheelc I'I':-::idcutie

==

^{4,42: voor ae} hoofdplaats Blltuvia

==

5,85; voor de afdeeling Meester·corllelis

=

4,19; voor TIIII

gerfl.lIg

=

^{4.,4i3, ell voor het Buitenzorgsche}

==

^{4,33. Voo I' de}

clisirikten vnu hei Buitem:ol'gsche loopi de verhonding zeer uit- een. Voor Buitcn~org zelf vind ik haar

=

5,35; voor Pamll~

==

^7,67; voor rrjibilloug

==

^{4,56; voor Jllssiugll}

==

^{4,Ol, en}

voor rl~jiba,·oessa.

==

^{2,24. Deze laatste} verhouding schijllt uiet a}III11ClIlcli.ik te r.i.ill en op eene misstelling te wi.i7.CJI hetzij in het aalltal huisgeziuncu, hetzij in het cijfer der il.lllludsche be·

volkiug, iJie:, wat lJeze geheelc residentie betreft" met minder zorg schijnt te 'l.iju 0lJgenolllcll dan iu de aangrenr.ende gewe..~tcJl, Het aflUtal werkbare mannen bedroeg voor de geheele resi- delltie 211344, vau welke 161367 dieustplichtig wareD. Mell rekeude alzoo één werkbare man op de 4,03 inlanders.

Naar de natieëu gerekend, was de vooruitgang sederi 181~4 al. volgt. Het cijfer der Europeallen klom vnu 414-0 lot 6772, flat der Chiueezen vau 39226 tot 62857; (lut der Arabieren en andere vreemde Oosterliugen van 598 tot 837 en dut, der .Iu- land"" van 53R906 tot 853256.

~-len weet dut Batavia, bnitell de grenzeu del' hoofdplaats ¹ lItlgellocg geheel bestnnt uit 'Zoogeuaamde Part.ikuJierc landerijen.

Zelfs binnen de grenr.rn der hoofdplaats vindt men een ailut.al dier bndcrijC'lI (Soellther-kampollg.tioeri, Kelllllyorall! 'üuJalljonja, 'L\mniiogi, K wit.'l.ug-west., Tandjong-tellèkong, Slipi-zuicJ, Pa- mangisall , Djelambal'. Potodjo eD ·Pedernaugau). Zij bevattelI een 1900 tnl bouws rijstvelden en behooreu, met ecu paar uit-

wndCl'ingen, slechts a:m chilleesche eigenaars, maar uit de be··

schikbal'c bescheiden laat zich niet.s b{'Jlaald~ opmaken omtrent haar bevolking. - Die heseheiden vermelden echt.er talrijke bij- zonderheden. betrekkelijk de Partikulir.re landen VBU de overigt' afdeelingeu de.l" residentie. Die vau Mecster·cornelis en Tange- rang zijn grootendeels in handen van Chineer.en eu Arahieren, die vnn Blliten7.org VOOI' hrt meerendeel ill Iwuc1ell van Euro-

p~allell.

Ik laat den hevolkingsstaat. dier laudeu over 18("i7 hier volgen.

Voor die del' afc1eeliugen Meestel'-corllelis ell Huitonzorg is de nitgestrektheid in 0 paleu opgegeven) voor die der afdeeliug Tangerang in bouws. Van de landen kleiner dan eel1 vierkante

21 BEV01.KTNGSTA'L'IS'I'IEK VAX lAVA.

paal 15 in dpll volgenden staat

ue

uitgestreklheid niet vermeld cn van de overige ziju de breuken der palen en bouws wegge- lateu, daar hier de bedoeling voornamelijk is .Iecht. eeue globale voorstelliug van de oppervlakte der lalHleu te geven. ]~en bouw

18 gelijk 7096.49

0

meters. Eeu vierkullte paal zal overeen- komen met 2.25 0 kilometers_

PAll'l'IKUI.H:RJ1 I.ANDERIJEN IN DE OU1U:LASDEN VAN BA'i'AVlA EN BUrl'ENZORO.

NAMEN DIm LANDERIJEN.

I. A YDEt:I.l:\'G ~J}o1Es·r':R.

COllNE1,US.

a. J)iatrikt jlfet:sler.corlltlia.

Lau ta r satoe K mmat besnar Kralllllt taun tingi Kramat ketjil.

8truiswijk, Kajoepoeti en 8alemb. _

Salemba talla pailri _ 80lituele of 8alemb. oetan.

S.lemb. tegalon Mcuting

'.rjikini Matramau

Kebon ruangis (goev. gr.l- Pegansau

'l'aua reDda Boekitdoeri . Mees(er-corlleJis Kampong melayoe besar Kampong melayoe ketjil.

Rusteuburg Bali-meester Tjililitan 'l'jiliJitan ketjil Kampaug makassar Harmendal of 'raIla doea

ratoes

'fan!! doen rutocs.

Tjikoko en Keboll baroe.

1 1 1 5

"

.

bil _"

§ ~

0 . .

S ""

".

'" 0

1 I 1 1 17 1 2 1 4 3 4 1 2 5 1 2 5 1 2 9 15 1 3 3 9

1 24 24

"

211 110 1·52 123 170 7 134 50 72 4086 51

"

^{109 "}

59 948 33 12 249 36 7 923 11 7 185 29 8 1875 56 11

10

"

142

113 21 567 2 687 140 324 "

291 1128

2

1553 76 1 582 "

11 1192 47 72 3203 122 2290 106 354 4 308 10

"

"

11 155 11

" 214 "

" 822 2

"

"

"

"

"

"

"

"

"

"

"

1 1

"

"

"

"

"

222 599 201 180 4209 109 1040 297 941 821 1939 134 580 837 324 1562 1629 584 1250 3397 2396 360 318 155 214 824

13F.VOI.Kf-XG:lTA'I'U51'rF.K VAN JAVA.

NAMLo,;

!lEI! I.ANOt;IUJE~.

T. Af'DEI'JI.[NG ·MEE::;T.E1l.- r.OltNEI.LS.

a. Distrikt "A(ee8lcT cOTllel-i8.

1.'audjoug-oost .. 'l'a)]djuJlg.west.

Ragocufin 'l'jiboeboer

·Pel1a mampulIg Kalibatn ballgko

Kalibnta k1e))!~ug ogoug Mampoug

Kolih"!. poel oe K emallgbaugka

Mampang tegal paraug Pelb lama.

Karet bendoengau . Karet !)cdoerenall . Kocniugan

Tjipinang nlwn bUlIgkc Tjipil1!lug piSt"l1lg11Jl

~rjipiullllg .I Tjipiuoug 2

Vl'ededal of 'rjipiuallg Djati rawn, mallgis lta w a nUIll gi s

PalJgkallau djati Jleganl.

KIender . Djati uegll1'a Poeloe gadoclIg l'al1areuda Klappa gadiug Kanclang sampi Kmnpong sawa Poeloc besar Pedongkellan

l'jipin.ug poudok bumboe Pondok bamboe • Pendok bamboe taua de-

~

. ^-

^§

-

^?

.

=.

~I

~

-

0.=

19 12 3 6 10 2

"

2

"

"

"

"

"

"

"

"

"

"

2

1 2 Delapan poeloc ~ 2

Japan poe]oe "

Krungrm 5

Poudok. I!edeh . _,~ ¹¹

\

jO 5 614.·1. 307 "

13 1 3345 70 3

8 ^'I l200 4 ^I, 18 " ·1-156 72 "

1 " 521 " !)

4 " 19!16 39 17

l ¹¹ 533 ^{I1 11}

1 12 4HO 59 "

2 11 368 ^{I1 'I} 4 " 242·6 21 "

1 " 719 40 14

1 " 5S8 " ¹¹

J " 140U U "

3 " 1718 44 "

2 ¹¹ J 298 " ^'I 5 16 957 II "

2 3 57 ^{11 "}

1 " 154 " "

1 " 1 U5 " ¹¹

2 5 332 8 "

2 'I 3RO /1 11

1 11 178 ^{11 11}

1 ¹¹ 157 " ¹¹

17 " 1765 24 "

5 " 958 ^{Ir "}

6 11 JH55 107 11

1 " 120 /1 'I

1 ^{11 )} G6 ^{11 11}

1 " 118 " ¹¹

1 , / 3 8 " ¹¹

2 ^I1 liS " ¹¹

1 11 200 ^{'I "}

1 ¹¹ 537 ^{/1 11}

2 11 778 21 ¹¹

1 " 57 'I N

1 11 522 ^{11 11}

5 1 2739 " 3

6

¹¹

575

^{11 11}

25

(;456 34-1 U

1204 /1528

&30 20&2 533 5&1 30S 2447

773

588 1418

1762 121)8

!lH4

60 154 191>

345 380

178 157 178!J U5B 1962 120 166 118 38 128 20u 537 80U 57 522 2743

575