DIE ONTWIKKELING VAN DIE ONDERWYS NA. UNIFIMSIE (1910-1959).

99.

HOOFSTUK V.

DIE ONTWIKKELING VAN DIE ONDERWYS NA. UNIFIMSIE (1910-1959).

1. Fundamente1e ree1ings in verband met die onderwys.

(a), Verandering in beheer. Op 31 Mei 1910 het die Unie van Suid-Afrika tot stand gekom deur die vereniging van die vier aparte Suid-Afrikaanse Britse kolonies. Hierdeur het Transvaal sy selfbestuur verloor en is hy opgeneem as n

provinsie in die Unie van SUid-Afrika. Ook hierdie provin­

sie sou voortaan beheer word deur 'n provinsiale owerheid met die sentrale Unieregering as hoogste staatkundige gesag.

Kragtens artike1 85(iii) van die Suid-Afrikawet sou die provinsiale owerheid voortaan aIle onderwys - beha1we die

1)

hoer onderwys - reel _•

Die bestuur van die onderwysowerheid is van daardie tyd af soos v.olg saamgestel: Die Administrateur as hoof van die provinsie; die Uitvoerende Komitee om provinsia1e

sake te bestuur; en die Provinsiale Raad as wetgewende 1ig­

gaam. Die Koloniale Sekretaris is as hoof van die onderwys deur die Direkteur van Onderwys vervang. Die bestuur van die Onderwysdepartement is soos volg saamgestel: Die Direk­

teur van Onderwys; die Sekretaris van Onderwys, en die administratiewe personeel. Vir skoolrade wat sou dien as

skake1 tussen die Departement en die onderwys in die distrikte, is ook voorsiening gemaak. Die onderwyshoof van die distrik was die Inspekteur van Onderwys en hy sou adviserend en

kontrolerend in die onderwyssake optree. Ook sou e1ke skoo1 oor In eie skoolkommissie beskik, wat die skoo1raad en

2)

die inspekteur oor die sake wat die skool raak inlig _• I(b)

••••••••••

·1. Coetzee: Onderwys in Transvaal, 122.

2. Snyman: Histories-kritiese studie oor die ontwikke1ing

van die onderwys van blankes in Marico, 125.

(b) Die aanr'"\.,ssing van die Smuts-wet en die nuwe regulasies.

O~

1 Januarie 1912 is n gewysigde Taalordonnan­

sie (no,. 5 van 1911) in werking gebring. Hierdie ordonnan­

sie het sy ontstaan uit artikel 137 van die Suid-Afrikawet gehad en het bepaal dat Engels en Hollands gelykwaardige tale sou wees .. Die leerling se hUistaal sou voortaan die verplig­

te aanvangsmedium van die onderwys wees terwy1 die tweede 1)

taa1 van die vyfde standerd af kon ingevoer word •

Die Smuts-wet is deur hierdie ordonnansie in sekere opsigte gewysig. So is die samestelling en funksies van die Raad van Onderwys gewysig; skoolbesoek was nou

verpligtend tot 15 jaar of standerd vyf; die prosedure wat gevolg moes v.Tord by die aanstelling van onderwysers is

gewysig; n subsidie aan privaatskole met minstens tien leer­

linge is in die vooruitsig gestel en beamptes van skoolrade

2)

sou voortaan permanent benoem word

Die leergange van sekere vakke in laerskole vir b1ankes is deur die Administrateurskennisgewing van 11 April 1911 gewysig. In 1913 is n verdere wysiging aangebring en is n hersiene leerplan vir die buiteskole uitgegee, met die vooropgestelde doel om die leergange te vereenvoudig

3) sodat dit kon aanpas by die plattelandse omgewing •

Ook is belangrike wysigings in 1911 aangebring ten opsigte van die klasse vir voortgesette onderwys. Hier­

volgens moes die onderwys van openbare skole aangevul of voortgesit word, en hierdie soort onderwys sou ook onder die skoo1rade ressorteer. Die verskillende aspekte hiervan seos die

die tyd aan die klasse gewy, die

organisasie en administrasie daarvan, het besondere aandag It)

ontvang en is baie vo11edig omskryf •

/2. . . . . . . . . . .

1. Coetzee: Onderwys in Transvaal, 124.

2. Ibid.

J. Ibid., 124-125.

4. Ibic1." 125.

101.

~.

Die Vereenigingse skoolraad (1910-1959).

(a) Instelling. As gevolg van die snelle uitbreiding van Vereeniging op nywerheidsgebied was daar n toestroming van blankes in hierdie gebied. Die gevolg was dat skole oral ontstaan het. Aangesien die Heidelbergse kring, waaronder Vereeniging totnogtoe geval het, te groot geword het, is n nuwe skoolraadsdistrik in 1926 ingestel. Hierdeur het die skoolraadsdistrikte van Heidelberg en Potchefstroom kleiner

1)

geword _•

(b)

wat onder die eerste skoolraad geval het. Die volgende besonderhede van skole wat onder hierdie nuwe

skoolraadsdistrik in hierdie periode geval het, is soos volg

2)

volg

-

Naam van skool

Getal lccr­

linge.

Hoof

Alewijnspoort 38 A.J .. Verryne

Blesbokspruit 46 A.P. v. Schalkwyk

Bronkhorstfontein 70 D.C .. J. Hattingh

De Deur 45 N.H. Quirke

Evaton 82 A.D.

Hartzenbergfontein 65 J .FI. Nel

KaalITilaats :18 H.J. van Broek­

huizen

Kalabasfontein 53 ^{J.S ..}

Klopperskraal ^1;.9 A. van Renen

Meyerton 75 J.v.d.N. Wapenaar

Modderfontein ^1;.9 P.D.G. Badenhorst

I'l'lo ria •••••••••••••

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1926, ~8.

2. Ibid., 238.

Nanm van skool Getal leer­

linge Hoof

Moria. 58 H.J. v. Niekerk

Nooitgedacht :£5 E.S. v. Schalkwyk

Patriotsfontein 57 P.J.J. Pienaar

Rietfontein 44 E.G. Kleyn

Rietkuil 40 F .. G. Konig

Riversdale 44 J. van Twisk

Slangfontein 55 J .S.F. Botha.

Va:albank 36 H.e. v.d. Wes­

thuizen

Vereeniging A.M. 212 J.J.1.ouw

Vereeniging E.M. J96 ^{D. Rees}

Vlakfontein 2.5 mej. R.C .M •. Bezui­

denhout

Vlakp'laats }8 G.P.Viljoen

Vischgat 14 C.J. Watts

Vyffontein 44 P.L .. Bezui­

denhout

Witkov 44 D. Weideman

Zandfontein 69 M.J. Ie Roux

Zeekoefontein 30 J ..L. du Plessis

Zwartkopij e s 43 mev. D.H. Robert­

son

Hierdie nege-en-twintig skole is in twee inspek­

siekringe ingedeel, nl. die Suid-Oos-Sentrale kring en die Heidelbergse kring. Die skole Alewijnspoort, HLesbok­

spruit, De Deur, Hartzenbergfontein, Meyerton, Moria, Nooitgedacht, Riversdale, Slangfontein, Vaalbank , Vereeni­

ging A.M., Vischga.t, Witkop en Zwartkopjes het in eersgenoem­

de kring geval, terwyl die ander veertien in die Heidelbergse

/kring geval ... .

103'·.

1)

kring geve1 het _•

(c) Sameste11ing van skoo1rade vanaf 1926 tot 1959. Op sy eerste vergndering gehou op 6 Augustus 1926 was, teenwoordig die magistraat van Vereeniging, H.J. Vorster, H. Northmore, E. Rood, H.C. Keyter, 1.L. Rautenbach en J.P. Cronje.

Nadat die magistraat (ex officio) 1eiding geneem het, is H.J. Vorster eenparig tot voorsitter van die Raad gekies en E. Rood as vise-voorsitter. Die enigste taak wat die Raad ov hierdie vergadering aangepak het, was die behande1ing van die app1ikasies vir die pos van sekretaris. Daar is bes1uit om die per soon met die beste kwa1ifikasies te kies, en die keuse het gevo1g1ik geval 0P', C.H. Chatterton, die sekret2ris van die Heidelbergse Raad. Aangcsien daar 0.1 verskeie briewe ingekom het wat die aandag van die nuwe raad vereis het, is dQQr besluit om die Departemcnt van

onder~)s

te versoek om die sekretaris so gou moontlik ann te stel • Die sekretaris is op die vo1gende vergadcring

verwelkom 3) •

Op 28 Augustus 1929 word n brief van die Depar­

tement van Onderwys voorgclc wa:nrin vermeld word dat Rust­

oord en Schoongezicht (voorheen van die Heidelbergse rand) 4) voortaan onder die Vereenigingse skoolraad moet val •

Op 8 Augustus 1930 het die tweede raad in werking getree. Hierdie raad het bestaan uit: E. Rood (voorsitter), M.J. Bew{es

C.J. Go1denhuys, H.J. Vorster, H. Northmore en H.C. Keytor •

Die derde raad se

het op' 2. Mei 193

in die magistraatskantoor plaasgevind en die lode was:

IE. Rood •••••••••

. 1. (a) Notule Vereenigingse skoo1raad, 28.8.1929 • (b) Ibid.

29.1.1930.

z. Ibid.,6./j.19 26.

3. Ibid., 1.9.1926.

4. Ibid., 28.8.1929.

5. Ibid., 8.8.1930 (In terme van Administrateurskennisgcwing no. 466 van 6 Augustus 1930).

($. Ibid., 20.4.1934.

E. Rood (voorsitterJ, H.J. Vorster (vise-voorsitter), M.J. Beukes, G.P. Geldenhuys, H. Northmore en J.A. van Zyl. Die eerste

van hierdie rand is op 24 Augustus 1934 gehou •

Die vierde rand van die Vereenigingse distrik hot uit die volgende lode bestaan: E. Rood (voorsitter), ds. H. Steyn (vise-voorsitter), B.J. Pretorius, dr. R.H.

Amm, ds. W. Huyzers en ene Garter. Die nuwe raad se

2)

oerste vergadering is gohou op 20 Augustus 1937

Op die vergadering van 29 April 1938 bedank Rood as voorsitter van die raad en ds. Steyn word nou

3)

voorsitter • Rood bly egter aan as vise-voorsitte maar op 26 November 1943 bedank hy ook ns gewone lid 43 •

In 1943 is al die lode van die rand weor horkies bohalwo A.H. Douglas wat bygekom het in die plok van

Rood 5) _•

In September 1947 is 'n volgende rand gekies.

Dit het bestann uit ds. A. Ras, dr. R.H. Amm, J.11. Cardoc- 6) Davies, ds. J.J. Odendaal, S.G.J. van Niokork en A. Mocke

Die raad was in 1952 gekies is, het bestann uit dr. W.J. van dar Merwe (voorsitter), ds. S.J. du Toit

(vise-voorsitter), dr. W.F. Mondriaan, J .V.E. Potgiotor, H. Muller en ds. L.P. Spies 7) _•

persone.

Die huidige raad bestaan uit ondorstnande

Rullo is op 2 November 1956 gekies maar eers in /JanuCl.rie

---

1.

3. 2.

4. 5.

6. 7.

Notule Ibid., Ibid., Ibid. , Ibid.

Vereenigingse 20.8.1937.

29.4.1938.

26.11.1943.

Skoolraad, 24.8.19348

Moegedeel dour die Skoolraadsekretaris

Voreoniging.

Notul0 Vereenigingso Skoolraad,

..

105.

Jo..nuarie 1957 is die rand sanmgestel 1) _• Die sIeole wie se belnnge elko lid onderskeidelik moos varteenwoordig, is soos

2)

volg . ^•

Dr. W.J. van der Merwo vir Hnndhnwer A.M.-skool,

Krugerlaanskool en Vereeniging A.M.-skool Ds. W.F ^.li. Huyzers vir Duncanville A.M.-skool, Unitnspark A.M.-skool en Roodtstuinoskool.

Hr. R.H. Amm vir

Gonl. Smuts E.M. Hoer, Milton E.M.-skool, Selborne E.:M.-skool en Victoryskool.

H.W. Chatterton vir Dalosideskool,

Dr. Malan A.M.-Hoar, Kliprivierskool,

Meyorton-laerskool en Voorwnartskool.

Pastoor M. de Waal vir Drieriviere A.M.-skool, P::mfonteinskool,

Peacehavonskool en Rothdene A.M.-skool.

P.R. Hamman vir De Dour-skool,

Johanna. v.d. Merwe-skool en Mngriotha Prinsloo-skool.

J.M. Henning vir No.,nescolskool,

Oliver Lodge E.M.-skool, Vaal .E.H.-skool,

Ve>.nderBijlpark A.M. Froer en Wording A.M.-skool.

J.M.C. Horn vir

Frikkie Meyor A.M.-skool, Hondrik v.d. Bijl A.M.-skool, Totius A.M.-skool en

VanderBij Ip'ark twoede A.M .-Hoer.

J .P. Kok vi..I

Hnrtzenbergfontoinskool, Ko.,labasfonteinskool, Modderfonteinskool on Vlnkplantsskool.

IDio volgende ••••••

1. Meegedoel deur die Skoolrandsekreto..ris, Voreeniging.

2... Ibid.

Die volgendG

het sedert die ins telling van die Vereenigingse skoolraad as sekretarisse gedien:

Naam Jaar waarin diens aanvaar is.

1)

C.H. Chatterton 1926

2)

C.G. van der Merwe 1931t­

J .J • Heyneke 19lt-z 3)

It-)

1.1. Breytenbach 19lt-3

5)

M.H.J. van der Merwe 1951

I

6)

M.C.J. Hoon 1956

Cd) Werksaamhede van die Vereenigingse skoolraad.

(i) Reeling van Losies- en vervoerbeurse. Die

wet van 1907 maak voorsiening vir die toekenning van beurse deur die skoolrade aan kinders van behoeftige ouers wat

7)

verder as drie my1 van die naaste skool woon _• Die

Vereenigingse skole wat toe nog onder die Heidelbergse slmol·, raad tuisgehoort het, het van hierdie aanbod gebruik gemaak om behoeftige kinders aan losies- en vervoerbeurse te help

8)

om n skool te kan bywoon • Die gevolg was dat die

Direkteur van Onderwys in sy verslag oor die agtien maande tot 31 Desember 1911 melding maak daarvan dat die beginsel

Ivan . . .

1. Notule Vereenigingse Skoolraad, 1.9.1926.

2. Ibid., 26.1.193lt-.

3. Ibid., 2Q.ll.19lt-Z.

It-. Ibid., 20.8.19lt-3.

5. Meegedeel deur die Skoolraadsekretaris, Vereeniging.

6. Ibid.

7.~

statutes of the Transvaal, 1907, 92.

8 Lotz: Geskiedenis van die ontwikke1ing van die onderwys aan blankes in die distrik Heidelberg, Transvaal?

157.

107.

van sentralisasie taamlik gevorder het, danksy die ywer van die skoolrade. Hy wys daarop dat hy bewus is van die

opofferings wat dit van die ouers en die kinders verg om Tn

sentraalgelee skool by te woon deur middel van transport of deur privaat te 10seer& Hy meen egter dat die teenkanting wat hierdie beginsel ondervind sal verdwyn sodra die voor­

1)

dele daaraan verbonde ingesien word _•

Die getal leerlinge wat van die Heidelbergse skoolraad in 1911 beurse ontvang het, was soos volg:

2)

Vervoerbeurse: 115; Losiesbeurse: 40. Totaal: 155 • Waar hierdie skoolraad meer genee was om van geldbeurse gebruik te maak in plaas van transportdiere aan koop, beveel die Direkteur aan dat diere aangekoop" moet \-10::--0.

aangesien dit op die ou end goedkoper sal uitkom 3) Die gevolg was dan ook dat diere en rytuie aangekoop is.

31 Maart 1912 was die volgende aankopB in die verband reeds

4)

gedoen . _•

Muile Donkies Osse Rytuie Totale k.9

11 96 14 5 £1,126.13. 9.

Dit was die begin wat gemaak is om eenmanskole teen te werk en om leerlinge te help om die kleiner sentrale skole te besoek. Die stelsel van vervoer het feitlik

anderd gebly totdat motorvervoer in 1939 ingestel is.

(ii) Beleid van die Skoolraad t.o.v. sentralisasie en donkievervoer. Op aanbeveling van die Direkteur van Onderwys het die skoolraad sy toevlug tot donkievervoer /geneem ••••••••.•••

1. T.O.D. jaarversJag, 31 Desomber 1912, 9-11.

2. Ibid., 11.

Tbid.

~: Ibid., 12.

geneem omdat die beurs teen gemiddeld 4d. per dag in

ongeveer twee jaar se tyd die prys sou uitmaak van n donkie 1)

Uit die volgende tabel kan duidelik die omvang 2)

van die toekenning van beurse afgelei word ..

Getal Getal Getal Getal Getiill Ja:ar 10sies­ beurse vervoer­ beurse diere rytuie vervoer kinders

61

1917 45 245 7 403

19~B

3,{ 91 285 7 436

60 ^{I I I}

1919 380 5 499

1920 83 171 402 6 ₅₀₃

212

1921 90 438 6 460

1922­ 69 288 526 6 422

200 6

1923 72 528 449

1924 43 210 571 4 439

240 582 1

192.5 37 393

Uit voorgaande tabel kan afgelei word dat die toekenning van beurse aan laerskoolleerlinge sy hoogtepunt in die vroee twintigerjare bereik het.

Vir die periode na 1926 toe Vereeniging as selfstandige skoolraadsdistrik ingestel is, was die

besonderhede van die beurse wat deur die Departement toe­

gestaan is vir die vervoer van kinders en vir die verskaffing en onderhoud van vervoermiddels soos volg:

/Jaartal . . . . . . . ... .

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1911, 11.

2. Ibid., Jaarverslae 1917-1925.

109.

Jaartal Bedrag

Jaartal

£

.L)

1927 337.13.11

1928 362 2)

1929 400 3)

1930 384 4)

1931 460 5)

1932 444 6)

1933 504.12.0 7)

In die dertiger jare het die skooldonkie begin verdwyn en is sy plek deur die skoolbus ingeneem. Die rede hiervoor is voor die hand liggcnd, want dit was nie net 'n gemakliker manier van vervoer nie maar ook vciliger.

Veral het die kinders se gesondheid daarby gebaat.

Die stelsel van vervocr per donkiekar is nie altyd en deur almal as 'n sukses beskou nie. Inspekteur Corbett verklaar so byvoorbeeld in 1912 dat hy die stelsel van lIezelwagens" as 'n mislukking beskou. Hy wys daarop dat kinders godurende die wintermaande half verkluim by die

skool aankom. In Groot aantal moes baie vroeg ontbyt nuttig en sommi het sonder ontbyt by die skool aangekom.

Het die oog op voorgaande bepleit hy die voortbestaan van 8)

sommige eenmanskole •

/(iii)

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 ^Desember 1927, Bylae IIA, 251.

2. Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 1928, Bylae IIA, 103.

Ibid., Jaarverslag, 31 ^Desember 19 29, 12-3.

~: Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1930 , 107.

5·. Ibid., Jaarverslag, 31 ^Dcsember 1931 , 131.

6. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1932, 87.

7. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desembor 1933, 143.

8. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^DeS8mber 1912, 203-2044

(iii) Die deurvoering van sentralisasie en motorvervoer.

Op: 3 Jvlaart 1937 is In Komitee bestaande uit ds.

W. Nicol (voorsitter), S.C.A. Cosser, J. Duthie L.P.R., dr.

E.G. Malherbe, F. van Zyl Slabbert L.P.R., F. Handel

Thompson L.P.R. en J.C. van Woudenburg (sekretaris) benoem, 1) om op die aangeleentheid van sentralisasie in te gaan _•

Hulle het bevind dat die gebreke wat voor die sentralisasie (d.w.s. voor 1936) geheers het, grotendeels verhelp is. Vol gens hulle sou die volgende toestande

geheers het:

a. Die sillabus wat in baie van die klein skooltjies gevolg is, sou

gewees het, aangesien een onderwyser sy aandag tussen baie klasse moes verdeel, en onderwerpe soos kuns, sang, ens. sou verwaarloos gewees het.

b. Buitemuurse aktiwiteite sou by hierdie skole feitlik nie bestaan het nie.

c. Die toestande in private koshuise waar leerlinge met losiesbeurse gebly het, sou meesal betreurenswaardig gewees het.

d. Die tekort aan losiesgeriewe het onderwyseresse genoop om na die stede te trek. Die gevolg hiervan was dat die kleiner kindertjies se ontwiklceling gestrem is.

Die stigting van groot sentraal gelee skole sou hierdie gebreke dermate ui tgeslraJ;:el het, dat die Komi tee tot die slotsom geraak het dat die beginsel van sentrali­

2)

sasie slegs iets goeds in die hand kon werk _•

Die gevolg van hierdie ondersoel-r was dat daar in die Vereenigingse distrik in 1939

reeks vervoerskemas

/ingestel ••••••••••

1. Administrateurskennisgewing no. 124 van 3 Maart 1937.

2. Verslag van die Provinsiale Onderwyskommissie, 129-132.

Ill.

1) ingestel is . .

Getal Kontrak- Totale Afstand prys per . ko

kinders (enkel­

vervoer skooldag vir roete) in Skema

myle

£. 1939

£

.,

Kaalplaats-Zandfontein 45 1.17.0 \- 370 7.5 40

Rusoord-Voorwaarts 1. 2.6 225 11.3

Zwartkopjes-Danie Theron 55 1. 5.0 250 8.2

Vlakfontein-Evaton 45 1. 5.0 250 7.2

20 1. 2.6 22.5 16

Kafferskraal-Vischgat

In die volgende jaar kom die volgende skemas 2)

nog by die voorgaande

Skema

Getal kinders vervoer

Kontrak­

prys per

skooldag

£.

Afstand (enkel­

roete) in myle.

Appelboorde-De Deur Klipkop-Evaton

Kookfontein-Meyerton

Patriotsfontein-Vlakplaas

45

44

29 26

1.12.0

9

1.8.3 15

16.2 5

1. 8.7 ^{I I}

(iv) Die vervoerskemas onder die soeklig. In 1947 wys inspekteur J.C. Pauw daarop dat daar in Desember van daardie jaar nege skemas werking was wat h totale leerlingtal van

;484 geraak ••••••••

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1939, 213.

2. Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 1940, 145.

484 geraak t. Hy meen dat donkiekarre weI ui tgeslmkel is en dat TI voller en bestendiger skoollewe binne die skoolure deur leerlinge van die vroeere een- en tweemanskole onder­

vind word, maar dat die lang tte en bandeloosheid op die busse gepaard met die ongerief wat verduur moet word veel te wense oorlaat. Die meeste van hulle is maar tuis-

II

1)

getimmerde rygoed, gebou vir talle eerder as vir gerief

..

Aan klagtes van die kant van die ouers het dit oo}{ nie ontbr nie. So kla die skoolkommissie van die skool op Vlakplaas dat die bus op die roete Patriotsfontein - Vlakplaas gedurig uit orda is en dat die kinders of moet

2)

loop of per vragmotor vervoer moet word Ook kla die ouers dat die bus op die roete

baie uit orde raak en dat die leerlinge dan moet loop 3)

Aan die end van 1949 'V-Tas die getal busse in hierdie kring nege. Die myle gery was 292 en die getal leerlinge vervoer was 532. Volgens die inspekteur doen

skoolbusse bruikbare werk deur leerlinge by skole

besorg. Oor die algemeen beantwoord hulle so goed aan hulle doel as onder oestaande omstandighede verwag kan

4) word •

In 1955 wys die inspekteur daarop dat naas die onbetwisbare voordele van die vervoerskema daar nietemin heelwat sake in verband met hierdie aangeleentheid is wat

beslis ernsti aandag vereis. Die lang, vermoeiende busroetes behoort ingekort te word en dat vanself­

/sprekend •••••••••.

• T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1947, 89 •

2. Notule Vereenigingse Skoolraad, 19.9.1941.

3. ^Ibid.

4. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1949, 103.

113.

sprekend die instel van meer koshuisgeriewe meebring.

Saam daarmee behoort veel strenger voorwaardes gestel te word alvorens n bus goedgekeur word. Baie busse is, volgens die inspekteur, niks meer nie as bedompi swak geventileerde en ondoeltreffend verligte gevaartes op wiele nie. As hier­

by die oorlaaide kwota ou ongerieflike sitplekke gevoeg word, is daar beslis geen argument wat die gebruik van so In voer­

tuig vir die vervoer van leerlinge regverdig nie. Slegs In voertuig wat aan aIle moderne vereistes voldoen ten opsigte van gerief en veiligheid en wat spesiaal vir die doel

ontwerp is, behoort as geskik bestempel te word vir die ver­

I) voer van die skoolgaande jeug

Die volgende tabel toon besonderhede van die motorvervoerskemas wat van 1951 af in werking was:

Jaar

Getal skemas

Getal leerlinge vervoer

Totale koste

vir jaar

:£

Gemiddelde aantal leer­

linge per skema

Totale myl­

afstand

2.) 1951 19 1,228

:t:',Gr'5

64.6 2.68.5

1952 22 2,43

18,512 65 319.5 3)

4)

1953 25 1,731 19,529 69.2 350.8

1955 36 2,339 30,110 65 486 5)

6)

1956 1+0 2,469 29,865 61.7 52.3

1959 45 3,10)' 30,393 69 600.8 7)

/(iv) Sentralisasie ••••••••••

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 ^Desember 1955, _•

2. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1951, 2.59.

Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1952, 89.

~: Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1953, 246.

5. Ibid. , Jaarverslag, 31 Desember 1955, 239.

6. Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 1956, 73.

7. Meegedeel deur die Skoolraadsekretarts, Vereeniging.

(v) Sentralisasie- en koshuisskem$. Met die uitbrei­

ding van Vereeniging as industriele sentrum, het n koshuis nodig geword vir die groot getal kinders wat die middelbare skool besoek het. Die gevolg hiervan was dat die eertydse hoof van die Handhawerskool, J.J. Louw, in 1931 dit op hom geneem het om losies te verskaf aan die Afrikaanssprekende kinders wat sy skool se middelbare afdeling kom bywoon het en wat van die plase afkomstig was. Hy huur gevolglik n huis op, die hoek van Beaconsfieldlaan en Van Riebeeckstraat in die dorp en noem dit die Baanbreker"

Ook gaan hy by die ouers langs en leen die nodige meubels om die koshuis te meubileer. Die ameublement was egter nog onvoldoende en party seuns moes op die grond slaap. Op 10 Januarie 1931 word intrek in die huis geneem met elf seuns. Mev.

Louw het die rol van huismoeder vervul. Vier dogters het by G.. P. van der Walt, 'n personeellid by die Handhawerskool, gebly.

Op hierdie tydstip gaan Louw na Pretoria en verduidelik die saak aan die onderwysowerheid. Die gevolg hiervan was dan ook dat n amptenaar na Vereeniging gestuur is om ondersoek in te stele Hierdie amptenaar doen die nodige aanbevelings en aIle benodigdhede om die koshuis uit te rus, word na Vereeniging aangestuur. Vir vyftien kos­

gangers word voorsiening gemaak en in Oktober 1931 word 1)

J. Wiechers as koshuisvader aangestel _•

In 1933 word amptelik deur die Direkteur meege­

deel dat die Baanbrekerkoshuis gehuur is deur die Departement Ion dat ....••.••••.

1. Meegedeel deur J.J. Louw, Paul Roosstraat 35, Unitas

Park, Vereeniging.

115.

en dat voorsiening gemaak is vir 26 leerlinge; 11 seuns, 8 dogters on vyf ondorwysers het in die vierde kwartaal

1) van daardie jaar daar ingewoon _•

Met diG toelae wat Louw nou van die Departement vir die koshuis ontvang, huur hy die sg. "White compound", In wit gebou naby die skool. Hierdie gebou was baie ruim maar het nie

eetkamer gehad nie. Die kaal erf net langs

die ttCompound" koop Louw vir £150 van die Vereeniging

Estates, en met geld wat hy van ene Van Vuuren geleen het, bou hy

huis daarop en verhuur dit aan die Departement as In koshuis. Die seuns word nou in die Compound" gehuisves

"

en dogters in die huis. Die huismoeder van die dogters was one mev. Davidtz.

Louw ag die tyd nou ryp vir die samestelling van In koshuiskornmissie. Hy nader dan ook verske voor­

aanstaande on invloedryke persone in die Vereenigingse same­

lewing maar kan beswaarlik In kommissie byeenkry. Die volgendo l{ommissie word egter saamgestel: ds. Huyzers, ds.

2)

Steyn, S. Rautenbach, E. Rood, J.J. Louw en

sekretaris _• Die losiesgelde was £36 per jaar per loerling en £9 per kwartaal per inwononde ondorwyser

In dio volgende tabol kan die groei van die koshuis duidelik waargeneem word:

/Jaar ••••••••••••..

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1933, 155.

2. Meegedeel dour J.J. Louw, Vereeniging.

3. Ibid.

Jaar Akkomodasie

SeUl1S Dogters Totaal

IJ

1933 11 8 19

2)

1934 15 7 22

3)

1935 23 15 3:8

4)

1936 31 30 61

5)

1938 lf6 3~ 80

6)

1940 36 42 78

1942 3'8 47 85 7)

8)

1946 52 35 87

9)

1948 38 }f8 86

10)

1950 44 57 ¹⁰¹

11)

1952 47 62 109

12)

1959 51 80 131

Inspektour C.J. Blom maak in sy vorslag van 1943 melding daarvan dat vertoe tot die Administrasie gerig is om die koshuis oor te neem en om nuwo geboue vir die inrigting te verskaf. Hy meen dat die snak gunstig

/vorder ••••••••••••

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 DesGmber 1933, 1~5.

2. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Dcscmber 1934 , 6 • 3. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1935, 243.

4. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desembor 1936 , 210.

5. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1938, 142.

6. Ibid. , Jaarverslag, 31 Desember 1940, 150.

Ibid. , Jaarverslag, 31 Desomber 1942, 119.

§: Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1946 , 76.

9. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1948, 81.

10. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1950, 115.

11.

Jaarvors1ag, 31 DGsomber 1952, 92.

J.2. Meegedee1 deur die Skoo1raadsekretaris, Veroeniging.

117.

vorder en dat dit binnekort moont1ik sal wees om uit die gehuurde geboue, waarvan een in n baie treurige toe stand is, na die nuwe provinsia1e geboue oor te trek. Die inspekteur meen dat dit n stap in die regte rigting is en dat dit

1) Vereeniging tot groot voordee1 sal strek •

In 1949 maak inspekteur Pauw melding daarvan dat

n mooi groot koshuis vir meisies van die hoerskoo1 in daar­

die jaar vo1tooi en in gebruik geneem is. Dele van hierdie gebou is, volgens die inspekteur, mooi bep1an. Hierdie gebou sou van die baie onbevredigende huurgeboue wat tevore

2) in gebruik was, vervang _•

(vi) Die praktiese toepassing van die sentralisasiebe1eid.

Onderstaande tabel wat besonderhede van die sko1e in Vereeniging verstrek, word gegee:

Gem.

Jaar. Geta1

sko1e Tota1e' inskry­

wing

Geta1 onder­

wysers

geta1 1eer1inge per

~nderwyser

3)

1926 29 1884 78 24.1

4)

1930 32 2062 94 22.2

5)

1932 31 2169 93 23.8

6)

1934 31 2170 93 23.3

7)

1936 30 2437 104 23.4

/:1938 ... .

1. T .O",D. Jaarvers1ag, 31 Desember _194~, 88.

2. Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 194 , 98.

3. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1926, 167-168.

4. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1930 , 105-106.

5. Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 1932 , 85-86.

6. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1934, 55-56.

7. Ibid., Jaarvers1ag, 31 Desember 1936 , 179-180.

Jaar Getal

skole Totale inskry­

wing

Getal onder­

wysers

Gem.

getal leerlinge per

onderwyser

1938 26 2737 112 24.4

2)

:1

1940 21 263'7 96 27.5

1942 19 2707. 103 26.3 3)

191;.1;. 18 3021 105 28.8 4)

1946 17 3460 117 29.6 5)

1948 19 4307 150 2B.7 6)

7)

1950 22 582.5 199 29.3

8)

1951 22 7067 219 32.3

9)

1955 33 l2107 427 30.7

1956 34 12671 436 31.9 10) 11)

1959 35 14139 494 28 .. 6

Uit voorgaande tabel kan die volgende afgelei word:

(a) Die aantal skole het van 1930 tot ongeveer 1950 verminder alhoewel die leerlingtal meer as verdubbel het in hierdie tydperk. Ook die

onderwysers het geweldig toege­

naoma Die sentralisasiebeginsel is dus prakties deur­

/gevoer ••••••••••••

1. T .. O.D. Jaarverslag, 31 ^Desember _19~8, 105-106.

2. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^{De sember} 19 0, 111-112.

3. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1942, 87-88.

If. Ibid. , Jaarverslag, 31 Desember 191;.1;., 91-92.

5. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1946, 45.

6. Ibid. , Jaarverslag, 31 DeS8mb8r 1948, 47 ..

7. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1950, 79.

8. Ibid., Jaarverslag, 31 ^Desember 1951, 245.

9. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^DeS8mber 1955, 205.

10. Ibid., Jaarv8rslag, 31 Desember 1956, 35-36.

11. Moogedeel deur die Skoolraadsekretaris, Vereeniging.

119.

gevoer. As verdere bewys hiervan is die volgende aantal

1)

skole in 1938 gesentraliseer _••

Skool Gesentraliseer na

Zwartkopjes Rietkuil Vischgat

Klopperskraal Vlakfontein Rietfontein Kaalplaats Zeekoefontein Hodderfontein

Danie Theron Vlakplaats Panfontein Evaton Evaton Grasmere Zandfontein

Bronkhorstfontein Kalabasfontein

Die stygende gemiddelde aantal leerlinge per onderwyser is 'n bewys van die praktiese deurvoering van die

sentralisasiebeginsel.

(b) Alhoewel die aantal skole verminder het, het die aantal leerlinge nie afgeneem met die getal skole wat gesentraliseer is nie, want daar was 'n gestadige groei in Vereeniging se bevolking en daar moes gedurigdeur voorsiening vir ekstra skole gemaak word. Dus het daar in die vroeere jare van die tydperk onder bespreking gedurig skole bygekom, maar daar is 'n groter aantal gesentraliseer as wat toegevocg is.

(c) Na die Tweede Wcreldoorlog het Vereeniging 'n fenomenale uitbreiding ondervind, aangesien die dorp toe 'n industriele sentrum geword hot. Die aantal skole het feitlik oornag

/toegeneem ••••••••••

1. Notule Vereenigingse Skoolraad, 17.6.1938.

toegeneem. Die 1eer1ingta1 toon ook In duide1ike ongekende toename. In die vier jaar van 1951 tot 1955 het nie net die sko1e met elf toegeneem nie, maar ook die aanta1

kinders het van seweduisend tot twaa1fduisend toegeneem;

dus amper verdubbe1d. In hierdie periode kon die sentra1i­

sasiebeginse1 as gevo1g van hierdie uitermatige groei nie behoor1ik tot sy reg kom nie. Sko1e is we1iswaar nog

gesentra1iseer, maar hu11e is oorskadu deur die groot aanta1 wat opgerig moes 'fiord in die verski11ende nuwe woongebiede

1) om in die onderwysbehoefte a1daar te voorsien •

(vii) Uitrusting en geboue in die skoo1raadstreek.

Vir die tydperk 1911-192Z. Inspekteur Ligertwood was in sy eerste inspeksierapport na unifikasie baie tevrede met

die geboue en uitrusting in die Hoide1bergse kring. Verskeie goeie geboue is in sy kring opgerig, en die nuwere onder­

wyserswonings was beter as die ouer tipe. Hy meld egter dat daar nog hee1party sko1e is wat nie onderwyserswonings besit nie. Meube1s en ander uitrusting was geskiktcr en in

2) die a1gemeen vo1doende _•

Die bouprogram in hierdie distrik het ge1eide1ik gevorder, en in die vers1ag van 1919 kom die vo1gcnde opgawe voor wat die oprigting van

~

3) gcboue in hierdie distrik van 1910 tot 1919 aandui . .

Onderwyserswonings 10

Skoo1geboue 15

Klasruimte vir 1,318 1eer1inge.

In 1920 meen die inspekteur dat daar enke1e

/sko1e •••••••••••••

1. Meegedee1 dour die Skoo1raadsekretaris, Vereeniging.

2. T.O.D. Jaarvers1ag, 31 Desember 1912, 78.

3. Ibid., Jaarvers1ag, 31 Desember 1919, By1ac IX.

121

sko1e in die huidige Vereenigingse distrik is wat in n baie treurige toestand verkeer en wat dringende aandag moet geniet, sodat verbeterings aangebring kan

of so nie hee1tema1 nuwe sko1e opgerig kan word. Hierdie sko1e was vera1

1)

Slangfontein, Witkop en De Deur _• Ook Wjrd daarop gewys dat die vergroting van die Vereenigingse skoo1 vir honderd 1eer1inge teen n koste van £3,572 onderneem is. Ook het Hartzenbergfontein n onderwyserswoning teen £1,497 in daardie

2)

jaar gekry _•

Drie nuwe k1askamers met ruimte vir 105 1eer1inge, opgerig teen n koste van £1,769.11.1, is aan die Vereenigingse

3) skoo1 in die daaropvo1gende jaar bygevoeg _•

Die bouprogram vir die tydperk 1926-1959. n Nuwe skoo1gebou 4) te Meyerton is in 1928 deur die Provinsia1e Raad toegestaan •

Die skoolgebou op De Deur het in die dertiger­

jare vir et1ike jare ongunstige k1askamertoestande geken.

Die gebou wat een van die oudstes in die provinsie was, het eenvoudig vermolm, om nie te praat van die slegte venti1asie en be1igting nie. Volgens die vers1ag van die inspekteur in 1939 sou n nuwe gebou op diese1fde terrein opgerig

5}

word • Hierdie gebou is ten bedrae van £6,372. 2. 4 in 6)

1941 voltooi en aan die begin van die derde kwartaa1 van daardie jaar is dit in gebruik geneem 7) _• Die rapport meld ook dat die skoo1gebou op Witkop in n nog treuriger toestand las di~ ••••••••••••

1. T. O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1920 , 166.

2 •. Ibid. , By1ae III, vii.

Ibid. , Jaarvers1ag, 31 De sember 1922, 133 en 261.

~: Ibid. , Jaarverslag, 31 Desember 1927, 134.

5. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 Desember 1939, 65.

6. Ibid. , Jaarvers1ag, 31 De sember 1941, 179.

7. Ibid. , 76.

as di~ op De Deur is. Dit was n eensame gebou langs die grootpad in die Klipriviervallei en dit was dikwels die voorwerp van vernielsug. n Geskikte terrein is in die dorpie Daleside bietjie meer as n myl ten suide van die ou terrein, verkry, en die vcrwagting in 1939 was dat die nuwe gebou met vier klaskamers gou opgerig sal word aangesien dit

1)

so dringend benodig was _• Hierdie gebou wat £4,074.11.9

2)

gekos het, is in 1940 voltooi en aan die begin van die 3) '.

eerste kwartaal in 1941 is dit in gebruik geneem

In 1939 ^{is ook} n nuwe skoolgebou op Unitas Park in die vooruitsig gestel; dit sou die gedrang in die Hand­

hawerskool verlig wat, selfs nadat vier klasse van sy sekondore afdeling na die hoerskool oorgeplaas sou gewees het, nog gebrek aan klasruimte sou gehad het. Vir ses van die Handhawerskool se primere klasse sou elders n heenkome gevind moes word. Van hierdie ses klasse was twee in 1939

4)

in tente gehuisves _• Ook hierdie gebou is in 1940 ^teen

n koste van £5,069. 4.10 ^voltooi 5) en dit is aan die begin 6)

van die derde kwartaal van daardie jaar geopen met ongeveer 125 leerlinge, waarvan tien se huistaal Engels

7) was _•

Die skool op Witkop vra in 1942 dat vier ekstra klaskamers aangebou moet word, omdat die getalle daar so

geweldig

het en die nuwe skoolgebou weer te klein geword het • Aan hierdie versoek is voldoen en die

/gedeeltes . . . . . . . . .

L. T.O.D. Jaarverslag, 31 ^Desember 1939, 65.

2. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 1940 , 177.

Ibid. , J aarverslag, 31 ^Desember 1941, 76.

~: Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember

t.a.p.

5. Ibid. , Jaarverslag, 31 ^Desember 19 0, ^t.a.p.

6. Ibid. , Jaarverslag, 31 Desember 1941, t. a.• p.

7. Notule Vereenigingse Skoolraad, 24.1.1941.

8. Ibid., 20. .1942.

123.

gedeeltes wat ten bedrae van £6,307

is, is in 1945 1)

in gebruik geneem _•

In 1945 wa.s die nuwe skool op Roodtstuine in aan­

bou en daar is met spanning uitgesien na die voltooing

"

daarvan omdat Handhawerskool oorvol en die klasse onhanteer­

baar groot" was. Daar was 693 kinders in laasgenoemde skool daardie jaar en twee van die klaskamers het elk twee

2) klasse gehuisves •

Van 1947 af veral het die Vereenigingse skoolraad sy hande vol gehad om voor te bly met die voorsiening van die nodige fasiliteite vir die opvoeding en onderwys in hierdie distrik. Reeds in 1946 maak inspekteur Pauw melding daar­

van dat ten spyte van die boubeperkings die tempo van uit­

breiding verbasend snel is en dat daar nog geen aanduiding is dat dit enigsins sal afneem nie. In en rondom die dorp word nog steeds dorpsgebiede of kleinhoewes aangele. Drie nuwe skole is in daardie jaar geopen en die leerlingtal

3)

het van 3,037 tot 3,577 gestyg _• Hy meen dat sodra die boubeperkings opgehef word, daar baie gou meer skoolruimte

4) verskaf moet word •

Tiperend van die toe stand in Vereeniging geduren­

de hierdie tyd is die \'loorde van die inspekteur in sy

verslag van 1949:

sonder uitsondering is die skole in en rondrom Vereeniging oorvol. Dit is as gevolg van die vinnige industrialisasie wat hier aan die gang is. Die behoefte aan meer akkommodasie is nypend en met die snelle vermeerdering van die bevolking sal noodmaatreels getref

Imoet Vlord ••••••••.

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1945, 193.

2. Ibid.,

.

3. Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 191;7', 87. (Hierdie syfers geld slegs vir die Vereenigingse skole wat onder die Heidelbergse inspeksiekring geval het).

4. . Ibid.

moet word om vir die groeiende getal leerlinge onderdak te vind. By die Engelsmedium- sowel as by die Afrikaanse laerskool op die dorp, moes addisionele klaskamers reeds voorsien word hoewel die inskrywing by albei al te groot is.

Die stigting van skole in die nuwe dorpsgedeeltes wat aan­

gelc word, bring slegs tydelike verligting. Addisionele laerskole vir die dorp self is nodig. .... die vraagstuk van skoolhuisvesting oorskadu aIle ander in die Vereenigingse

1)

gebied" _•

Van 1946 tot 1948 is drie nuwe geboue voltooi en in gebruik geneem, t.w. In vyfklaskamergebou van In tydelike aard op Hallgate, In nuwe vierklaskamerskool op Devon en die meisieskoshuis. Op Devon kon die baie ou en struktureel onveilige skoolgebou wat reeds jare gelede afgekeur is vir gebruik, nou verlaat word en die skool kon sy intrek neem in

2)

h nuwe gebou op h mooi terrein _•

Om te beweer dat die Vereenigingse skoolraad sedert 1948 die hande oorvol gehad het met die akkommodasie van leerlinge, is nie oordrewe nie. As bewys hiervan word die volgende besonderhede verstrek van geboue wat in 1952 die aandag van hierdie raed geniet het en opgerig is. Dit kan

dien om die fenomenale groei van hierdie distrik

3) aan te dui

Besonderhede De Deur (Aanbousels) Peacehaven (Nuwe gebou) Drie Riviere (Nuwe gebou)

Bedrag.

£87. 6. 4.

£1,812. 5. 6.

£27,721.10. O.

/Vierde Laer •••••••••••••••

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1949, 98.

2. Ibid., aaarverslag, 31 Desember 1948

91.

3. Ibid" Jaarverslag, 31 Desember 1952, 114.

Besonderhede

Vierde Laer VanderBij1park (Nuwe gebou)

Vyfde Laer VanderBij1park (Nuwe gebou)

Hoer VanderBij1park (Nuwe gebou)

Tweede Hoer Vereeniging (Nuwe gebou)

Voorwaarts (Aanbouse1s)

Bedrag

£.23,979. 1.11.

£34 ,620. 9. o.

£27,499.18. o.

£30,779. 1. 3.

£4,678. 1. 5.

erbenewens is die vo1gende grond aangekoop (die prys daarvan verskyn tussen hakies): Vir De Deur-skoo1 (£834. 8.10), vir die skoo1 op Evaton (£1,635.19. 7), vir die nU'Vle skoo1 op' Hen1ey-on-Klip: (1,420.16.10), vir die Meyertonse skoo1 (£11.1.0) en

vir die Hoerskoo1 op Vereeniging (£1,468.15.0) •

Dit het na die Eers Were1door1og nodig geword om ook midde1bare onderwys op Vereeniging te verkry, maar eers jare later is hierdie ideaa1 verwesen1ik.

3. Uitbreiding van die midde1bare onderwys (1910 -1952).

(a) Die eerste pogings om midde1bare afde1ings aan sekere Vereenigingse sko1e te verkry. Die eerste bewyse wat gevind kon word om midde1bare onderwys in die huidige

Vereenigingse distrik te bekom, is van 1917 toe vertoe tot die Heide1bergse skoo1raad gerig is. Die raad het ook

2)

hierdie aansoek by die Departement aanbevee1 _•

/Daar kan •

• • • •

•

•

1. T.O.D. Jaarvers1ag, 31 Desember 19521 116.

2. Notule Heide1bergse Skoo1raad,

Daar kan aangeneem word dat die leer1inge wat midde1bare onderwys moes ontvang dit voorheen of op

Heidelberg of in Johannesburg wat nie ver van Vereeniging af ge1ee is nie, gekry het.

Voorgenoemde versoek het nie die gewenste vrugte afgewerp nie, want in 1921 maak inspekteur J. Lub melding daarvan dat daar slegs twee sko1e in die Heide1bergse

distrik is wat midde1bare afde1ings het, n1. die Heide1bergse

1)

Pub1ieke Skoo1 en Wi11emsda1 _•

(b) Die verkryging en ontwikke1ing van midde1bare onderwYs.

Hierdie aange1eentheid het ges10er tot na die verde1ing van die Vereenigingse skoo1 in n Afrikaans- en n

2)

Enge1smediumskoo1 in Oktober 1924 _• In 1924 het die Heide1bergse skoo1raad weer eens die inste11ing van n

midde1bare afde1ing by die Vereenigingse Enge1smediumskoo1 by die Departement aanbevee1 3) _• Die Departement het kort hierna kennis gegee dat die skoo1 van die begin van 1925

4) af Tn intermediere skoo1 sal ;"Tees •

Op die vergadering van die Vereenigingse skoo1­

raad van 17 September 1926 het n aansoek gedien van die Afrikaansmediumskoo1 vir n standerd sewe-k1as van 1927 af.

Agtien 1eer1inge is gewaarborg om vir hierdie kursus in te skryf. Hierdie aansoek is deur die raad aanbevee1 en na die Departement deurgestuur 5) _• Op sy vergadering van 9 Desember 1926 neem die raad kennis daarvan dat die Departement In standerd sewe-k1as aan die Afrikaansmedium­

6) skoo1 toegestaan het _•

jln Deputasie •••••••

1. T.. O.D. Jaarvers1ag, 31 Desember 1921, 129-130.

2. Notule Heide1bergse Skoo1raad, 17.10.1924.

3. Ibid., 21.11.1924.

4. Ibid., 20.2.1925.

5. Notule Vereenigingse Skoo1raad, 17.9.1926.

6. Ibid., 9.12.1926.

127.

h Deputasie van die here Dickenson, Berkowitz, Smi th en ds.• Brandt kom na die raad se vergadering van 18 Februarie 1927 en spreek die raad toe oor die aangeleent­

heid van "hoer onderwys in Vereeniging". Berkowitz wys daarop dat "hoer" onderwys onontbeer1ik is vir die sne11e tempo waarteen Vereeniging ontwikke1 en hy meen dat die aanta1 kinders in die omgewing dit regverdig. Hy ste1 voor dat die bestaande intermediere skoo1 die Vereenigingse Enge1smediumskoo1, verander word in In selcondore skoo1.

Dr. H. Gutsche, die inspekteur, was ook teenwoordig en hy wys daarop dat dit nie wens1ik is om n intermediere en TI

sekondere lcursus in dioso1fdo skoo1 te huisves nie. Inspek­

teur P.M. van der Lingen onderskryf sy ko11ega so mening.

Ds. Brandt huldig ook die moning dat "die tyd nog nie ryp is vir sekondore onderwys in Vereeniging nie". Hy is teen In metriek"-skoo1. Aangesien daar TI meningsverski1 in die

1/

ge1edore van die deputasie bestaan, bes1uit die

dat hul1e weer die saak moos oordink en die betrohlce skoo1­

1) kommissies in di6 verband moes nader

Op 21 Oktober 1927 bes1ui t die skoo1raad op In mosie van lid Rautenbach dat die tyd nou ryp is om in die rigting van "hoer" onderwys te work on dat In deputasie bestaande uit Vorstor, Rood of Northmore en F. Robertson na die Uitvoerende Komitee sal gaan on die saak moot

2)

bespreek • By die vo1gende raadsvergadering word bos1uit dat In s:okere Beukos, kommissio1id van van die Afrikaans­

mediumskoo1, die deputasie sal vorgeso1. Die datum vir die bespreking met die Uitvoeronde Komitee is vasgeste1 op

/22 November •••••••

1. Notu1e Voreenigingse Skoo1raad, 18.2.1927.

2. Ibid., 21.10.1927.

1) 22 November 1927 _•

H.S. Scott, die destydse Direkteur van Ondorwys, bosoek Verceniging met die inwyding van die nuwe Afrikaans­

modiumskool en woon die volgendo skoolraadsvergadering by.

By hierdie geleontheid stel die voorsitter aan hom die vraag wat mot die kindors gedoen moet word wat standerd sewe by die Afrikaansmediumskool afgcle het en verdere ondcrwys verlang.

Na n behoorlike bespreking verklaar Scott dat hulle kan aan­

bly maar dat hy nie by magte is om n addisionele ondorwyser toe te staan nio. Op n vcrdere vraag of sulke kinders na stnndard agt n hoerskool kon bywoon, is Scott so antwoord negatief; hulle moot weer met standerd sowo in die hoerskool begin. Dit word vorvolgens onder die Direkteur so aandag gebring dat In hoer afdeling binne afsienbaro tyd aan die Afrikaansmediumskool tocgovoeg sou moes word om I1dio groei van die dorp to bevrcdig". Die Direkteur ondcrneem hierna om die toostand onder die aandag van die Uitvoerende Komitee

2) te bring _•

Die Direkteur het sy woord gehou, want op 24 Februarie 1928 word n brief aan die skoolraad voorgele waar­

in die Departement verklaar dat die Uitvoerende Komitee

besluit het dat standerds sewe en agt by die Afrikaansmedium­

3) skool op sekondore basis kon bly _•

Die volgende jaar weier die Departement om toe­

stemming te verloon aan dio Afrikaansmodiumskool om oor te skakel van sy intormodiore na n sekondoro kursus. Dio raad besluit om dio Administrateur met die lode van die

/Uitvoorende •••••••

1. Notul0 Voroonigingso Skoolraad, 18.11.1927.

2. Ibid., 18.1.1928.

3. Ibid., 24.2.1928.

129 ..

Uitvoerende Komitee asook die Direkteur van Onderwys na Vereeniging uit te nooi sodat hu11e die saak behoor1ik kan

Die versoek is gerig dat hu11e aan die einde van bespreek. 1)

Hei of die begin van Junie moet kom _•

Op die vergadering van die 30ste September 1929 was die administrateur, J.S. Smit, dan ook teenwoordig. By hierdie ge1eentheid ·wys die voorsi tter op die gesukke1 van die Raad oor die afge10pe j are om "hoer " onderwys op

Vereeniging te verkry. Vo1gens hom sou die groei van die dorp met sy industriee aan1eiding wees tot Vereeniging se aanspraak op

beter graad van onderwys. Die Administra- teur antwoord dat hy nog sekere gegewens inwag maar hopelik

2) binnekort vers1ag sou kon gee oor die toe stand _•

Kort daarna dee1 die Admini strateur d::i.e raad 001::

mee dat die kursus nie in hierdie stadium verander kon word nie maar dat die he1e aange1eentheid moes oorstaan tot

3) later datum

Nuwe ontwil-l:ke1ings vo1g nou, want die Departerrb"t keur dit in 1930 goed dat die Snge1smediumskoo1 van 1931 af

sekondere onder1.vys kon gee. Ook ver1ang die

dat die midde1bare afde1ings van die Enge1smedium- en die 4)

Afrikaansmediumskoo1 moet ama1gameer Die Enge1smedium- skoo1 was te vinde hiervoor maar die Afril-caansmedi umskoo1 wou he dat aparte geboue op een terrein verkry moes word 5)

Al geskikte gebou vo1gens die raad vir die geama1gameerde s1\:ole, sou die Katzensaa1 wees maar die eienaar wou nie die

6)

gebou verhuur nie Intussen het a1bei sko1e aansoek /gedoen vir

- - - _ . -

1. Notule Vereenigingse Skoo1raad, 17.4.1929.

2. Ibid., 30.9.1929.

3. Ibid., 27.11.1929.

4. Ibid., 16.9.1930.

5. Ibid., 21.10.1930.

6. Ibid., 17.6.1932.

gedoen vir Vorm IV-klasse van 1933 •

Die Departement het standerd sewe-ldasse toege- staan aan Eikenhof omdat hy vyftien leerlinge kon waarborg

2)

vir hiercl klasse sonder die hulp van beurse

Op 26 April 1935 word n brief van die Sekretaris van Onderwys aan die skoolraad voorgele 'I.'marin meegedeel word dat die Departemont nie bereid is om Vorm IV-klasse by Handhawer (die Afrikaansmediumslwol) vir 1936 goed te

3)

keur e • n Deputa e gaan spreek Direkteur van Onderwys en dit word eersgenoemde opgedra om uit te kyk vir

n geskikte terrein in die dorp vir die oprigting van n

4)

skoolgebou • Die 0epartement verander nou ook van siens- by die wyse en Vorm IV-klasse word van 1936 af inges

Selborneskool (Engelsmedium) en by Handhawer. Bers Gmde het sestien leerlinge in daardie jaar en sgenoemde hot twaaL£ vir hierdie klasse gehad. In Sekere Faure is tydelil;;:

vir hierdie klasse by Handhawer aangestel maar

die

Selborneskool is toe nog niemand aangestol nie " £12,000 is deur die Provinsiale Administrasie

6) stem vir die oprigting van n hoerskool op Voreeniging _• erdio g8bou sou

rig word op tien morg wat dour dio Vereeni

7) Estates in

Leslie Park geskenk is • In 1940 is nog meer grond aan 8) die hoerskool deur die Voreeniging Estates toe aan

Meyerton en daarna Evaton was die volgende skole 9) wat standerd sewe-klasse gekry het en weI met ingang 1936

10)

en 1937 ondorskeid ike

IDie volgende

---~----

1.

2.

3. 4.

6 . 5.

8. 7.

9.

•

Notule Vereenigingse Skoolraad, 19.11.1931.

Ibid., 20.10.1933. (Vanaf 1935 is dib [.::00J..

Theron II).

verander na

Ibid., 26.4.193?

Ibid., 21.6.1935.

Ibid., 22.11.1935 en 31.1.1936.

Ibid., 17.4.1936.

Ibid., 22.11.1935.

Ibid., 29.11.1940.

T~O.D.

Jaarver ,31 Desember Notule Vereenigingse Skoolraad,

so naam

• • • • • • • • • • •

131.

Die volgende getalle word deur inspekteur H.E.

Cuffe aangegee om die vermeerdoring van talle in die Hand­

hawer­

1) dui :

en die Selborneskool oor laaste paar jare nan to

Leerlinge Leerlinge erlinge % vermeer-

Skool in in in dering

Des. 1932 DeSe 1937 ^sedert

1932.

s. 1935

Handhawer 243 344 576 137

Selborne 349 444 519 48.7

e inspekteur

van mening dat die bou van die hoerskool op Vereeniging die moeilikheid in verband met

2)

die snel stygende getalle in hierdie skole sou oplos

Die aanbou van die hoorskool het dan ook in so 'n mate gevorder dat twee hoekstene op 12 Junie 1939 g

is. Een, met die opskrif in Afrikaans is deu.r ds. Steyn en die ander een die opskrif Engels dour B.J.

Pretorius gelG. By erdio gele8ntheid was mnr. Pentz, die Provinsiale Sekretaris, en mnr. Pauw, die Sekretaris van OndervlYs, teenwoordig. Die skool sou die naam dra van

"Vereenigingse Hoerskool/Vereeniging High School

3)

Di t was die verwagting dat die nuwe hoerslwol op die eerste dag van die eerste kwart8.al 1940 ^{in so In} mate voltooi sou wees dat twaalf klaskamers d2.ardie dag beskikbaar sou. wees. Ook het inspekteur C.J. Blom die verwagti gckoestcr dat die skool met driehonderd leer­

4) lingo sou begin

lIn sy •

1. T.O.D. Jaarver ag, 31 Desember 1936, 47.

2. Ibid.

3. Notule Voroenigingso Skoolraad, 18.8.1939.

4. T.O.D. Jaarversl ,31 Desember 1939, 65.

In sy versl van 1939 wens die inspekteur Vereeni geluk met In hoerskool. "Dit is stellig 'n oorsaak van besonder genoee vir dienende en oud-lede van die skoolraad e.a. wat hulle vir die saak beywer het, om die

ver\vesenliking te beleef van die do wat hulle In ruim aantal

1)

jare gelede voor oe stel het" _•

Het ingang van die b4eede kwartaal 1940 is die standerd ses-leerlinge van die Handhawer- en die Selborne­

2)

skool na die hoerskool oorgeplaas Die standerd sewe en agt-klasse aan die Danie Theron-skool is aan die end van die vierde kvmr in 1943 opgeskort. Di t was In groot teleurst vir die ouers en andere wat belang gestel het die skool wa t

so heelhartig, moreel sOlvel as materi ondersteun het alles wat in be lang van die skool en sy leerlinge onderneem is 3) _•

In sy ver ag van 1945 maak pekteur Blom melding daarvan dat daar die Vereenigingse Hoerskool nie meer plek is nie en dat die stadige styging van die aantal leerlinge toon dat daar nog meer aansoeke om toelating sal kom, veral as die koshuise wat opgerig staan te word eers klaar is. Om voor ening maak vir die steeds aangro en- de c.antalleerlinge, st hy twee alternatiewe voor, nl. die aanbou van klaskamers of die stigting van 'n Junior Hoerskool.

IIEen van die twee baie gou gedoen moet word

Inspekteur Pauw so in sy jaarverslag van 1947 ook dat afgesien van die boubeperkings wat uitbreiding

Ivan skole ••••••••.

1. T.O.D. Jaarverslag, 31 Desember 1939

i ^65.

2. Notule Vereenigingse Skoolraad, 1.7. 940.

T.O .. D. Jaarverslag, 31 sember 1943, 89.

~: Ibid., Jaarverslag, 31 Desember 1945, 102-103.