Hoofstuk V
MIDDELBAiE ONDERWYS (vervolg)
A. Hindernisse op die weg van volwaardige differensiasie Soos reeds in die verslag van die Oorsese Sending _kortliks genoem, was die twee vernaamste struikelb1o~ke
op die weg van differensiasie die ste1se1 van verdeelde beheer oor die onderWYS in suid-Afrika en die beperken= de invloed van die matrikulasievryste1lingsvereistes.1)
1. •n Ste1sel van verdee}de beheer
Die begrip 11Verdee1de beheer" beteken dat daar 'll
vertika1e verdeling·van onderwysbeheer bestaan vanaf
kleuter~ tot universiteitsonderwys~ A11e tersiere onderwys ressorteer onder die sentrale Tegering maar die provinsies lei ook onderwysers op;- selcondere onder= wys--ressorteer onder die provinsies maar die sentra1e
reg~ring beheer alle beroepsonderwys t~rwyi <;ille primere onderwys die verantwoorde1ilcheid van die provinsies is. ·2)
. a. Oor_sprong van die stelse1
Onderwysbeheer was een van die twisappe1s met die totstandlcoming van die Unie van Suid-Afrilca in 1910. Artilcel 85(iii) van die Zuid~Afrilca-Wet bepaal dan voorwaardelilc dat.110nderwijs, uitgezonderd .hoger on= derwijs, voor vijf jaren en daarna tot het.Pariement anders bepaalt"3-) aan die .provinsies toevertrou moet
1) Van Wylc-verslag, pp.5l'en 57. 2) Vgl.·Theron, J.L. Op.cit., p.204.
3) unie- ·vim Suid-Afrilca. Hersiene wette van s .A., 1910-1912 met wysigings tot 1933, p.31.
word - •n horisontale verdeling dus met alle onderwys tot by middelbare_vlak onder provinsiale beheer en
tersi~re
onderwys onder die Unie-onderwysdepartement. l) Uitsonderings op die reel was vanaf 1910 reeds aan die orde van die dag. In 1911 ontvang die provin= sies reeds toestemming om onderwysers vir die tweede-en derdeklas onderwyserssertifikate op te lei. 2) In 1923 word deur die Hoger Onderwijs Wet nr. 30 voor= siening gema~c vir die stigting en beheer van tegniese kolleges~eur
die Unie-Onderwysdepartement. 3 ) Hier - was dus reeds •n deurbraak op ·die middelbare vlak. In1924 hou die Administrateurs van die provinsies ·n kon= ferensie in Durban en weens gemeenskaplike finansiele druk, stem hulle toe dat beroepsgerigte handels-, ·. huishoudlcundige en te.gniese onderwys aan die sentrale
regering oorgedra moet word. Hierdie oordrag vind op 1 April 1925 plaas. 4) Hiervandaan verder was •n vertikale verdeling van middelbare onderwys reeds •n
voldonge feit.
Deur die Wet op Beroepsonderwys en Spesiale Skole nr. 29 van 19?8 is ook laer onderwys verdeel want krag= tens hierdie wet mag die Minister ook spesiale skole oprig en onderhou. 5)
1) Boshof.f, .H.C. Eeheer van die onderwys in die Provinsie Transvaal vanaf 1910, p.73.
2) Theron, op.cit., p.205.
3) Unie van S.A. Die Unie-wette, 1910-1947,· Deel 5, p.536.
4) Theron, op.cit., p.205.
Vgl. ook Coetzee,
J.
Chr. Onderwys in Trans=~aal, 1838-i939, p.l92.
In 1937 verslap die greep effens toe die Wet op Oordrag van Landbou~kole nr. 30 van 1937 die beheer van landbouskole aari die provinsies oorgedra·het. l) In Transvaal was daar slegs twee, nl. by Brits en
•2) Lagersdrift en hulle was albei op sterwe na dood.
van
a an
'In 1948 laat die Wet op Spesiale Onderwys nr. 9 1948·· 3 ) die provinsies ook toe om beroepsonderwys afwykende leerl~nge te gee.
Die ,.Magna Charta van Verdeelde Beheer" word deur die Wet op Beroepsonderwys nr. 70 van 1955 4 ) geves= tig. Alle vorige wetgewing i.v.m~ beroepsonderwys word herroep en opnuut onder die sentrale regering ge= konsolideer en tegniese kolleges word oorgeneem-deur die trnie-Onderwysdepartement. Provinsiale skole word voortaan beperk tot agt uur beroepsonderwys per week wat dus in die pralctylc daarop neerkom dat s1egs twee valclce aangebied mag word. Dit dwing ·die provinsies nou tot oorwegend alcademiese 1eerp1anne ten spyte van •n oorwig van leerlinge wat op beroepsonderwys aangewese
is. ·5 )
b. Pogings om verdeelde beheer opgehef te kry Vanaf 1910 tot 1955 het altesaam tien lcommissies hu1le teen die stelse1 van verdee1de-beheer uitgespreelc
1) Id., p.612. . 4 2 3 ~ · Vgl. Hoofstuk Wette van die Wette van die 1695-1699.
II.B.2.b;(4) • Unie van S .A., Unie van
s
.A.,1948, p. 39 •. 1955, Dee1 II, p. 5) Kotzee, A.L. Beplai.w.ing van onderwys, m·et spe=
siale verwysing na verdeelde beheer (In Onder= wysbu11etin, 2,1: p.26.)
en gewys op die noodsaak1ileheid van leoordinasie van midde1bare onderwys.
In 1916 bep1eit die Jagger-kommissie ,. ••.. een centraa1 departement van onderwijs met a1gemene leon= tr61e over a11e onderwijszaleen in de Unie". 1) .Hu11e wi1 dus wegdoen met desentra1isasie.
Die Hofmeyr-kommissie van 1924 bep1ei t •n Unia1e Onderwysraad, maar verleies dat a11e midde1bare onder= wys met uitsondering van 1andbou-onderwys deur die
provinsies beheer moet word.. 2 )
Die Vander Horst-leommissie van 1928 bep1eit
eweneens leoordinasie van midde1bare onderwys maar ver= l<ies dat tegniese leo11eges institute by die univer'si=
·. teite word. 3,) . . · _ .
In 1834 ste1.die Roos-leommissie voor dat· leoor= ·dinasie deur wetgewing afgedwing moet word indie.n di t
dan nie deur onder1inge onderhande1ing verlery lean word nie. A11e beroepslco1e, beha1we spesia1e slco1e vir B1indes en Doofstommes, moes aan die provinsies terug= gegee word: 4 ) .
Die Nico1-vers1ag van 1939 betreur dit dat opvoed= kundige oorwegings ondergeslcilc gemaalc is aan finan= sie1.e oorweg:l.ngs en bevee1 aan dat beroepsonderwys weer onder die provinsies moet ressorteer. 5)
1) Rapporten van de Provincia1e Administratie Kommis= sie, 1917,·p.20.
2) Tweede Rapport van de Kommissie op de administra= tie van onderwys, 1924, p.67, par. 544.
3) Rapport van Universiteitslcommissie, 1928, p.25, par. 100 •
.4) Vers1ag van die Provinsi·a1e Finansie1e Kommissie, 1934, p.53, par. 129.
Die Wilks-verslag van 1946 (Natal) stel voor dat a1le·onderwys tot by. st. X deur die provinsies beheer moet word. Hulle bevind •n onderwysstelsel wat in sy aanvullende afdelings geskei is, ongeskik om te voldoen aan die. lewensvereistes. 1 )
Die De Villiers-vers1ag van 1948 was haas die mees uitgesproke tot dusver. Hulle h~t klappe,links en regs uitgedeei om dan aan te beveel dat toestande moes bly soos dit_ was omdat dit nie die aangewese tyd vir veranderinge. was nie. Hu;t.le wou egter dat landbou-hoerskole weer moes terugkom na die seritrale regering. Hulle is ook van· mening dat koordinasie onontbeerlilc
. 2)
lSo
Die Pretorius-lcommissie, 1951 (o.v·.s.) sien in die verdeling dat dit 11 • • • nie allee~ •n onheilige kompetisie tussen die Unie-Onderwysdepartement en die Provinsiale Onderwysdepartement laat ontstaan het nie, mqar wat die :onderwys· en opvoeding van die jeug seker onberekenbaar
geskaad het •.. " 3 ) .
. Die Interkerklike Komitee van die drie Afrikaanse kerke kon ook geen enkele pedagogiese regverdiging_vir die stelsel vind nie. In sy ~emorandumvan 1955 spreek hy hom uit ten gunste van outonomiese.provinsiale be= heer van alle primere en sekondere onderwys. Hy voeg hom by die Roos'verslag as hy_ eis dat di t desnoods deur
168
verslag van die Pr6vinsiale OnderWyskomitee, 1946,
p.8, par.lO. .
Vers;t.ag van die Kommissie insake· Tegniese en Beroepsonderwys, 1948, p.l9-2l. ·
o.v.s. Verslag van die Provinsiale Onderwyskommissie, 1951, p.30.
wetgewing moet geskied. l)
Die Oorsese Sending beveel aan dat alle middelbare onderwys ~an die provinsies oorgedra moet word. Ge= differensieerde midd~lbare qnderwys hang ten nouste saam met die mate van eenheid van onderwysbeheer. Vir die duurder beroe~sonderwys moet die Staat een= voudig geldelik voorsien. Die Sending kom to,t die slotsom: 11Behou verdeelde beheer en belemmer differenc=: siasie of beeindig verdeelde beheer, en bewerkstellig differensiasie". 2 )
c. Implikasies van verdeelde beheer
Di t was ironies dat in ,diese"lfde j aar waarin die van Wyk-verslag die lig gesien:het ook die Wet op Be= ·,roepsonderwys nr. - 70 van krag geword het' waardeur ver=
deelde beheer nog verder verslcerp- "is.
Die wet het die bestaande beheer oor die middelba= re onderwys op so ·n wyse geformule-er dat die grEmse wat die provinsiale skole nie mag oorslcry nie bevaal is' dog die sko,le van die Departement van Onder~s·, Kuns en Wetenslcap (D.O.K.W.) is onbegrensd. Dit het_die provinsies so aan bande gele dat hulle nie die regte onderwys aan elke kind leon , gee,_ ~ie
.3)
•n Hele reeks vaklce is tot '11beroepsvakke11 verklaar, o. a. Ekonomie, Handel en Handelsreg. Onder die voorgeskrewe.huis= houdlcundige valcke is daar valclce "soos Huisbestuur, Kindersorg, Kleremakery, Koolckuns, Naaldwerk, ,Klere=1) Interkerklike Komi tee van,·die Hollands-Afrilcaanse Kerke van Suid-Afrika. Die behoefte aan •n ~niale
onderwysbeleid, ,1955-,
p.
7. · -2) Van Wyk-verslag, p.Sl. ,.makery. en Waskunde. I)
Volgens vergelykende syfers vir die jaar 1955 het siegs 1,9% van die bykans 30 OOQ meisies in Transvaal .valle huishoudkundige opleiding ontvang. Slegs 2,9%
van 85 000 Ieerlinge op mdddelbare skole; het yolle handelsopleiding ontvang. 7,4% van 60 000 seuns op
~ midd~ibare
vlak het voiletegnie~e
onderWY,S ontvang.2)Die leerlinge i·n Traitsvaal was op middelbare vlak
as voig verdeer:-· 3 } · · ·
(1) leerlinge in gewone middelbare skole: 92,1%;
{~} Ieerlinge wat voltydse beroepsgerigte on=
derwys aan tegniese kolleges ontvang: 5,8%;
( 3.) leerlinge wat beroepsg·erigte onderwys aan
inrigtings van die D"O.K.W. ontvang: 2,1%.
Die Onderwysburo wys voorts daarop: .,Die wille= keurige bepaling van wat onder ,h0ger onderwijs' res= sorteer, soos dit reeds herhaaldelik deur verskillende Ministers van Onderwys gedoen is om by die ministerie= le oogmerke van die besondere tydstip te pas, skep ·n
qnhoudbare situasie: by implikasie moet nou selfs die lcleuteronderwys wat aan skole van die Departement van Onderwys, Kun.s en · Wete1iskap verskaf word, as hoer onderwys beskou word. Hierdie willekeurige formule= ring van die term ,hager onderwijs' het di t moontlilc gemaak vir ..lie sentrale regering om steeds meer belang= rikte aspekte van die ,onderwijs anders dan hager on= derwijs' van die provinsiale owerhede weg te neem en
1 ) Id. , Art. l .
2)
T.O.D. Onderwysburo, Werkstulc 48. Beheer en be= leid in •n voorgestelde nasionale onderwysstelsel,1958' p. 5.
3) Id., p.6 •
hulle dus ingrypend in die uitvoering van hul taak t •. o.v. die onderwysdiens te belc->mmer." l)
Veral die dom-normale kind ly direk hieronder. Hulle word, teen hu1.le vermoe en aanleg in, in •n aka= demiese rigting gedwing omdat hulle geen keuse het nie. Daar was iJ!- 1955 slegs 10 tegniese kolleges, 11. hoer tegniese, 9 hoer lmishoudskole en· 4 hoer handelsl<ole. Die inrigtiL,;S kon dus met die beste wil ter wereld nie hierdie lec-:rlinge akkomrr.odeer nie dog ten spyte- . daarvan, is die provinsiale slwle slegs toegelaat om agt uur per week aan voorbE- :'oepsopleiding te bestee en die ander 17+ UUr moes bestee WC.'Y'd aan aka.demiese Op=
leiding wat slegs frustrasie en minderwaardighe:d by die dom-normale kind gewek het. 2 )
Die beperking wat die Wet op Beroepsonderwys op die provinsiale skole le, verbinder bulle om 1cursusse met voldoende praktiese komponente aan te bied met ge= volg dat leerlinge wat ·n beboefte aan beroepsonderrig bet, ontmoedig raak en die skool vroeg verlaat.3)
Die feit dat in 1959 31 229 leerlinge in Transvaal Reke= ningkunde as vak geneem bet en 13 794 Tikskrif, dui
op die beboefte en die D.O.K.W. leon by verre nie voor= sien-bet in hierdie beboeftes nie. Volgens die De· Villiers-verslag moes daar reeds in 1945 50% van die ba~d~lsleerli~)e bulle tot private inrigtings vir op= leldlng wend. Tussen 1951 en 1956 bet die rnid<iel=
4)
Id. , p. 9. Id., p.ll.
T.O.A. ~3-1-i. Memorandum insake die probleme wat voortspruit uit die verdeelde bebeer oor die onder= wys, Junie 1963, p.26.
.'
bare skoolbevolking van Transvaal met 33,4% toege= neem· teenoor •n toename van slegs 1, 3% in "die leer= lingtal van die voltydse_beroepskole. Slegs 9,5% van alle Blanke middelbare leerlinge het in 1956 vol= .tydse beroepsonderwys in
'l~ran:svaal
ontvang. l)Sulke geregverdigde aanklagte soos wann_eer die . Pretorius:...Icommissie praat van ·n 11. onheilige lcompetisie"
.
en die De Villier.s-kommissie van 11partilcularisme" en11provinsial~sme" ,. hoort nie tuis by die ·verhewe lcarak=;: ter van volksonderwys nie. Onderliggend hieraan le die stelsel van verdeelde beheer.2 )
Leerlinge word· op ·n ouderdom van 12+, pas nadat hulle st. V geslaag het, in beroepskole toegelaat. Volgens getuienis wat die De Villiers-lcommissie in= gewin het, is die oorgrote meerderheid ten gunste van die standpunt dat leerlinge op die ouderdom van omtrent 15 jaar of aan die einde van st. VII of selfs st. VIII .met beroepsopleiding moet begin. 3) Die Nicol- ·
verslag beveel •n tweej arig·e kursus na st. VIII aan.4)
·n Regstre~kse ekonomiese nadeel le ~n die onno=
dige duplisering van geboue, toerus ting, valdce, . kur=
.
.susse, onderwysers, eksamens, addisionele inspelcteurs en addisionele departemente. Hierdi_e dupl_isering be= moeililc oolc effelctiewe beplanning vir albel departe= mente. 5 ) Id., p.32. Id., p.29. Vgl. De Villiers-verslag, De Villiers-verslag,· p.9l, par. 644. · Nicol-verslag, p.l06, par.367. T.O.A. 23-l-1, p.40. par.l44-l46.
Op die gebied van ·S.pesiale Onderwys lei di t soms tot pynlike kwelvrae as dit kom by die bepaling van waarheen ~ kind moet gaan. Albei departemente het . skole vir ligaaamlikafwykendes en dan moet vasgestel word wanneer is •n leerling hardhorend en wanneer is hy doof, wanneer is hy swaksigtig en wanneer is hy blind. Ten spyte van die besonder tere gevoelens wat ouers het vir kinders met liggaamsgebreke, moet die kinders van die sorg van· een departement n·a die van •n ander en soms heeltemal na •n ander provinsie oorgeplaas .word.l)
d. Sentrale of .provinsiale beheer
Na •n ontleding van die nadele van verdeelde be= heer, ontstaan die vraag of alle onderwys onder sen= ··trale of o.nder provinsiale beheer moet staan. Sentrale
beheer veronderstel dadelik •n mate van eenvormigheid en omdat die behoeftes van die provinsies so wyd-uiteen= lopend is, sal eenvormigheid •n mate van dwang teweeg= bring.
. .
Die grootste beswaar teen sentrale beheer is die nadele wat aan ·n groot ins telling verbonde is. Dit is te lomp om hom vinnig by verskillende en wisselende· omstandighede.aan te :pas. Die raadpleging van soveel · belanghebbendes sal telkens •n moeisame en· tydrowende
proses wees.2)
Die tweede groot beswaar is op kulturele gebied. Die vier provinsies verskil op kulturele gebied van me=
kaar: Natal en die
o.v.s.
is hier uite+stes en waar die een oorwegend :Engels georienteerd en die ander1) Id., p.l44.
·'
·Afrikaans is. So verskil Transvaal en Kaapland van meiGiar veral t.o."v. ,die samestelling van hul inwoners. Sentrale.beheer, waar die beleid van •n parlementere .meerderheid uitgaan, sal van hierdie provinsies onder
druk plaas·, terwyl provinsiale beheer almal in staat stel om sy onderwys te skik ooreenkomstig sy eie be~
hoeftes~l)
Desentralisasie in die onderwys is slegs ooreen= komstig die_raad·van Jetro a·an Moses 2) · en is die natuurlike oplossing vir enige organisasie wat van= wee omvang geneig is om topswaar te word. Desentra= lisasie bevorder gesonde.wedyW-ering en proefneming terwyl sentralisasie lei tot belangloosheid en stag= nasie. · Die ander provinsies het in die verlede baie uit Transvaal se dwalinge geleer, maar beslis ook na= volgenswaardige voorbeelde gevind.'3) , .
Die bes te voorbeeld van ui teenlopende · b_elange vind orts in die penarie waarin Transvaal hom met die eenvormige salarisskale bevind het. Omdat. ekonomiese en_bevolkingsomstandighede soveel gunstiger in die an= der provinsies. is, moes Transvaal dadelik begin met die skepping van bykomende bevorderingsgeleenthede soos· A-poste, seniorposte, tweede visehoofskappe e.a. om sy onderwyspersoneel te behou.
Mnr. J,J. Fouche, destydse Administrateur van die
o.v.s.
en tans·Staatspresident wys daarople stelsel van onderwys nie die hemel sal soos baie mense miskien meen nie." Waar
dat- 11'n unia=
bring nie,
d~e· onderwys
l~ ~ Loc • cit.
Die Heilige Skrif. Exodus 18, verse 19-23. T.O. Ondervl)rsblad, Apr. 1954, p.s.
by die provinsiale administrasies •n baie belangrilce plelc inneem, indien nie die belangrikste, sal dit as di t onder sentrale beheer geplaas word, al tyd slegs •n
onderafd~ling
van die Volksraad.se werk bly.1)Die argument dat beroepsonderwys wat uit die aard daar.van gewoonlik duur is, •n .te groot las op die. pro=
Dit kom in elk vinsies sal plaas, hou nie steele ni_e.
geval ui t die belastingbetaler ·se sale ter begroting dit
gedek·~ord.
2)
ongeag deur wat=
Indien Van •n nasionale onderwysbeleid gepraat word, is dit logies om aan •n gesentral2seerde stelsel te dink dog pedagogies, volgens die wese van die opvoeding en onderwys, word dit wat hier logies voorkom juis onlo= gies., en bepaal di t dat ons •n gedesentraliseerde
·stelsel moet he~ . Die onderwys lean nie met die gewone staatsdepartemente vergelyk word nie omdat dit te di= namies van aard is. In Engeland, Nederland, Belgie en die V.S.A. vind ons ook •n gedesentraliseerde onder= wysstelsel met •n nasionale. onderwysbel~id. 3)
Ofskoon dit· nie om't ewe is nie, is die beeindig= ing van verdeelde beheer, na watter kant toe oolcal ;· verkieslik bo die behoud daarvan. In die ry van
Westerse tydg!3note be1clee Suid-Afrika met sy horisontaal-verdeelde onderwysbeheer •n unielce en onbenydenswaardige posisie. Ten spyte van die feit dat die v.s.A., Kana= da en Australie almal suiwer feder~le lconstitusies
1) Fouche, J .J. soos aangehaal deur Die Transval.er,
1 Aug. 1958.
2) Meyer, I.M. · Uniale onderwysbeleid met spesiale verwysing na die middelbare onderwysveld.
Onderwysblad, Mei 1953, p.13.
3) V.O.T.M.S. Tydskrif vir Middelbare Onderwys, Junie 1955, p.8. (Redaksioneel).
~et; is daar by geeneen van hu~le enige tekens van •n
horisonta1e verde1ing van onderwysbeheer nie. Ook in· d;L.;: Yerenigde ~oninlcryk en Nie1.J.-See1and is daar van so ie.t-s geen spoor nie, hoevrel eg. •n sterk gedesen= tra1:i;;eerde .. en J g-, ·n sterk gesentra1iseerde onderwys=
1)
s.te1se1 het .•
. e. Die totstandkominsr van die Nasiona1e · Mvlserende J:;lnderwysra:ad
Na vertqe va;na.f 1916 tot 1955 deur ·a1 di,e onder= wys-:tm:rnmissies. vir die nodige l<o5rdinering van onderwys el). versJcei,e.v:oorstelle. vi;!" die ·samestel·ling van so •n
1iggaam, het daar tot aan die ei:p.de van d;Le Vy.ftiger= jare nil<s van tereg gel<om nie. Die naaste wat·aan so ·n 1igg.aam g_ekom is, is toe d"lar op aanbeve1ing van die Roos-kommissie 2 ) in 1935 •n Provinsia1e Raadp1egende Komitee in die 1ewe geroep is. Hieraie Komitee het bestaan uit twee ministers en die vier.provinsia1e uitvoerende komitees onder voorsitterskap van die Minister van Binne1andse Sake. Die hoofde van die vyf pnderwysdepartemente is benoem op •n vaste subkomi=. t'ee van die Raadp1egende Komi tee. 3 )
Weens die aard van sy·sameste11ing het hierdie Raadp1egende Komitee nie aan sy doe1 beantwoord nie: hul1e l<on nie daarin s1aag om die nodige kotirdinasie
4)
in alomvattende onderwysbe1ang te bewerkste11ig nie.
1) T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 48, p.7 en 8.
2) Vers1ag Vi'.m die Provinsia1e Finansie1e Kommissie, 1934, par. 139. . .
3) Vers1ag van die Selcretaris van Onderwys, 1937,
p.22.
4) Loc.ci t.
In memoranda aan die De Villiers-ko~issie,
gn~e · .
pleit die suid-Afrik~Onderwysersunie sowel as die Fede= rale Raad van Onderwysersverenigings vir die instelling van •n nasionale· onderwysstelsel waar die algemene be=
leid deur •n Onderwysraad geformuleer moes word. l) Hierdie voorstel is ook beliggaam in die aanbevelings van die De
Villiers-J<o~is.sie
van 1948. 2.)Die Pretorius-kommissie (o.v.s.) 1951, sluit hom hierby aan en beveel aa:n dat •n nasionale onderwysraad ingestel moet word .wat suiwer"adviserend moet wees. 3 )
Hierdie skynbare onwi:qigheid van staatswee· om tot die daad oor te gaan,.het aanleiding_gegee_tot die Interkerklike Komitee van die drie Afril<aanse susters= kerke. In sy memorandum van 1955 beveel hy •n statu= tere Adviserende Uniale OnderWysraad ·aan en sit ver= volgens ook die samestelling en funksies van die Raad
uiteen. 4 ) .
Met die Administrateurskonferensies van Augustus 1956 en Maart 1957 het die Transvaalse Onderwysdeparte= ment die leiding geneem en by wyse van memoranda sterk vertoe gerig vir die instelling van •n adviserende
onderwysraad. Daar word beslui t dat die ·vier adminis= trateurs die saak met die Minister moet bespree·k en . indien die bespreking nie slaag nie, daar oorgegaan moet word tot die stigting van ad hoc-komitees bestaan= de uit verteenwoordigers van die
provinsies~S)
1 2
-) De Villiers-verslag, p.32.0. Aanhangsel G. ) Id. , par. 2.02.2..
3) 0! V. $. Vers.lag van die Provinsiale Onderwyskom= mlssle, 1951, par. 49-63.
4) Interkerklike Komitee van die Hollands-Afrikaanse Kerke, 1955, bylae ll(a), pp.38 en 39.
Ters~l£dertyd (19-20 Maart 1957) het oak die Komitee.van Onderwyghoo£de vergader en is op hierdie ver.gadering besiui t dat~· dr. A. H. du P. van Wyk as ver= teenwoordiger van die provi~siale onderwysdepartemente vir die volgende drie j aa:r: in ~el.ang van die saak moes optree. I) .
Op 5 Maart 1958 kry die Onderwysburo opdrag van die Direkteur om die vrac.gstuk van •n nasionale onder= wysbeleid te ondersoek. In sy verslag beveel die Buro aan dat ·n·Nasionale. Onderwysraad saamgestel moet word bestaande ui t die beste · opvoedkund,iges waaroor di.e land beskik om die Minister oar onderwysaangeieenthede te adviseer en om •n nasionale onderwys£iloso£ie te £or=
. 2)
muleer •.
Die Buro beveel oak aan dat die Onderwysraad oor die dienste van ·n goed toegeruste navorsingsa£deling moet beslcik sodat onderwysbeplanning wat.in wetgewing vasgele w9rd, sal berus op gesonde wetenskaplike grond= s1ae. 3 ) ·
Die saak·is simpatiek ·deur :die Minister ontvangen . •n konsepwet is s=iamgestel vir die inste11ing .van •n Ad=
viserende Onderwysraad •.
Na •n gespook en •n gespartel van bykans •n hal£eeu is die Wet op die Nasionale Adviserende Onderwysraad nr. 86 van 1962 gepasseer . . 4 ) Die Nasiona1e Advise= rende Onderwysraad (N.A.O.) het oar geen uitvoerende
4
l~l
Id., p. 30.T. 0 .D. Onderwysburo, · Werks tuk 48, p. 3L '
Id., p. 34. . .
Wette van die Unie van Suid-A£rika, 1962, p.1532.
magte beskik- nie maar het uitsluitlilc as koordineren= de en adviserende liggaam gedien. Dit het spesifielc opdrag gehad om die aansien van die onderwysberoep te bevorder. l)
Die Raad sou bestaan uit •n minimum van Vyftien lede wat almal nou verbind moes wees met een of ander vertakking van die onderwys. Die Uitvoerende Komitee van die Raad sou bestaan uit vyf voltydse lede en die voorsitter sou detir die-Minister. self benoem word.2)
Die wet· het op 1 Januarie 1963 in wer1dng getre~
en die eerste Raad het uit 29 lede bestaan. Die Ui tvoerende Komi tee het bes taan ui t prof._
C
.H. Rau ten= bach as Voorsitter, dr. G.J. Jordaan, prof. H.J.J.·. 3)
Bingle, meJ. E.C. Steyn en mnr. S.G. Osler.
Die instelling van hierdie N.A.O. was die eerste daadwerlclike stap in·die rigting van •n beperlcing·op die stelsel van verdeelde beheer. Bulle het dan oolc meegewerlc aan die konsep wat uitgeloop het op Wet nr.
39 van 1967 wat in •n mate •n einde gemaak het a,an die vertilcale verdeling van middelbare onderwys.
2. Die beperlcende invloed van die Matrilculasie= vrystelllngsverelstes
Vroeer in hierdie hoofstuk en ook in hoofstulc II.B is gewys op die verlammende uitwerlcing van dubbele sertifisering ui t •n enlcele elcsamen soos in Transvaal tot in 1960 in swang was. In opvolging·van aanbeve= lings wat reeds deur- die Nicol-kommi-ssie 4) en die
~~
3) 4)
Wet op-die N.A.O. nr. 86 van 1962, arts. Id., arts. 2 en 3. ·
Verslag van die N.A.O. vir 1963, p.l. Nicol-verslag, par. 203.
De Villiiers~kommissie gemaak is, het die Oorsese Sending na deeglike ?orweging van stelsels in die bui= teland, aanbeveel dat twee eksamens ingestel moes word nl. een vir universiteitstoelating en een vir die Skooleindsertifikaat.1)
Dit was geen onbevm~ge aanbeveling wat uit oor~
tuiging voortgespruit het nie, dog eerder 'll
pralcties-uftvoerbare uitweg i_n die lig van beperlcings wat a.-g.v. die verdeelde beheer pp middelbare onderwys bestaan het, m.a.w.-·n geval van ,.of two evils choose the least". In hierdie geval is die .. mindere euwelrr dat die univer= siteitstoelating nog gekoppel.bly aan die leerplan van die skool;
Die Sending het verl<ies dat unive:rsi teitstoela= ting op •n bree grondslag moes berus .w~ar die keuring van studente moes geskied volgens wetenskaplik-gestan= daardiseerde maatstawwe deur ·n onafhanklilce eksamine= ·rende liggaam. Di t berus nie op •n stelsel wat toe=
gespi ts is op die toets van parate lcennis nie, maar op die meet van begaafdheid, algemene onderlegdheid en bree vaardigheid; onafhanlclilc van die leerplanne·van die. middelbare slcool. 2.)
Die Sending sien in die G.M.R. met sy lang erva= ring ·n bevoegde onafhanklike eksaminerende liggaam maar di t ,.behoort. na die nodige ondersoek dienooreenlcomstig omslcep te word"." Daarom stel die Sending dit dan ook :ln sy aanbeveling so: 11 • • • dat <.lie Gemeenskaplike Ma= trilculasieraad ·gesteun wo;rd in ·n daadwerklike. poging
1) Van Wylc-verslag, pp.57-59. 2.) Id., p.57.
om •n doeltreffende en wetenskaplik~ meting vir uni= versiteitstoelating
t~ .,;.i~d."l)
Die waarde wat aan TI Matrieksertifikaat geheg
word, het tradisioneel geword. Dit is nie uitsonder= lik dat ·n ouer langtand sal toegee dat sy kind die E-kursus mag volg nie, maar, indien hy e££ens ingelig is oar .die: vereistes vir universi tei.tstoelating, voeg hy dadelik by dat die vakke ooreenkomstig die univer= siteitstoelatingsvereistes gekies moet word. Op die wyse word die kind weerhou vap die werklike voordeel van di££erensiasie. Andersyds bestaan by die onder= wysers self die neiging om die leerlinge van die U-kursus te bevoordeel ten koste van die beiange van .die E-kursus. Dit is·veral die geval in die kleiner hoer= ··skole waar die getalle nie afsonderlike klasse regver=
dig nie. 2 )
Die eksamenvereistes dikteer.die hele opvoedkun= dige program, nl. die keuse van kurrikulum, sillabusse en metodes van ·anderrig. 3 ) . Dit lei tot
~ksamendres=
suur waarva:h die· resul taat oak nie meer •n b'ehoorlike toets vir universiteitstoelating is nie, omdat hier= . . . . ... die soort eksamenafrigtingswerlc nie help om die ana£= hanklike denkvermoe en vermoe tot selfstandige studie te ontwikkel nie. Dit maak van hierdie leerlinge sekere kandidate vir druiping in hul eerste jaar aan die universiteit. 4 )--1 2
) Id., p.59.
) Vgl. Van Wyk-verslag, p.69.
3) Kotzee, A.L. Die Matrikulasie-ekscimen (In Onder= wysbulletin, .1,1: p.25).
4) Fourie,
J.J.
Die funksieverruiming en leerplan= vryheid van die middelbare slcool: •n ui tdaging aan die universiteit (In Onderwysbulletin, 8,3: p.l42).Die onderwyser sit self vasgevang in hierdie stelseL · Hy··word·-in die versoekirig- gestel- om, ter
. .
wille van sy eie reputasie en bevordering van uiters .onopvoedkundige middele gebruik te maak. Die praktyk het bewys dat die onderwyse:'r wat •n liefde vir die vale by die leerlinge wek, ni_e noodwendig die beste eksamenresultate .kry nie; hy word uitgestof deur sy kollega'wat •n eksamendr~lfer is en wat moontlike ek= samenvrae uitwerk en slaafs laat memoriseer - tot so
•ri mate dat. daar · gevalle bekend is van leerlinge wat , onderskeiding in •n sel<ere vale behaal het maar wat
na die eksamen hulle handboeke en aantekeninge ver= brand het.
Die pogings wat die.Departement aanwend om leer= linge meer selfstandig te leer werk, word allerwee waqrdeer. Di t is bv. die mikpunt van die beleid van · biblioteek-integrasie. Veel van hierdie _lofwaardige pogings ly egter skipbreuk op die rotse van •n ekster= :ri.e eks.amenstelsel omdat die onderwysers di t half= hartig aanpak en in die .finale voorbereiding vir di~· eksameri word hierdie t~<e opsy geskuif_ omdat daar te •n groot element van risiko aan verbonde is en hy verkies om te hou by.die-beproefde wee van eksamen= dressuur. Op dieselfde wyse word a~le algemeen-vormende nie-eksamenvakke deur leerlinge en selfs deur onderwysers soms, as l<;J-stige bykomstighede be= skou.
Die geweldige.druipsyfer onder eerstejaars aan die Suid-Afrikaanse universiteite is die beste bewys van die ondoeltreffendheid en uitgediendheid van die
huidige stelsel.l) Dit beklemtoon egter die onus wat op die universiteite rus om op hulle beurt na •n oplossing te soek.
Die voorgestelde afsonderlike eksamens vir die Eindsertifikaat en vir Matrilculasievrystelling was •n positiewe stap in die regte.rigting en het groot:ver= ligting gebring vir die duisende leerlinge wat nooit enige universiteitsopleiding kon of wou he nie maar die behoud van die universifeitstoelatingseksamen het vir die middelbare sl<aol en vir d.ie universi tei t nog nie die probleem opgelos nie. .Daarom dat die Sending tenta= tie£ aan die hand gedoen het dat universiteitskeuring geheel-en-al geskei moet word van die middelbare on= derwysprogram.
Die Sending het met wa~dering kennis geneem van die stelsel van College Entrance ~xamination Board Tests
(C.E.E.B.) wat beheer word deur die Educational Testing services in die universiteitstad Princeton, New Jersey .. Die personeel bestaan uit vooraanstaande professionele amptenare wat verantwoordelik is vir die opstel.van die verskillende toetse. Kandidate wat aansoek doen vir toelating by •n betrokke universi tei t, word vir toetsing na die Educational Testing Services verwys. Hierdie C.E.E.B.-toetse berus nie op bepaalde voorgeskrewe leerplanne nie, maar met behulp van o.a. skolastiese en prestasietoetse, word die algemene ontwilckelingspeil en lcollege-geslciktheid van die toekomstige student ge= meet. 2 )
1) Muller, J.D. This problem of university entran= ce requirements .and standards (In Onderwysbulle= tin, 1, 3: p. 146) •
Indien so •n s telsel by ons omstandighede aangepas
word~ sal di t daarop· neerkom--dat alle leerlinge in hul= le. laaste. skooljaar ·;n intern-beheerde si<:Goleindek~amen sal afH~- terwyl slegs die kandidate wat •n universi tei ts= loopbaan beoog; ook nag aan ~ toetsprogram.vir univer= sitei tstoelating onderwerp moet word; •n toetsprogram. wat egter nie· op die kurrilculu.m van die skool gebaseer is nie. l) · .·
Slegs op·die_ wyse sal daar ieerplanvryheid in on~
middelbare skoolw~se kan bestaan en sal die eu.wel uitge= skalce·l word van twee sertifilcate aan ·die einde van •n skoolooopbaan waarvan die een we~ns ·n tradisionele ma= triekverknogtheid altyd minderwaardig aan die ander be= slcou. word. Slegs dan sal differensiasie oar soveel beweegruimte beskilc dat elke onder~ser in ellce vale sal voel dat hy volwaardig meehelp en uitbou aan die omvat= tende opvoeding van die kind. 2) . .
'B.· Die vashoulcrag van die middelbare skoal
•n Belangrike bewys van sukses van ·n bepaalde onder= wys_stelsel i.'s beslis die wyse waarop •n skoal daarin slaag om sy leerlinge te behou. nadat hulle nie mee:r skoolplig= tig is nie. Indien die c:i:nderwysstelsel nie inslag vind nie, sal die neiging tot vroee skbolverlating steeds hoog bly. Die verskaffing van gepaste onderwys vir die ver= skillende intelligensiegroepe dra baie daartoe by om · elke ·groep planmatig binne sy lcursu.s te hou. totdat ·n a£~. rondingspu.nt bereilc is; die st. VIII-lcursu.s aan die einde van st. VIII en die· E-. en U-lcu.rsus aan die einde van st. X. In tabelle 10 en lOa word die p'ersentasie
f) Fourle,
J.J.
Op.clt., p.l44.2) Loc.ci't. Vgl. oolc Theron,
J
.L. Die wese en funk= sie van die lcomprehensiewe slcool, p.224.st. VI-leerlinge wat tot by st. X gevorder het, gegee vir die tydperk vana£ 1910-1962.
Tabel 101)
Persentasie st. VI-leerlinge wat na st. X gaan
I
Jaar St. VI St. VII St. VIII st. IX st. x
1910 --100 11
-
f--12-
-
21,9 13-
1--- 14.9 14-
r- 12,1 1920 100 --21-
r- 49.0 22--
---
35.0 23 '--- 25~~ 24--
J 6~ 7. 1930 100 ----31 =::::: 1-- 44.1 32 ---.:.. f-.- 29.0 33 ~ 1--- 18,2 34-
r- 15 ;8 1940 .._ 100--.
41 -=::::::: f---. }j7 ,1 42-
f--42,6 43-
i--20,tl 44-
t-- 17,3 1950 1--..lOO 80,0 54 .. 9 24,1 17,6 51 kl:OU t----1! 1,6 52 .._ 100-
t----:
[.§_,o-~7.2 53 .._lou= t-- l6,u
F----52·.~F=-:27 •.
9-
54 ['--J..gu=-
~ 9,-:-z-.
r----..Q.0,7 ~.~t----2.1·
255
...__
LOU F::::::m,o
~~Lf t---:: ~U9/ ~.u-56 t---.-..J 00
=
~ 9;9= r----_62,s-
r-...:
2,7-t---23, 3 -57 ..._1oo= 1---..: l,D= 1'---.J 4,9 1---5,a-
t----25 I '2---'% .._ 100 - 1--. 2,2"-1'---.J 2._7..zr-
1---- 7 .3"-t---..2.6' j
-59 o o o - -f-- 3.~ 1---- O,ti-f----.f 1 .:;-1---l:z ,;----...
60 1 0 0 -1--. 4,"1--f--- 2,~F---1
6 .~----t--...: o.~ 61 lou-=-1-- ( 4,C"-t---.:C3~r:::::::::1
l8~ 1--- 2,5"--62 10~ 1-- ( 6.--r=
t---.25 • 2: ~ 13 ,?):-1--. 3 . 9-1) T.O.D.-verslae vir gemelde jare (ellm1nasietabel1e). Vgl. ook T.O.D. Onderwysburo, Werlcstuk 75. Die toepassing en bevordering van gedifferensieerde onderwys in Transvaal, 1962, p.ll.
TabellOa l)
----Jaar St. VI St. VII St.VIII St. IX
st. x
1945. 46 47 48 49 50
1. Afleidings aan die hand van tabelle 10 en lOa a. ·n Fei tlik statie:se toestand bestaan vir die tydperk
vanaf 1920 tot 1950 ten opsigte van st. VI-leer= Iinge wat tot
st.
X vorder.b. •n Deurbraalc het in 1950 plaasgevind. Daarvandaan verbeter dit $teeds sodat reeds 34% st. X bereik in 1962.
c. Die aftillceling direk na st. VI het aansienlilc ver= minder. Die belangrilcste rede is dat leerlinge _nou op 13+ na die hoerskool moet gaan en daar bly
tot aan die einde van die jaar waarin hlille 16 jaar word.
d. Na verhouding is die aftakeling direk na st. VII nie baie beter nie, alhoewel die 26 tussen 1955 en 1956 gedaal het tot 19 tussen 1961 en 1962.
e. Verpligte sko"olbesoelc duur tot aan die einde van die j aar waarin leerlinge 16 j aar word; •n Groot per= sentasie leerlinge bereik_hierdie ouderdom. in st. VIII en verlaat gevolglik die skoal. Die aftake= ling. van hierdie groep, d.w.s. van st. VIII na IX, l) Dieselfde as voetnoot J op p.l85.
was 31 tussen 1955 en 1956 en 24 tussen 1961 en 1962. Ofsleoon steeds nie na wense nie, is di t tog •n ver= betering. Daar moet steeds in gedagte gehou word dat dit s1egs die 1ogiese gevo1g is van differen= siasie omdat die st. VIII-leursus reeds vanaf st. VI vir hu1se1£ st. VIII as milepunt geste1 het en die sleoo1 eenvoudig moet ver1aat omdat hu11e nie die agtergrond vir verdere studie het nie. •n Toename in werlesge1eenthede het oole •n baie groot inv1oed. f. In 1962 het 34 tot matriele gevorder teenoor 17 in
1950. Ten spyte hiervan; het s1egs 6 in die tyd= · perle 1945/50 na st. IX die sleoo1 ver1aat teenoor
15 in die tydperle 1956/62. Dit hoort nie so nie want 1eer1inge wat tot st. IX vorder, lean met die ste1se1 van twee eksamens we1 •n sertifileaat se1fs met vier valelee verlery en dit lean vir hu11e baie be= teleen. Di t is egter ook •n ·1ogiese verslcynse1 omdat
1eer1in~e in st. IX en X voor 1950 a1reeds TI hoogs=
gese1ekteerde groep was. Dit word bewys deur die feit dat van 1945 se standerd sesse s1egs 22% in st. IX tereg ·geleom het, terwy1 50% van 1958 s'n daar be1and het.
g. Ons syfers vergelyle swale met bv. die van·die
v.s.A.
In die vo1gende tabe1 word die verge1yleen= de syfers gegee:Tabellll)
Vergelykende syfers 1945-1950 (Basis 100) St. VI st.vn St. VIII St.IX st. X
v .s.A. 100 80 65 53 44
Transvaal 100 79 52 24 i7
Volgens tabel 11 het ons in 1962 nog nie die punt bereik waar· die V.S.A. reeds in 1950 gestaan het nie.
In 1956 het in die v ..
s
.A. reeds 58% matrie1c bereik teenoor ons 30,5%. As ons die_posisie wil verbeter, moet die potensiele skoolverlaters vroegtydig opge= spoor en die oorsake, indien moontlik, betyds verwyder word.2 )2. Uitkenning van moontlike skoolverlaters
Ervare onderwysers sal saamstem dat die skoollewe van die skoolverlaters gewoonlik •n identiese patroon volg• Dit beklemtoon die noodsaaklikheid van vroee ui tlcenning en pogings om die lcwaad by die wortel aan te pak. Die gedragspatroon wat as leidraad vir uit= kenning lean dien, is gewoonlik as volg: 2 )
a. hulle neig tot swak skoolprestasie en een uit elke twee is •n j aar of meer vertraag. Hulle slcoolwerk gaan steeds agteruit en dit ontmoedig hulle nog
1.) -Groenewald, A.J. ·prop-outs in our secondary schools (In Onderwysbulletin, 1, 2: · ·p,. 88) • 2 .) Van der Walt, N. Die vashoukrag van ons skole
(In Onderwysbulletin, 7,3: p.l48). 3 ) Id. , p. 149 .
verder;
b. drie uit voer het reeds in die laerskool gedruip. Akkumulatiewe verslagkaarte moet dus met die oog
hierop in st. VI ondersoek word sodat die onderwy= sers bewus kan wees van die leerlinge;
c. hulle skoolbywoning is wisselvallig en dit loop op die ou end uit op stokkiesdraaiery- dit is die on= middellike voorloper van skoolverlating;
d. hulle het leerprobleme en openbaar ·n trae lan%Jtand= benadering tot hulle daaglikse werk - hulle tel die
tyd uit.wanneer -hulle nie meer skoolpligtig sal wees nie;
e. hulle doen gewoonlik nie mee aan buitemuurse skool= bedrywighede nie en voel hulle nie as deel van die skool nie;.
f. die ouer is aggressief teenoor die skool en verwel= kom self die-dag dat die kind kan begin.verdien, in menige gevalle moet die ouer deur skoolbesoekbeamp=
tes tot verantwoording geroep word. Nadere on= dersoek dui ~oms op onenigheid in die h~welik, geldnood·, dran1anisbruik en ·n minderwaardige posisie in die ouer se.werkkring en in die samelewing. 3. Stappe om skoolverlating te bestry
a. Van Departem.entswee
(1)
Verhoging van die boonste grens van skoolplig ·n Kind mag alleen die skool verlaat aan die einde van die j aar waarin hy sestien jaar word. l) Di t bring mee dat die meeste leerlinge hulle dan reeds in st. IX1) T.O.D. Handboek van instruksies aan hoofde, 1956/
-bevind en dap. liewer deurdruk na st. X toe. Die toe= lating van vyfjariges het baie bygedra om leerlinge vroeer in die hoerskool te kry.
(2) Gratis onderwys Geen klasge1de word gehef nie, boeke en vervoer is ook vry. Dit bring middel= bare onderwys binne e1keen se bereik.
(3) ·Gedifferensieerde kursusse Die beieid van· gedifferensieerde middelbare_onderwys maak voorsiening vir die beso.ndere aanleg en bekwaamheid. van e1ke
leer1ing in·sy besondere bekwaamheidsgroep.· In 1960 bevind die eerste groep 1eerlinge wat gedifferensieerde kursusse g-evo1g het, hu1le in. st'. IX. Tabel 10 toon dat 46% van 1957 se standerd sesse in 1960 deurgedring het na.st. IX teenoor slegs 25% van die van 1950. 1 )
Indien die middelbare skole nie die beperking op beroepsonderwys £Oos deur Wet nr. 70 v~n 1955 opgele _is 1 gehad het nie sou veel m.eer gedoen kon gewees het om ·kurs'usse aan te bied wat tot ·n baie groter vashou= krag·sou geiei het. 2 )
(4) voorligting Deur sy uitgebreide ~oor1igtings=
diens probeer .die Departement ook om aan leerlinge die regte 1eiding i.v.m. beroepskeuse, vakkeuse, ens. te gee. Dit dra ook by o¥1 skoo1v:er1ati-ng te bestry.
b. Van skoolwee
(1) Die voogprogram Daar word gepoog om e1ke 1eer1ing tuis te laat voel deur hom in te skakel in •n
·1) Van der Walt, op.cit., .p.l52. 2) Loc .cit.
voogprogram waar hy onder toesig van sy voogonderwyser staan en waar daar na sy besondere behoeftes omgesien word. l)
(2) Die buitemuurse program Soos vermeld, is die potensiale skoolverlater negatief en neem pie aan
~~
die bui temuurse bedrywighede deel nie. Di t ~ juis die taak van die skool om die leerlinge daarin te betrek. Ons is te geneig om in ·n gees van lcompetisie slegs toe te spits op die uitblinkers wat self na vore kom en die ander moontlike 90% word pawiljoensitters of tuisblyers. •n Rugbywedstryd tussen die seuns van
di~, aanpassingsklas en st. VI F dra nie by tot die
~ ..
aansien van die skool nie maar mag soms meer opvoed= kundige ·waarde he as •n finaal in die Administrateur's= oekerreeks; dit hang net a£ van hoeveel opvoedkundige
opset daarby betrokke is. In hierdie opsig moet ons onsself ernstig afvra·of ons met ons huidige oorlaaide buitemuurse program wat op oor-georganiseerde wyse na buite gerig is, nog in perspektief is met wat oor= spronklik daarmee beoog is.
(3) Die onderwyser-leerlingverhouding Dit kan bydra tot vroee skoolverlating. Die feit beklem= toon opnuut die ontsaglike verantwoordelikheid van die onderwyser teenoo'r die lcind. Onsimpatieke op= trede teenoor •n kind wat leerprobleme het en al juis minderwaardig voel, is soms net die laaste strooi. Dit gebeur oolc dat sulke swak presteerders skouer-ophalend opsy geskuif word om min aandag verder te ontvang, terwyl hulle juis gespesialiseerde hulp nodig het. Skolastiese en ciagnostiese toetse met die oog
1) Kotze€, A.L. Die voogonderwyser (In Onderwys= bulletin, 1,2: p.77).
op •n remed:.eringsprogram ko:n die kind op skoal gehou het.· Dit sou in elk geval die gevaar van druiping, ee'n van die grootste: oorsake van skoolverlating, in •n
l) .
mate beperk. . .
(4) Ouer-onderwyserverenigings
(o.o.v.)
Vandag word algemeen aanvaar dat' die opvoeding van.die kind die veran·twoordelil<heid van die huis sowel as van die skoal is en dat dit tot voordeel van die kind strek waar hierdie l(ragte saamwer:k; Die stigting van •n0. 0. V. bring mee dat die skoal nie bloat •n ainptelike of staatsinstel.ling is nie, maar wel ·n· onderneming van die gemeenskap. Deur die
o.o.
v..
besl<ou die ouers die voorui tgang van die sl<aol . as •n saak waarvoor hulle medeverantwoordelik is en di t · skep ·n sekuri tG:.atsag=d . . . 1 • d d" 2)
tergron Vlr dle 1<ln ers sowel as l.e ouers.
Ongelul<kig ~eer die ondervinding dat die ouer van die l<ind met ernstige probleme wat tot skoolverlating ·kan lei·, skoolslm is en maklik in alliansie met die
kind teen die skoal gaan. Waar die ouer egter weet dat die ander ouers in harmonie me't die slwo·l lee£, gaan hy nie maklik. van die 0. 0.
v,, ·
·n forum vir sy· griewe maak nie. Dit bly egter die prig van die skoolhoof om ouers betyds by hul kinders se prbbleme te betrek en benewens die o.o~v. kan'hy dit doen deur gewone ouer=.1) \Tan der Walt, op.ci t., p.152 .
2) T.O<D. Vers1ag van die Komitee oor die funksies van ouerrade, ouerverenigings en
ouer-192
. onderwyserverenigings E~n hui1e p1ek in die skoo1werksaamhede, Aug ... 1956, pp. 2 en'3.
aande te hou met spesifieke uitnodigings aan die ouers wat hy daar wil he.
Die kwessie van uitsakking na bereiking van die boonste grens van sleoolplig, is ·n wereldversleynsel en sal dit seker bly. l) Dit lean nie sondermeer opge= los word deur slegs die boonste grens deur wetgewing op te sleuif nie; die opvoeding en.onderwys het immers met mensemateriaal te doen. Waar die verhoging van die vashoukrag vir opvoedleundiges. en die res van die wereld miskien •n bloot tegniese uitdaging mag wees, is dit vir ons in Suid-Afrika met ons Blanke minderheid •n lewensnoodsaalelileheid. Sleoolverlaters sal daar altyd wees dog nodelose slcoolverlating, wat deur be= tydse optrede voorleom leon gewees het, sal al tyd •n i;l.anlelag bly.
c.
Landbou-onderwysLandbou-onderwys vorm •n eie-.Soortige maar nie ·n
geheel anders-soortige onderafdeling van die middelba= re sleoolwese iD Transvaal nie.
Die doelstelling met landbou-onderwys in die hoer landbousleole is nes in die gewone hoerskool oole alge= meen-vormend dog met spesiale fasiliteite vir landbou= kundige onderWy's vir ·seuns en dogters. Voorts word die volgende beoog: 2 )
1. die inskerping van liefde vir die grond en die reg= te gesindheid teenoor die landbouberoep;
2. dit bied die geleentheid aan seuns wat na voltooiing van die hoersleool ·n beroep wil volg wat verband hou 1) Leonard, J.P. Developing the secondary school
curriculum, p.l98.
2) N.A.O.: Bylaes by die verslag van die onderleomitee oor die opleiding van onderwysers, Sept.l967, p.44.
met boerdery om vertroud te raak met wetenslcapli'ke boerderymetodes en benadering. Vir meisies bied dit ook •n landboukundige agtergrond in vakke soos Huishoudkunde, Kookkuns, Moederlcunde en Tuisver= pleging.
)
3. dit moet dien as inleidende vorming van leerling~
wat ·n. universi tei ts- of diplomaicursus in landbou= lcundige rigting wil volg;
4. ·die hoer. landbouskole moet nie net landbou-georie~= teerd wees nie maar moet volwaardige opvoedings= inrigtings met ·n omvangryke opvoedingsprogram wees. Dit moet voorsien in die landboubehoeftes van .die stree1c. maar ook · terselfdertyd dien as streekshoer= skoo1;
5. die plaasiewe met· die boerderybedrywighede kan ook •rr sekere mate van remedierende terapeutiese waarde h@ t.o.v. leerlinge met dissiplin@re probleme.
soos in hoofstuk II aangetoon, het die hoer land= bouskole hulle ontstaan gehad in die oorname van die
twee landbo~vakskole by Brits ·en Lagersdrift van die Unie Onderwysdepartement in 1937 maar eintlik moet hulle oorsprong teruggevoer word na die ontstaan van die. skoolplaasstelsel in 1935. Hierdie skoolplase was nie •n sukses nie ·en op aanbeveling va-n die Lynch:_
verslag in 1949, is die voortsetting .daarvan na 1950 geleidelik gestaak en is sommige van die skoolplase opgegradeer na hoer landbouskole.1) · ·
. Aan die gewone hoerskoo~ is Landboukunde·as vak aangebied dog di t het •n kwynende bestaan gevoer. Die
1) T.O.D.-verslag, 1947, p.72.
194
Vgl. ook Lynch-verslag, 1949, p.l9 en T.O.D. Komitee insake· Landbou-onderwys, 1953, p.S.
geleentheid vir praktiese beoefening--het ontbreel< en in menige geval was daar ook •n grond-·en watertekort en ·n gebrek aan opgeleide onderwysers. l) Daar was ook nie die nodige belangstelling nie. · Toe dit in 1953 gestaak is. het slegs 129 ui t •n moontlike 3 678 die vak gene.em. 2 )
Vanaf 1948-1953 het die verslae van vier komi= tees oor landbou-onderwys die lig gesien. Die Komi= tee onder voorsitterskap van inspekteur C.H. Steyn, 1949, het gewys op die behoefte van meer hoer land= bouskole en die noodsaaklikheid dat die leerplan so gewysig moes word dat _leerlinge ook matrikulasievrystel= ling kon veri<ry. Op hierdie, stadium was daar slegs die een hoer_ landbouskool by Brits. In 1951 lei die verslag van die Hudson-komitee tot die stigting van die skoolplase Happy Rest, . ·Lord Milner en Genl. Pienaar. Die Amsterdamse Skoolplaas word as gevolg van die Meyer-verslag in 1952 opgegradeer na •n hoer landbouskool. 3) ·
Die basis· vir landbou-onderwys na 1953 i:s geH~
deur die l<ami tee ·insake landbou-onderwys, 19 53, onder voorsitterskap van.inspekteur A:A. van Wyk. Die Komitee wys daarop dat Suid-Afrika nog vir baie jare . •n landbouland ·sal bly ·ten spyte van die geweldige
afmetings van die mynbou en die nywerhede. Hoer eise aan die landbou vereis ook van die boer dat hy sal· inskakel by wetenskaplike landboubeplanning,
bestryding van gronderosie, ekonomiese ontwikl<eling van 1) T.·O.D.-Komitee in sake Landbou-onderwys, 1953,
p.9.
2) T.O.D.-verslag 1953, p.259.
waterbronne e.d.m. wat vir sy voordeel deur landbou= adviseurs aangebied
~ord.
l)Die . Komi tee s tel voor dat daar op die pl·a tteland hoer landbouskole of hoerskole met landelike inslag gestig.moet word. Ter wille van die landelike inslag en omdat di t gemengde skolE: moet wees, voel die Komi= tee dat die benaming Landelike Hoerskool meer van pas sou wees. 2 ) · · .
Landboukunde en Huishoudkunde moet'verpligte ville= lee· vir seuns en dogter.s w~es en die kursusse moet toe= gang verleen tot graads tudie aan •n universi tei t.
Vir die leerlinge wat slegs ·n· eindsertifikaat beoog, moet die lcursus ·n groter praktiese inslag
.he.
Die seuns moet vakke soos Praktiese Landbou, Plaaswerk= tuigkunde en •n Bantoetaal lean neem sn die dogters •n mee:i: praktiese kursus in Huishoudkunde wat vakke soos TUisverpleging, Kookkuns en Moederkunde in3luit. Die ·landbo'[4leergang moes ook tvreeledig wees, nl. plant=kundig en dierkundig. Lg. rigting sou dus ook Vee= tee1.t inslu:\.t. 3).
Die Komitee wou dat daar minstens een ·hoer land= bouskool vir elke klimaatstreek moes wees t.w. die · Middeveld, Laeveld, Oostelike Hoeveld en die Westelike Hoeveld en noem dan ook Groblersdal, Witrivier en Delmas as moontlike standpJ.ase •. 4)
1) 2) 3) 4) 196 Id., p. 24. Id., p. 26.
Id., p.28. Vgl. oak ~.o.D.-verslag, 19.54, p.17.
T.O.D.-Komitee insake Landbou-onderwys, pp. 45 en 46.
v,oortv1oeiend ui t hierdie vers1ag l S daar •n Or= ganiseerder van Landbou-onderwys vanaf 1 Januarie 1956 aangeste1 en daar is oak •n aanta1 studiebeurse beskikbaar geste1 om die tekort aan 1andbou-onderwy= sers die hoof te bied. Die Groep II-skoo1 te Morgen= zan is oak opgegradeer as hoer 1andbouskoo1 sodat dit reeds die geta1 op drie te staan gebring het. 1-)
Die voorgenome ontwikke1ing van die A.A. van Wyk-vers1ag, het nou sne1 g.evorder. In 1957 is die Genl. Koos de la Rey-· en die Kuschke hoer 1andbousko1e ant= wikke1, in 1958 het die Bekker Hoer Landbou ·ontstaan en Merensky op Tzaneen het net gewag op •n nuwe gewone hoerskoo1 wat gebou moes word. · 2 ) Aan ·die einde van 1961 was hierdie ideaa1 oolc verwesen1ik sodat daar ··. sewe hoer IandbouskoTe was met •n inskrywing van 2 :812
1eerlinge. 3 )- .
Al die fasi1iteite soos deur die Departement aan ander hoerskole verskaf is, soos beurse, geboue, per=
I .
sonee1, ens. is oak tot die beslcilclcing van hoer 1andbouskole. .Omdat die onderwysers behulpsaqm is met toesig, word vir hu11e woonstel1e by die skole beskikbaar geste1.
By die ~ewe hoer 1andbousko1e is die p1ase groat
genoeg om hu1le doe1treffend te maak. Die p1ase dien
as 1aboratoria waar die praktiese werk gedoen word. Die doe1 is egter nie navorsing nie - daarvoor is die Departement van Landbou daar wat gedurig be1angrike
1) T.O.D.-vers1ag, 1956, p.11. 2
3
) !d., 1957/58, pp.20 en 21 onderskeide1ik. ) Id., 1961, p. 24.
inligting vrystel en sy amptenare beskikbaar stel vir voor·ligting en demonstrasies. Verdere leiding word oo"l< ontvang van die Vakadviseur vir Landbou-onderwys. Die skoolhoof is verantwoordelik vir die algemene toe= sig maar die fynere besonderhede berus by die plaas=
~oormanne en by die onderwysers van Akkerbou en Vee= teelt. pie inkomste_van die plaas, wat grotendeels afkomstig is .ui t verkope aan die ·koshuise, -word weer
1)
gebruik om plaasbenodigdhede. aan te lcooP. •..
Die leerplan is so ingerig· dat alle seuns Akl<er= bou of Veeteel t moet neem. Hulle mag ook albei: neem en die meisies moet. Huishoudkunde neem. Origens mag hulle hul ·vakke so ldes dat hulle matrikulasievry=· . .
stellin~ mag lay. Plaaswerktuigkunde wat van ?0 •n onskatbare waarde vir die voornemende boer is:, -het ook plel< in die leerplan· g:ekry en. word deur baie leerlinge gekies; Hierby is ingesluit houtwerk, . -loodgieterswerk, sweiswerk, bou- en messelwerk, onder=
houd van plaasgereedskap
~n.omheining.
2)·Akkerbou·en Veeteelt is onderve~deel in Bodem= lcunde en Bemest"ingsleer, Grondbewaring, gewasse·, groente, tuinverfraaiing ,. melkbeeste· en suiwelbereiding, pJ.:uim= vee, varl<e, skape, voeding, voervoorsiening, teling ens. · Huishoudlcunde sluit ook·Kookkuns, Modemakery, ~uis=. verpleging en Moederkunde in. Benewens sy algemene onderWys, gaan die kind werkiik prakties toegerus die
1) T.O.A. 4-1-3 Memorandum vir die Nasionale Advi= serende Onderwysraad ·i .. v.m. landbou-onderwys in Transvaal, Vol •. III.
Vgl. ook T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 112, .p.603. 2) T.O.D.-omsendbrief nr. 15 van 1961.
Vgl. ook T.O.A. 10-14-2.
. l) lewe ln.
Vir verdere studie aan die universiteit is die leerling uit die hoer landbouskool vi~rledig toege= rus. Hy kan •n graadkursus in Landbou en Veeteelt volg, sy kan •n graadkursus in Huishoudkunde volg, al= bei kan ·n graadkursus in ·n handelsrigting volg en albei ka~ enige akademiese rigting behalwe die bover= melde volg. 2 )
Hierin le juis die geheim van die sukses van die hoer landbouskool~ dit is geintegreer met die alge= mene onderwysstelsel maar to~ eksklusief eiesoortigs-. Dieselfde sukses lean behaai word met die ander instel= lings van D.O.K.W. wat deur die vertilcale verdeling. in die onderwys van die Provinsie vervreem is indien verdeelde_ beheer o:pgehef sou. ·word.
1) T.O.D.-omsendbrief nr. 15 van 1961. 2) T.O.D. Onderwysbulletin, 6,4: p.222.
